Your search found 9030 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 7916-8461:

Per constitutionem intelligimus complexum iuris publici et obligationum inter subditos et imperantem. 3 Sterilis ergo nimis est haec definitio, quia in ea multa desiderantur, sic situs teritorii, cuius qualitates ad constitutionem non pertinent, et tamen partem statisticae efficiunt. 2.1 Hinc nos dicimus statisticam esse cognitionem status uniuscuiusque regni; per statum vero intelliguntur omnes qualitates et objecta; sic in omni civitate debet esse territorium, debent adesse cives illud incolentes;

permanserunt; ab eo vero expressi sunt omnes. 6.1 Imperium Gothicum noviter fundatum amplius semper extensum et ampliatum est; nam in Galliis, ipsa quoque Africa provincias habuerunt, ubi hodie Marocanum Imperium est. 2 Imperium tamen hoc ad tempus extinctum est ineunte saeculo 8‑o seu 711‑o anno, et quidem per Saracenos, seu Mauros; hi incolae Africae erant, Mahomedanaeque religioni addicti (Mahomed ex Arabia oriundus saeculo 6‑o religionem suam fundavit tardiusque totam Africam Asiamque occuparunt

ergo dissensionibus extrudere voluerunt Gothos ex Africa, imo etiam in Hispania eos adorti sunt, et primo 711 anno ipsis successit Gothos subjicere et extrudere ex Hispania. 3 Vitiza rex Gothorum circa 700 post Christum natum decessit, habuit filios, patri tamen non hi, sed Roderigus collateralis sucessit; fraude filii ergo et agnati Vitizae offensi Roterigo, in specie comes Polianus; hi ergo evocarunt Saracenos contra Roterigum, ut sic ad filios Vitizae redeat imperium; Saraceni vero ejecto rege priore non amplius excesserunt ex

Saracenorum; Talid calipha imperium tenente apud Saracenos, ipsi caliphae diviserunt provincias Hispanicas in plures praefecturas, ex quibus tardius totidem regna facta sunt, cum praefecti usurpatores fierent in sibi subjectis provinciis, quos vi armorum sibi servarunt; tardius tamen per Gothos haec regna omnia extincta sunt rursus. 5 Floruerunt autem haec regna Saracenorum: Corduba, Saragossa, seu Caesaraugusta, Valentia, Hispalense, Tolletanum, Granatense. 6 Profligati a

revindicavit; etiam Castiliam acquisivit per nuptias cum Nunnia initas, qua erat principissa Castiliae; hic jam tam potens fuit, ut ejicere potuissent eius haeredes Saracenos ex universa Hispania; sed per divisionem provinciarum inter plures liberos vires suas imminuit; qui tamen erat error communis populorum et gentium medii aevi; pessimum tamen fuit, debilitantur enim regna et successoribus praebetur ansa discordiarum et bellorum. 8 Sanccius etiam 3‑us inter 4 reges filios suos divisit; Garsias

Castiliae; hic jam tam potens fuit, ut ejicere potuissent eius haeredes Saracenos ex universa Hispania; sed per divisionem provinciarum inter plures liberos vires suas imminuit; qui tamen erat error communis populorum et gentium medii aevi; pessimum tamen fuit, debilitantur enim regna et successoribus praebetur ansa discordiarum et bellorum. 8 Sanccius etiam 3‑us inter 4 reges filios suos divisit; Garsias senior filius Navarram accepit, Ferdinandus Castiliam, hic per Sancciam, reginam Legionis et uxorem

Ferdinandus Castiliam, hic per Sancciam, reginam Legionis et uxorem suam, novam acquisitionem fecit; Gonsalvus acquisivit Ripargossam et Subrargiam, Ramirus Nothus filius accepit Arragoniam. 9 Habuerunt hi novi reges perpetuas turbas inter se; Ferdinandus tamen fratribus partim devictis, partim emortuis conjunxit haereditatem patris sui et tunc fortior etiam cum Saracenis concussit ipsisque eripuit Neo‑Castiliense et Toletanum regnum 1109. 10 Sed etiam Ferdinandus divisit provincias inter filios suos.

volebant Iohannam ex regno et Isabellam substitui; rex Henricus favit filiae suae, et hinc etiam cum vicinis regnis contulit rem, maxime cum Alphonso 5‑o rege Portugalliae, affine suo (nam huius soror Iohanna fuit uxor Henrici, et mater Iohannae nothae). 6 Cum tamen semper obessent status, determinarunt reges ut Alphonsus rex Portugalliae ducat Isabellam, filius vero illius Iohannam, ut in omni casu regnum Castiliae conjungatur cum Portugallia. 7 Rex tamen Arragoniae cum suo filio idem consilium favit, ut nempe regnum

uxor Henrici, et mater Iohannae nothae). 6 Cum tamen semper obessent status, determinarunt reges ut Alphonsus rex Portugalliae ducat Isabellam, filius vero illius Iohannam, ut in omni casu regnum Castiliae conjungatur cum Portugallia. 7 Rex tamen Arragoniae cum suo filio idem consilium favit, ut nempe regnum Castiliae conjungat per matrimonium suo cum regno; hinc evertere ut possint projectum Portugallorum, in eo adlaborarunt ut eam foeminam in matrimonium accipiant, quae maximam spem successoribus habet, nempe

ut possint projectum Portugallorum, in eo adlaborarunt ut eam foeminam in matrimonium accipiant, quae maximam spem successoribus habet, nempe Isabellam; Castiliani interim excitati per Aragones et fratrem Alphonsum Henrici 4‑ti coegerunt Henricum renunciare regno suo, post mortem tamen fratris iterum substitutus est; Ioannes vero 2‑us cum filio suo omnem lapidem movit ut Isabella consentiret in sponsalia cum Ferdinando filio Ioannis; hoc cum multi ex statibus devicti jam urgerent, in effectum deductum est.

consentiret in sponsalia cum Ferdinando filio Ioannis; hoc cum multi ex statibus devicti jam urgerent, in effectum deductum est. 8 Alfonsus ergo 5‑us delusus sic petiit sibi Iohannam Bertrandillam dari in matrimonium, ut spem tamen haberet ad regnum mortuo semel Henrico 4‑o; Isabella non obstantibus Portugallis 1469 abducta est per Ferdinandum 24. octob. 9 Ioannes Secundus ergo cessit Ferdinando Siciliam et eum corregentem Arragoniae fecit; hic fuit status usque 1474, nempe usque

sed per status Castiliae delata est sucessio Isabellae, exclusa Iohanna; et tunc etiam diversis limitibus circumscripserunt auctoritatem Isabellae, quam quasi proprio ductu elegerunt; Ferdinandum vero maritum eius corregentem declararunt. 10 Alfonsus tamen Portugalliae rex multos habuit asseclas in Castilia, et civitates quoque sibi addictas; fecit ergo irruptionem in Castiliam armatus seque curavit inaugurari jure sponsae suae Iohannae in occupatis civitatibus; Alfonsus tamen destitutus auxilio regis Franciae Ludovici 11‑i,

corregentem declararunt. 10 Alfonsus tamen Portugalliae rex multos habuit asseclas in Castilia, et civitates quoque sibi addictas; fecit ergo irruptionem in Castiliam armatus seque curavit inaugurari jure sponsae suae Iohannae in occupatis civitatibus; Alfonsus tamen destitutus auxilio regis Franciae Ludovici 11‑i, iteratis vicibus cladem accepit ab Ferdinando; anno 1476 ad Taurum totaliter victus est et ejectus est 1479‑o anno ex Hispania, ubi etiam pacem inire coactus est et renunciare juribus in regnum Castilianum una cum sponsa; et

regni dispendio, qua ingentem vastitatem reliquerunt hi homines, qui etiam seduli opifices magnique artifices erant in Hispania, proin et opulenti erant, ingentem quantitatem pecuniarum et thesauri secum etulerunt ex regno. 16 Non tamen omnes emigrare potuerunt, aula etiam omni conatu in eo desudavit, ut convertat et retineat subditos suos, hinc partim policitationibus, partim praemiis, coactionibus etc. adegerit multa milia ad remanendum, sic episcopus Toletanus Ximenes 1499‑o anno fertur ipse

retineat subditos suos, hinc partim policitationibus, partim praemiis, coactionibus etc. adegerit multa milia ad remanendum, sic episcopus Toletanus Ximenes 1499‑o anno fertur ipse 50,000 baptisasse; sed fucata tantum fuit haec conversio, ad vexas evitandas, interne tamen plurimi manserunt Iudaei, vel Mahometani; et hanc superstitionem diu continuarunt ad posteros suos, praesertim Iudaei. 17 Paulo post introduxit Ferdinandus et Isabella Inquisitionem sacram, seu tribunal criminale, quod inquireret in latibundos et fucatos

; hic postquam coronatus 40 diebus coronatus regnasset a Blasio Forgáts gladio enecatus est. 4 Defuncto Ladislao, qui dein Neapoli praefuit, successit eius soror Iohanna 2‑a; haec cum successores non haberet, adoptavit Alfonsum regem Arragoniae, quem tamen paulo post exjunxit et Ludovicum 3, ducem Antegavensem, qui nepos erat Ludovici 1‑i ducis Antegavensis quem Iohanna prima adoptavit; hic ergo Ludovicus III duplex jus habuit ad regnum Neapolitanum. 5 Cum morte Iohannae Secundae

qui nepos erat Ludovici 1‑i ducis Antegavensis quem Iohanna prima adoptavit; hic ergo Ludovicus III duplex jus habuit ad regnum Neapolitanum. 5 Cum morte Iohannae Secundae emersit bellum inter Ludovicum II et Alfonsum, Alfonsus tamen victor evasit, et illud occupavit; hic plurimis annis possedit Neapolim, descendentes non habuit, sed illegitimum filium Ferdinandum Nothum. 6 Alfonsus V habuit Iohannem 2‑um fratrem, qui erat pater Ferdinandi Catolici, et cum Alfonsus liberos non

sed illegitimum filium Ferdinandum Nothum. 6 Alfonsus V habuit Iohannem 2‑um fratrem, qui erat pater Ferdinandi Catolici, et cum Alfonsus liberos non haberet, succedere debuisset Johannes frater, sed Alfonsus filio Ferdinando Notho voluit relinquere; cum tamen pontifex tamquam dominus directus habitus sit semper Neapolitani regni, etiam pontifex consensum suum dedit pro Ferdinando Notho; hinc mortuo patri suo naturali etiam eidem successit in Neapolitano regno. 7 Ferdinandus Nothus habuit Alfonsum Secundum et

et Calabriam. 5 Ejectis ergo principibus antiquis Neapolitanis Friderico et Ferdinando filio Fridericus se dedidit Gallis, a quo ! 30,000 aureorum habuit, ubi 1504. anno mortuus est; Ferdinandus filius non destitit post patris obitum; per proditionem tamen traditus est cum urbe Tarento Hispanis per capitaneum; hic vixit usque 1559. Valentiae in captivitate. 6 Sic ergo possederunt aliquo tempore duo reges regnum Neapolitanum; enatae sunt tamen de praedio capitanatus lites, Galli ad Aprucium, Hispani ad

est; Ferdinandus filius non destitit post patris obitum; per proditionem tamen traditus est cum urbe Tarento Hispanis per capitaneum; hic vixit usque 1559. Valentiae in captivitate. 6 Sic ergo possederunt aliquo tempore duo reges regnum Neapolitanum; enatae sunt tamen de praedio capitanatus lites, Galli ad Aprucium, Hispani ad Calabria spectare dicebat, usque dum ad caedes devenissent inter se apertumque bellum exarsisset; fecerunt dein tamen inducias ut pacifice componant lites, Lugdunumque ad Franciam mitterentur legati; Ferdinandus misit

6 Sic ergo possederunt aliquo tempore duo reges regnum Neapolitanum; enatae sunt tamen de praedio capitanatus lites, Galli ad Aprucium, Hispani ad Calabria spectare dicebat, usque dum ad caedes devenissent inter se apertumque bellum exarsisset; fecerunt dein tamen inducias ut pacifice componant lites, Lugdunumque ad Franciam mitterentur legati; Ferdinandus misit generum suum Phylippum Pulcrum, archiducem Austriae, maritum Iohannae, filiae Ferdinandi; hic Phillippus fuit genitor Caroli 5‑i et Ferdinandi imperatoris.

7 Galli volebant libenter pacem inire, sed Ferdinandus astutus auxit tempore induciarum exercitum suum in Neapolitano regno et hinc non expectantes inducias adorti sunt Gallos eosque retruserunt; Phillipus quamquam se obsidem obtulerit Gallis, non tamen est acceptatus, sed sequenti anno cum exercitu venit in Hispanias; nihil tamen profecit Ludovicus, sed potius cedere debuit totum regnum Ferdinando; 1504 mortua est Isabella, et tunc Ferdinandus neptem Ludovici 12‑i Germanam Foxanam in uxorem sumpsit, conspicuamque summam

Ferdinandus astutus auxit tempore induciarum exercitum suum in Neapolitano regno et hinc non expectantes inducias adorti sunt Gallos eosque retruserunt; Phillipus quamquam se obsidem obtulerit Gallis, non tamen est acceptatus, sed sequenti anno cum exercitu venit in Hispanias; nihil tamen profecit Ludovicus, sed potius cedere debuit totum regnum Ferdinando; 1504 mortua est Isabella, et tunc Ferdinandus neptem Ludovici 12‑i Germanam Foxanam in uxorem sumpsit, conspicuamque summam pecuniae dedit adhuc Ludovico XII, et sic pax composita est; et ab eo tempore

Iohanna mentis vitio laborabat. 3 Domus Austriaca hoc observans evertit consilium Ferdinandi; interim etiam tertium remedium tentavit: parabat enim Ferdinandus nuptias cum Iohanna Pertrandilla filia Henrici 4‑i regis Castiliae, quae in monasterio jam erat; cum tamen videret se per status Castiliae nihil efficere possit !, duxit Foxanam Germanam; voluit administrator fieri Castiliae Ferdinandus, sed nec hoc successit; interim dissensio exorta est inter status Castiliae, quis succedere debeat; Philippus Pulcher missus a patre

usque 1556. annum regnavit. 8 1519. mortuus est avus eius Maximilianus I. 9 Hinc etiam haereditas Austriaca eum respexit, ut aetate maximum, quamquam id Franciscus rex Galliae omni modo impedire conatus sit. 10 Videns tamen se curis aggravari, haereditatem Austriacam cessit Ferdinando fratri juniori suo, addito pacto mutuae successionis, et hinc enatae sunt duae lineae, Austriaco-Hispanica, et Austriaco-Germanica; primis annis Carolus statim molestias in Hispania habuit, seditio enim per absentiam

natus fuerat ibi, sedemque in Belgis habuit, hinc etiam ad Hispaniam secuti sunt eum ministri et servitores Belgici, quos etiam promovit, et fovit ubique. 11 Ipsi quoque Galli foverunt has turbas, ut in turbido piscari possent. 12 Carolus tamen bonas dispositiones faciens post multas caedes duorumque annorum lapsum fregit seditiosos 1521. 13 Eodem anno Carolus magnam in America fecit occupationem, nempe Mexicanum regnum subjectum est Carolo, quod fuit opulentissimum et florentissimum regnum

subjectum est Carolo, quod fuit opulentissimum et florentissimum regnum Hispaniae; post duos annos etiam Peruvianum regnum et Chili regnum occupaverunt, belliduce Ferdinandus Kortecz !; iam enim prius sub Ferdinando Chatolico Hispani fecerunt occupationes, plerumque tamen tantum insulas; sic insulam Cubam diximus esse occupatam, in hac Cuba fuerat Cortecz quasi vice gubernator; hic cum 600 peditibus et 18 equitibus fortunam tentaturus exivit terras quaesitum novas, deprehendit Dlapskalenses pauperes tamen homines, hi

plerumque tamen tantum insulas; sic insulam Cubam diximus esse occupatam, in hac Cuba fuerat Cortecz quasi vice gubernator; hic cum 600 peditibus et 18 equitibus fortunam tentaturus exivit terras quaesitum novas, deprehendit Dlapskalenses pauperes tamen homines, hi eum versus Mexicanum regnum perduxerunt; prohibuit Motezuma imperator Mexicanus extensionem Europeis; sed retrusi sunt usque urbem Mexicanam, in lacu Mexicano sitam, urbem sat splendidam palatiis imperatoris et templo idolo Viczli puczli dedicato.

centenos homines in armis, quibus Motezuma liberatis praeerat, sed Hispani non territi copia eos fortiter aggressi sunt, eosque ubi ceciderunt, ipse Montezuma occisus est; electus est dein Gattimozin imperator, sed et hic captus et in vincula conjectus est a Hispanis; Mexicani tamen non territi caede tot millium rursus cinxerunt urbem demolitisque aggeribus eos aquis cinxerunt et fame perimere volebant Hispanos, sed illi cadaveribus caesorum Mexicanorum structis aggeribus reliquerunt civitatem; sed prius in lacu quoque cum Mexicanis pugnare debuerunt

Franciscus rex Franciae, qui invidebat Carolo imperialem coronam et hinc continuo eum bellis vexavit Franciscus, ob has causas potissimum; secunda causa fuit regnum Neapolitanum; scimus etiam reges Galliae aliquot haeredes scriptos esse a Iohanna regina Neapolitana, Ferdinandus tamen Catolicus exturbavit Gallos ex alia dimidia parte etiam; hanc ergo partem jure postliminii voluit Franciscus rex Franciae. 2 Tertia causa sita fuit in Ducatu Mediolanensi, ad quem jam Ludovicus 12 rex Franciae praetensiones fecit jure successionis maternae,

seu introductio et statutio fieri debet per dominum directum, et dominus utilis debet juramentum fidelitatis praestare. 4 Hic ergo cum mutatio facta fuerit, Franciscus effectus est vasallus imperatoris Caroli, et eius investituram debuisset expetere; Franciscus tamen hoc non fecit, et hinc imperator praetendit, ut familia Svorcianorum recedat in possessionem ducatus. 14.1 Quarta causa dissensionum fuit ducatus Burgundiae. 2 Carolus imperator fuit haeres Mariae Burgundicae haeredis Burgundicae

et hinc imperator praetendit, ut familia Svorcianorum recedat in possessionem ducatus. 14.1 Quarta causa dissensionum fuit ducatus Burgundiae. 2 Carolus imperator fuit haeres Mariae Burgundicae haeredis Burgundicae possessionis; Galli tamen sequestrarunt hunc ducatum eumque duxerunt esse feudum virile, non foemineum, proin eos respicere hunc ducatum; hunc ergo ducatum repetiit Carolus ut portionem avitae suae haereditatis. 15.1 Quinta causa fuit comitatus Flandriae et Artesiae; hi

feuda Galliae. 3 Hae ergo erant causae enatorum bellorum; quo accessit etiam lis de regno Navarrae per Ferdinandum Catolicum astutia Galliae avulsum, et Hispaniae connexum. 4 Galli ergo grassantibus Hispanis dein irruperunt in Navarram, inde tamen expulsi sunt; sed 1521‑o errupit formale bellum, quod per 4 annos duravit; Leo enim Decimus pontifex non parum contulit ad prolongationem huius belli, qui Carolum incitavit quam maxime propter ducatum Mediolanensem; politica enim Italiae, quae ex multis parvis debilibus

cum plerisque proceribus suis captus est, Madrittumque deductus. 5 Imperator gravissimas conditiones proposuit ei, quas acceptare diu tergiversatus est, et hinc usque 14. Ian. 1526. in captivitate fuit; propter quod etiam in gravissimos morbos incidit, ex quibus tamen reconvalescens coactus est omnes conditiones Caroli subscribere; fuerant hae tabulae pacis: Franciscus juri in regnum Neapolitanum renunciet. 6 2‑o) Ducatum Mediolanensem restituat duci Svorciae Francisco, et per hanc renunciationem etiam res publica

in Gallia palatium rurale aedificari, eique nomen Madriti indidit, quo se recipere posset citatus in captivitatem. 14 14. Feb. 1526. pax subscripta est, quae nomine pacis Madritensis venit; etsi jure jurando pacem hanc firmasset, tamen redux ille in Galliam, mutari coepit facies rei; proposuit enim parlamento, seu statibus pacificationem, an servare teneatur has conditiones; hocque cum negaverunt status ex eo quod conventio haec vi diuturnitateque carcerum extorta sit; 2‑o) quod rex contra officium suum

superbus bello fracta respublica Tunaetana Muleasem ducem dejecit trono suo; Carolus ergo refugientem ad se Muleasem ipse in persona reposuit dignitati suae fracto Barbarossa, et tunc Muleassem promisit nunquam se velle esse hostem Christianorum, nunquam amicum Turcarum; praesidium tamen Colletanum sibi servavit, ut pedem fixum in Africa haberet, Tunaetanos vero tributarios fecit. 2 Redux ex hac expeditione per Siciliam, ipsi relatum est Franciscum Svorciam decessisse sine prolibus, qui dux Mediolanensis erat, et per Carolum dux refectus

genito; hinc res devenit ad controversias et bella, 1536.; hac occasione Franciscus 1‑us rex Galliae inivit foedus cum Solimanno Turcarum imperatore, et hinc enatum est foedus perpetuum Gallorum cum Turcis; et reipsa tunc maximas molestias causarunt Turcae Carolo; nihilominus tamen fortuna favente et perspicatia sua usque '38. annum grassavit Gallos in ipsa quoque Gallia direpitque ! urbes Gallicas aliquas; anno '38. indutiae celebratae sunt; pontifex etiam egre ferens foedus Christianissimi principis cum

! urbes Gallicas aliquas; anno '38. indutiae celebratae sunt; pontifex etiam egre ferens foedus Christianissimi principis cum Turcis coepit agere de pace inter potentes hos imperantes; hinc inducias primum in unum dein vero in 9‑em annos effecit inter eos; sic dein tamen in amicitiam devenerunt iterum hi duo imperantes, quae tamen amititia non nisi 4 annis duravit; elapsis enim 4 annis exarsit iterum bellum ob ducatum Mediolanensem, quem Carolus promisit Francisco, non tamen illi dedit. 4 Anno 1541. rursus novam

celebratae sunt; pontifex etiam egre ferens foedus Christianissimi principis cum Turcis coepit agere de pace inter potentes hos imperantes; hinc inducias primum in unum dein vero in 9‑em annos effecit inter eos; sic dein tamen in amicitiam devenerunt iterum hi duo imperantes, quae tamen amititia non nisi 4 annis duravit; elapsis enim 4 annis exarsit iterum bellum ob ducatum Mediolanensem, quem Carolus promisit Francisco, non tamen illi dedit. 4 Anno 1541. rursus novam expeditionem in Africam suscepit contra Algirios; haec male successit,

primum in unum dein vero in 9‑em annos effecit inter eos; sic dein tamen in amicitiam devenerunt iterum hi duo imperantes, quae tamen amititia non nisi 4 annis duravit; elapsis enim 4 annis exarsit iterum bellum ob ducatum Mediolanensem, quem Carolus promisit Francisco, non tamen illi dedit. 4 Anno 1541. rursus novam expeditionem in Africam suscepit contra Algirios; haec male successit, qua inconsiderate suscepta fuit, in finem vergente autumnno jam, ubi obstantibus nebulis pluviis, procellis, destructa classe, sua re infecta redire

Belgio et Italia multa ex sententia gesserunt fregeruntque saepe Caesareos, in specie ad Caerisolas, opido Piemontii; omni enim ex parte aggressi sunt Carolum, Turcae per admiralem Barbarossam, qui ad Gallias multa millia Turcarum intulit ad expellendum Carolum ex Gallia; plurimos tamen excessus fecerunt Turcae in ipsa Gallia amicissimis, seu Gallis; Carolus per Campaniam ad viscera Galliae properavit, et jam Parisiensibus horrorem maximum incussit, et etiam cinxisset urbem si Henricus coadjutor non emansisset diutius in expugnandis duabus urbibus; in medio

fecerunt Turcae in ipsa Gallia amicissimis, seu Gallis; Carolus per Campaniam ad viscera Galliae properavit, et jam Parisiensibus horrorem maximum incussit, et etiam cinxisset urbem si Henricus coadjutor non emansisset diutius in expugnandis duabus urbibus; in medio fortunarum tamen suarum [fortunarum] decrevit pacem facere cum Gallis propter res Germaniae valde contricatas; exorta enim est in Germania rebellio ob Lutheri et Calvini schisma, quibus jam complures principes Germaniae adhaerebant; ipse dein imperator consecutus est scopum suum, nempe ducatum

Germaniae, et hinc cum Mauritio electore Saxoniae, duce protestantium, foedus inivit, trajectoque Rheno tres provincias, seu diaeceses (nempe Metis, Tullum, et Verdunnum) Lotharingiae occupavit; hinc ergo distractus Carolus debuit contra Gallos agere cum 100,000 hominum, irrito tamen conatu; nam Metensem urbem recuperare non potuit a Gallis; irrupit dein in Artesiam provinciam Galliae, duasque urbes insignes occupavit, et solo aequavit. 8 In Italia vero etiam ad Martesiam vicit Gallos, dein in Senensi republica etiam insigniter vicit

Dein etiam Hispanica regna cum Italicis tradidit Philippo; ultimo etiam imperatoriam dignitatem transtulit in Ferdinandum Primum, qui jam prius rex regnorum a statibus electus fuit; his terminatis monasterium S. Justi Hyeronimitanorum, in Extremadura situm, ingressus est; anno tamen 1556. adhuc inducias fecit cum Francisco ! rege Galliae ad Vancellas ad annos quinque. 21.1 Philippus hic nomine 2-i gubernavit Hispaniam, quia honoris gratia Philippum Pulcrum A. A. D. D. Austriae

donaverit; alium Cosimum Medicaeum, qui ducatum Florentinum a Carolo habuit, et ei Senensem rempublicam donavit adhuc; item et Sabaudiae ducem; ipsa quoque uxor eius Maria, tunc adhuc vivens, ei ex parte Angliae adstitit; Galli initio stupendas victorias retulerunt, tardius tamen fractis viribus pacem facere debuerunt cum Philippo. 22.1 Hinc ergo 1559. pax confecta est ad castrum Cambesiae, per quam conventionem Galli omnia loca, nempe 198, quae illi magno cruore et molestia occuparunt, restituere debuerunt; etiam Philippus

eos et tantum Hispanis addictus fuit; maximum vero quod nimis severe exercuerit autoritatem suam in protestantes Belgas; ob has ergo causas enatae sunt rebelliones ad quas componendas misit ducem Albanum cum mandato ne a voluntate et severitate regis vel latum unquam recedat; his tamen non tantum res non melioratae, sed magis adhuc destructae sunt; gliscebat odium aliquot annis, quibus plures provinciae se conjunxerunt, donec 1568. in apertum bellum erupit, quod per 80 annos duravit, una cum tempore aliquo induciarum.

in specie anno 1571. ad Lepanto, non procul Corintho 24.1 non... Corintho additum in MS-to , eximiam victoriam retulerunt de Turcis, ubi capto duce Turcarum eoque contra jura gentium decapitato totam classem eorum destruxerunt et exercitum sparserunt; cum tamen hic successus eorum non pari fervore continuaretur, Turca recuperatis viribus sub Zelim duce repressit iterum Hispanos fere ex tota Africa excepto Oran, et Massalquitam. 25.1

jure haereditario accepit hoc regnum; rex enim Sebastianus Portugalliae, juvenis, bellosus ! homo suscepit expeditionem in Africam, ubi ipse rex cum plurimis nobilium finem occubuit; hoc extincto rex fuit unicus Henricus Cardinalis, ad quem successio devoluta est, qui tamen 70 annorum jam tantum 2 annis praefuit; extincto ergo sexu masculino comparuerunt plures principes exteri, qui jure foemineo petierunt regnum, inter hos fuit etiam Philippus II, qui jure matris Isabellae, quae Emmanualis ! Magni regis Portugalliae erat filia ;

aemulos; fuit etiam mas unus, nempe Antonius de Crato, qui erat prior ordinis Melitensis in Crato; hic erat filius Ludovici et nepos Emanuelis Magni, sed objiciebatur ei quod non sit ex thoro legitimo; ferebatur enim Ludovicus cum sua matre matrimonium conscientiae inivisse; maxima tamen pars Portugallorum eum pro legitimo habuerunt regemque voluerat, et hinc bellum enatum est; suffultus quidem est a Gallis, sed non ita ut resistere potuisset Phillipo, et hinc expulsus est ex Portugallia, et in Gallia defecit. 2 Sic ergo Philippus

Anglorum, partim procellis et fluctibus destructa classe. 3 Eo dein anno paucissimae naves reverterunt in Hispaniam; hic Philippus accepto nuncio hoc tristissimo fertur dixisse se non contra fluctus et procellas bellum gessisse. 4 Bellum tamen continuatum est pluribus annis cum Elisabetha. 27.1 Sub idem tempus Philippus se miscuit controversiis quae in Gallia propter successionem enatae sunt; linea etiam regnans Aurelianensis extincta est in Henrico 3‑o per Clementem Jacobum monachum

transferre ad Isabellam filiam suam, quam ex Isabella Henrici 3‑ii filia suscepit, quamquam id contra leges fundamentales Galliae fuisset, juxta quas foeminae non succedunt; et si hoc efficere non posset, maluisset dividi regnum vastum Franciae inter plures competentes; Henricus tamen IV sagacissimus fortissimusque suae aetatis haeros omnes has artes everterit; non enim tantum Phylippum, sed ipsos Ligistas devicit et fregit ubique omnesque sensim provincias sibi subjecit; et sic tandem ab ipsis Ligistis receptus et coronatus

sibi subjecit; et sic tandem ab ipsis Ligistis receptus et coronatus est; firmatus semel domi Henricus ad ulciscendam injuriam dein Phylippo bellum intulit quod, etsi non omni vi et fortitudine geri potuisset, ob debilitatam tantis bellis Galliam, tamen res non contemnendas fecit, praesertim in Belgio Hispanico. 3 Hinc post duos annos pax confecta est, annuentibus libenter Hispanis, anno 1598‑o; qua pace Phylippus Henricum regem Galliae agnovit et utraque ex parte omnia ad statum priorem restituta sunt;

Hinc post duos annos pax confecta est, annuentibus libenter Hispanis, anno 1598‑o; qua pace Phylippus Henricum regem Galliae agnovit et utraque ex parte omnia ad statum priorem restituta sunt; Philippus eodem anno mortuus est, aetatis 72 anno. 4 Haereditatem tamen Burgundicam seu Belgicam ante mortem suam donavit Isabellae filiae suae; sperabat enim quod si proprium principem iis dederit, rebellionem cessaturam; Albertus vero archidux Austriae pro ea determinatus est maritus; magna tamen astutia usus est Philippus; filia enim jam fuit

aetatis 72 anno. 4 Haereditatem tamen Burgundicam seu Belgicam ante mortem suam donavit Isabellae filiae suae; sperabat enim quod si proprium principem iis dederit, rebellionem cessaturam; Albertus vero archidux Austriae pro ea determinatus est maritus; magna tamen astutia usus est Philippus; filia enim jam fuit provectioris aetatis, proin non erat spes sobolis (hinc referunt quidam eam medicamentis sterilem redditam fuisse) debuisset ergo ea defuncta sine haeredibus recidere Belgium ad Hispanos, sed illi

etiam bellum internum et rebellio in Catalaunia; provincia enim haec dicebat se nimis onerari et gravari per ducem D'Olivaretz, hinc non auditi ab aula coeperunt rebellare; Philippus IV omni ex parte pressus videre debuit quomodo hi se liberam rempublicam effecerunt; Catalauni tamen videntes se non diu posse resistere Hispanis se subjecerunt Gallis eosque juverunt. 31.1 Anno 1640. ex similibus causis rebellare coepit regnum Portugalliae, cum 60 annis subjecti fuissent Hispanis; tantis ergo malis vexatus nullibi quidpiam

et portubus se in libertatem restituerunt; usque 1668. bellatum est cum Hispanis; quo tempore se diviserunt et a Hispanica aula independentes declarati sunt. 2 Anno 1641. conjurarunt in Hispania proceres Andalusiae videntes oportunitatem ad haec; impedita tamen est haec rebellio et oppressa in semine; omnia haec mala Philippus videns causam eorum omnem in ministerium suum retrusit; hinc remoto etiam primario ministro Gasparo de Gusmalium ei suffecit nempe Ludovicum Harem, sed nec hac re multum effecit; nam anno 1647. in regno

pacis ineundae causa, et hinc etiam cum Anglis pax coaluit, adjecto adhuc Anglis pulcherrimo portu Belgii Hispanici Dünkirchum (Dunquerca). 33.1 Ludovicus 14‑tus sibi stipulatus Mariam Theresiam filiam Phylippi 4‑i pro uxorem; renunciavit tamen Ludovicus omnibus juribus uxoris suae, et tunc consensit Phylippus cum hoc promissum in tabulis pacis solemniter insertum esset. 2 Vix tamen mortuus est Phylippus 4., jam Ludovicus 14‑us vi armorum suorum sibi haereditatem uxoris suae quaesivit.

33.1 Ludovicus 14‑tus sibi stipulatus Mariam Theresiam filiam Phylippi 4‑i pro uxorem; renunciavit tamen Ludovicus omnibus juribus uxoris suae, et tunc consensit Phylippus cum hoc promissum in tabulis pacis solemniter insertum esset. 2 Vix tamen mortuus est Phylippus 4., jam Ludovicus 14‑us vi armorum suorum sibi haereditatem uxoris suae quaesivit. 3 His feliciter terminatis omnes vires suas convertit Phylippus in Portugallos, sed parum tamen effecit; nam clam Angli et Galli juverunt ipsos

pacis solemniter insertum esset. 2 Vix tamen mortuus est Phylippus 4., jam Ludovicus 14‑us vi armorum suorum sibi haereditatem uxoris suae quaesivit. 3 His feliciter terminatis omnes vires suas convertit Phylippus in Portugallos, sed parum tamen effecit; nam clam Angli et Galli juverunt ipsos pecunia, armis, munitione etc., imo 1663. ad Almaxial ingentem cladem acceperunt Hispani a Portugallis et 1655. etiam unam ad Montesclaros; eodem anno decessit Phylippus 4., post 40 annorum sat infelix imperium.

et 1655. etiam unam ad Montesclaros; eodem anno decessit Phylippus 4., post 40 annorum sat infelix imperium. 34.1 Successit ei Carolus II, filius quadriennis sub tutela matris sui, sub qua imperium capessivit, nempe sub Maria Anna Filippi 4‑i vidua; ut tamen melius negotia irent tutrici ex certo numero procerum consilium status adjunxerunt ad graviora negotia pertractanda; huic consilio interfuit etiam Ioannes Austriacus junior filius Phylippi 4‑i; hic multas vicissitudines fecit in hoc consilio, ita ut exturbari debuerit per

delusos observantes pacem inter se fecerunt et foedus iniverunt contra Ludovicum 14‑um, sibique Svecos adjunxerunt, et sic cum societate Hispanorum pacem extorserunt Ludovico; et sic 1668. Aquisgrani pax coaluit; ut nempe Burgundiae comitatum restituat Hispanis Ludovicus; arces tamen munitas demoliri curavit prius Ludovicus ut sic alia occasione data eo facilius occupare possit; in Flandria vero aliqua loca sibi servavit; enervata sic Hispanorum potentia auctaque Portugallorum potestate per amicitiam Anglorum, pacem confecerunt cum Portugallis eodem anno,

hoc factum eorum, avulsit, profusis millionibus pellexit ad suas partes Anglos, ipsos etiam Svecos avulsit a foedere Hollandico, et sic non expectatus comparuit cum exercitu suo, captis tribus provinciis ipsam Hollandiam invasit, et Amsterodamo minatus est jam ruinam; Hollandi tamen in hoc periculo praeruptis aggeribus et apertis cataractis maritimas aquas immiserunt, et sic se aquis cinxerunt 1672‑o anno; in mari tamen felicius bellarunt Hollandi, insignes enim victorias retulerunt de Gallis. 2 Acta haec Gallorum Hispania non potuit

non expectatus comparuit cum exercitu suo, captis tribus provinciis ipsam Hollandiam invasit, et Amsterodamo minatus est jam ruinam; Hollandi tamen in hoc periculo praeruptis aggeribus et apertis cataractis maritimas aquas immiserunt, et sic se aquis cinxerunt 1672‑o anno; in mari tamen felicius bellarunt Hollandi, insignes enim victorias retulerunt de Gallis. 2 Acta haec Gallorum Hispania non potuit pacato cernere animo ob metum Belgii Hispanici, hic foedus cum Hollandis inire deberunt ! contra Gallos, et sic etiam domus

deseruerunt Gallos; hoc bellum usque 1678. protractum est, et omnibus his annis tam strenue se gessit Ludovicus 14. ut ille Noviomagi ubi pax tandem coaluit, adhuc conditiones praescriberet. 3 Tres provinciae Belgii rursus restitutae sunt in integrum; Hispani tamen 16 loca munita in Belgio Hispanico Gallis cedere debebant, una cum comitatu Burgundico; Galli etiam ipsis aliquot exigua loca occupata restituerunt Hispanis. 4 Circa hanc aetatem, nempe 1677, Carolus II attigit majorennitatem in Hispania, proin mater

ne sic Galli totum Belgium ad se attrahent, Ludovicus armata manu irruit 1681‑o anno in hunc comitatum eumque totum sibi subjecit expugnata arce Lutzeburgensi; et eo scivit vi pecuniarum suarum adducere Belgas et Anglos Ludovicus ut, licet garantirisaverint pacem Noviomagensem, tamen non tantum Hispanos non juverint, sed potius Angli juverunt Gallos; contra Leopoldum vero suscitavit Turcas in Hungaria, ut nec is juvare potuerit Hispanos; Hispani ergo deserti ad 20 annos coacti sunt inducias facere cum Gallis 1684, ut nempe duo loca munita in Belgis

contra Leopoldum vero suscitavit Turcas in Hungaria, ut nec is juvare potuerit Hispanos; Hispani ergo deserti ad 20 annos coacti sunt inducias facere cum Gallis 1684, ut nempe duo loca munita in Belgis recipiant Hispani, cetera vero occupata a Hispanis servarent sibi Galli; pax tamen non nisi 4 annis duravit; nam 1688. bellum restauravit; incepit autem tunc cum imperatore Leopoldo ut sic etiam Hispanos involvat; fuit autem assumpta occasio belli Archiepiscopatus Coloniensis vacans; pro hoc commendavit Ludovicus principem

et sic usque 1697. sustinuit hoc bellum contra potentissimas potentias Europae; hoc anno pax coaluit Risvicensis, vi cuius cuncta Ludovicus restituere debuit Hispanis; in Anglia vero Vilhelmum 3‑um invitus recognoscere debuit regem Angliae. 2 Non defuit tamen causa politica quare restituit Hispanis omnia, nam Carolus 2. fuit in defectu, nulla spes prolium adfuit; hinc sperabat totum regnum devoluturum ad suum nepotem, quia ipse Carolus 2. commendavit nepotem Ludovici 14. pro rege, agente complurimum pontifice, et episcopis Hispanie;

ex Maria Theresia Phylippi 4‑i filia; reipsa etiam 3 annis post hanc pacem exstinctus est Carolus 2us nulla relicta sobole; extincta ergo est linea Austriaca Hispanica, proin jus devolvebatur ad aliam lineam, nempe Austriacam Viennensem Leopoldi. 3 Habebant tamen alii etiam principes spem Carolo succedendi, nempe alii, qui jure foemineo praetensiones formabant in Hispania; tales sunt 1‑o) Leopoldus 1. imperator, qui jure masculino, proin maximo jure petiit, nempe agnationis, cuius jus etiam pactum mutuae successionis inter has aulas

venit; partes belligerentes sibi praefixerunt, ut exturbato Phylippo 5‑o ex trono Hispaniae, substituatur Carolus junior filius Leopoldi, sicque mens Ludovici deludatur, quamquam successio in Hispania spectasset Leopoldum patrem, et postremum Iosephum primum filium seniorem, hi tamen duo renunciarunt juri suo; primis annis sat ancipiti fortuna bellum gestum est, Galli tamen ex Catalaunia ejecti sunt, in urbe Barcillonensi Carolus se curavit inaugurari sub nomine Caroli 3‑ii, et sic jam praecipuum belli theatrum fuit Hispania, in qua etiam paulo post ad

substituatur Carolus junior filius Leopoldi, sicque mens Ludovici deludatur, quamquam successio in Hispania spectasset Leopoldum patrem, et postremum Iosephum primum filium seniorem, hi tamen duo renunciarunt juri suo; primis annis sat ancipiti fortuna bellum gestum est, Galli tamen ex Catalaunia ejecti sunt, in urbe Barcillonensi Carolus se curavit inaugurari sub nomine Caroli 3‑ii, et sic jam praecipuum belli theatrum fuit Hispania, in qua etiam paulo post ad Almanaram in Valentia decretalem victoriam retulerunt de Gallis et Hispanis, et sic

et Asturiam 37.8 Asturiam pro Arragoniam conieci. sibi subjecerunt; ipsam Madrittum expugnavit, ibique solemniter inauguratus est, proin duos reges Hispania habuit; circa annum decimum tamen infelicius negotia gerebant, et repressi sunt ex tribus provinciis excepta Catalaunia; interim anno 5‑o mortuus est Leopoldus, cui Iosephus 1‑us successit; anno 11‑o mortuus est etiam Iosephus sine haeredibus, solus ergo remansit Carolus;

Hispaniae habere, hinc se primi Angli Gallis conjunxerunt circa 11 annum, sed et hoc Angli non sine ratione fecerunt. 9 Anna enim tunc temporis regina voluisset exauctoratum Iacobum fratrem suum restituere, hinc etiam tunc indiguisset ope Ludovici 14‑i; quod tamen non contigit, cum Anna prae mortua fuerit; Carolus ergo desertus a foederatis consensit in pacem, quae Utrajecti in Hollandia anno 13 huius saeculi coaluit; non tamen omni ex parte renunciatum est in hac pace juri praetendentiarum; praecipua capita huius pacis consistit in

regina voluisset exauctoratum Iacobum fratrem suum restituere, hinc etiam tunc indiguisset ope Ludovici 14‑i; quod tamen non contigit, cum Anna prae mortua fuerit; Carolus ergo desertus a foederatis consensit in pacem, quae Utrajecti in Hollandia anno 13 huius saeculi coaluit; non tamen omni ex parte renunciatum est in hac pace juri praetendentiarum; praecipua capita huius pacis consistit in divisione et sumptuum satisfactione; nempe Phylippus 5. sit verus rex Hispaniae Europae; ut tamen duae monarchiae aliquando non conjungantur, Phylippus 5‑us pro se et

in pacem, quae Utrajecti in Hollandia anno 13 huius saeculi coaluit; non tamen omni ex parte renunciatum est in hac pace juri praetendentiarum; praecipua capita huius pacis consistit in divisione et sumptuum satisfactione; nempe Phylippus 5. sit verus rex Hispaniae Europae; ut tamen duae monarchiae aliquando non conjungantur, Phylippus 5‑us pro se et suis successoribus debuit renunciare successioni in Francia. 10 Ceterae provinciae, uti insula Zardiniae, Mediolanensis ducatus, Belgium et regnum Neapolitanum Carolo cessae sunt.

ob defectum munimentorum in limitibus; hinc egerunt ut arces suas habere et iis militiam propriam illocare possint; hae urbes dein Barier Städte cognominatae sunt; domus ergo Austriaca hanc servitutem in se recepit, imo etiam stipendia his militibus solvit aula Viennensis; hanc tamen servitutem Iosephus 2. anno 1781. sustulit. 5 Garantiam huius pacis promisit aula Anglica, Gallica, et Hollandi; haec tamen pax Utrajectensis nondum fuit finalis, nam Carolus et Phylippus 5‑us nondum inter se convenerunt; et sic Hispani post paucos annos

cognominatae sunt; domus ergo Austriaca hanc servitutem in se recepit, imo etiam stipendia his militibus solvit aula Viennensis; hanc tamen servitutem Iosephus 2. anno 1781. sustulit. 5 Garantiam huius pacis promisit aula Anglica, Gallica, et Hollandi; haec tamen pax Utrajectensis nondum fuit finalis, nam Carolus et Phylippus 5‑us nondum inter se convenerunt; et sic Hispani post paucos annos bellum renovarunt; nempe 1716., cum recte Carolus cum Turcis implicitus esset, tunc occupaverunt Siciliam et Sardiniam fere nemine resistente;

renunciet; Hispania cum omnibus Americanis provinciis attribuatur Phylippo. 6 Phylippus renunciet juri in omnes priori pace amissas provincias. 7 Insula Siciliae cessa est Carolo, et Sardiniae insula cessa est Victori Amadeo; Phylippus tamen 5., ut filiis suis in Italia aliquem adcommodationem procuraret, cum videret duos ducatus, nempe Parmensem, et Florentinum esse in defectu, hinc stipulatus est sibi pro Carolo, filio tertiogenito, nomine feudi; mater enim Caroli huius, seu secunda uxor Phylippi 5‑i, fuit

rex Poloniae electus, sed semper exturbatus est per factionem Saxonum; hic ergo Stanislaus Parisiis vixit cum sua filia; haec complacuit Ludovico et eam duxit repudiata Hispanica sponsa; parens ergo Phylippus hanc ignominiam ulturus cum Carolo 6‑o foedus inivit contra Gallos; cum tamen Carolus non posset juvare serio, egit apud aulam Anglicanam ut negotium hoc componat; Angli ergo comparuerunt magna classe in mari et mediatorem fecerunt (Georgius ergo 1‑us rex Angliae). 8 Viennae collatis consiliis 1729. compositum est negotium,

Angli ex parte sua non deerant; eductis enim classibus Hispanos Gallosque fregerunt; ab anno '44‑o Galli deposita larva pro se coeperunt vastare Belgicas provincias Austriacas; post mortem Caroli 6. electus est Carolus dux Bavariae in imperatorem nomine Caroli 7‑i; debilis tamen princeps ejectus per Hungaros ex suis provinciis erumnis et egritudine oppressus mortuus est; et sic Franciscus dux Lotharingiae '45. electus est in imperatorem succesitque in imperio nomine Francisci 1‑i; anno 1746. mortuus est Phylippus 5.

anno 1748. pace Aquisgravensi clausum est bellum hoc; Hispani quidquid amiserunt per bellum ad Anglos recuperarunt, et ducatum Parmensem acceperunt a Maria Theresia pro Filippo fratre Ferdinandi 2‑i; hic Filippus fuit parens Isabellae, uxoris primae Iosephi 2‑i; constitutum tamen est, quod si contingeret Carolum fratrem succedere Ferdinando in casu defectus, tunc Philippus hic succedat Carolo in regno Neapolitano, et ducatus Parmensis recidat ad domum Austriacam. 7 Galli omnia occupata restituere debuerunt. 8

huius foederis Carolus 3. rex Hispaniae statim in bellum involutus est, nam Galli juverunt Austriacos, Borussum juvabat Angli; hinc Galli cum Anglis in America et in mari concurrerunt; hinc etiam Carolus deposita neutralitate hostes esse debuerunt ! Anglorum; Hispani tamen exiguum quid retulerunt boni, imo plurima habebant damna; anno vero '63. pax universalis facta est in Europa; haec pax dicitur Fonteneblö-iensis; Angli hoc bello subegerunt insulam Cubam a Hispanis, hanc repetierunt, acceperunt etiam, sed Floridam in America septentrionali

pace utens felicitati populorum suorum se dedidit, ad evehendum commercium, oeconomiam et statum militarem, quae omnia neglecta sunt; sacram inquisitionem etiam restruxit et regulavit. 14 Anno '66. domestico tumultu Madrittae exorto coactus est rus petere, malum tamen suffocatum est praemature. 15 Rationes hae erant: quod ille decreto suo voluerit vestimentum ipsorum reformare, pallia nigra, et decussatos pileos ipsis prohibere, et vestimenta Gallica invehere; Hispanica ergo plebs ceteroquin infensa Gallis tumultum

ergo 3. rex Hispaniae ob foedus suum cum Gallis debuit arma arripere contra Anglos anno '78., anno '81. et '2. etiam in Hollandos versum est bellum, qui clam vendiderunt arma Gallis et Hispanis; promontorium Gibraltar expugnare volebant Hispani, sed nulla ratione potuerunt; insulam tamen Minorcam ceperunt, quam etiam retinuerunt per pacem. 19 Post hoc bellum etiam cum Algiriis, Africanis piratis, habuit bellum, sed et hoc inutile fuit segniterque gestum; anno '88. decessit, ei successit filius Carolus 4‑us secundogenitus, qui modernus est

interitum imperii occidentalis seu usque saeculum 5‑tum. 2 Variae enim barbarae gentes per Hispaniam grassatae etiam Lusitaniam invaserunt; primi erant Alani, eos secuti sunt Vandali et Suevi, qui omnes ex Hispania transiverunt sedesque suas fixerunt; Alani tamen regnum ibi non condiderunt, sed primi erant Svevi qui regnum fundarunt sedesque fixas ibi habuerunt, prouti in Hispania. 3 Eorum regnum ab anno 440. usque 584. floruit in Lusitania; tunc enim a Visigothis extinctum est tam in Hispania, quam

Alfonsus. 2 Accepit autem sub nexu feudali has provincias, ut suas initio tantum nomine comitatus haberet, non regni, hae provinciae. 3 Ab hoc ergo anno computatur regimen stirpis Burgundiae, quae usque 1383. in Portugallia praefuit; titulus tamen regis primo sub eius successore invaluit, auctis provinciis per filium huius Henrici; Henricus enim tantum ut feudum possedit comitatum suum, sub onere defensionis cum 300 equitibus reges Castiliae; ipse Henricus jam cum Arabibus seu Saracenis diversa gessit bella, et hinc inde

ipsos Castilianos fenoliae directae arguit seque absolvit omni subjectione feudali, et independentem declaravit comitatum suum, contra omnem protestationem Alfonsi 7‑i; ex hoc dein tardius atrox bellum emersit, cum sibi titulum regis attribueret. 4 Complura tamen prius bella gessit Alfonsus contra Saracenos, a quibus complura territoria accepit; anno 1139. contra Ismarum Saracenorum regem insignem retulit victoriam, qui trans Tagum regnum suum habuit, et cum 5 regulis suis vasallis venit contra Alfonsum; Alfonsus in Campo Regio (dictus

est cum Castilianis, sed favente fortuna semper Lusitanis. 5 Tardius coronatio una cum solutione tributi neglecta est a Portugalis. 6 Decessit 1185. 7 1179. captus est Alfonsus a Castilianis una cum opido Padajotz; haec tamen captivitas non pessimas sequelas habuit; unice capta loca in regno Castiliano restituere debuit Alfonsus, independens tamen mansit; in Lamacis comitiis etiam ordo successionis definitus est, regnum indivisibile in posterum declaratum, regni successio haereditaria illata est, et

neglecta est a Portugalis. 6 Decessit 1185. 7 1179. captus est Alfonsus a Castilianis una cum opido Padajotz; haec tamen captivitas non pessimas sequelas habuit; unice capta loca in regno Castiliano restituere debuit Alfonsus, independens tamen mansit; in Lamacis comitiis etiam ordo successionis definitus est, regnum indivisibile in posterum declaratum, regni successio haereditaria illata est, et quidem pro utroque sexu; primo ergo succedunt omnes descendentes in linea recta, et praeter hos frater regis; etiam

haereditaria illata est, et quidem pro utroque sexu; primo ergo succedunt omnes descendentes in linea recta, et praeter hos frater regis; etiam foeminae succedunt, et quidem descendentes filiae excludunt fratres parentium – hic casus modo contigit in Portugallia; foeminae tamen clausula sunt circumscriptae, si peregrino principi non nubant; si ergo nubat, ammittit jus haereditatis, ne sic regnum ad peregrinos principes perveniat per foeminam. 3.1 Alfonso Primo successit anno 1185. filius Sanctius I. qui Populator dictus

cetero terras suas auxit, melioravit regnum; anno 1212. Salvam urbem munitam Mauris eripuit; ei successit Alfonsus 2. Grassus; hic patris vestigiis inhaerens Alcassar urbem Mauris eripuit cum aliis minoribus terris; continuavit tricas cum Pontifice, nihil enim cessit clero; infelix tamen erat in eo quod excommunicatus sit sicque mortuus 1223; ei successit Sanctius 2‑us; huic non minus pacatum cessit regnum, petulantia enim cleri de die in diem crevit; caeterum per 22 annos regnum sustinuit, tamen per Pontificem exauctoratus est, per Innocentium 4‑um, ob

continuavit tricas cum Pontifice, nihil enim cessit clero; infelix tamen erat in eo quod excommunicatus sit sicque mortuus 1223; ei successit Sanctius 2‑us; huic non minus pacatum cessit regnum, petulantia enim cleri de die in diem crevit; caeterum per 22 annos regnum sustinuit, tamen per Pontificem exauctoratus est, per Innocentium 4‑um, ob obstinatiam suam; cedere ergo fratri suo Alfonso debuit regnum; hic tamen vivo Sanctio 2‑o rex dictus non est, sed regens; anno 1248. decessit Sanctius 2. et sic Alfonsus successit in regno nomine Tertii; hic uxoris

successit Sanctius 2‑us; huic non minus pacatum cessit regnum, petulantia enim cleri de die in diem crevit; caeterum per 22 annos regnum sustinuit, tamen per Pontificem exauctoratus est, per Innocentium 4‑um, ob obstinatiam suam; cedere ergo fratri suo Alfonso debuit regnum; hic tamen vivo Sanctio 2‑o rex dictus non est, sed regens; anno 1248. decessit Sanctius 2. et sic Alfonsus successit in regno nomine Tertii; hic uxoris nomine comes erat Boloniae, seu Bonnoniae, quae est provincia in Picardia Franciae; uxor eius erat Mathildis; hic territorium suum

utile vero ad Alfonsum, proin quasi titulo feudi possideret; sed tardius etiam ab hoc sunt absoluti; Alfonsus enim 3. duxit Beatricem, Alfonsi 10‑mi regis Castiliani filiam, et sic cum ea liberum jus ad Algardiam accepit cum consensu etiam Pontificis. 4 Habuit tamen cum pontificibus prius lites propter matrimonium suum hocce, quia vivebat adhuc eius prior uxor. 5 Ei successit Dionisius, Justus dictus; sub hoc litibus cum clero finis impositus est, cum praejudicio regis; et hinc magis adhuc firmatus est clerus in hoc

qui ex voto suo obligabantur decertare contra Turcas tempore expeditionum; erat nobilissimus et ditissimus ordo; concitarunt ergo sibi invidiam principum; accesserunt etiam eorum aliqui excessus, et hinc per Phylippum pulcrum regem Galliae exstinctus est ordo hic; Dionisius tamen rex Portugalliae e contra clementer cum ipsis egit, et nisi tunc dissolvit ordinem cum 1312. Viennae Gallorum per Pontificem exstinctus fuisset; et tunc ex bonis confiscatis eorum fundavit ordinem Christi in Portugallia multaque monasteria et caenobia fundavit; academiam

praecipue ei infensus fuit Henricus frater naturalis Petri; hic ergo petens bello petitus fuit a suo fratre, et hunc juverunt Galli; Petrum vero juverunt Angli; Petrus reipsa ejectus est ex regno, sed tardius Eduardus, princeps Anglus, superatis adversariis reposuit Petrum; Henricus tamen frater bellum reparavit ut ipsum quoque Petrum caperet 1369. ad Montyial, ubi dein post 10 dies propria manu in carceribus trucidavit Henricus Petrum sibique thronum arripuit; hoc ergo negotium dedit etiam regi Portugalliae ansam belli; Henricus enim fuit naturalis filius

domum Henrici; non enim habuit filium, sed filiam Beatricem; hanc ergo desponsavit Iohanni filio Henrici, et sic, ut Portugallia devolvatur ad haeredes Iohannis et Beatricis; sed Beatrix fuit ex adulterio nata, uti scimus, ex uxore Kunhai; interim tamen contractus coaluit; hic tractatus dein diuturno bello dedit ansam; Ferdinandus anno '383. decessit, et sic Bourgundica stirps extincta est; ei successit stirps Iohannis Noti, usque 1580. annum. 4.1 Successit ergo Ferdinando 1‑o Iohannes Nothus,

Nothus totam Portugalliam sibi purgavit; felicissimam victoriam ad Alinbaratam anno 1385. retulerunt Portugalli de hostibus suis. 2 Et sic in regem electus est jure haereditario a Portugallis in signum gratitudinis ob servatum regnum a jugo Castilianorum; bellum tamen cum Castilianis usque '399. protractum est; eo anno pax quidem coaluit, sed etiam post eam renovatum est bellum et duravit usque 1411, et tunc finalis pax coaluit cum Ioanne 2‑o rege Castiliae et Iohanne Notho, qua pace Castiliani in perpetuum renunciarunt suo juri in

!; 1415. occupata fuit in Africa Septa (Ceuta); '419. detexerunt insulas Canarias Portugalli, in specie Maderam et insulam Porto Santo, tardius insulas Asores; bellum Africanum continuatum est; in urbe Coimbria residebant ad haec tempora reges Portugalliae, Iohannes tamen hic Ullissiponam (Lisabon) transtulit, ubi et hodie est sedes regum; in hac ergo urbe contraxit morbum pestilentiae, qui tunc grassabatur per Europam occidentalem, et in hoc exstinctus est post laudabile regnum, anno '433; habuit 4 legitimos filios, et unum naturalem; successit

contulerunt, et quidem cum jure exclusionis omnium aularum; hoc fecit Nicolaus V, Calixtus Tertius, Sixtus IV etc. 7 Alfonsus eo etiam curas suas direxit ut regnum Castiliae conjungeret cum Portugallia, uti in Hispaniae historia vidimus; quod tamen ipsi non successit per matrimonia, uti voluisset; bello dein victus renunciare debuit praetensionibus per uxorem, Henrici regis Castiliae filiam, ei enatis. 5.1 Decessit anno '481; ei successit filius Iohannes

est ergo hinc malecontentio subditorum, et ex hac conjuratio plurium, cui etiam agnati Iohannis se associarunt, inter caeteros Iacob dux Deviseo, qui in secundo gradu erat cognatus Ioanni; alter erat Ferdinandus dux de Braganca, qui erat nepos filii naturalis Ioannis Nothi; haec tamen conspiratio prodita est et capita seditionis incarcerata, nempe principes duo cum ceteris, anno '483‑o; Ferdinandus capite plexus est publice, Iacobus vero ab ipso Iohanne confossus est in carceribus, ceteri plures capite plexi, rex vero continuavit auctoritate propria regere

creatus est a rege; anno '502. suscepit secundam expeditionem cum pluribus navibus et militibus, ultusque est perfidiam Chalecutienseum, qui aliquot suorum trucidarunt, quos ibi reliquit; tardius praesidiis se firmarunt Portugalli, et varias occupationes fecerunt; cum Aegyptiis tamen et Venetis tardius multos habebant tricas; hinc pertinet id, quod ante detectum hoc iter in duas orientales provincias via patuerit per continentem, nempe per mare Mediterraneum, dein per Aegyptum, Persiam etc; cum ergo commercium valde

sic factum est ut Venetorum commercium corrueret; Veneti ergo omni modo egerunt ut Portugallos exturbent ex usu commercii; conspirarunt ergo cum Aegyptiis, Persis, qui omnes detrimentum habebant ex hoc commercio; hinc ergo bellum ingens paratum est contra Portugallos non obstantibus tamen his molestiis, devictis multis, seque firmatis in Indiis, commercium suum ultro quoque sustentarunt, et sic permanserunt in monopolio usque subjectionem suam Hispanis; per Hispanos vero devenit ad Hollandos hos commercium, penes quos et hodie est. 9

pressit; consummata fuit sub ipso apprehensio insularum Molucanarum; Carolus 5. imperator movit ipsi difficultatem propter occupationem insularum Molucanarum, et quidem ex pace Tortesilensi; dicebat enim Carolus has insulas ad se spectare, quia in ipsius territorio jacebant; cum tamen videret eum ejicere non posse, petiit aequivalens in pecunia; obtulit ergo Iohannes 350,000 ducatorum Carolo, et sic speciali Caesar-Augustana pace roboratus est hic tractatus; ipsi etiam principes Asiatici egre tulerunt dominium Portugallorum, hinc saepe bella enata sunt, sed

4 Vidit se aetate jam fractum, hinc voluit ut se vivente designetur ei successor, et hinc consenserunt etiam status ut evocentur omnes connexae aulicarum praetensiones investigentur, et ipso adhuc vivente judicio statuum et ordinum successor eligatur; optimum tamen hoc coeptum per mortem repentinam Henrici interruptum est; anno '580. 5 In hoc ergo defecit stirps Iohannis Nothi; invaluit ergo hic species interregni in Portugallia, nempe a 30. Ian. '580. usque Phylippus rex Hispaniae Ulissiponae homagium excepit

principum Sabaudiae, Carolus enim Emanuel 1‑us dux Sabaudiae fuit filius Emanuelis, qui eodem anno mortuus est quo Henricus cardinalis. 2 Hic ergo juvenis Carolus Emanuel nomine Beatricis aviae suae, quae nupta fuit Carolo Sabaudiae ducis, avo Emanuelis; hic tamen ob debilem aetatem suam non ursit valde, sed potius consensit in Phylippum 2‑um regem Hispaniae, qui etiam filiam suam Catharinam dedit ei in uxorem; sed et ceteri praetendentes parum aut nihil ausi sunt contra potentem Phylippum regem; solus Antonius de Crato restitit ei;

aut nihil ausi sunt contra potentem Phylippum regem; solus Antonius de Crato restitit ei; constitit enim ei de odio canino, quod inter Portugallos et Hispanos exstitit, hinc sperabat se viribus suorum valere fors contra Filippum, et etiam a Gallis et Anglis adjutus est; Filippus tamen praetensionem suam valido exercitu supponit, intravit in viscera Portugalliae, bis vicit Antonium eumque profligavit ex tota Portugallia, et hinc 1581. ipsam Ulissiponam cinxit, ubi in necessitate rex proclamatus est, comitia dein in urbe Tanoro indixit, in quibus privilegia

in Portugallia; adhuc comparuerunt enim 4 in ordine, qui se dixerunt Sebastianum, qui in Africa putabatur occubisse; hi ingentem Portugallorum nacti sunt sectariorum copiam, libenter enim jugum Hispanorum dejecissent collo suo Portugalli; vigilantia tamen Phylippi factum est, ut omnes caperentur, depraehensi enim duos fuisse eremitas et unum pistorem. 2 Quartus vero comparuit 20 annis tardius, nempe eo anno, quo Phylippus mortuus est; hic comparuit Venetiis, ubi se aperte regem Sebastianum dixit; aula

indische Compagnie, quae ad tantas excrevit divitias, ut cuicumque regno comparari possint; animati per Belgas Angli etiam profecti sunt ad Indias cum magno Portugallorum damno; videns Phylippus 3. pacem facere coactus est anno 1604. et '5‑o, qua tamen Phylippus nihil ex amissis recuperavit, et cum Hollandis '609‑o inducias inire coactus est; Phylippo 3‑o successit 4‑tus anno '621.; terminabantur hic induciae cum Hollandis, recruduit ergo bellum, quod rursus ex sententia gestum est ex parte Hollandorum; Phylippus enim

armorum jure oppressus; expectarunt ergo ultro occasionem jugum hoc intolerabile dejiciendi; hinc jam '638. anno coeperunt quaedam civitates se in libertatem adserere, sed suppressi sunt a Hispanis cum non adfuerit adhuc communis consensus; meliorem tamen occasionem nacti sunt sub Phylippo 4‑o, qui bellis ubique pressus etiam domi cum Catalaunis lites habuit; titulo ergo contra Catalaunos procedendi se armarunt undique irruperuntque in urbes, et praecipue Lissabonam, quam una cum portu et in eo existente classe sibi

est astutia et remotum periculum; tutus ergo mansit Iohannes. 14.1 Portugalli ergo saluti suae prospicientes cum Hollandis coeperunt transigere, ne scilicet amplius vexentur provinciae earundem; uterque enim populus pro libertate sua egit; adhaesit tamen utraque pars circa occupatas terras et provincias a Hollandis; bonum tamen commune poscebat, ut pax circa hostilitates, et induciae circa occupationes Hollandorum ineatur, et sic anno sequenti etiam foedus iniverunt ad se invicem defendendas,

14.1 Portugalli ergo saluti suae prospicientes cum Hollandis coeperunt transigere, ne scilicet amplius vexentur provinciae earundem; uterque enim populus pro libertate sua egit; adhaesit tamen utraque pars circa occupatas terras et provincias a Hollandis; bonum tamen commune poscebat, ut pax circa hostilitates, et induciae circa occupationes Hollandorum ineatur, et sic anno sequenti etiam foedus iniverunt ad se invicem defendendas, et hinc comparuit etiam conspicua classis Hollandica Lissabonae, ad defendendos

ineatur, et sic anno sequenti etiam foedus iniverunt ad se invicem defendendas, et hinc comparuit etiam conspicua classis Hollandica Lissabonae, ad defendendos Portugallos, ad 10 vero annos induciae factae sunt circa ditiones occupatas; has tamen inducias neutra pars observavit; nam incolae Brasilienses rebellarunt contra Hollandos et se adjunxerunt Portugalliae, Belgae vero in Indiis orientalibus invaserunt ceteras provincias, sic insulam Ceilo, quam maxima ex parte Portugalli habebant, sibi occuparunt, et sic usque

Guzman mater, ex stirpe illustri ducum Medinae Sidoniae. 15.1 Propterea dissensiones successive enatae sunt, propter quas ipse Alfonsus renunciare debuit regimini; mater enim eius ita coepit negotium educationis, et regiminis, ut illa aut semper aut tamen in longius tempus gubernare possit provincias filii loco; alii dicunt ipsum Alfonsum mentis debilitate et hebetudine laborasse; anno '661, cum majorennis declararetur rex, mater coepit ipsius debilitatem statibus et ordinibus proponere; alii dicunt matrem unum intellexisse cum

filii loco; alii dicunt ipsum Alfonsum mentis debilitate et hebetudine laborasse; anno '661, cum majorennis declararetur rex, mater coepit ipsius debilitatem statibus et ordinibus proponere; alii dicunt matrem unum intellexisse cum monachis, qui eam etiam suffoverunt; ordines tamen his non moti urserunt regis institutionem, et hinc '662. rex proclamatus est, quo etiam mater mortua est; bella cum exteris feliciter gesta sunt ad ea usque tempora in Europa, sed infeliciter in Indiis orientalibus cum Belgis, hi enim sensim Portugallos ex una civitate ad aliam

qui dein pacem confecerunt inter Belgas et Portugallos; pax haec favens fuit Belgis; debuerunt enim renunciare possessionibus Belgarum in Indiis orientalibus, imo intuitu Brasiliae ipsis aequivalens stipulati sunt Portugalli, anno 1661; haec tamen pactio effectum non habuit, sed iterum recruduit bellum, anno vero '69. finalis pax inita est; procedente bello Phylippus, cum se liberasset a Gallis, omnes vires convertit contra Portugallos, sed nil effecit, adjuti enim erant ab Anglis, Gallis et Belgis.

Portugallis territorium S. Sacramenti et fluvius Amazonum, quem Ludovicus 14. praetendit, assertus est Portugallis, ceterorum juribus annihilatis. 17.1 Bello liberatus Iohannes curas suas convertit ad negotia domestica, agriculturam, commercium; multi tamen ipsum arguunt, quod recte ea non egerit, quae politica eorum temporum poposcisset ab eo; debuisset enim exercitum et classem restaurare ut authoritatem sibi procuraret apud exteros; desolata enim erat facies harum rerum sub ipsius regimine. 2 Fuit Iohannes

exercuerunt; Portugalli ergo refugerunt ad Anglos, qui etiam negotiatione et belli apparatu pacem Hispanis extorserunt. 19.1 Anno '41. enatum est bellum successionis Austriacum in Europa; belli huius occasione neutralitatem tenuit Portugallia; profuit tamen Mariae Theresiae aula Portugallia quod magnam vim pecuniarum crediderit ei ad bellum continuandum; incidit ad haec in morbum Iohannes, quo multis annis vexabatur; anno '748. peculiari titulo a Benedicto 14‑o pontifice ornatus est, nempe regis fidelissimi; sub rege hoc

languide sub patre gesta sunt, maxime sub ministerio Bombalii; anno '753. cum Hispania se in tractatum immisit propter insulam S. Sacramenti, ob quam multae controversiae prius enatae sunt; cessit nempe eam Hispanis, hi vero partem Paragvariae cedebant Portugallis; excitatae sunt tamen turbae inter commissarios, qui per seditiosos incolas dispersi sunt, recidit dein tota suspitio ad Iesuitas excitati tumultus; sed et ex Hispanis multi nolebant hoc cambium fieri, sic ipse Carolus rex Neapoleos, frater Iosephi, protestatus est huic cambio; illi ergo incurrerunt

hoc cambium fieri, sic ipse Carolus rex Neapoleos, frater Iosephi, protestatus est huic cambio; illi ergo incurrerunt magnam notam per hoc. 2 Anno '55. urbs Ulissiponensis per terremotum et inde exortum incendium 1‑a Novembris fere tota deleta est; anno '58. tamen maior infelicitas Iosephum mansit, ad necem enim se peti publice videre debuit; cum enim ex distractione domum reverteretur ex dumetis 9 scloporum explosiones factae sunt in caretam eius, sed tamen ex omnibus unicus globus in brachio sinistro eum tetigit; redux investigationes

terremotum et inde exortum incendium 1‑a Novembris fere tota deleta est; anno '58. tamen maior infelicitas Iosephum mansit, ad necem enim se peti publice videre debuit; cum enim ex distractione domum reverteretur ex dumetis 9 scloporum explosiones factae sunt in caretam eius, sed tamen ex omnibus unicus globus in brachio sinistro eum tetigit; redux investigationes fieri fecit, sed nemo repertus fuit, investigata tamen re magis suspecti esse coeperunt duo proceres de hoc crimine, nempe dux Abejro, et Marchio Tavoro, intimus

enim se peti publice videre debuit; cum enim ex distractione domum reverteretur ex dumetis 9 scloporum explosiones factae sunt in caretam eius, sed tamen ex omnibus unicus globus in brachio sinistro eum tetigit; redux investigationes fieri fecit, sed nemo repertus fuit, investigata tamen re magis suspecti esse coeperunt duo proceres de hoc crimine, nempe dux Abejro, et Marchio Tavoro, intimus amicus prioris; cum his in suspitionem venerunt etiam Iesuitae, in specie pater Malegrida; cinctis ergo palatiis superius nominatorum

Abejro, et Marchio Tavoro, intimus amicus prioris; cum his in suspitionem venerunt etiam Iesuitae, in specie pater Malegrida; cinctis ergo palatiis superius nominatorum omnes incarcerati sunt, processusque contra eos exarsit, quid decisum, quid probatum sit, ignoratur; ex effectu tamen colligere licet eos perduellionis reos et convictos fuisse, nam 12. Jan. anni '759. lata est sententia perduellionis in omnes supra nominatos, quae sententia etiam executioni tradita est; Iesuitae scilicet 4 laqueo suffocati, proceres vero gladio percussi sunt, bona omnia harum

condemnatos inocentes fuisse, sed fiscus regius se opposuit huic sententiae commissionis et declaravit se evincere velle omnes perduelles fuisse; hinc tertio revisio facta est processus et relatio huius tertiae inquisitionis incerta est, quia nihil ad publicum prodivit; descendentes tamen duorum procerum in integrum, etiam in bona omnia et honores restituti sunt; incertum ergo hactenus est num regina hoc ex gratia vel justitia fecerit. 4 In contrarium vero hoc dubium creat quod camerarius ducis Arejro, qui sincellus ducis fuit, fuga se

nisi praepotentia unius gentis retineantur in respectu, caeteri vero minores gentes tributo annuo sibi inducias emere debent, sub titulo doni gratuiti 20, aut 30,000 aureorum; Marocani enim ante finem induciarum [ceperunt] arcem Malaczan in Africa expugnare coeperunt, compositi tamen sunt rursus aucto honorario annuo; eodem anni fine iterum in vitae periculum incidit Josephus; cum enim in venatione moraretur, rusticus cultrum vibravit in regem; observans tamen id rex resiluit; factum hoc ex desperatione huius hominis

[ceperunt] arcem Malaczan in Africa expugnare coeperunt, compositi tamen sunt rursus aucto honorario annuo; eodem anni fine iterum in vitae periculum incidit Josephus; cum enim in venatione moraretur, rusticus cultrum vibravit in regem; observans tamen id rex resiluit; factum hoc ex desperatione huius hominis accidit; hic enim rusticus ad summam egestatem deductus vindictam summere voluit de rege; nihil enim praeter asellum unum habuit, quo merces deportando per montes se intertenuit, non valens tributum solvere; collectores

suo, hinc sterile mansit matrimonium; defuncto Josepho successit eius filia Francisca excluso fratre regis; interim maritus Petrus titulum regis gessit; floruit bellum his temporibus inter Anglos et colonistas Americanos, hoc extensum est ad Gallos et Hispanos et Belgas; Portugalli tamen in statu indifferenti manserunt; etiam in eo prudenter et politice se gesserunt Portugalli, quod in neutralitatem armatam, quam Russica imperatrix procuravit, se non immiserint; Angli tamen renunciare debebant colonistis suis Americanis sicque pax '83. anno coaluit.

Anglos et colonistas Americanos, hoc extensum est ad Gallos et Hispanos et Belgas; Portugalli tamen in statu indifferenti manserunt; etiam in eo prudenter et politice se gesserunt Portugalli, quod in neutralitatem armatam, quam Russica imperatrix procuravit, se non immiserint; Angli tamen renunciare debebant colonistis suis Americanis sicque pax '83. anno coaluit. 4 '86. decessit Petrus conjunx et patruus Franciscae. 5 '88. decessit etiam filius Petri Franciscus et quidem improlis, postquam maxima indicia et specimina

eam et hodie videmus divisam. 4 Idem [accidit] etiam in Belgio accidit; ea ratione qua Germania divisum est in plures dinastias, comitatus, principatus, ex quibus dein 17 provinciae enatae sunt. 3.1 Statuum tamen, seu subditorum magna mansit semper in Belgio auctoritas; ut enim concilient sibi tales usurpatores, aut donatarii animos suorum subditorum, varias immunitates, privilegia ipsis concedere debebant, et jam ab iis temporibus permansit apud Belgas spiritus quidam libertatis et

Hannoniae, Hollandia, Zeelandia, Namurium, Zutfania; erant 5 dominia: Frisia, Mechlinia, Utrajectum, Transisolana, Groninga. 2 Antverpia fuit 17-a, quae nomine Marchionatus S. Romani imperii usa est; hi omnes erant vasalli, clientes imperatoris quidem, soli tamen omnibus juribus majestaticis usi sunt; per decursum saeculorum hae provinciae per nuptias, per hereditariam successionem, imo et titulo emptionis ad paucorum dominatum devenerunt, donec tandem ad unius ducis Burgundiae lineae junioris omnes hae provinciae devolverentur; senior

extincta est 1345; ducatus ergo Burgundiae recidit ad coronam. 3 Hinc Iohannes Bonus rex filio suo juniore donavit hunc ducatum, nempe Philippo Audaci; ab hoc Philippo ergo descendit junior linea Burgundica, ad hanc ergo descendit totum Belgium; extincta tamen in Carolo Audaci linea juniore ducum Burgundiae; unicam filiam habuit Carolus Audax Mariam; haec Maria Burgundica nupsit Maximiliano imperatori, et ex hoc matrimonio natus est Philippus Pulcher, archidux Austriae; cum hac ergo Maria debuisset totum Belgium ad stirpem Austriacam

post Ferdinandi Chatolici decessum etiam rex Hispaniae factus fuisset, conjunxit hic Carolus 5. has provincias cum corona Hispanica; Carolus hic intendisse legitur hos provincias in unum corpus colligere, et titulo regni unius eas administrare, ad facilitanda regiminis negotia; hoc tamen coeptum ei non successit ob ampla privilegia et immunitates omnium provinciarum, quae tamen nullo modo induci poterant ad renunciandum juribus suis; permanserunt ergo hae provinciae in suo statu; cavit tamen Carolus solemni edicto ab omnibus provinciis recepto, ne unquam ullo

5. has provincias cum corona Hispanica; Carolus hic intendisse legitur hos provincias in unum corpus colligere, et titulo regni unius eas administrare, ad facilitanda regiminis negotia; hoc tamen coeptum ei non successit ob ampla privilegia et immunitates omnium provinciarum, quae tamen nullo modo induci poterant ad renunciandum juribus suis; permanserunt ergo hae provinciae in suo statu; cavit tamen Carolus solemni edicto ab omnibus provinciis recepto, ne unquam ullo sub praetextu dividantur hae provinciae, ad omne malum divisionis antevertendum; sub hoc

titulo regni unius eas administrare, ad facilitanda regiminis negotia; hoc tamen coeptum ei non successit ob ampla privilegia et immunitates omnium provinciarum, quae tamen nullo modo induci poterant ad renunciandum juribus suis; permanserunt ergo hae provinciae in suo statu; cavit tamen Carolus solemni edicto ab omnibus provinciis recepto, ne unquam ullo sub praetextu dividantur hae provinciae, ad omne malum divisionis antevertendum; sub hoc Carolo Belgae florentissima tempora habebant; ille enim ibi natus et educatus totus Belga erat, eosque in ipsa Hispania

enim affabilis, mitis, omni ex parte favit Belgis, sed Philippus totus Hispanus, trux, melancolicus favit Hispanis, spretis Belgis non tantum in Hispania, sed in ipso Belgio Hispanos praeposuit ipsis; hac re totius Belgii odium sibi contraxit; haec tamen non sola causa aversionis fuit, sed accessit et id, quod Philippus non tantum Caroli decreta circa haereticos renovaverit, sed ea extendit, gravioribus poenis roboravit, et severissime exsequi fecit; erant et aliae minores causae, uti studium vindictae et odii procerum

uxore sua prima anno 1559. 3 Constituit etiam in Belgio consilium ex sacerdotibus et monachis constans, qui inquirerent in haereticos, et quamquam hoc tribunal nomine inquisitionis sacrae (exosae summopere Belgis) non uteretur, tamen procedura et effectus eius idem erat; severitas huius tribunalis novum momentum exacerbationis Belgarum fuit; multo enim severiores poenae adhibebantur in Belgio ab hoc tribunali quam in Hispania, ob diversam harum gentium indolem; Hispani enim severi, taciturni, parum inter se

mandatis regiis vix gerebant Belgae; capacitata fuit gubernatrix de eo quod hae dissensiones componi non possint, nisi cardinalis Granvellanus removeatur; datis ergo plurimis litteris ad Philippum post aliquot annos, nempe 1564-o, publico decreto revocatus fuit ad Hispaniam; negotia tamen administrationis per remotionem cardinalis non multum mutata et meliorata sunt; Margareta enim consiliis aliorum usa est, qui a cardinale non multum differebant; videns Margaretha ultra omnem modum animos Belgarum exulceratos, constituit de vero rerum statu edocere Philippum;

et instantibus Belgicis, dicti enim sunt Geisii, et ipsi protestantes rebelles pro insigni suo peram mendici (Bettel-Sack) assumpserunt. 4 Alii dicti sunt Geisae maritimi, qui nempe bellarunt mari contra Hispanos. 5.1 Deputatio tamen ad regem facta nullum effectum habuit, imo acerbiter repulsi sunt, quasi inaudita; corripuit ergo indignatio totum populum, non enim tantum inoboedientes, sed jam violenti ubique erant; sacra sua prohibita publice exercuerunt, pluribus in locis publicis, sed armati semper, ut

imo acerbiter repulsi sunt, quasi inaudita; corripuit ergo indignatio totum populum, non enim tantum inoboedientes, sed jam violenti ubique erant; sacra sua prohibita publice exercuerunt, pluribus in locis publicis, sed armati semper, ut contra violentias tuti essent; non contenta tamen plebs protestantium his, virus suum in Chatolicos profuderunt, eorum ecclesias incenderunt, dejecerunt statuas, praesbiteros enecuerunt ! ita ut intra triduum 300 ecclesiae Chatolicorum demolitae fuerint. 2 Gubernatrix quas potuit dispositiones

frangendo, partim potentiores lenitate et gratia sibi devincendo, ita ut tranquilitas restituta fuerit, eo felicius quod multi ex rebellibus solum verterint, iram Philippi metuentes; plurimum ad hanc quietem contulerunt comes Egmontanus, Aransionensis et ceteri comites; Philippus tamen recte hos pro capitibus rebellionis habuit, et palam contra eos debacchatus est, princeps ergo Aransionensis fuga se salvavit ad Germaniae principes protestantes, a quibus magnis animatus suffultusque viribus et pecuniis; in limitibus ergo Germaniae Vilhelmus princeps

et libertatibus suis privare possent. 3 Demandavit ergo duci Albano, ut forti stipatus exercitu in Belgium digrediatur, lenisque admodum Margarethae vices ut gubernator Belgii suppleat, et quidem cum plena potentia, observet tamen haec duo, ut haereticos exstirpet, dioecesiumque novam divisionem exsequetur; advenit ergo '557. anno Bruxellas; eo initium fecit quod plures nobiles suspecti ut primipili carceribus mancipati sunt, una cum comitibus pluribus; omnia acta protestantum, ipsum etiam Compromissum

comes Nassoviae, frater principis Aransionensis; obviam ei init comes Arenberg, qui gubernator Frisiae fuit; prima pugna 23-a Maji accidit et haec pugna pro Geisiis faustissima fuit, in campis Heilicher Lee; audiens hoc Albanus ipse se operi accinxit cum majore parte exercitus; ante tamen discessum suum Brüxellis, 2-a Iulii, comites Egmontanum et Hornanum, cum aliis multis ultimo supplicio affici curavit; Albanus ergo fregit comitem Nassoviensem ob praevalescentem copiam hominum die 21-a Iulii; medio tempore dux Aransionensis cum parte copiarum suarum ingressus

2-a Iulii, comites Egmontanum et Hornanum, cum aliis multis ultimo supplicio affici curavit; Albanus ergo fregit comitem Nassoviensem ob praevalescentem copiam hominum die 21-a Iulii; medio tempore dux Aransionensis cum parte copiarum suarum ingressus est in Flandriam, in qua tamen partim ex defectu pecuniarum, partim causae suae diffidens ob fractum totaliter exercitum fratris sui dimmisso toto exercitu suo fuga se salvavit ad Germaniae principes; Albanus ergo sufflatus hac fortuna solemnem statuam erigi curavit in memoriam pugnae suae felicis

praesertim cum armata exsecutio in procinctu fuerit contra renuentes; interim cum haec Bruxellis pararentur, relatum est ei per nuncios, quod Geisae marini urbem et portum Hollandiae Brielam adorti sint eumque ! expugnaverint; Albanus tamen superbus bellidux contempsit hoc voce Hispanica (Nada) nihil, et tamen ex hoc nihil prodivit tota respublica Hollandiae; hinc versum hunc in perennem rei memoriam tardius fecerunt crevit in immensum, quod fuit ante nihil; occupavit vero Brielam comes Bergensis anno 1572; anno

interim cum haec Bruxellis pararentur, relatum est ei per nuncios, quod Geisae marini urbem et portum Hollandiae Brielam adorti sint eumque ! expugnaverint; Albanus tamen superbus bellidux contempsit hoc voce Hispanica (Nada) nihil, et tamen ex hoc nihil prodivit tota respublica Hollandiae; hinc versum hunc in perennem rei memoriam tardius fecerunt crevit in immensum, quod fuit ante nihil; occupavit vero Brielam comes Bergensis anno 1572; anno eodem ceperunt Lissingam in insula Valchria Zeelandiae, et tardius

suo quidem tota classis Hispanorum deleta fuit per Geisos maritimos anno '73; hac deleta portum Ramecensem expugnarunt una cum urbe eiusdem nominis et per hanc totam insulam Valcriam sibi subjecerunt. 6.1 Anno tamen 1575. negotia magis ex sententia cesserunt Ludovico cum Geisiis terrestribus; conflixit enim cum exercitu rebellium et hoc proelio ad internecionem victi sunt in Mokerheide ad Goavam urbem die 14-a Ap; in hoc proelio ipse Ludovicus comes Nassoviae cum fratre suo Henrico

est; post hanc victoriam rursus Hispani in petulantiam abierunt obque defectum stipendiorum rapiebant praedabanturque ubique. 2 Pacata hac urbe exercitum suum ad Lugdunum Batavorum expugnandam admovit, incolae se ex desperatione vehementer defendebant, pressit tamen fame, jam jam se dedere coacti fuissent, nisi alii Belgae effossis aggeribus fluvii Mosae inundassent exercitum Hispanorum, sicque coegissent solvere obsidionem; anno 1576. imperator Maximilianus 2-us se obtulit mediatorem, hortatus est regem Hispaniae et etiam status Belgii,

regis exauctoratione adhuc nihil memoratum est, proin non [adhuc] rebellabant contra eum adhuc; nam si haec concessisset ipsis, prouti egerunt apud eum, pax restituta fuisset; Philippus finxit ad speciem se consentire in hanc pacificationem, occulte tamen decrevit hoc foedus dilacerandum. 4 Misit ergo Philippus fratrem suum naturalem Iohannem Austriacum cum plena potestate rerum gerendarum, qua gubernatorem; non deerant aliqui, maxime in Hollandia et Zeelandia, qui suadebant non esse fidendum Philippo et

Iohannem hostem reipublicae pronunciarunt decreveruntque eum expellere ex castello Namüriensi, quod et effectuarunt, plurima castella expugnarunt, et aliqua solo aequarunt; post haec confluxerunt Bruxellas ibique ducem Aransionensem praesidem provinciarum crearunt; diffidentes tamen causae suae decreverunt alium Philippo acceptiorem eligendi gubernatorem, hinc Matthiam juniorem filium Maximiliani imperatoris et fratrem Rudolphi imperatoris elegerunt gubernatorem, qui etiam comparuit; auctoritatem tamen eius circumscripserunt status et ordines, dein ei ut

Aransionensem praesidem provinciarum crearunt; diffidentes tamen causae suae decreverunt alium Philippo acceptiorem eligendi gubernatorem, hinc Matthiam juniorem filium Maximiliani imperatoris et fratrem Rudolphi imperatoris elegerunt gubernatorem, qui etiam comparuit; auctoritatem tamen eius circumscripserunt status et ordines, dein ei ut locumtenentem ad latus collocarunt dominum Aransionensem; haec tamen omnia summe displicuerunt Philippo; misit ergo Iohanni novas copias et suppetias, quas Alexander dux Farnese adduxit anno '578; eodem anno conflixerunt

gubernatorem, hinc Matthiam juniorem filium Maximiliani imperatoris et fratrem Rudolphi imperatoris elegerunt gubernatorem, qui etiam comparuit; auctoritatem tamen eius circumscripserunt status et ordines, dein ei ut locumtenentem ad latus collocarunt dominum Aransionensem; haec tamen omnia summe displicuerunt Philippo; misit ergo Iohanni novas copias et suppetias, quas Alexander dux Farnese adduxit anno '578; eodem anno conflixerunt partes ad urbem Gemblusium; hoc in conflictu Hispani rursus profligarunt Belgas, diversas urbes collimitaneas expugnarunt,

Videntes se ubique vinci Belgae decreverunt Henricum 3-um evocare eique subjicere, malentes alteri subesse quam Philippo; miserunt ergo Parisios legatos, sed Henricus rerum circumstantiis impeditus deprecari debuit hanc oblationem; commendavit tamen Belgis fratrem suum ducem Franciscum Alencolis, qui etiam in Belgio comparuit; cum tamen viderent eum non comparere exercitu stipatum, dissensiones exortae sunt inter ipsos status, quas ipsum religionis novae exercitium in provinciis Catolicis adhuc non parum adjuvit; diversae

malentes alteri subesse quam Philippo; miserunt ergo Parisios legatos, sed Henricus rerum circumstantiis impeditus deprecari debuit hanc oblationem; commendavit tamen Belgis fratrem suum ducem Franciscum Alencolis, qui etiam in Belgio comparuit; cum tamen viderent eum non comparere exercitu stipatum, dissensiones exortae sunt inter ipsos status, quas ipsum religionis novae exercitium in provinciis Catolicis adhuc non parum adjuvit; diversae ergo provinciae, tardius Valonicae dictae, deseruerunt foedus Gandanense; hae sunt illae

navim fluctuantem in mari fractis velis cum inscriptione hac: Incertum, quo fata ferent; ipsi enim viderunt res suas pessime constitutas esse; dum haec ageretur Utrajecti Philippus rursus egit per legatum suum Antverpiae de pace universali omnium provinciarum cum Philippo; foederati tamen videntes se numquam intentionem suam adepturos, interturbarunt ipsi foedus hoc; ceterae tamen provinciae exceptis his 7 se Philippo subjecerunt. 6 Post haec ergo bellum apertum exarsit inter Hispanos ceterosque eis subjectas provincias et inter foederatos;

enim viderunt res suas pessime constitutas esse; dum haec ageretur Utrajecti Philippus rursus egit per legatum suum Antverpiae de pace universali omnium provinciarum cum Philippo; foederati tamen videntes se numquam intentionem suam adepturos, interturbarunt ipsi foedus hoc; ceterae tamen provinciae exceptis his 7 se Philippo subjecerunt. 6 Post haec ergo bellum apertum exarsit inter Hispanos ceterosque eis subjectas provincias et inter foederatos; agitata fuit inter foederatos quaestio de imperante, hinc anno '581. convenerunt provinciae,

Hispani Brabantiam et Flandriam fere totam sibi subjecerunt ductu ducis Farnese, nempe Tenerimundam, Gent, Bruxellensem, Neomagum et Mechliniam; pressi sic omni ex parte recurrere cogitabant ad Elisabetham reginam Angliae; interim nec haec suscepit provinciam sibi oblatam, auxilia tamen sua ipsis in omnibus promisit, apertumque foedus die 12-a Aug. anni 1585. cum iis inivit, ea conditione, ut Elisabetha 5,000 peditum det Belgis, equitum vero 1,000, quod omnes Elisabetha suis expensis interteneat; Belgae suo tempore aequivalens pro copiis et expensas belli

societas incredibiles divitias corrasit, ad haec usque tempora, sed modo in praeceps ruere tendit. 9.1 Philippus defuncto duci Farnese gubernatori substituit Ernestum archiducem Austriae, fratrem Rudolphi; post tamen aliquot menses mortuus est Ernestus; ei substitutus est comes Fuenentes, hoc vero defuncto substitutus est ei Albertus archidux Austriae; circa hoc tempus Henricus 4. devictis adversariis suis pacem Galliae universae dedit, hinc ulturus injuriam Philippo bellum indixit; haec

aut eius heredes, recidat Belgium ad Hispanos; jam Philippus ob provectam aetatem Isabellae, imo, ut aliqui volunt, cum per medicamenta sterilis reddita sit, scivit ipsam heredes non habituram, hinc recidisset statim post mortem Isabellae Belgium foederatum ad Hispanos; Belgae tamen dolum detegentes non susceperunt eam; eodem anno '98. decessit Philippus; post eius mortem non minori fortuna usi sunt Belgae contra Hispanos ductu Mauritii, sic anno 1600. statuit urbem Neoportum expugnare; Hispanis interfuit impedire ne id fiat; Lebertus ergo copias adduxit

adhuc suis copiis aggressus est Mauritium, sed luit etiam; fractis enim eius legionibus dispersit totum exercitum Alberti; post hoc infelix coeptum animos adjecit Albertus ad urbem Ostendam expugnandam, obsessi omni pertinacia se defenderunt, coacti tamen sunt deditionem facere, cum ultra triennium virtutem obpugnantium pertinacia propugnantes detinuerunt; feruntur 70,000 Belgarum occubuisse, Hispanorum vero plura aliquot milibus; 20-a ergo Augusti anni 1603. deditio facta est. 4 Dux Spinola Alberti adhuc

virtutem obpugnantium pertinacia propugnantes detinuerunt; feruntur 70,000 Belgarum occubuisse, Hispanorum vero plura aliquot milibus; 20-a ergo Augusti anni 1603. deditio facta est. 4 Dux Spinola Alberti adhuc duas expeditiones habuit contra Belgas, non tamen multum effecit, quamquam Iacobus rex Angliae, successor Elisabethae, defecerit a foedere Belgico Hispanisque se adjunxerit; imo Belgae inter haec tempora classem Hispanorum in portu Caditano (Cadix) concentratam cinxerunt cogitaruntque in portu classem obpugnare, successit

Hispanorum admiralis; hoc facinoroso actu effectuato diversas urbes Mauritius in continenti cepit, sequenti anno Spinola aliquot urbes cepit; postea ad urbem Antverpiensem expugnandam animum adjecit, succurrit Mauritius oppugnatis, conflixit cum Spinola, sed victus est ab eo; hoc tamen non multum obfuit Belgis; Philippus 3-us videns se viribus non valere cogitavit de compositione harum litium pacemque ursit, quam etiam Albertus et Isabella suasit; convenerunt ergo legati Hagam comitium, ibi cum pax fieri non potuerit, ad minimum ad 12 annos confectae sunt

misit ergo Leopoldum ad sequestrationem cum exercitu; Brandeburgus ergo efflagitavit opem Henrici 4-i regis Galliae et Belgarum contra domum Austriacam; domus vero Neoburgica Hispanos evocavit in auxilium; Henricus cum se accingeret bello contra Matthiam, domi occisus est, bellum tamen continuatum est per Gallos. 11.1 Interim maxime Belgis obfuit quod domi enatae sint lites ob religionis negotia; sic duae sectae inter ipsos enatae sunt. Origo autem horum haec fuit: quidam professor theologiae in Universitate Lugdunensi Iacobus

Mauritius in apertam persecutionem Arminianorum progressus est, multi relegati, sylicio affecti, nempe praecipue ii, qui exosi erant Mauritio; Barnevellius perduellionis reus deprehensus capite plexus est 1619. 16-a Maji, ceteri ad perpetuos carceres damnati [nati] sunt; Arminiani tamen exstincti non sunt penitus, et hodie quoque exstant; interim hoc factum multos adversarios generavit Mauritio, finem tamen hae scissiones in Belgio assecutae sunt cum bellum cum Hispanis renatum fuisset, terminato interstitiorum tempore; Mauritius ergo sua pristina dignitate

exosi erant Mauritio; Barnevellius perduellionis reus deprehensus capite plexus est 1619. 16-a Maji, ceteri ad perpetuos carceres damnati [nati] sunt; Arminiani tamen exstincti non sunt penitus, et hodie quoque exstant; interim hoc factum multos adversarios generavit Mauritio, finem tamen hae scissiones in Belgio assecutae sunt cum bellum cum Hispanis renatum fuisset, terminato interstitiorum tempore; Mauritius ergo sua pristina dignitate usus contra Ambrosium Spinola belliducem Hispanorum nominis tamen sui prius partam gloriam obscurare non nihil coepit, , et

interim hoc factum multos adversarios generavit Mauritio, finem tamen hae scissiones in Belgio assecutae sunt cum bellum cum Hispanis renatum fuisset, terminato interstitiorum tempore; Mauritius ergo sua pristina dignitate usus contra Ambrosium Spinola belliducem Hispanorum nominis tamen sui prius partam gloriam obscurare non nihil coepit, , et hoc quidem ob copiam adversariorum suorum quos inter praestantissimos nactus est; Mauritius ex dolore animi in morbum incidit, in quo 1625. obiit, sine legitimis successoribus, naturales tantum duos filios habuit, hinc

Belgis et Suecis apertum foedus inivit; hoc foedere decretum est provincias Belgicas Hispanicas occupare et dividere inter foederatos Belgas et Gallos; interim hoc foedus per non usum exstinctum est, nam ipsi Belgae diffidebant Gallis et metuebant eorum vicinam praepotentiam; initio tamen ipsis profuit hoc foedus, nam Vilhelmus anno '37-o Bredam expugnavit, Brasiliam fere totam circa '39. annum ceperunt Belgae maritimi, Delaminham in Affrica expugnarunt, victoriasque multas de Hispanis retulerunt in mari; Societas Commercialis Indiae orientalis Japoniam ad se

contra Hispanos, statim finem hostilitatibus mutuis imposuerunt cum Portugallis Belgae foedusque inter se iniverunt, comparuit ergo etiam classis Belgica in portu Ulissiponensi, et interea indutiae in decem annos initae sunt circa Americanas provincias. 3 Quae tamen indutiae a neutra parte servatae sunt, imo etiam hostilitates et bella enata sunt inter eos, ob commercium. 4 Anno '47. Fridericus Henricus gubernator Belgarum mortuus est, eo cum solatio, quod opus libertatis patriae suae

exteris turbis, ut nullam videret spem Belgas subjugandi, hinc terminato bello tricennali in Vestfallia etiam Belgae pro independenti populo declarati sunt. 14.1 Post Friderici mortem ei suffectus est Vilhelmus 2-us filius in omnibus dignitatibus, inter tamen hunc et status graves altercationes enatae sunt, ex quibus turbae intestinae enatae; Vilhelmus enim audax, generosus, et non nihil ambitiosus videbatur Belgis supremum imperium affectare, omnem ergo adhibuerunt conatum ut eum viribus exuant; post pacem enim Vestphalicam

enatae; Vilhelmus enim audax, generosus, et non nihil ambitiosus videbatur Belgis supremum imperium affectare, omnem ergo adhibuerunt conatum ut eum viribus exuant; post pacem enim Vestphalicam coeperunt classem et campestrem militiam reducere, milites dimittere; Vilhelmus tamen obluctatus est his dispositionibus, ut autoritatem suam reservet, interim res tamen effectuata est; Vilhelmus ergo offensus per hoc 6 viros magistratuales comprehendi et incarcerari curavit; factum tamen hoc animos multorum exulceravit, praesertim quod Iacobum Vitt consulem

supremum imperium affectare, omnem ergo adhibuerunt conatum ut eum viribus exuant; post pacem enim Vestphalicam coeperunt classem et campestrem militiam reducere, milites dimittere; Vilhelmus tamen obluctatus est his dispositionibus, ut autoritatem suam reservet, interim res tamen effectuata est; Vilhelmus ergo offensus per hoc 6 viros magistratuales comprehendi et incarcerari curavit; factum tamen hoc animos multorum exulceravit, praesertim quod Iacobum Vitt consulem Dorderacensem, virum praestantissimum, incarcerari curaverit; Vilhelmus ergo proposuit

coeperunt classem et campestrem militiam reducere, milites dimittere; Vilhelmus tamen obluctatus est his dispositionibus, ut autoritatem suam reservet, interim res tamen effectuata est; Vilhelmus ergo offensus per hoc 6 viros magistratuales comprehendi et incarcerari curavit; factum tamen hoc animos multorum exulceravit, praesertim quod Iacobum Vitt consulem Dorderacensem, virum praestantissimum, incarcerari curaverit; Vilhelmus ergo proposuit negotium hoc statibus generalibus, qui tamen nihil decreverunt, ne ipsum offendant, sed ei suaserunt ut accedat urbes

per hoc 6 viros magistratuales comprehendi et incarcerari curavit; factum tamen hoc animos multorum exulceravit, praesertim quod Iacobum Vitt consulem Dorderacensem, virum praestantissimum, incarcerari curaverit; Vilhelmus ergo proposuit negotium hoc statibus generalibus, qui tamen nihil decreverunt, ne ipsum offendant, sed ei suaserunt ut accedat urbes specifice, et urbes decidant num velint reservationem exercitus vel non, interim urbes decreverunt deprecari eius adventum et eum non admittere; offensus per hoc Vilhelmus decrevit vi cogere hos civitates

'650. decessit 6-a Novembris, octo diebus post eius mortem conjux eius enixa est filium Vilhelmum, qui postea nomine 3-ii patri successit; status attoniti abusibus dignitatis vicarialis decreverunt eam vacantem relinquere, ne successores ipsos plane subjugare possint; coacti sunt tamen tardius eam restituere. 2 Anno '652. in molestum bellum inciderunt cum Angliae usurpatore Cromvellio; voluit enim ille etiam ab exteris agnosci ut legitimus imperans, dein cum Scotis etiam habuit bellum; illi enim

agnosci ut legitimus imperans, dein cum Scotis etiam habuit bellum; illi enim rebellarunt contra Cromvellium et subesse volebant legitimis principibus Stuardianae familiae; expetiit ergo amicitiam Belgarum et foedus cum ipsis inire voluit, illi tamen partim exhorrentes de eius facto, partim cum negotium dubium viderent, nolebant se determinare; hinc comitem Dorislar oratorem Cromvelli, nec admiserunt pro audientia, imo in ipsa Hollandia occisus est Dorislar per Scotos exules, qui Carolum exulem secuti sunt, Cromvellus ergo

audientia, imo in ipsa Hollandia occisus est Dorislar per Scotos exules, qui Carolum exulem secuti sunt, Cromvellus ergo satisfactionem postulavit seque ipse gravi bello ultus est; interim enim Scotiam et Hiberniam devicit, et hinc totis viribus contra Belgas vertere potuit, prius tamen secundam legationem misit ad Belgas eorumque exquisivit amicitiam, sed et hi rebus infectis redire coacti sint; interim vero negotia Cromvelii se meliorare coeperunt in Hibernia et Scotia; Cromvellus ergo ulturus ignominiam sibi in legatis suis illatam prohibuit ne quidpiam

archicolassus hujus classis fuit Tromp; Angli etiam expediverunt classem sub commando celebris Blacc ad tuendas naves suas commercii, hae duae classes cum obviam sibi factae fuissent, Anglica classis poscebat, ut Belgica classis plaustra submittat (ein Signal schicken), Belgae tamen id intermiserunt, Angli ergo adorti sunt Belgas enatusque acerrimus conflictus navalis; et sic bellum enatum est quod 3 annis duravit, Angli tamen superiores in hoc bello; his 3 annis 7 decretoriae pugnae habitae sunt, in prima aequo Marte pugnatum est, in 2-a et 3-a Anglis

classes cum obviam sibi factae fuissent, Anglica classis poscebat, ut Belgica classis plaustra submittat (ein Signal schicken), Belgae tamen id intermiserunt, Angli ergo adorti sunt Belgas enatusque acerrimus conflictus navalis; et sic bellum enatum est quod 3 annis duravit, Angli tamen superiores in hoc bello; his 3 annis 7 decretoriae pugnae habitae sunt, in prima aequo Marte pugnatum est, in 2-a et 3-a Anglis favebat fortuna, in 4-a Belgae victores evaserunt, in 5-a et 6-a aequalis fortuna ambobus erat, in 7-a et ultima ad incitas redacti sunt Belgae, ipse

se negotiis exteris immiscere, nempe bello Svecico contra Polonos et Russos per Carolum 12. regem Sveciae habito; suscitarunt ergo Danos contra Carolum spe auxiliorum, interim Carolus ipsos quoque Danos fregit, ipsam classem Belgicam, quae pro Danis excurrit, devicit; Haffniam tamen (Koppenhagen) tuiti sunt ab obsidione; collaborarunt ergo Belgae in eo, ut pacem conficiant, quae etiam anno '660. coaluit inter Danos et Suecos, quin vel Dani vel Sveci quidpiam utilitatis aut honoris referrent. 3 Anno '61. contra pyratas expeditionem

susceperunt Belgae sub ductu admiralis Ruiter, qui intra duorum annorum decursum eos fregit; eodem anno '61. pactio pacis confecta est cum Portugallis intercedentibus Anglis; qua Portugalli omnibus juribus suis renunciarunt Belgisque cesserunt omnes occupationes suas; cum tamen ad ratificationem huius pacis deventum esset, rursus enatis difficultatibus enatum est bellum rursus, quod usque '69. annum duravit; eo tamen anno pax finalis composita est, intercedente Carolo 2-o rege Angliae. 4 Anno '69. Carolus 2. ulturus injuriam, quam

est cum Portugallis intercedentibus Anglis; qua Portugalli omnibus juribus suis renunciarunt Belgisque cesserunt omnes occupationes suas; cum tamen ad ratificationem huius pacis deventum esset, rursus enatis difficultatibus enatum est bellum rursus, quod usque '69. annum duravit; eo tamen anno pax finalis composita est, intercedente Carolo 2-o rege Angliae. 4 Anno '69. Carolus 2. ulturus injuriam, quam Belgae ei jussu Cromvelii intulerunt, quod eum exulem excedere provincias suas jusserint, bellum Belgis intulit, occasio se ei obtulit, quod

turbatur, conatus est Belgas et Anglos bello implicare, quod etiam profusis multis millionibus aliisque stratagematibus politicis effecit, eo facilius quod Carolus 2. rex Angliae pronus ad id fuerit; primo anno Angli magno fervore rem inchoarunt et bis victores evaserunt, secundo tamen anno, cum ordines Anglicani viderent privati odii et rancoris animi causa gerri, et non ex justa causa, coeperunt tepide concurrere sumptibus, et hinc Belgae victores ubique evaserunt, imo ipsam urbem Londinensem terrore maximo inundarunt;

14. confecerunt ipsosque Suecos in societatem suam attraxerunt '667, sicque Ludovicus etiam coactus est anno '68. Aquisgrani pacem inire cum Hispanis, et sic ipsum removerunt Belgae foederati ex sua vicinia; paucis enim retentis locis omnia restituere debuit Hispanis; decrevit tamen Ludovicus ultionem gravem de Belgis sumere, quos scivit authores fuisse eversorum suorum projectorum. 6 Interim Vilhelmus 3-us minorennitatem egressus egit apud aulas sibi cognatas, nempe Borussum, et alias, ut vicariatus et capitaneatus ei restituatur;

substituerit, praetenditque populus, ut extemplo haec dignitas restituatur; his ergo malis adacti status Hollandiae et Zealandiae primi erant qui Vilhelmum 3. renunciarunt; exemplum horum secutae sunt ceterae provinciae, et sic etiam capitanei dignitas restaurata est; populus tamen his non contentus odio maximo ferebatur in Iohannem Vitt ceterosque eius asseclas republicanos et hostes dignitatis vicarialis; erant scilicet duo fratres Vitt, Cornelius erat consul Dorderacensis, Iohannes vero pensionarius; vespertino ergo tempore insultum fecerunt in

protractos consecuerunt, et dilacerarunt. 15.1 Postea Vilhelmus 22 annorum juvenis vicarius renunciatus est, bellum magna circumspectione gessit contra Gallos; terra interim non multas victorias retulit, sed mari meliori Marte pugnatum est; anno tamen sequenti '73. Galli coacti sunt Belgium deserere ex eo, quod Brandeburgicus elector et Leopoldus imperator succurrerit Belgis; tres provincias avulsas per intercessionem Vilhelmi iterum in foedus assumpserunt 4 caeterae provinciae; Vilhelmus ursit per amicos suos ut ipsi

urserunt ut dignitas haec vicarialis jure hereditario deferatur Vilhelmo; annuerunt etiam status, et sic in hoc Vilhelmo hereditaria facta est dignitas vicarii et hinc Erbstaatshalter nuncupatur, sed tantum ad mares extensa est haec dignitas; tardius tamen etiam ad feminas extensa est haec dignitas (Frisiae vero et Groningae vicariatus permansit penes stripem juniorem, nempe principes Nassovienses). 2 Galli multas clades intulerunt Belgis, et certe funestris exitus fuisset eius nisi ipsi Angli ursissent pacem

sunt. 16.1 Occasione huius belli, quod solummodo in sui conservationem gestum est, ingentia damna habebant Belgae, tam quoad perditionem civium, tam quoad commercium, quae naves praedatoriae iis inferebant. 17.1 Non tamen diuturna pace usi sunt Belgae, statim enim post pacem confectam suspectus videbatur Belgis Ludovicus 14, qui arctissimo vinculo se cum aula Anglicana conjunxit, continuus fuit legatorum commeatus; metuebant ergo Belgae eruptionem huius foederis; ad conjungendos ergo sibi Anglos

Hispaniae nepoti suo adquirat Hispaniam, in hunc finem sibi conciliare Belgium foederatum voluit, una cum Anglia, multum ergo apud Belgas egit, ut eos causae suae faventes redderet, promisit ipsis divisiones variarum provinciarum Hispanicarum, seque in conventiones immisit; Belgae tamen et Angli metuentes praepotentiam domus Bourbonicae si haec duo regna conjungerentur, desiderarunt ut hereditas Hispanica dividatur et pars eius detur tantum Philippo nepoti Ludovici, interim Ludovicus viribus suis confidens tergiversatus est in conventionibus donec moram

lis, sed haec litis compositio per mortem Iohannis Frisonis exstincta est; ille enim cum naves lustraret impingens in funem tensum per eum in mare ejectus est, anno 11-o saeculi huius, reliquit filium minorennem, qui permansit in possessione eorum quae parens eius tenuit, partem tamen hereditatis Vilhelmi 3-ii rex Borussiae occupavit, ipse Ludovicus 14. principatum Aransionensem ipsum occupavit pro se; compositis his turbis decreverunt status Belgici debitis undequaque gravati et exhausti, a bellis, quantum [quantum] securitas eorum admittat, abstinere

Vilhelmi 3-ii rex Borussiae occupavit, ipse Ludovicus 14. principatum Aransionensem ipsum occupavit pro se; compositis his turbis decreverunt status Belgici debitis undequaque gravati et exhausti, a bellis, quantum [quantum] securitas eorum admittat, abstinere velint; emersit tamen mox causa belli ob successionem in Hispania et cogendum Philippum regem Hispaniae ut conditionibus pacis Ultrajectensis stet, et Belgae cum Anglis et Gallis erant potentiae, quae evictionem promittebant; interim Belgae se extricarunt ex hac

vicarium salutare coeperunt, hos secutae sunt integrae urbes, hos provinciae et sic tandem extorta est per populum vicarialis dignitas generalis, quae dignitas primum in hoc Vilhelmo 4-o generalis facta est, negotiorum ergo bellicorum curam maximam habere coepit. Interim tamen Galli Bergam ad zonam (Bergobzoom), locum munitum Belgii foederati expugnarint (provinciae generalitatis sunt loca, praedia, urbes, quas Belgium foederatum possidet, sed non incorporative suo foederi, et quae provinciae ex Belgio Hispanico avulsae et retentae dein per pacem

Statistica Historia Magnae Brittanniae. 1.1 Regnum Angliae nomen Magnae Brittanniae sortitum est post unionem incorporativam cum regno Scotiae, et tandem etiam Hiberniae regno; hoc tamen est tantum adnexum regnum et nomine M. Brittanniae non venit. 2 Duo haec regna Anglia et Scotia insula compraehenduntur; antiquitus tota insula haec Albion dicebatur; 1000 et 100 annis ante Christum natum populus Britarum incoluit hanc insulam, et ab eo

qui ex Francia in eam pervenerunt; vero simile enim est Angliam cum Gallia prius connexam fuisse et terraemotu separata esse haec regna, exiguum enim maris fretum Manch dictum intercedit; his Celtis se adjunxerunt Britae, incerti originis populus, hique populi se conjunxerunt; non tamen vixerunt sub communi imperio hi populi, sed in diversas civitates divisi, quarum quaevis suum principem habuit; ipsa haec civitatum multitudo incremento eorum obfuit, bella continua inter se habuerunt seque attriverunt; in hoc statu vixerunt populi, cum Iulius Caesar populos

multitudo incremento eorum obfuit, bella continua inter se habuerunt seque attriverunt; in hoc statu vixerunt populi, cum Iulius Caesar populos Gallicos subegisset; subacta Gallia transcensoque freto binas expeditiones suscepit in Brittanniam 50 annis ante Christum natum, neutra tamen effectum habuit; recessit ergo Caesar, obsides tamen secum accepit, securitatis in Gallia vicina gratia; nempe Britae interim invadant Galliam. 2.1 Post Christum natum anno 46. regnante Claudio imperatore, Paulus Plautius bellidux tertiam expeditionem

inter se habuerunt seque attriverunt; in hoc statu vixerunt populi, cum Iulius Caesar populos Gallicos subegisset; subacta Gallia transcensoque freto binas expeditiones suscepit in Brittanniam 50 annis ante Christum natum, neutra tamen effectum habuit; recessit ergo Caesar, obsides tamen secum accepit, securitatis in Gallia vicina gratia; nempe Britae interim invadant Galliam. 2.1 Post Christum natum anno 46. regnante Claudio imperatore, Paulus Plautius bellidux tertiam expeditionem suscepit profligatisque incolis subegit imperatori

sub Hadriano linea haec rectificata et magis extensa est. 2 Sub Antonino Pio tertium vallum ductum est per Lollium Urbicum, sed nec hoc absterruit Caledones; anno ergo 208. regnante Septimio Severo solidus altus murus erectus est ex vallo Hadriani, nihilominus tamen continua bella intercesserunt inter hos populos, donec conjuncti fuissent sub communi imperio. 3 Intermedio tempore religio, mores, lingua Romanorum inducta est in Angliam; exstincto imperio occidentali Romano per barbararum gentium peregrinationes

idonei erant, educebant, sicque desolatam Valentinianus 3-us anno 446-o dereliquit penitus; sicque defensoribus imperanteque destituti erant Brittae; coaluerunt ergo ut summum imperium deferant principi Vortiger, qui dux Cornubiae erat; hic ergo bellum cum Scotis sustinuit, eos tamen arcere non potuit; hinc decretum est vicinas gentes aliquas ex Germania evocandas esse contra Scotos; missis ergo nuntiis evocati sunt ex Germania Angli, Saxones et Iuthi; hi populi Germani creduntur esse originis Saxonicae, legunturque Alsatiam incoluisse, alii ipsos etiam

tamdiu nempe dominarunt reges ex linea Anglo-Saxonum. Devictis enim Scotis libenter habuissent Brittae si redivissent in patriam suam Anglo-Saxones, aperte eos abigere non sunt ausi, hinc eos affligere clam coeperunt, ut sic sponte excederent; illi tamen aucti semper advenis patriotis ex Germania restiterunt audacter Brittis eosque, cum ad arma deventum esset, devicerunt et subjugarunt eos qui remanserunt; multa tamen milia Brittarum domi pressi in vicinam Franciam se receperunt et in Gallia formarunt novam provinciam, quae

non sunt ausi, hinc eos affligere clam coeperunt, ut sic sponte excederent; illi tamen aucti semper advenis patriotis ex Germania restiterunt audacter Brittis eosque, cum ad arma deventum esset, devicerunt et subjugarunt eos qui remanserunt; multa tamen milia Brittarum domi pressi in vicinam Franciam se receperunt et in Gallia formarunt novam provinciam, quae hodiedum Brittania Parva, vel Minor dicitur, eorumque duces se duces Brittaniae Minoris dicebant; subjugarunt ergo Anglo-Saxones sensim totam Britanniam excepta provincia

cum suis, qui spem omnem deponere debuit recuperandi regni, cum plurimi ex suis peste attriti fuissent; hinc Romam se recepit et monachus factus est. 3 Saxones et Angli firmati in Brittannia nomen hocce aboleverunt, et regnum hoc primi Angliam dixerunt, in hac tamen Anglia 7 regna minora erant, nempe: regnum Cantium erat primum regnum per Hengistum 457-o anno fundatum. 4 Sussex, hoc condidit 491-o Ella. 5 VestSex, hoc condidit Cerdicus anno 519. 6 Essex, ab Erquino anno 527.

anno 527. fundatum. 7 Nordhumbria, Ida, anno 547, illud erexit. 8 Ostanglia condidit Uffa 575. 9 Mercia Cridda anno 582. illud fundavit. 10 Haec regna seorsim gubernabantur a suis regulis, conjuncta tamen erant; haec regna diversa subibant fata per nuptias, hereditates, et vim armorum donec ex heptarchia tardius enata fuisset monarchia. 11 Religio Christiana his temporibus coepit rursus aethnicis Anglo Saxonibus communicari; cum Brittis enim extinctis

anno 924. mortuus est, eique in ordine successunt tres filii; Athelstanus senior filius primus successit; anno 940. successit Edmundus, 946. successit ei tertius Edredus; sub tribus his nihil memoratu dignum recurrit; Edredus hic se primus dixit regem Magnae Brittaniae, evanuit tamen hic titulus iterum; anno 955. regnum devenit ad filios Edmundi, nempe ad Eduinum. 4 959. regnum Brittaniae devenit ad Edgarem Pacificum; hunc singularibus laudibus cumulant scriptores, hic usque 975. vixit; ei successit

ad Brittanniam minorem Galliae; anno 1014. occisus est in Anglia Zveno victor totius Angliae (fertur in exspoliatione ecclesiae Divi Edmundi repentino ictu, quasi ab angelo capite plexus esse). 5 Post huius funestam mortem successit ei filius Canuthus; comparuit tamen Ethelredus cum exercitu, sed rejectus decessit anno 1017. 6 Ethelredo successit Ethmundus, qui ferrei lateris dictus est, seu Ironside; continuatum est ergo bellum inter hos duos, belloque diu gesto convenerunt ut duello dirimerent litem sanguinique suorum

Edmundi Ironside, hic unicus supererat ex stirpe Anglo-Saxonica; aliqui scriptores dicunt quod Eduardus Vilhelmum 2-um ducem Normanniae, qui eius cognatus fuit, obtulerit successorem; decessit Eduardus anno 1066; post eius mortem citra dubium jure sanguinis haeres fuit Etgardus, qui tamen infans erat, tutela eius commissa fuit Haraldo comiti Vestsexiae, qui Godvini comitis Cantii filius fuit; hic non contentus munere tutoris se ipsum regem obtulit populo, suppresso pupillo suo, multosque nactus est adhaerentes, quorum opera usus regnum Angliae usurpavit;

vero sexu descendit ex Anglo-Saxonica stirpe). 4 Clerum Anglicanum in partes suas una cum Pontifice pellexit Vilhelmus horumque ope regnum sibi servavit, licet fortius jus haberet Etgardus; initio favit vehementer Anglis, jura eorum omnimode defendit, sibi tamen prospexit diversis modis et cautelis; sic securitatis gratia arma a ruricolis accipi curavit, conventicula in civitatibus prohibuit. 5 Bellis tamen distractus fuit, primum cum Valliae incolis, quos fregit, et ad tributum solvendum eos adegit; aliud cum

servavit, licet fortius jus haberet Etgardus; initio favit vehementer Anglis, jura eorum omnimode defendit, sibi tamen prospexit diversis modis et cautelis; sic securitatis gratia arma a ruricolis accipi curavit, conventicula in civitatibus prohibuit. 5 Bellis tamen distractus fuit, primum cum Valliae incolis, quos fregit, et ad tributum solvendum eos adegit; aliud cum Scotis gessit, quorum rex Malcolmus Audax perpetua praedocinia in Anglia exercuit, sed hic domatus coactus est vasallum se profiteri Angliae, Vilhelmoque ut domino directo

veniamque patris obtinuit, et Vilhelmus ei cessit jure pleno Normanniam; interim domi enatae sunt turbae; Scotae, Dani invaserunt Angliam, imo latuit in ipsa Anglia contra eius personam conspiratio, per quam etiam Athelinus in solium Angliae imponi debuisset, sublato Vilhelmo; haec tamen conspiratio prodita fuit per Vilhelmum; Athelinus tamen tentavit irruptionem in Angliam ex Scotia, sed pedem referre coactus est; tandem ipso Vilhelmo incitante conventio est habita inter hos duos, ut Vilhelmus 4,000 marcarum auri ei annue

pleno Normanniam; interim domi enatae sunt turbae; Scotae, Dani invaserunt Angliam, imo latuit in ipsa Anglia contra eius personam conspiratio, per quam etiam Athelinus in solium Angliae imponi debuisset, sublato Vilhelmo; haec tamen conspiratio prodita fuit per Vilhelmum; Athelinus tamen tentavit irruptionem in Angliam ex Scotia, sed pedem referre coactus est; tandem ipso Vilhelmo incitante conventio est habita inter hos duos, ut Vilhelmus 4,000 marcarum auri ei annue pendat, Athelinus vero juribus suis renunciat; non obstante

ex Scotia, sed pedem referre coactus est; tandem ipso Vilhelmo incitante conventio est habita inter hos duos, ut Vilhelmus 4,000 marcarum auri ei annue pendat, Athelinus vero juribus suis renunciat; non obstante Vilhelmi benevolentia et clementia tamen rursus turbas domi habuit, hinc cogitavit consilium et gubernii rationem mutare, omnique severitate agere, jura convellere, tributa exscribere, proprioque arbitrio omnia agere; his plures adhuc adversarios nactus est, et cum ad arma provolarent, ipse armis restituit rebellesque

Vilhelmum Rufum, Robertum Normanniae ducem, et Henricum Clericum. 2 Vilhelmo reliquit Angliam, Roberto vero Normanniam; Vilhelmus hic 2. usque 1100. annum regnavit, praeterito fratre suo seniore Roberto, agente plerumque clero Anglico pro Vilhelmo; tumultus tamen hinc inde excitati sunt in regno, quos fovit Robertus, qui irruptionem fecit in Angliam; verum profligatus Robertus in amicam descendere debuit conventionem, ut nempe ad dies vitae permaneat Vilhelmus 2. in regno, eo exstincto ad Roberti descendentes derivetur successio, sed

sacrae accinxit; legitur tantas summas eum ! profudisse in has expeditiones ut ipsam Normanniam oppignorare coactus sit fratri suo Vilhelmo; domi Vilhelmus saepissime turbas et molestias habuit, ob male contentos quosdam cum suo imperio adhaerentesque Roberti; composuit tamen partim vi, partim bonis et blanditiis; habuit etiam bellum cum Scotis. 4 Primum feliciter gessit, nexumque vasalistiae renovare coactus est Malcolmus rex Scotiae; secundo bello disperso toto exercitu ipse Malcolmus cum filio suo seniore obiit; legitur etiam

in patriam, collectisque in Normannia militibus in Angliam irrupit, sed exiguo cum effectu; firmatus enim fuit jam Henricus; hinc pacificationem etiam cum hoc fratre inivit, ut nempe ei 3,000 aureorum solvat; imo redux in Normanniam etiam hanc pensionem ei condonavit; paulo post tamen eum paenitudo invasit paenitudineque correptus repetiit pensionem suam; Henricus videns, quo negotium tendat, et quod frater ultimo etiam ipsum regnum repetere posset, copias suas traduxit in Normanniam, ut fratrem ibi compescat; reipsa dissipatis eius copiis ipsum Robertum

30 annos in carceribus detinuit usque dies vitae; conjunctio haec Normanniae cum Anglia Francis summe displicuit ob potentiam Anglorum; hinc Vilhelmum filium Roberti instigarunt ad recuperandum ducatum suum; coactus est ergo Henricus Clericus expeditionem in Franciam suscipere; pax tamen paulo post confecta est ea conditione, ut Vilhelmo filio Roberti detur expectativa ad comitatum Flandriae, Normannia vero cedat Vilhelmo filio Henrici Clerici; Vilhelmus tamen Roberti filius in conflictu occubuit, cum jura sua ultro prosequi vellet; anno 1120. naufragio perivit

ad recuperandum ducatum suum; coactus est ergo Henricus Clericus expeditionem in Franciam suscipere; pax tamen paulo post confecta est ea conditione, ut Vilhelmo filio Roberti detur expectativa ad comitatum Flandriae, Normannia vero cedat Vilhelmo filio Henrici Clerici; Vilhelmus tamen Roberti filius in conflictu occubuit, cum jura sua ultro prosequi vellet; anno 1120. naufragio perivit Vilhelmus filius Henrici, una cum tota familia sua; hoc Henricum mirum in modum afflixit cum unicus eius filius esset, cogitavit ergo ad Mathildam filiam suam successionem

filius erat, egit dein tota contentione, ut status Mathildae et suis successoribus concederent successionem, quod etiam assumpserunt status, eique homagium praestiterunt in vivis existente Henrico, qui paulo post nempe 1135. decessit, et in eo exstincta est haec stirps; non tamen stirps Plantagenetica successit, sed Stephanus Blesensis; hic fuit comes Bononiae (de Blois); hic ergo post mortem Henrici Primi absente in Normannia Mathilda sibi usurpavit regnum Angliae; natus fuit ex Stephano patre, et Adela filia Vilhelmi Conquestoris, proin sorore Henrici

cumulavit, nobilibus erectionem moeniorum admisit, et his artibus usque dies vitae, nempe usque 1154. se in regno conservavit; cum aula Gallica foedus inivit; habuit filium Eustachium, pro hoc solicitavit filiam Ludovici 6-ti regis Galliae Constantiam, quam etiam obtinuit; turbas tamen perpetuas habuit; primi erant Scotae, qui eum infestarunt; accessit dein bellum, quod Mathilda ei intulit ex Normannia, cui ingens copia Anglorum adhaesit; ad Lincolnam ergo pugna decretoria habita est, in qua fortuna favebat Mathildae; captus enim est Stephanus, et exercitus

priorem concedat, verum illa adhaesit; interim profugit Stephanus Blesensis ex carcere seque recepit ad eas partes, quae faciebant cum Scotis bellumque novum parabat in Mathildam, et reipsa etiam bellum indixit ei eamque throno decedere coegit et in Normanniam recedere; Henricus tamen filius Mathildae collecto in Gallia conspicuo exercitu irrupit in Angliam; Eustachius filius Stephani recte hoc tempore repentina decessit morte, destitutus ergo successore inclinabat in Henricum et sponte amicam obtulit, coaluitque pax, ut donec Stephanus viveret permaneat in

accepit in Gallia comitatum Antegavensem, provinciam Turonensem et comitatum Meduanum (Anjou, Turenne, Maine) titulo dotis per uxorem suam Eleonoram, filiam ultimi comitis Aquitaniae Vilhelmi; haec Eleonora nupta fuit Ludovico 7-o regi Galliae, eam tamen post aliquot annos repudiavit, factam ergo liberam duxit Henricus perque eam conjunxit cum Anglia Aquitaniam, Vasconiam et Pictavium (Guienne, Gascong, Poitou); Hiberniae insulam amplissimam etiam conjunxit cum Anglia, quae modo regni titulo gaudet; ad haec etiam tempora

fecit per ordines; filius hic per malevolos excitatus, quasi parens omne jus et imperium in se detulisset, ille ergo inconsultus suffultus a Gallis collectis copiis contra patrem suum processit; hoc videntes Scoti etiam irruperunt in Angliam; hoc bellum anno 1183. emersit; Henricus tamen res laudabiliter gessit, repressit bis ambos hostes, in Scotia amplam provinciam Huntingthon occupavit, Gallosque recedere coegit; post hoc bellum decessit Henricus eius filius, jus ergo successionis devolutum est ad Richardum secundogenitum; hic habuit sponsam destinatam

cedat Richardo; hoc ergo Gallos pessime habuit, hinc ipsi omnes obices posuerunt Richardo, finaliter ipsum plane deseruerunt ex invidia; videns hoc Richardus, ne domi suae turbas conciet, hinc fidem solemnem exegit Philippo ne domi turbas excitet, et eius provincias invadat; quod tamen servare non contendit Philippus; Richardus pacem cum Saladino fecit domumque reversus est; Richardus brevioris viae causa per continentem redivit, insidiatus ergo est ei Leopoldus archidux Austriae; transvestivit se ergo Richardus

terra) successit cooperante clero, et matre sua; Arthur fuit jure matris suae Constantiae dux Brittanniae minoris; cum ipse viribus destitueretur, appellavit ad Philippum 2-um regem Galliae, juratum Angliae regni hostem, reipsa emersit bellum, quod tamen Iohannes ex sententia gessit, anno tamen 3-o et 4-o belli Galli feliciores multas occupationes fecerunt, hinc Philippo optimas pacis conditiones obtulit, nempe cessit filio Philippo omnia loca occupata in provinciis feudatariis Gallicis, si is Blancam sororis Ioannis filiam

sua; Arthur fuit jure matris suae Constantiae dux Brittanniae minoris; cum ipse viribus destitueretur, appellavit ad Philippum 2-um regem Galliae, juratum Angliae regni hostem, reipsa emersit bellum, quod tamen Iohannes ex sententia gessit, anno tamen 3-o et 4-o belli Galli feliciores multas occupationes fecerunt, hinc Philippo optimas pacis conditiones obtulit, nempe cessit filio Philippo omnia loca occupata in provinciis feudatariis Gallicis, si is Blancam sororis Ioannis filiam duxerit (Blanca haec Alfonsi ducis

ergo ut Philippus tamquam dominus directus Ioannis in Gallia exuat eum feudis in Gallia (felonia enim indirecta intercedit inter cognatos et agnatos, quod fuit Arthurus intuitu Iohannis). 12 Philippus accusationem lubenter suscepit, citavit ergo Iohannem, qui tamen armis suis confidens non comparuit, ex contumacia ergo convictus est, et exutus declaratus est omnibus feudis Gallicanis, processumque est ad executionem per Gallos, sed Iohannes cum potenti exercitu advenit eosque ad Iuliomagum fregit; paulo post tamen coactus est Iohannes

citavit ergo Iohannem, qui tamen armis suis confidens non comparuit, ex contumacia ergo convictus est, et exutus declaratus est omnibus feudis Gallicanis, processumque est ad executionem per Gallos, sed Iohannes cum potenti exercitu advenit eosque ad Iuliomagum fregit; paulo post tamen coactus est Iohannes indutias facere cum Philippo ob turbas in ipsa Anglia Hiberniaque, enatae sunt per Scotos et Valenses; redux ergo ad Angliam fregit Scotos, Valenses et Hibernos per duos annos indutiarum; elapsis iis in Gallia fractus est indutiasque in duos annos fecit;

ergo bellum attrocissimum in ipsa Anglia ob quod, cum neminem adhaerentem haberet, fugit in Scotia ubi etiam anno 1216. decessit. 8.1 Emersit ergo lis inter Ludovicum filium Philippi 2-i, cui status Angliae deferebant, et filium Iohannis Henricum; aderant tamen aliqui ex proceribus Angliae, qui Henrico favebant infanti; plurimum tamen in flectendis animis statum contulit Vilhelmus comes Bembrocensis sanguine Henrico junctus; ad extremum ipsi status a Gallis desciscentes Henricum agnoverunt legitimum successorem patris Vilhelmumque

haberet, fugit in Scotia ubi etiam anno 1216. decessit. 8.1 Emersit ergo lis inter Ludovicum filium Philippi 2-i, cui status Angliae deferebant, et filium Iohannis Henricum; aderant tamen aliqui ex proceribus Angliae, qui Henrico favebant infanti; plurimum tamen in flectendis animis statum contulit Vilhelmus comes Bembrocensis sanguine Henrico junctus; ad extremum ipsi status a Gallis desciscentes Henricum agnoverunt legitimum successorem patris Vilhelmumque tutorem elegerunt et curatorem, qui mox bellum contra Ludovicum gerendum

injurias a Gallis illatas circa feudorum amissionem in Gallia vindicare, hinc binam expeditionem suscepit in Galliam, sed irrito cum effectu; hinc anno '59. pacem facere debuit ob injurias et turbas domi exortas, sicque renunciare debuit juri in 5 provincias Galliae; Ludovicus tamen 9-us rex Galliae cessit Henrico ex parte Aquitaniae aliquas urbes et praedia. 2 Praecipua causa turbarum in Anglia enatarum sub Henrico fuit, quod Henricus limites auctoritatis suae non nihil extendere coeperit, in praejudicium Chartae magnae, accessit quod

populum tributis gravaverit ob bella sua cum Gallis. 3 Ipse Denarius S. Petri, aliaeque clericorum exactiones, quae connivente rege fiebant, exosae summopere erant populo, curia enim Romana circa haec tempora 60,000 marcarum extrahebat quotannis ex Anglia, ubi tamen ipse rex solummodo 50,000 marcarum percepit; ingens multitudo Itallorum irrepsit in Angliam circa haec tempora, ob jus patronatus Romani Pontificis in Angliam, leguntur enim simul et semel 300 Itali missi fuisse in Angliam, ut ibi accomodantur; hae ergo causae exosum reddebant

ob jus patronatus Romani Pontificis in Angliam, leguntur enim simul et semel 300 Itali missi fuisse in Angliam, ut ibi accomodantur; hae ergo causae exosum reddebant regem toti populo; exarsit ergo anno 1260. bellum in Anglia, rebelles sibi elegerunt Simonem Montforcium; victus tamen et captus est a Simone Montforcio una cum fratre Richardo et filio Eduardo ad Leves anno 1264; rex fere per annum detentus est in carceribus; filius tamen eius Eduardus elapsus est reperitque modum sibi ingentem numerum asseclarum comparandi, validas copias comparavit

reddebant regem toti populo; exarsit ergo anno 1260. bellum in Anglia, rebelles sibi elegerunt Simonem Montforcium; victus tamen et captus est a Simone Montforcio una cum fratre Richardo et filio Eduardo ad Leves anno 1264; rex fere per annum detentus est in carceribus; filius tamen eius Eduardus elapsus est reperitque modum sibi ingentem numerum asseclarum comparandi, validas copias comparavit congressusque est anno '265. cum Montforcio; in hoc conflictu Eduardus solemnem victoriam retulit ad Evesham; sic patrem et patruum suum liberavit; victis

deputatos civitatum et communitatum adversus Henricum, et ab eo tempore permanserunt perennes duae camerae. 9.1 Defuncto Henrico 3-o successit filius Eduardus 1-us post Conquestorem, absens erat in expeditione, hinc fere integro anno vacabat thronus; sine tamen difficultate adimit regimen suum; hic formidabilis fuit exteris Gallis et Scotis, suis vero carissimus; jura enim eorum intacta reliquit; Valensem populum subegit, legibusque Angliae subegit, defecit enim stirps ducum Valliae anno '284. enatisque domi turbis Eduardus in rem

seu haeres coronae gaudet titulo principis Valliae; anno '290. incertum ex qua causa ex omnibus provinciis suis ejecit Iudaeos. 2 Suscepit etiam expeditionem in Scotiam, eamque jure clientelari subjugavit; in Scotia enim extincta est stirps regnans, aderant tamen familiae duae, quae cognationis vinculum allegabant, nempe familia Baleol et Brutze; inter has duas familias per 6 fere annos durarunt turbae de successione, donec determinatum fuisset ad utramque pertinere familiam successionem, hac occasione usus est Eduardus; promisit enim

ergo cum Mortimerio pluribusque aliis maioribus a rege defecerunt, Spenserosque aperta factione persecuti sunt, adeo ut ad arma provolutum sit, rexque coactus sit arma contra subditos arripere, seditiosos rex fregit, capita intercepta seditiosorum supplicio affecit; Mortimerius tamen ex carceribus profugit seque in Flandriam recepit; Isabella ipsa profugit in Galliam una cum principe Valliae Eduardo ad Vilhelmum comitem Hannoniae, quem ut captaret filium suum Eduardum desponsavit Philippinae filiae Vilhelmi comitis, sicque partim

suae et Mortimerii gubernavit regnum; primum curae fuit Isabellae Scotos, qui mirum in modum se jam erexerunt, reprimat rursus; ut ergo se reficere possint Angli, pacem cum Scotis inire cogitarunt, et quidem anno '29. renunciarunt Angli omni juri in Scotiam paxque composita est; pax tamen haec non diu floruit, videbatur enim praejudiciosa pax Eduardo regi, hinc ingens odium contraxit in matrem suam et Mortimerium, maiorennis enim evadens remota ab aula matre ab anno '333. in arctissima custodia eam habuit usque '59. annum, quo defecit, Mortimerium vero publice

Eduardus; Tornacum celebrem urbem obsidione cinxit; interim in Scotia conversio facta est: David Bruczeus Eduardum Baleolium dejecit e throno, haec res pessime habuit Eduardum, hinc cum Gallis in annum unum indutias fecit et digressus est adversus Davidem in Scotiam; annus tamen citius elapsus est quam aliquid decerni in Scotia potuisset, hinc Davidem coactus est in solio relinquere; redivit ergo in Galliam, ubi in Normannia praecipue magnas progressiones fecit, continuatum est bellum usque '46, quin aliquid notabile contingeret, anno vero hoc die 26-a

retulerunt, in hac pugna 30,000 Anglorum 100,000 ad internecionem ceciderunt, solummodo in loco pugnae 30,000 Gallorum permanserunt, cecidit comes Alenconius frater Philippi cum 1500 nobilibus et illustribus viris, ipse etiam Ioannes rex Bohemiae (hic caecus ad utrumque oculum erat, tamen bellum ingressus est), imo altera die 7,000 tironum ad castra Philippi proficiscentium inciderunt in Anglos et ad unum occisi sunt omnes. 5 Causae huius victoriae potissimum hae erant: Philippus fecit planum ipse aggrediendi Anglos, cum autem Angli nimis

animis suorum fere totam Aquitaniam Anglis eripuit; interim anno '377. ipse Eduardus rex animi dolore oppressus est, ei successit infans 11 annorum Richardus 2-us nepos, filius Eduardi Nigri; administrabatur regnum per tutores, concurrentibus tamen sinistris his circumstantiis Galli felicissimos progressus fecerunt, ad quos non parum contulit pestis in Anglia exorta et in Gallia translata, item et bellum Scotense quod Angli sustinere debuerunt; his omnibus factum est, ut Galli ab Anglis omnia feuda excepta Brittania

infelix habuit regimen; omnibus enim malis statim ad initium vexatus est, bellis tot quot, peste, et ex his enata malecontentione suorum subditorum, per introducta nova onera, primi erant rustici, qui in nobiles et sacerdotes conspirarunt, cum ab his onerati et pressi fuerint; hos tamen motus oppresssit, sed mox nobilitas ipsa consurrexit contra eum; cassavit enim parlamenta quae se ei obposuerunt in tributis exscribendis, dein suo arbitrio coepit omnia agere; nobiles ergo conspirare in eius interitu coeperunt sicque coactus est reconciliari nova conventione

coeperunt sicque coactus est reconciliari nova conventione cum suis subditis; majus malum ei imminebat ex conspiratione quorumdam agnatorum in vitam et personam suam; praecipuus ex his fuit comes Lancastrensis, qui accitis aliquibus proceribus in eius vitam conspiravit; supressa tamen est haec conjuratio multique ex proceribus, ipse comes Lancastrensis ultimo supplicio affectus est; Henricus tamen comes Lancastrensis se fuga salvavit in Galliam ibique clam exercitum conquisivit; ubi Richardus nil mali suspicans genio suo indulgens in Hiberniam discessit,

quorumdam agnatorum in vitam et personam suam; praecipuus ex his fuit comes Lancastrensis, qui accitis aliquibus proceribus in eius vitam conspiravit; supressa tamen est haec conjuratio multique ex proceribus, ipse comes Lancastrensis ultimo supplicio affectus est; Henricus tamen comes Lancastrensis se fuga salvavit in Galliam ibique clam exercitum conquisivit; ubi Richardus nil mali suspicans genio suo indulgens in Hiberniam discessit, interim ergo Henricus comes cum exercitu comparuit in Anglia; Richardo vero nuncius adferri non potuit, referunt enim

propter eum enasci multosque inclinare in eum throno restituendum, et sic per dethronisationem Richardi Henricus comes rex est proclamatus; cum hoc rege incepit stirps Lancastriensis regnare, quae per Eduardum 3. conjuncta fuit cum Richardo; habuit tamen Henricus per 13 regiminis sui annos perpetuas molestias cum suis agnatis; sic vivente adhuc Richardo exarsit conjuratio contra Henricum 4-tum ad restituendum Richardum, cui conjurationi adstabant Galli, detectam tamen supressit Richardumque, ut pomum discordiarum, sustuli in

regnare, quae per Eduardum 3. conjuncta fuit cum Richardo; habuit tamen Henricus per 13 regiminis sui annos perpetuas molestias cum suis agnatis; sic vivente adhuc Richardo exarsit conjuratio contra Henricum 4-tum ad restituendum Richardum, cui conjurationi adstabant Galli, detectam tamen supressit Richardumque, ut pomum discordiarum, sustuli in carceribus curavit sub initium anni 1400; hanc conspirationem duae aliae secutae sunt, quos tamen omnes suppressit; Scotos concitarunt contra eum agnati, sed et hoc bellum pari fortuna et dexteritate terminavit; Valliae

adhuc Richardo exarsit conjuratio contra Henricum 4-tum ad restituendum Richardum, cui conjurationi adstabant Galli, detectam tamen supressit Richardumque, ut pomum discordiarum, sustuli in carceribus curavit sub initium anni 1400; hanc conspirationem duae aliae secutae sunt, quos tamen omnes suppressit; Scotos concitarunt contra eum agnati, sed et hoc bellum pari fortuna et dexteritate terminavit; Valliae incolas etiam concitarunt contra eum, et in ipsa Anglia turbas excitarunt: sed cum unionem eorum impediret prudentia sua, fregit utramque partem

malecontentorum; profugi rebelles se in Scotiam receperunt, et cum his paulo post proruperunt in Angliam, sed et ex hac parte sibi securitatem procuravit; inter haec anno '413. decessit; reliquit filium Henricum nomine 5-ti; hic in prima aetate sua exiguas spes de se fecit, admotus tamen regimini eminentissimus Angliae regum evasit, curam suam eo direxit, ut nomen et gloriam gentis suae recuperaret in Gallia; praetextum belli sumpsit ex jure Eduardi 3-ii in regnum Galliae; occasionem optimam nactus est ex turbis in ipsa Gallia enatis, eo discessit, ut per

profugi, aggregatis suis fregit Henricum eumque cepit; redux ergo Richardus Iorc denuo renunciatus est protector; constitutum ergo est ut Henricus dignitati suae renunciet, Richardus protectoris titulo gaudeat, eoque decedente eius lineam spectet successio, non Henrici; haec tamen pax non fuit diuturna; uxor enim Henrici Margareta ad Scotiam profugit, ibi valido exercitu comparato irrupit in Angliam contra Richardum; occassione huius conflictus Richardus captus est et trucidatus cum multis aliis eiusque exercitus fractus, seditiosi tamen filium Richardi

non Henrici; haec tamen pax non fuit diuturna; uxor enim Henrici Margareta ad Scotiam profugit, ibi valido exercitu comparato irrupit in Angliam contra Richardum; occassione huius conflictus Richardus captus est et trucidatus cum multis aliis eiusque exercitus fractus, seditiosi tamen filium Richardi Eduardi ! titulo regio insignitum substituerunt parenti anno '61; hic devicta regina dissipatisque aliis rex proclamatus est nomine Eduardi 4-ti, primusque fuit ex Eboracensi stirpe; Henricus 6-tus fugit in Scotiam elapsus ex carceribus, comparuitque

petitiones surdis auribus excepit; hinc Eduardus ei bellum inferre decrevit, sed ei immortuus est anno '483; ei successit filius 11 annorum Eduardus 5; eius tutor fuit matris frater, C. Richmundus, sed hic paulo post per Richardum fratrem Eduardi 4-i ejectus est tutela sua, non tamen contentus tutela invasit ipse regnum favente comite Buccincanio, potenti viro, eo potissimum ex capite, quod Eduardus 4. fuerit spurius filius Richardi ducis Eboracensis, proin illegitimus; ipse vero Richardus, cum figuram patris referat, sit verus filius patris sui Richardi,

4-i erat, incarcerari curavit, ne turbas ei excitet; fuit enim ultimus surculus ex domo Eboracensi; post haec Henricus matrimonium inivit cum Elisabetha, Eduardi 4-ti filia et sorore Eduardi 5; sic lites inter duas rosas per hoc matrimonium terminatae sunt amicabiliter; non deerant tamen malevoli, qui molestias causarent Henrico; sic producebant adhaerentes Eboracensis stirpis hominem larvatum, quem dicebant Eduardum Varvicensem, eique deberi regnum, quamvis verus Eduardus in Tower inclusus detineretur; hic larvatus fuit filius pistoris; sed Henricus 7.

stirpis hominem larvatum, quem dicebant Eduardum Varvicensem, eique deberi regnum, quamvis verus Eduardus in Tower inclusus detineretur; hic larvatus fuit filius pistoris; sed Henricus 7. produxit publice in ecclesia S. Pauli verum Eduardum Varvicensem ad confundendos malevolos; res tamen eo advecta fuit per potentiores alios, qui fovebant hunc larvatum, ut ipse Henricus in periculo versaretur; postremo tamen fregit Henricus seditiosos capto larvato hoc Lamberto Simnel, quin potius se sponte subjecit Henrico qui ei etiam gratiam fecit, et ad culinam eum retrusit

detineretur; hic larvatus fuit filius pistoris; sed Henricus 7. produxit publice in ecclesia S. Pauli verum Eduardum Varvicensem ad confundendos malevolos; res tamen eo advecta fuit per potentiores alios, qui fovebant hunc larvatum, ut ipse Henricus in periculo versaretur; postremo tamen fregit Henricus seditiosos capto larvato hoc Lamberto Simnel, quin potius se sponte subjecit Henrico qui ei etiam gratiam fecit, et ad culinam eum retrusit pro lixa. 2 Contra Carolum 8-vum Franciae regem expeditionem suscepit cum Maximiliano Archiduce

fuit Maximiliano, interim Carolus 8. eam persuasit, ut relicto Maximiliano ei nuberet, quod etiam contigit; alia causa fuit, quod occiso in bello Carolo Audaci duce Burgundiae Carolus 8. sequestraverit Burgundiam ut feudum Gallicum; anno ergo '489. bellum ei illatum est; hoc tamen bellum non omni ex parte bene gestum est, cum rursus in Anglia turbae enatae sunt, malecontenti enim producebant larvatum hominem, quem dicebant Richardum principem, quem tamen Richardus rex occidi curavit; hic larvatus Becking Varbeck qui filius

Burgundiam ut feudum Gallicum; anno ergo '489. bellum ei illatum est; hoc tamen bellum non omni ex parte bene gestum est, cum rursus in Anglia turbae enatae sunt, malecontenti enim producebant larvatum hominem, quem dicebant Richardum principem, quem tamen Richardus rex occidi curavit; hic larvatus Becking Varbeck qui filius Judaei baptisati fuit, et per Margaretam viduam suffultus fuit, imo ipse Carolus 8. rex Franciae eum etiam recognovit verum esse Richardum eumque ad aulam suam recepit regemque Angliae recognovit-- hic

procuravit anno '501. matrimonium cum sua filia Margaretha, ex hoc matrimonio ducebant praetensiones suas reges Angliae tardius in Scotiam; dein etiam inter filium suum Arthurum et Catharinam Arragonicam regis Hispaniae Ferdinandi Chatolici conciliavit matrimonium, haec tamen nuptiae non sunt consumatae, nam praemortuus est Arthur; et sic desponsavit Henricus 7. eam filio sui juniori Henrico, qui dein patri successit. 4 Anno '509. decessit Henricus 7-us postquam ob praeclare facta sua nomen Salomonis Angliae sibi promeritus

sunt consumatae, nam praemortuus est Arthur; et sic desponsavit Henricus 7. eam filio sui juniori Henrico, qui dein patri successit. 4 Anno '509. decessit Henricus 7-us postquam ob praeclare facta sua nomen Salomonis Angliae sibi promeritus fuisset; avaritiae tamen summae notam a se avertere non potuit; successit ei Henricus 8-us; sequenti anno nuptias cum ea celebravit, non ex amore, sed magis ex reverentia erga patrem suum; secundum eius factum fuit populi desideriis satisfacere circa onera et oppressiones, et reipsa duos finantiae

et Iudley anno '510. publice capite plecti curavit. 5 Circa haec tempora fervebat Liga Cameracensis, ex qua dein Liga Sancta enata fuit, huic Ligae Sanctae etiam Henricus 8. adstitit ob socerum suum Ferdinandum Chatolicum, et pontificem Iulium 2-um, nihil tamen memorabilis actum est per hoc bellum, anno dein '513. pacem plane inivit cum Gallis, quod maxime cardinali Volsejo, qui primarius minister Henrici erat et a Gallis obligatus fuit, adscribi debet, indolique Henrici, quae valde mutabilis erat et inconstans. 6

impugnavit duoque tantum statuebat sacramenta, ipse ergo Henricus, in literis versatissimus, refutavit Lutherum edito a se opusculo, Romanus ergo Pontifex ad perennem remunerationem huius zeli eum Protectorem fidei cognominavit, Leo 10-us; mutavit tamen paulo post zelum suum Henricus, defecit enim cum toto regno suo ab aula sua; Henricus enim, cum 20 annis cum uxore sua Chatarina vixisset, indifferens erga eam factus, eam repudiare voluit; accessit ergo Romanum Pontificem 7-um Clementem per legatum suum petiitque divortium,

vixisset, indifferens erga eam factus, eam repudiare voluit; accessit ergo Romanum Pontificem 7-um Clementem per legatum suum petiitque divortium, verum Pontifex, ne aulam Arragonicam offendat, non consensit in illud; rex ergo ipse fecit divortium quoad mensem et thorum, honorifice tamen habebatur semper Chatarina; interim Henricus Annam Bolenam formosissimam virginem procabatur; interim Pontifex duos cardinales deputavit ut dijudicent negotium, Chatarina tamen protestabatur adversus hos judices, Volseum et Campesium, petiitque ab ipso Pontifice cognosci

offendat, non consensit in illud; rex ergo ipse fecit divortium quoad mensem et thorum, honorifice tamen habebatur semper Chatarina; interim Henricus Annam Bolenam formosissimam virginem procabatur; interim Pontifex duos cardinales deputavit ut dijudicent negotium, Chatarina tamen protestabatur adversus hos judices, Volseum et Campesium, petiitque ab ipso Pontifice cognosci negotium; interim Henricus recurrit ad accademias exteras ut illi judicent, et unanimi consensu decretum est matrimonium ejus esse incestuosum; proposuit rem statibus et parlamento,

aegritudine animi; heredem hic Iacobus reliquit Mariam, hanc voluit Henricus desponsare Eduardo 6-o filio suo, verum hanc rem Galli tardius impediverunt. 3 '543-o Henricus cum Carolo 5-o imperatore amicitiam belli inivit contra Franciscum regem Galliae, Henricus tamen inconstans in unica Bononiensi urbe expugnanda adhaesit, dein plane pacem fecit retenta urbe tamdiu, donec redimeretur a Gallis 800,000 aureorum; Henricus hic utut primis annis charum se omnibus reddiderit, tamen ultimis vitae annis se odiosum

Franciscum regem Galliae, Henricus tamen inconstans in unica Bononiensi urbe expugnanda adhaesit, dein plane pacem fecit retenta urbe tamdiu, donec redimeretur a Gallis 800,000 aureorum; Henricus hic utut primis annis charum se omnibus reddiderit, tamen ultimis vitae annis se odiosum coepit reddere per severitatem suam, in crudelitate non nunquam exorbitantem; inivit in ordine 6 matrimonia; primum erat cum Chatharina Arragonica cum qua 20 annis vixit, et genuit Mariam cum ea; divortium cum ea fecit; haec usque '536-tum annum

Baar, Ioannis Nevils comitis Latimir filiam; haec eum supervixit, quae post eius mortem Seimurio duci nupsit; prouti odebat matres, ita odium in liberos eorum derivavit, hinc Mariam et Elisabetham incapaces regiminis declaravit voluitque Eduardum tertiogenitum succedere; morti tamen proximus mutavit consilium, filias declaravit capaces regiminis, cum videret etiam filium imbecilem esse; anno '547. decessit Henricus; ei successit Eduardus, qui sex annis tantum regnavit; regnum sub tutela Ioannis Seymurii avunculi sui gubernavit, qui Protectoris nomine

regina proclamata est per Tudlei protectorem, vi testamenti fratris Eduardi; Maria absens fuit, sed datis litteris ad senatum jus suum erexit clamque patronos quaesivit sibi Maria, quos etiam plurimos deprehendit, quos nempe justitia causae permovit; tandem ad arma deventum est; cum tamen tota urbs Londinensis Mariam proclamasset reginam, secuta sunt multa milia militum aliorumque potentum; ipse Ioannes Tudlei necessitati cedens eam recognovit reginam publiceque reginam proclamari curavit; his peractis advenit Maria utque regina urbem ingressa est; Ioannes

familiis relinquenda esse, ne exulcerentur familiae eae; his perfectis persecutio suscepta est in omnes protestantes; multi quidem passi sunt extrema, ipsam mortem, quin redirent ad sacra Chatolicorum, multi antistites vivi combusti sunt, alii trucidati etc; plurima tamen copia eorum redivit territa exemplis aliorum ad ecclesiam Chatolicam; Pontifex Hiberniae insulae titulum regni dedit, quem jam Henricus ipse susceperat in contestum Pontificis. 14 Maria solicitata est etiam ad bellum contra

sunt ex Gallia, relictis omnibus suis; huic bello anno '58. immortua est Maria post sterile matrimonium; jus ergo successionis respiciebat Elisabetham; haec per Mariam incarcerata detinebatur, et in constanti vitae periculo fuit, propter religionem Mariae contrariam; dissuaserunt tamen hoc complures alii, praesertim Hispani; si enim Elisabeth ! extincta fuisset, regimen devenisset ad Mariam, Scotiae reginam, quae regi Galliae jam nupta fuit, hoc vero Hispani formidabat summopere. 19.1 Ipse enim Philippus concepit

ecclesiasticae, convocatus fuit sinodus anno '563, ubi omnia hactenus constituta roborata novaque quaepiam determinata sunt, quae omnia nomine Legis uniformitatis veniebant et hinc ipsi Angli initium reformationis computat ab his temporibus Elisabethae. 4 Facta tamen est scissio in ipsa Anglia inter nonconformistas, seu Puritanos, qui episcopos non admittebant sed per praesbiteros volebant regi populum, et inter episcopales. 5 Elisabetha haec potentissimos adversarios habuit tam domi quam exteros, hinc in maximis semper

reginam, quae una cum marito Francisco rege Galliae titulum regis Angliae suscepit, imo et sigillo Anglico usa est; Elisabetham vero illegitimam heredem pronunciare volebant per Pontificem, sed Philippus rex Hispaniae contrarius fuit, ne ad Mariam Scotam devolvatur Anglia; haec tamen omnia pericula Elisabetha prudentia sua et popularitate superavit; Elisabetha omni modo curavit molestias Mariae generare, tamquam offensissimae hosti suae; enatis ergo per comitem Muray turbis in Scotia, eas Elisabetha fovit efficaciter; comes enim Iacobus Muray frater Mariae

a Pio 5-o et subditi absoluti sunt a vinculo subjectionis, hoc factum suspicioni Elisabethae contra Mariam magnum pondus addidit, scivit enim eam correspondere cum aula Romana; hinc Mariam incarcerari curavit Elisabetha, commercium litterarum ei interdictum fuit, anno '570; Maria tamen occulte epistolas expedivit, quae dein interceptae sunt, et hoc ursit mortem eius; interim Philippus 2-us omnes modos quaesivit Elisabetham vexandi, fovit profugos Catolicos in Belgis conspiravitque adversus Elisabetham; non pepercit aequa regina Angliae sumptibus quibus eum

fuit Philippus etiam turbis Gallicis, quas Elisabetha fovit diligenter, ut Hispanos ibi detineat; ad extremum vero Elisabetha apertum foedus inivit cum Belgis tamquam gente libera anno '585-o; inter haec in Anglia variae conjurationes propullulabant in favorem Mariae, detectae tamen sunt omnes, proin in semine suffocatae; una ex periculosissimis fuit ea quam excitare ferebatur legatus Gallicanus; detectae sunt litterae manu Mariae exaratae quibus statuebatur ut siccarii immittantur, qui Elisabetham trucident; post hoc factum conclamatum est per totum

parlamentum periculosam hanc personam sufferendam esse e vita, constituti ergo sunt judices qui Mariae processum formarent, cuius finis fuit sententia capitis in Mariam lata, tamquam criminis laesae majestatis ream; adhaesit diu Elisabetha donec subscriberet eius morti, persuasa tamen per ministros de justitia facti subscripsit, sic ergo capite plexa est Maria anno '587. 5-a Feb. post carceres 16 annorum; et haec fuit causa principalis quod Philippus postea bellum indixerit Elisabethae; ipse Iacobus rex Scotiae minabatur attrocissimum bellum, sed Elisabetha

qui se conjungere volebant cum classe invincibili, dispulebant !, aggressi dein secundis pro se, contrariis vero ventis pro Hispanis, ad internecionem deleverunt Hispanos, cum ne unius quidem navis periculum haberent Belgae vel Angli. 8 Bellum tamen continuatum est cum Hispanis usque annum 3-um futuri saeculi, secunda plerumque pro Anglis fortuna; cum Henrico 4-to rege Galliae foedus inivit etiam Elisabetha contra Sacram Ligam, quam Philippus fovit, et sic omni ex parte Hispani aggressi sunt, et infestati.

usque annum 3-um futuri saeculi, secunda plerumque pro Anglis fortuna; cum Henrico 4-to rege Galliae foedus inivit etiam Elisabetha contra Sacram Ligam, quam Philippus fovit, et sic omni ex parte Hispani aggressi sunt, et infestati. 20.1 In Hibernia tamen multum obfuit Philippus Elisabethae, adjuvando rebelles Chatolicos, praesertim circa '596-um annum, ubi C. Essex, celebris belli dux Elisabethae, cladem accepit a Hibernis; comes tamen Mond-Schoa, devictis auxiliariis Hispanis, fregit rebelles cepitque ducem eorum Tirpoen,

ex parte Hispani aggressi sunt, et infestati. 20.1 In Hibernia tamen multum obfuit Philippus Elisabethae, adjuvando rebelles Chatolicos, praesertim circa '596-um annum, ubi C. Essex, celebris belli dux Elisabethae, cladem accepit a Hibernis; comes tamen Mond-Schoa, devictis auxiliariis Hispanis, fregit rebelles cepitque ducem eorum Tirpoen, caput seditionis, et sic tamen circa '602. redivit Hibernia ad obedientiam decapitato Tirpoen; anno '603, anno aetatis 70, post 45 regiminis annos, ante mortem suam coram parlamento eo rem

Elisabethae, adjuvando rebelles Chatolicos, praesertim circa '596-um annum, ubi C. Essex, celebris belli dux Elisabethae, cladem accepit a Hibernis; comes tamen Mond-Schoa, devictis auxiliariis Hispanis, fregit rebelles cepitque ducem eorum Tirpoen, caput seditionis, et sic tamen circa '602. redivit Hibernia ad obedientiam decapitato Tirpoen; anno '603, anno aetatis 70, post 45 regiminis annos, ante mortem suam coram parlamento eo rem perduxit, ut Jacobus rex Scotiae eligeretur successor eius in regno. 2 Regina haec a protestantibus

70, post 45 regiminis annos, ante mortem suam coram parlamento eo rem perduxit, ut Jacobus rex Scotiae eligeretur successor eius in regno. 2 Regina haec a protestantibus laudium ! cumulis ad astra effertur, Chatolici ad imum reprimunt; fatendum tamen eam magnam ingenio fuisse. 3 Proci eius praecipui hi erant: Philippus 2. rex Hispaniae, Ericus rex Scotiae, Carolus archidux Austriae, Henricus dux Antegavensis, postea Henricus 3-us rex Franciae, Franciscus dux Alenconius, frater Henrici; Comes

Hispaniae, Ericus rex Scotiae, Carolus archidux Austriae, Henricus dux Antegavensis, postea Henricus 3-us rex Franciae, Franciscus dux Alenconius, frater Henrici; Comes Laicestriae; omnes hos per plurimos annos distraxit, speque lactabat, ut sic diversas aulas sibi demolliret, nulli tamen nupsit. 4 Ipsa regnante efflorescere coepit commercium Angliae in Russia; manufacturae, fabricae praestantissimae erigebantur per Belgas profugos ex sua provincia, circa pannos, materiasque sericeas. 5 Commercii Persici quoque originem

gessit, ut adeo inter maximos Angliae reges merito numerari possit. 21.1 Successit ergo Iacobus 1-us rex Scotiae qui per Mariam matrem suam descendit ex Henrico 7-o rege Angliae, conjuncta ergo est Anglia cum Scotia, seorsim tamen gubernata sunt haec regna, et nomen Magnae Britanniae assumserunt haec regna, ad evitandas altercationes propter praeferentiam. Deducenda nunc est historia Scotiae ad haec usque tempora. 22.1 Scotia partem septemtrionalem

procedente tempore in duos populos, in Pictos et Scotos (seu nigros); tardius commemoratur Picti qui Germanicae erant originis; Scotae vero Graecae originis. 2 Uterque hic populus distinctum regnum habuit in Scotia, et continuis bellis se lacessiverant; si tamen periculum externum imminuit, causam communem faciebant; ad extremum per exstinctionem regnantis familiae Pictorum devolutum est ad Kennetum regem Scotiae etiam regnum Pictorum, jure et nomine matris suae anno 838, et ab eo tempore tantum Scotiae regnum cernitur; ab hoc

duabus filiabus Malcolmi descendebant, nempe ex Batrice et Doaca; ad haec tempora viguit senioratus; ultimus deficiens fuit Alexander 3. qui 1289. emortuis prolibus decessit, habuit quidem filiam Margaretham, quae nupta fuit regi Norvegiae Erico, sed praemortua est; reliquit tamen filiam Margaretham, quae desponsata fuit Eduardo regi Angliae, sed illa in itinere decessit; regnante hac stirpe Kenetica religio Christiana florere coepit. 23.1 Epocha tertia est regiminis tempus stirpis Baleol et Bruczii; haec ab 1289. usque

vasallum diceret Eduardi 1297; puduit Ioannem et Scotos huius subjectionis, hinc involuto Eduardo in bellum excussit jugum servitutis; armata manu comparuit Eduardus, Ioannes victus est et Londinum deductus, et ipsi Eduardo juramentum subjectionis deposuerunt; per opportunitatem tamen belli Gallicani Scotae deficientes Bruczeum regem proclamarunt; post ipsum regnavit David Brucze. 24.1 Tempore Eduardi 3-ii pax confecta est cum Scotis, et juri renunciarunt Angli in Scotiam; sponsalia inita sunt inter Davidem Brucze et Ioannam

ex quo genuit Iacobum 6-tum. 5 Henricus hic Darley consentiente uxore jugulatus est per Iacobum Botevell, cui nupsit Maria; Iacobus [comes] Muraviae comes, frater naturalis Mariae, seditionem movit contra Mariam, quae victa bello incarcerata est, profugit tamen ad Angliam, ubi capite plexa est anno '587-o. 6 Ei successit Iacobus 6-tus ab anno '566; habuit 4 tutores; prius erat Iacobus Muraviae comes, qui '570. ex insidiis occisus est; dein tutelam gessit Mathias Stuard, comes Lenociae, qui '71. ex insidiis

incipit nova epocha, nempe Unionis; regnavit ergo ab anno '603. nomine Iacobi 1-i in Magna Brittannia; Historia Magnae Brittaniae resumitur conatus est omni modo haec duo regna connectere, effectuare tamen id nequivit, ob jurium disparitatem; titulum tamen regis Magnae Brittaniae suscepit; ab hoc ergo tempore cessarunt continua bella inter has duas nationes; non deerant tamen malevoli qui ipsum ejicere volebant e regno eique substituere cognatam suam Arabelam, quae descendit

'603. nomine Iacobi 1-i in Magna Brittannia; Historia Magnae Brittaniae resumitur conatus est omni modo haec duo regna connectere, effectuare tamen id nequivit, ob jurium disparitatem; titulum tamen regis Magnae Brittaniae suscepit; ab hoc ergo tempore cessarunt continua bella inter has duas nationes; non deerant tamen malevoli qui ipsum ejicere volebant e regno eique substituere cognatam suam Arabelam, quae descendit ex Margareta, et filia comitis Lenociae fuit, huic

Magnae Brittaniae resumitur conatus est omni modo haec duo regna connectere, effectuare tamen id nequivit, ob jurium disparitatem; titulum tamen regis Magnae Brittaniae suscepit; ab hoc ergo tempore cessarunt continua bella inter has duas nationes; non deerant tamen malevoli qui ipsum ejicere volebant e regno eique substituere cognatam suam Arabelam, quae descendit ex Margareta, et filia comitis Lenociae fuit, huic destinabant maritum ducem Sabaudiae, qui aeque Chatolicus fuit ac Arabella; conjurationi huic adhaeserunt multi Chatolici,

maritum ducem Sabaudiae, qui aeque Chatolicus fuit ac Arabella; conjurationi huic adhaeserunt multi Chatolici, et exterae quoque aulae nutriebant eam, sed detecta fuit opportune conspiratio, supplicio affectis capitibus extincta est conjuratio. 7 Mitius tamen egit cum his conjuratis, hinc incurrit suspicionem apud suos, quasi ipse sacris Christianorum magis faveret quam Calvinianae professioni; Iacobus hic fuit quidem in litteris amoenioribus versatissimus, sed non admodum in politica. 8 Pacificus fuit

supposito pulvere pyreo aedes Vestmonasterienses (Vestminsterhall), in quibus parlamentum considere solet, in auram ejicere sicque protestantes una cum rege enecare; 30 enim dolia et in quovis dolio 3 centenarios, proin 90 c. pulveris pirei intulerunt in cellariam; pridie tamen eius diei, quo peragi debuisset scelus, detecta est conspiratio, et quidam per ipsum Jacobum; Marchio enim Montegill habuit sibi addictos inter conjuratos, qui ipsi significarunt, ambigue quidem, ne cras conventui ordinum interesset, et ex ipsa urbe excedat si possibile

et hoc multum contulit ad alienandos animos subditorum a Jacobo, quod omnem favorem et gratiam contulit homini extraneo Scoto Roberto Karr, eumque primarium ministrum creaverit et ducem Sommerset, quam dignitatem tantum filiis aut agnatis suis proximis conferre solebant; coactus tamen est tardius removere eique substituit Georgium Viliers, qui magis adhuc exosus erat Anglis. 13 Incurrit dein suspicionem magnam religionis causa, filio enim suo Carolo uxorem Catolicam procuravit, per quam exercitium religionis Chatolicae ad aulam

causa, filio enim suo Carolo uxorem Catolicam procuravit, per quam exercitium religionis Chatolicae ad aulam introductum est, nempe Philippi regis Hispani filiam seniorem Mariam; hinc filium Carolum misit ad Hispaniam cum Villiers, qui ibi profusiones enormes fecerunt; hoc tamen matrimonium executioni datum non est; Hispani enim adjecerunt conditionem ne ante unius anni decursum vim tractatus hic matrimonialis haberi possit; expectabat enim Domus Hispaniae eventus rerum Germanicarum, et reipsa decrevit se ! Iacobus bello contra Hispanos,

irrepsit in Angliam; accessit, quod Carolus cum Scotis quoque altercationes habuerit, quas jam Jacobus incepit, propter praesbiterianos et Calvinianos, ubi se caput ecclesiae dicere incepit, quod praesbiteriani non ferebant; perfregit tamen Jacobus voluntate sua et tunc statim episcopatus induxit, prout in Gallia erant; idem fecit filius Carolus, qui episcopos confirmavit, bona ipsis restitui jussit a privatis familiis; anno '25. bellum inchoavit Carolus contra Hispanos, et '26. contra Gallos bellum movit;

idem fecit filius Carolus, qui episcopos confirmavit, bona ipsis restitui jussit a privatis familiis; anno '25. bellum inchoavit Carolus contra Hispanos, et '26. contra Gallos bellum movit; fovendos enim suscepit Hugonotas contra Ludovicum 13. 14 Eventus tamen utriusque belli sat sinister erat, cuius causa rursus in regem et ministrum Buccincanium retrusa fuit, et odium in eum susceptum auctum, praesertim cum ignominiosam pacem confecerit tardius rex, et per bella haec commercium, fons omnium divitiarum Anglicanarum, multum passum

perpetuas lites habuit, ea cassavit toties quoties, propter listam civilem, seu sumptus pro persona sua, minores constitutos; hinc debita contraxit, pecunias ubique corrasit, quae omnia summopere populum affligebant; proposuit post haec status longiori tempore non convocare, cum tamen pecunia opus erat varias praestationes exegit, quae confirmatae non erant; in Scotia pariter indignatio mirum in modum crevit in Carolum, cuius causa fuit religio. 15 Carolus enim Ecclesiam Anglicanam inducere voluit etiam in Scotia, qui prius Genevensi

erant; in Scotia pariter indignatio mirum in modum crevit in Carolum, cuius causa fuit religio. 15 Carolus enim Ecclesiam Anglicanam inducere voluit etiam in Scotia, qui prius Genevensi confessioni addicti erant, et caput ecclesiae non agnoscebant; perrupit tamen Jacobus, uti scimus, et episcopalem ecclesiam reduxit, sed vix discessit ex Scotia, turbae iterum enatae sunt, quae etiam compositae sunt, liturgiaque introducta est Anglica, male tamen contenti erant non tantum sacerdotes, sed et parlamenta et nobilitas, quae bona

qui prius Genevensi confessioni addicti erant, et caput ecclesiae non agnoscebant; perrupit tamen Jacobus, uti scimus, et episcopalem ecclesiam reduxit, sed vix discessit ex Scotia, turbae iterum enatae sunt, quae etiam compositae sunt, liturgiaque introducta est Anglica, male tamen contenti erant non tantum sacerdotes, sed et parlamenta et nobilitas, quae bona episcoporum restituere debebant; adhaesit tamen res usque '36. et '7-um annum; hoc anno edito novo decreto confirmavit ecclesiam episcopalem, libros precatorios, Chatechismam induxit, et

ecclesiam reduxit, sed vix discessit ex Scotia, turbae iterum enatae sunt, quae etiam compositae sunt, liturgiaque introducta est Anglica, male tamen contenti erant non tantum sacerdotes, sed et parlamenta et nobilitas, quae bona episcoporum restituere debebant; adhaesit tamen res usque '36. et '7-um annum; hoc anno edito novo decreto confirmavit ecclesiam episcopalem, libros precatorios, Chatechismam induxit, et promulgari curavit; per hoc eo deventum est ut ad arma provolaretur in provinciis Scoticis; Alexander Lesleus, bellidux celebris, se

armorum Carolum adigere ad subscribenda haec omnia, et sic sub finem eiusdem anni [Carolo] publico manifesto in limitibus promulgato Carolo bellum indictum fuit; Carolus haec videns cogitavit de conscribendo exercitu frangendisque seditiosis, non tamen omni efficatia se parare poterat; populus enim Anglicanus ei offensus fuit, et a fortiori per hoc novum bellum se exosum reddidit, convertit enim se ad Chatolicos, ab iis auxilia militaria et pecuniaria exposcebat; hinc ipsi Angli negotia cum Scotis agere coeperunt

turmam ad tuendum parlamentum, arces et praesidia sibi subjecerunt; rex quidem varias propositiones fieri curavit ad mutuam pacem et tranquilitatem reducendam, sed nihil confieri potuit; ipse ergo rex cogitavit de colligendo exercitu contra rebelles anno '45. et '6-o; exercitus tamen illius debilis admodum erat respectu rebellium neque communicationem habuit cum exteris, cum omnes portus in manibus rebellium exstiterint; Carolus tamen solennem victoriam retulit de rebellibus initio, ipse tamen multos suorum amisit, cum e contra ex Scotia semper plures et

sed nihil confieri potuit; ipse ergo rex cogitavit de colligendo exercitu contra rebelles anno '45. et '6-o; exercitus tamen illius debilis admodum erat respectu rebellium neque communicationem habuit cum exteris, cum omnes portus in manibus rebellium exstiterint; Carolus tamen solennem victoriam retulit de rebellibus initio, ipse tamen multos suorum amisit, cum e contra ex Scotia semper plures et plures comparerent rebelles, hinc iteratis vicibus fractus est a rebellibus, intercessit novus tractatus, qui fere ad consumationem devenit, cum rex

colligendo exercitu contra rebelles anno '45. et '6-o; exercitus tamen illius debilis admodum erat respectu rebellium neque communicationem habuit cum exteris, cum omnes portus in manibus rebellium exstiterint; Carolus tamen solennem victoriam retulit de rebellibus initio, ipse tamen multos suorum amisit, cum e contra ex Scotia semper plures et plures comparerent rebelles, hinc iteratis vicibus fractus est a rebellibus, intercessit novus tractatus, qui fere ad consumationem devenit, cum rex omnibus statuum petitis se subscribere velle promiserit; circa

FairFaxium ei locumtenentem adjecerunt Olivierum Cronvellum, a quibus adhuc ante fugam suam ad Scotiam victus est Carolus ad internecionem. 26.1 Summum imperium ergo fuit abhinc penes praesbiterianos, enata tamen est factio inter ipsos praesbiterianos, nempe Independentium factio, qui latebant diu inter praesbiterianos; invaluit haec secta ex nimia licentia credendi in Anglia; principium eorum erat aequalitas gratialis omnium hominum, praeseferebant pietatem aliquorum

comparuit ergo Carolus stipatus exercitu Gallicano; Cromvellus ergo redux in Anglia exercitum suum restauravit sicque in Scotiam irrupit, quam jam Carolus tunc tenebat, sed hic pariter Cronvellus Scotos ad internecionem vicit, fortissimum praesidium Trocheliam expugnavit; Carolus tamen in urbe Sion inauguratus est; restaurato exercitu Carolus decrevit irruptionem facere in Angliam; Cronvellus se retraxit Londinum usque ibique praestolabatur Carolum eumque ad Vorcesteriam totaliter vicit quamquam numero militum longe

nihil ei obstitit quam curia inferior, quam decrevit etiam potestate sua exuere; ingressus ergo summa authoritate curiam dicebat usum jam non esse huius parlamenti, proin eum esse dissolutum; qui etiam caeca obedientia ducti se subtraxerunt, et sic dissolutum est parlamentum; ne tamen quid videretur contra leges fecisse, post aliquot dies in forma parlamenti induxit 140 homines; hos homines ex meris amicis et sibi faventibus collegit, alios vero plerosque stolidos et ineptos homines deputavit, qui dein ipsi abdicationem fecerunt muneris sui potestatemque

populum. 2 Haec anno '653. gesta sunt; felix generatim habuit gubernium, Belgas ad internecionem vicit, ut pacem petere coacti fuerint cum maxima sui ignominia, per quod sibi in tota Europa maximum nomen peperit, ita ut eius amicitiam omnes expeterent, quam tamen prius spreverunt. 3 Convocavit post haec novum parlamentum ex omnibus 3 regnis; hoc parlamentum primis statim diebus movit quaestionem quo jure Cronvellus summum imperium teneat; haec periculosa quaestio eo perduxit eum

Bella feliciter gesta sunt; Dunquercam et Mardiccum in Belgio Hispanico expugnarunt, et sibi servarunt; Jamaicam expugnarunt classemque argentariam interceperunt a Hispanis; anno eodem '56. convocavit parlamentum novum, hoc proprio motu ei coronam et nomen regium obtulerunt, quod tamen depraecatus est. 5 Sed et hoc parlamentum ante tempus dimisit, nempe '58. anno in Februario; ipse vero Cronvellus 3-a Sept. '58. expiravit morte naturali, postquam 5 annis mira sapientia sagacitateque gubernasset usurpatas provincias suas.

foedus inivit cum Gallis, quae omnia displicebant Anglis; condescendit dein Carolus in favorem Ludovici 14. in belli contentiones cum Belgis, inter quod tempus Ludovicus Belgium Hispanicum oppressit; causa huius belli petita fuit ex nimio commercii progressu Belgarum, maxima tamen causa fuit vindictae studium, cum excedere jussus sit Belgium sub Cromvello. 5 Hoc bello parum profecerunt Angli, praesertim cum Belgae facinore maximo ingressi Thamesim exusserint classem Anglicanam in portu Schatan; coaluit ergo pax inter eos, et cum

solummodo episcopales elicere poterant, proin nec Chatolici nec praesbiteriani; urgebant parlamenta, ut Jacobus, ut Chatolicus, successionis incapax declaretur; ipse Carolus illi suasit ergo ut interim Angliam deserant !, quod etiam fecit et ad Belgium discessit; cum tamen parlamentum urgeret rem, cassavit illud '69. 33.1 Et sic in ordine 3-a parlamenta convocavit usque '80-um annum, dein plane nullum convocavit amplius, sed Jacobum revocavit ad Angliam severitateque usus est in omnes eos qui urgebant exclusionem

spe delusi sunt, nemine enim opinante rumore perlatum est reginam praegnatam esse, et sobolem masculam enixam esse; protestantes ergo dicebantur haec tantum figmentum Chatolicorum esse fetumque esse supposititium, interim princeps hic nomen principis Valliae suscepit; proceres tamen protestantes cogitare coeperunt de mediis Jacobum hunc a successione excludendi, et Mariam cogitarunt ei sufficere, miserunt ergo nuntios ad Mariam et eius maritum Vilhelmum, eius collaborationem in hoc expetierunt. 2 Ordines Belgi foederati offensi

suae regni gubernacula capessivit; et si deficeret Vilhelmus et Maria, substituta est Anna eiusque descendentes anno '689-, et hoc anno etiam Hiberniae gubernacula in eum translata sunt; ipsi dein Scotae sequenti anno secuti sunt Anglos Vilhelmumque cum Maria receperunt; ipsi tamen Hiberni non transiverunt ad partes Vilhelmi, sed, ut erant plerumque Chatolici cum pro-rege suo Tirconel Jacobo 2-o fideles adhaeserunt; hic ergo Vilhelmus ab '689-o ad '702. annum regnavit, princeps hic in omnibus maxima cura satisfecit statibus et ordinibus, ut sibi

cum Gallis; cum Hispanis et Leopoldo imperatore in foedus condescendit contra Ludovicum; initio favit quidem fortuna Jacobo, qui in persona in Hiberniam digressus est, quam intra exiguum tempus totam sibi subjectam habuit; conspicuam navalem victoriam retulit de Belgis, anno tamen '90. fortuna eum destitit, accepta enim clade ad fluvium Boin pedem referre coactus est ex Hibernia; missae sunt quidem suppetiae per Gallos in Hiberniam, sed nihil proficere poterant; nam anno '91. die 13-a Julii alteram internecinam cladem retulerunt a Vilhelmo postquam

vero mortuo anno '701. in Francia Jacobo 2-o praetendente seniore coepit filium eius Jacobum 3-um ut praetendentem juniorem efferre eumque regem Angliae declarare; ipse vero Vilhelmus anno '702-o infeliciter ex equo prolapsus mortem opetiit, quin successores relinqueret; facta tamen est dispositio prius, ut Anna succedat, quae etiam in defectum versabatur, hinc decreto perpetuo sub Vilhelmo adhuc statutum est, ut omnes Chatolici in perpetuum excludantur; 2-o) Annae substituerunt successorem Sophiam, quae Ernesto Augusto duci Brunsvico-Linaeburgico,

Annae, cum quo 6 proles genuit quidem Anna, sed omnes emortuae sunt; post mortem mariti Anna voluisset multas mutationes in Anglia facere, sed obfuit ei factio Vihgs, quae propugnabat jura et libertates; factio vero Doris assistabat regiae potestati, eamque propugnabat; satis tamen Toris his temporibus potentior erat alia, hinc effectum est ut regina multos amoverit ex consilio qui erant de factione Vihgs, in ipsa electione membrorum parlamenti factio Toris regnabat, suppressis aliis. 5 Effectus huius mutationis fuit quod anno

insulam Minorcam, Terram novam, et sinum Hudsonis acceperunt a Hispanis portusque Dunquercensis demoliri statutum est; et Ludovicus recognovit Annam legitimam reginam, et ipsum ordinem successionis protestanticum recognovit Hispania et Gallia. 6 Protestantes tamen contenti minime erant hac ministerii mutatione, et hinc gliscebat jam sub cineribus seditio inter factiones; Anna enim non obscure egit de restituendo fratre suo Jacobo 3-o; interim anno 1714. mortem opetiit Anna; cum successores non relinqueret, ad thronum vocatus est

est, quae inquireret in facta priorum ministrorum, ex quibus aliqui male mulctati sunt; interim non deerat fatuorum qui communicantes cum aula Gallicana restituere volebant stirpem Stuardam, exstincta Brunsvicensi; et reipsa in omnibus tribus regnis enatae sunt turbae, quae tamen Georgii perspicatia et favente fortuna suppressae sunt; anno '715; fractis una die 13-a 9-bris Scotis et Anglis, ipse Jacobus ex Anglia redire coactus est. 7 Parlamentum enim 100,000 Ł Sterling statuit in praemium pro eius

Anno '22. nova molestia ei parata fuit a Chatolicis Jacobitis, sed et haec conjuratio per ministrum Valpol detecta et supressa fuit. 9 Anno '25. rursus imminebat bellum toti Europae propter repudiatam filiam Philippi 5-i per Ludovicum 15-um; Georgius tamen composuit litigantes; his tractatibus tamen Georgius immortuus est anno '727; ei successit Georgius 2. filius, qui usque '60. annum regnavit, hic tractatus patris continuavit et terminavit. 10 Anno '33. novum bellum exarsit inter Carolum et Hispanos

a Chatolicis Jacobitis, sed et haec conjuratio per ministrum Valpol detecta et supressa fuit. 9 Anno '25. rursus imminebat bellum toti Europae propter repudiatam filiam Philippi 5-i per Ludovicum 15-um; Georgius tamen composuit litigantes; his tractatibus tamen Georgius immortuus est anno '727; ei successit Georgius 2. filius, qui usque '60. annum regnavit, hic tractatus patris continuavit et terminavit. 10 Anno '33. novum bellum exarsit inter Carolum et Hispanos propter successionem in Polonia, quo bello

ergo est conjuratio in Anglia per Jacobitas, cui multi adhaerebant, praecipue in Scotia grassabantur; ipsam enim capitalem urbem Edinburgum ceperunt Jacobitae, qua capta in Angliam discesserunt et fere ad viscera Angliae pervenit, nudata enim erant haec regna militibus; anno tamen '46. comparuit validus exercitus contra Eduardum, praesertim ex Germania, quo exercitu fractus est Eduardus et eodem anno ejectus est ex Anglia, et ex ipsa Scotia tardius, ex quo Romam se recepit rursus. 13 Bellum exterius feliciter pro Anglis terminatum

excogitare varios titulos, varias contributionum species; inducere ergo coeperunt cartam signatam (Stempel Papier), qua mirum in modum exacerbarunt Americanos, imo aequalitatem jurium cum populo metropolitano praetendebant, sessionemque et jus voti in parlamento petebant; surdis tamen auribus excepti sunt, sed carta signata cassata est; Societas Indiae orientalis Anglicana sponte sibi imposuit tributum 600,000 Lib. Ster. annue aerario regio pendendum, ut sic immunitas praestetur aerario quod initio hanc societatem magnis summis et navibus bellicis

amplas occupationes faceret; nomine renovatorum privilegiorum suorum sequentibus annis in diversa bella incidit haec societas, et ipsius negotia societatis quoque convulsa sunt; enatis ergo quaerelis in parlamento negotia politica huius societatis subordinata sunt parlamento, cum tamen prius independens esset in omnibus. 16 Anno '769. enatum est bellum Russos inter et Turcas, felicia Russiae arma attonitos reddebant omnes potentias maritimas, Anglia tamen neutralitatem observavit, excepto eo, quod Russicis navibus portus suos

in parlamento negotia politica huius societatis subordinata sunt parlamento, cum tamen prius independens esset in omnibus. 16 Anno '769. enatum est bellum Russos inter et Turcas, felicia Russiae arma attonitos reddebant omnes potentias maritimas, Anglia tamen neutralitatem observavit, excepto eo, quod Russicis navibus portus suos aperuerit, anno tamen '74. agentibus maxime Anglis pax confecta est, pace hac insula Crimea (Chersonesus Taurica) pro independenti declarata est, quam dein ipse chanus huius peninsulae subjecit

independens esset in omnibus. 16 Anno '769. enatum est bellum Russos inter et Turcas, felicia Russiae arma attonitos reddebant omnes potentias maritimas, Anglia tamen neutralitatem observavit, excepto eo, quod Russicis navibus portus suos aperuerit, anno tamen '74. agentibus maxime Anglis pax confecta est, pace hac insula Crimea (Chersonesus Taurica) pro independenti declarata est, quam dein ipse chanus huius peninsulae subjecit Chatharinae 2-ae. 17 Anno '73. inter colonias Americanas et populum metropolitanum

Anglia; miserunt ergo suos deputatos ad parlamentum, per quos statu calamitoso suo exposito postulabant jurium communionem agente celeberrimo Franclino; auxit querelas suas coacta emptio ipsis per Anglos impositae herbae Thee, cuius monopolium habuit societas mercatoria; deputati tamen hi re infecta redierunt; hinc coeperunt diversi conspirare, qui dein integras provincias in suam sententiam perduxerunt; tandem 13 provinciae se univerunt et jugum Angliae excusserunt; politica negotia eorum moderabatur Franclinus, militaria

sunt Angli; Gallis adsistere debebant ex conventione Hispani, hinc etiam Hispani impliciti sunt huic bello contra Anglos; Belgae quidem se indifferentes declarabant, interim clam arma munitionemque supportarunt Americanis; Angli quidem res stupendas gesserunt, sed tantis hostibus tamen satisfacere non poterant undequaque, sic Gibraltariense praesidium celebris Elliot contra omnes machinationes Hispanorum ; ipsa tamen diuturnitas nocuit Anglis; videntes Angli se renunciare debere 13 provincias, ut ultionem sumerent de perfidis Belgis, ipsis bellum

declarabant, interim clam arma munitionemque supportarunt Americanis; Angli quidem res stupendas gesserunt, sed tantis hostibus tamen satisfacere non poterant undequaque, sic Gibraltariense praesidium celebris Elliot contra omnes machinationes Hispanorum ; ipsa tamen diuturnitas nocuit Anglis; videntes Angli se renunciare debere 13 provincias, ut ultionem sumerent de perfidis Belgis, ipsis bellum indixerunt omnesque naves eorum, ubicunque interceptas, occuparunt et spoliarunt; hoc confecto anno '86-o pax coaluit inter omnes, 13que

21 Provinciae 13 haec sunt: Neuhamtpsir, Massakuzetz, Rode Island, Kanektikut, Neu Jork, Neu Jersej, Pensilvania, Delavare, Mariland, Virginia, Nord Karolina, Süd Karolina, Georgia; extensio harum provinciarum ad 44368 milliaria  computatur, impopulatio tamen exigua respectu tantae extensionis; anno '90-o enatae sunt dissensiones inter Anglos et Hispanos, et jam jam bellum erupit propter Americae aliquas pagas incultas et nullius adhuc, opera tamen ministrorum Pitt in Anglia et Florida Blanca in

ad 44368 milliaria  computatur, impopulatio tamen exigua respectu tantae extensionis; anno '90-o enatae sunt dissensiones inter Anglos et Hispanos, et jam jam bellum erupit propter Americae aliquas pagas incultas et nullius adhuc, opera tamen ministrorum Pitt in Anglia et Florida Blanca in Hispania coaluit pax partesque excontentatae sunt. 22 In pacem Turcicam maximum influxum habuit Anglia, fuit enim jam in promptu classem educendi contra Moscovitas, ut eas ad pacem cogat, servandi

promovendi. 2 Ad notitiam territorii pertinent situs et limites, extensio, qualitates politicae teritorii et naturalis constitutio et indoles. Situm territorii cognoscemus, si peragraverimus provincias et civitates, aut rite ordinatas mappas inspexerimus; hae tamen mappae debent esse rite confectae. 3 Amplitudo, seu extensio habebitur ex cognita longitudine et latitudine hisque inter se multiplicatis; accuratio quidem mathematica non habebitur, sed pro politica sufficiet; indoles terrarum cognoscetur ex temperie aeris;

et latitudine hisque inter se multiplicatis; accuratio quidem mathematica non habebitur, sed pro politica sufficiet; indoles terrarum cognoscetur ex temperie aeris; eo enim frigidius erit clima, quo magis ad polos adjacet provincia, et eo calidior, quo magis ad aequatorem; faciet tamen differentiam etiam naturalis situs provinciae, e. g. montes, vel planities, venti frequentes spirantes juxta certam directionem. 4 Montosa territoria aeque discerni debent a planis, haec enim pro politico magnam differentiam facere possunt; item et fluvii

interim maior impopulatio erit signum florentis civitatis, ubi e contra desolata terra ceteris paribus erit signum barbarae gentis. 2 Per eruditos calculatum est in orbe terrarum demptis omnibus aquis quattuordecim milia millionum hominum vivere posse, ubi tamen modo tantum mille milliones vivunt. 9.1 Quod vero impopulatio regnorum eo nondum excreverit, pendet ab erroribus regiminis; causae sunt sequentes: 1--o) frequentia bellorum, haec enim generi humano summe obsunt; 2--o) fames; populis enim belli

regnorum eo nondum excreverit, pendet ab erroribus regiminis; causae sunt sequentes: 1--o) frequentia bellorum, haec enim generi humano summe obsunt; 2--o) fames; populis enim belli furore distentis agricultura languescit, hinc diuturni belli certissima sequela erit fames, quae tamen impopulationis summe obest; 3--o) pestis aliique grassantes morbi; 4--o) neglectus commercii, agriculturae, manufacturarum, nam numerus populi semper est in proportione cum occasionibus sustentationum. 2 Huc accedunt aliae dispositiones regiminis, odia

et ex hac enatum commercium; norma monetarum; religionis negotia; educatio, quo pertinent scholae, artes et scientia, et tandem norma haec omnia administrandi. 16.1 Forma regiminis est determinatio personae penes quam est suprema potestas; haec tamen definitio tantum ad tres generales formas extenditur, nempe ad monarchicam, aristocraticam et democraticam. 2 Hinc melius dicitur esse determinatio modi, quo persona determinata imperium exercet. 3 Forma regiminis alia est simplex, alia

regiminis, ut nempe ad tot vel tot annos habeat regimen vel ad dies vitae. Solebat adjici etiam clausula commissoria, ut nempe tantum eousque imperium habeat, donec leges fundamentales non violaverit imperans, ipso ergo facto violationis legum locum habet justa dethronisatio; cum tamen haec clausula multis abusibus locum praebuerit, substituta est ei clausula cassatoria, qua omne id irritum declaratur et nullum, quod contra leges fundamentales fit. 2 Cessat imperium personale per mortem et per abdicationem, quae tamen cum consensu populi

justa dethronisatio; cum tamen haec clausula multis abusibus locum praebuerit, substituta est ei clausula cassatoria, qua omne id irritum declaratur et nullum, quod contra leges fundamentales fit. 2 Cessat imperium personale per mortem et per abdicationem, quae tamen cum consensu populi fieri debet, quia posset aliquando civitati noxia esse talis abdicatio. 3 Interregnum est, cum nullus adest imperans, tunc gubernabunt interim status et ordines; in casu vero minorennitatis gubernant tutores et gubernatores.

per abusum, nam norma monetarum justa exigit ut externus valor interno perfecte sit aequalis; norma haec monetarum seu Müntzfuß determinatur per proportionem unius metalli ad aliud – sic argentum se habet ad aurum sicut 14:1 – dein ex ipso valore interno metallorum; admiscetur tamen monetis aureis et argenteis heterogeneum metallum ad durabilitatem et maius volumen obtinendum; interim aurum et argentum debet manere in integra sua proportione. 33.1 Octavo est negotium religionis; religionem scimus esse modum dei colendi; hic modus

excepta Europa. Christiana in Asia orta est, modo vero in Europa sedem fixit; Judaica per universum orbem dispersa est; Mahometana dominatur in Asia et Africa. 4 Omnis religio supponit ecclesiam, nam ea est societas ad Deum pari modo colendum inducta; haec tamen societas subesse debet imperio civili. 5 Hinc enata sunt jura imperantium circa sacra, scilicet in negotiis externis religionis, non vero in dogmatibus religionis; conscientiis enim subditorum vis imponi non potest, nec coactio; et hinc heresis certe ut

scilicet in negotiis externis religionis, non vero in dogmatibus religionis; conscientiis enim subditorum vis imponi non potest, nec coactio; et hinc heresis certe ut delictum civile considerari non potest, nec apostasia; haec enim omnia circa dogmata religionis versantur, quae tamen imperanti non subsunt, siquidem nullum influxum in finem civitatis habeant. 34.1 Religio maximum influxum habet in finem civitatis; multa enim sunt in imperio civili, quae per religionem suppleri debent; hinc ipsi imperantes scrupulosi esse non

consequenter tota Magna Brittannia complectitur 4516 millia . 3.1 Clima Magnae Brittanniae est temperatum, hieme aeque ac aetate; hiems mitigatur per ventos meridianos, aestatem vero venti septentrionales ex Scotia mitigantur; in Anglia tamen varians est aestus et tempestas, aura tamen est salubris, utut humoribus et nebulis sit obnoxia. 2 In Scotia, quae montibus referta est, aura est frigidior, purior. 3 Anglia maxima parte planitie gaudet, Scotia montibus

complectitur 4516 millia . 3.1 Clima Magnae Brittanniae est temperatum, hieme aeque ac aetate; hiems mitigatur per ventos meridianos, aestatem vero venti septentrionales ex Scotia mitigantur; in Anglia tamen varians est aestus et tempestas, aura tamen est salubris, utut humoribus et nebulis sit obnoxia. 2 In Scotia, quae montibus referta est, aura est frigidior, purior. 3 Anglia maxima parte planitie gaudet, Scotia montibus altissimis; colles tamen in ipsa Anglia, et etiam

est aestus et tempestas, aura tamen est salubris, utut humoribus et nebulis sit obnoxia. 2 In Scotia, quae montibus referta est, aura est frigidior, purior. 3 Anglia maxima parte planitie gaudet, Scotia montibus altissimis; colles tamen in ipsa Anglia, et etiam montes non desiderantur etiam in Anglia. 4 Scotia etiam dividitur in septentrionalem et meridionalem, septentrionalis maximis gaudet montibus, meridionalis non adeo.

caret fulgentibus metallis, et rapacibus animalibus, deest mel et cera, quibus Hybernia succurrit. 7.1 Scotiae pars meridionalis toto coelo diversa est a septentrionali; fetura animalium in tota Scotia est florentissima; habent equatia copiosa; lana tamen ovium eorum non est tam bona quam Anglica, feras habent copiosas, piscibus scatent fluvii eorum, salmones, anguillas et trutas habent copiosas, in maribus salpas et cabeliau. 8.1 In regno vegetabili gaudent

maribus, intra 52. et 57. latitudinis gradum et 7. et 12. longitudinis sita est. 2 Eius periferia ad 180 milliaria computatur, superficies vero computatur ad 3600 milliaria ; est sub zona temperata, hinc gaudet climati utcunque temperato, frigora tamen praedominant; aer est spissus et humidus nec non insalubris, regio plena est paludibus; fluvius maior est Senus, ad 300 extenditur Anglica milliaria; dividit Hyberniam in meridionalem et septentrionalem. 3 In Hybernia pecora habentur in copia, cervi

dividit Hyberniam in meridionalem et septentrionalem. 3 In Hybernia pecora habentur in copia, cervi item, caprae, martes; etiam lupi et ursi deprehenduntur; pisces copiosissimi; apum cultura magna est in Hybernia, ipsae apes ferae copiosae sunt; serpentes tamen et buffones in tota insula non cernuntur; in fetura animalium consistit omnis thesaurus huius insulae; agricultura ob silvas, montes, et stagna copiosa exigua est, canabum et lini cultura magna est, crocus (Saffran) in

a Petio 1 200 000; de anno 1776. nova conscriptione instituta computatum est Catolicorum ad capita 1 410 115, protestantia vero 751 169, consequenter 2 161 514. 3.1 Totius ergo Magnae Brittaniae populus ad 10 000 000 computatur, praescindendo tamen a provinciis omnibus Americanis et Asiaticis et Africanis. 2 In coloniis Americanis sensim populus increvit etiam, hinc ibi 3 260 618; cum 13 provinciis defecerunt 2 389 300. 4.1 Incolae Angliae sunt descendentes variarum

Scotis fundarunt heptarchiam, quam Egbertus in monarchiam convertit; accesserunt dein Dani in Angliam saec. 11--o; Vilhelmus induxit Brittas ex Normannia, hos secuti sunt tardius Belgae, et etiam Galli, qui pressi per religionis persecutionem in Angliam se receperunt; moderni tamen Angli descendunt maxime ex Anglis et Saxonibus, Danis item et Gallis, paucissimi ex Brittis et Romanis. 2 Valliae tamen descendentes quam plurimi descendunt ex Brittis et Romanis. 5.1 Scotiae inferiori maius commercium erat

Normannia, hos secuti sunt tardius Belgae, et etiam Galli, qui pressi per religionis persecutionem in Angliam se receperunt; moderni tamen Angli descendunt maxime ex Anglis et Saxonibus, Danis item et Gallis, paucissimi ex Brittis et Romanis. 2 Valliae tamen descendentes quam plurimi descendunt ex Brittis et Romanis. 5.1 Scotiae inferiori maius commercium erat cum Anglis, hinc etiam mixtura enata est harum duarum gentium, proin ibi tam Angli, quam Dani et Galli reperiuntur. 2

7.1 Usum et functionem libertatis nemo negligit; tota Angliae libertas consistit in hoc axiomate: Omnia ea sunt licita, quae expresse et positive legibus prohibita non sunt, et vicissim; proin analogia legum locum non habet apud Anglos; libertas tamen haec populi nullum plane influxum habet in onerum publicorum subportationem, ad onera enim publica omnes conferunt. 8.1 Utitur Anglus magna libertate cogitandi, scribendi; hinc Angli a praejudiciis hominum sapiunt, et ratio sana maxime in

antiquas enim res spernunt et rejiciunt. 3 Opibus abundant, hinc huic voluptati satisfacere possunt, et hinc desiderium opum acquirendarum facit ipsos industrios, sedulos, maxime commercio, fabricis et oeconomiae deditos. 4 Divitiae tamen hos saepe eos ad vanitatem, luxum, prodigalitatem et morum corruptionem pronos reddit !. 5 Sunt sinceri, probi, cordati ad audacia usque; in amicitia perdurant, sed non facile ad amicitiam condescendunt; miles Anglicanus bene ali cogit

non vivaces uti Gallicae; feminae parum conversantur cum viris, sed separatim distrahunt, vanae et ambitiosae sunt, luxuique pretioso deditae; sors feminarum in statu matrimonii optima refertur, ob discretionem et benignitatem maritorum. 10 Leges tamen publicae sunt severissimae contra delicta feminarum, sed et favorabiles. 11 Hactenus de Anglis dicta vera sunt maxima ex parte etiam de Scotis inferioribus, speciatim Scoti sunt humani, affabiles, sociales, hospitales et bellicosi.

Monticolae in omnibus differunt a Scotis et Anglis, sunt enim rudes, inculti et asperes; et haec etiam de Hibernis septentrionalibus vera sunt; meridionales Scotis inferioribus aequales, audaces, optimi milites, hinc saepissime emigrant bellatum ad alias gentes; Angli tamen nunquam, aut rarissime exeunt. 9.1 Lingua Anglicana composita est ex diversarum gentium regnum sensim inhabitantium linguis, ex Latina, Brittanica, Germanica, Danica et Gallica; ex Germanica tamen plurimum superest, cuius tamen dialectus multum

saepissime emigrant bellatum ad alias gentes; Angli tamen nunquam, aut rarissime exeunt. 9.1 Lingua Anglicana composita est ex diversarum gentium regnum sensim inhabitantium linguis, ex Latina, Brittanica, Germanica, Danica et Gallica; ex Germanica tamen plurimum superest, cuius tamen dialectus multum mutatus est. 2 Lingua Gallica prius valde fuit in usu, et fuit etiam lingua aulica usque Elisabetham, quae reduxit Anglicam, quae prius tantum plebis lingua fuit. 3 Scotae inferiores

alias gentes; Angli tamen nunquam, aut rarissime exeunt. 9.1 Lingua Anglicana composita est ex diversarum gentium regnum sensim inhabitantium linguis, ex Latina, Brittanica, Germanica, Danica et Gallica; ex Germanica tamen plurimum superest, cuius tamen dialectus multum mutatus est. 2 Lingua Gallica prius valde fuit in usu, et fuit etiam lingua aulica usque Elisabetham, quae reduxit Anglicam, quae prius tantum plebis lingua fuit. 3 Scotae inferiores loquuntur Anglicam cum exigua

fuit etiam lingua aulica usque Elisabetham, quae reduxit Anglicam, quae prius tantum plebis lingua fuit. 3 Scotae inferiores loquuntur Anglicam cum exigua variatione dialectus; monticolae loquuntur barbaram et sterilem linguam, idem in Hybernia fit; habet tamen lingua monticolarum cum Hybernis septentrionalibus maximam similitudinem. § 3--us De Legibus fundamentalibus. 1.1 Leges fundamentales Angliae sunt sequentes: 1--o) Commonlaw seu Communis Lex; hoc

committitur singulari personae gubernium, sed collegio virorum illustrium, qui vel a rege vel a parlamento eliguntur. 7 Regentes diversis utuntur titulis: protectores, Lord Gardyieng compellantur. 8 Inauguratio licet jus novum non tribuat, tamen semper locum habet maxima cum solemnitate in Abbatia Vestmonasteriensi; postquam inaugurationem publicatur rex [solemniter] in praecipuis totius monarchiae civitatibus coronatur solemniter in praesentia statuum; rex facit sponsiones, quibus jura et privilegia sarta

Anglia secundum aliquos est limitata, secundum aliquos mixta, sed cui definitio horum vocabulorum clare constat, videbit non limitatam, sed mixtam esse formam regiminis; jura enim majestatica sunt mixta, sunt divisa inter regem, curiam superiorem, et inferiorem; non obstante tamen restrictione regis conspicua sunt tamen eius jura; et quidem leges per parlamentum latae sine regis confirmatione vim legis non habent, et provisio per regem facta in curia inferiori examinatur primo; si rejiciatur, nunquam legem efficiet; si adprobetur, tunc a curia

secundum aliquos mixta, sed cui definitio horum vocabulorum clare constat, videbit non limitatam, sed mixtam esse formam regiminis; jura enim majestatica sunt mixta, sunt divisa inter regem, curiam superiorem, et inferiorem; non obstante tamen restrictione regis conspicua sunt tamen eius jura; et quidem leges per parlamentum latae sine regis confirmatione vim legis non habent, et provisio per regem facta in curia inferiori examinatur primo; si rejiciatur, nunquam legem efficiet; si adprobetur, tunc a curia superiori investigatur; etiam haec

utitur jure conferendi jus repraesentationis, seu jus sessionem habendi et votum ferendi. 3.1 Jura maiestatica externa exercet independenter circa legationes foedera, bella et pacem; interim expensas pro bello parlamentum inferius resolvit; si tamen suis sumptibus gerere velit et possit, nemo oberit ei; generatim ergo in omnibus, in quibus rex lege restrictus non est, in iis illimitate jura maiestatica exercet; regi competit etiam jus parlamentum, quod ipsi non placet, dissolvendi et dimittendi; dein habet enim jus

nomine statuum veniunt; in curia superiori congregantur stricte sic dicti pares curiae seu Lords, qui vel ecclesiastici vel profani sunt; ex profanis tantum capita familiarum habent jus sessionis; ex ecclesiasticis sunt duo archiepiscopi et 24 episcopi Angliae et Scotiae; hae tamen duae classes non formant duos status, sicut in Hungaria, sed unicum statum, proin nulla est aemulatio, nulla invidia; saeculares jure hereditario gaudent hac praerogativa, ecclesiastici vi officii sui habent eam; saecularis tamen solummodo tempore majorennitatis, nempe

et 24 episcopi Angliae et Scotiae; hae tamen duae classes non formant duos status, sicut in Hungaria, sed unicum statum, proin nulla est aemulatio, nulla invidia; saeculares jure hereditario gaudent hac praerogativa, ecclesiastici vi officii sui habent eam; saecularis tamen solummodo tempore majorennitatis, nempe 21--o aetatis anno, gaudet hac praerogativa, dein debent esse Helveticae confessionis et quidem episcopales; ex Scotia tantum 16 eliguntur per ceteros Lords, qui nomine omnium intersunt parlamento. 2 Generatim

prouti est apud nos absentium tabula; deputati curiae inferioris non accipiunt instructionem a suis comitatibus, sicut in Hungaria, hinc proprio arbitrio concludunt in bonum civitatis, et communitates consentire debent, quia hi repraesentant totum populum, a quo tamen instructio haberi non potest tam facile, sicut apud nos, ubi tantum comitatus ipse dat instructionem. 12 Et haec est organisatio Parlamenti Anglicani. 13 Per totum tempus parlamenti omnia eius membra gaudent immunitate maxima, et

Roi remersirse lo so soujet, accept leur bene volens, et osi le vau (rex gratias agit fidelibus subditis suis, acceptat eorum benevolentiam, et desiderat id ipsum.) 19 Si bulla quaedam rejiciatur per regem: le Roi savisra (rex curabit se informari); huius tamen formulae jam ab antiquis temporibus usus non fuit in Anglia, nam reges habent jam modum ante tempus supprimendi sibi odiosas bullas; et hinc merito Angli gloriari possunt quod nulla lege moderentur nisi quam ipsi condiderunt; dein quod nulla ferant tributa, nisi quae ipsi

tributa, nisi quae ipsi sibi imposuerunt. 20 Parlamentum custos est legum fundamentalium, libertatisque nationis in his fundatis; hinc si deprehendatur quis leges fundamentales violasse, vel libertatem infregisse, parlamentum hoc contra ipsum procedet; rex tamen, cum infallibilis sit, non subesse hinc judicio, sed ministri eius incusantur. 21 Accusator est Curia inferior, superior est iudex in omnibus publicis accusationibus, et in omnibus causis, quae

erant epistolae clausae quibus inarrestabantur viri praestantissimi quin processus ipsis formaretur; apud Gallos originem habuerunt, sed modo et ibi sunt prohibitae. 23 Iura haec et immunitates fere omnes etiam Scotis sunt communes; in religione tamen est differentia; nam in Scotia est hierarchia secundum Genevensem ecclesiam, nempe synodos; Scotia habet etiam proprias leges municipales, omnes tamen leges post unionem incorporativam latae sunt communes. 24 Hybernia habet suas distinctas leges, et

et ibi sunt prohibitae. 23 Iura haec et immunitates fere omnes etiam Scotis sunt communes; in religione tamen est differentia; nam in Scotia est hierarchia secundum Genevensem ecclesiam, nempe synodos; Scotia habet etiam proprias leges municipales, omnes tamen leges post unionem incorporativam latae sunt communes. 24 Hybernia habet suas distinctas leges, et per proregem gubernatur. Leges condere potest tantum illas, quae non praejudicant legibus et commodo Anglorum et Scotorum. Leges tamen Angliae non

municipales, omnes tamen leges post unionem incorporativam latae sunt communes. 24 Hybernia habet suas distinctas leges, et per proregem gubernatur. Leges condere potest tantum illas, quae non praejudicant legibus et commodo Anglorum et Scotorum. Leges tamen Angliae non respicit Hybernia, nisi specifice id exponatur. 6.1 In Anglia duae sunt factiones, Anglica et oppositionis; hae duae factiones antiquissimae sunt originis, et ex altercationibus religionis originem suam habent, uti ex historia

Valliae est membrum factionis oppositionis. 7.1 Nobilitatis classes apud Anglos copiosae sunt; tota natio Anglicana usu consuetudineque dividitur in nobilitatem eminentem, in nobilitatem, et in communem plebem. 2 Proprie tamen et per legem tantum in nobilitatem et communitatem dividitur Angliae populus, et quidem ad nobilitatem pertinent tantum Lords seu pers Curiae, ceteri omnes communitatis nomine veniunt (Nobiliti et Comonalti). 8.1 Inter nobiles eminentiores

in Anglia neque inhaeret bonis et praedium nobilitare non nobilitat alium, sed quivis possidere potest illa bona, non sicut in Hungaria. 9.1 Ceterum hi tituli non passim distribuuntur; bona solummodo in primogenitos derivantur; possunt tamen dividi cum consensu primogeniti; habentur tamen bona allodialia, quae majoratui non subsunt, quae etiam ad feminas derivantur; si haec non adsint, accipiunt ceteri Appanagium, seu annuam solutionem a primogenito. 10.1 Hodie ex abusu ducum et

praedium nobilitare non nobilitat alium, sed quivis possidere potest illa bona, non sicut in Hungaria. 9.1 Ceterum hi tituli non passim distribuuntur; bona solummodo in primogenitos derivantur; possunt tamen dividi cum consensu primogeniti; habentur tamen bona allodialia, quae majoratui non subsunt, quae etiam ad feminas derivantur; si haec non adsint, accipiunt ceteri Appanagium, seu annuam solutionem a primogenito. 10.1 Hodie ex abusu ducum et marchionum omnes filii appellantur Lords, apud

pecunia vendebantur; qui abusus quam maxime sub Jacobo primo invaluerunt. 12.1 Archi-officiales gaudent praerogativa honoris cum ipsis proceribus eminentioribus, sed sessionem et votum non habent in Curia nisi prius tales sunt pares; praelati tamen, episcopi, et archiepiscopi ipso facto accepti oficii sui sint pares Curiae, ad descendentes tamen episcoporum non transit haec dignitas, sed est stricte personalis. 2 Nobiles inferiores etiam diversos habent gradus nempe Knicht Baronets (ex Ger.

Archi-officiales gaudent praerogativa honoris cum ipsis proceribus eminentioribus, sed sessionem et votum non habent in Curia nisi prius tales sunt pares; praelati tamen, episcopi, et archiepiscopi ipso facto accepti oficii sui sint pares Curiae, ad descendentes tamen episcoporum non transit haec dignitas, sed est stricte personalis. 2 Nobiles inferiores etiam diversos habent gradus nempe Knicht Baronets (ex Ger. Knecht); erant enim regis vassali; hos Jacob I. induxit pro 1000 Ł Ster.; praerogativa est restricta

et comes Antegavensis hos titulos reservavit; subacta Hybernia per eundem Henricum 1172. se dynastam Hyberniae dixit; Eduardus 3. jus praetendit in universam Franciam nomine matris suae, et hinc assumpsit titulum regis Franciae 1340; anno tamen 1369. tempore pacis confectae cum Joanne Bono deposuit hunc titulum; restaurato vero bello sub Carolo 5. filio Joannis Boni titulum regis Franciae reassumpsit Eduardus et ad haec usque tempora permansit. 4 Henricus 8. a Leone 10. accepit titulum

est catena aurea, quae corpori circumvolvitur, et intra pedes posteriores desinit; uterque insistit fasciae argenteae cum inscriptione Dieu et mon Droi. 8 Vexillo utebantur Angli prius cruce Sancti Georgii ordinis, Scotae vero cruce Andreae, ab unione tamen crux rubra S. Georgii et alba S. Andreae conjunctae sunt in vexillis; princeps Valliae utitur proprie regio scuto; quod tamen differt, quod superne non corona, sed galea plumis tribus struthiocamelinis ornata, et symbolum illius est Servio. 9 Aulica

inscriptione Dieu et mon Droi. 8 Vexillo utebantur Angli prius cruce Sancti Georgii ordinis, Scotae vero cruce Andreae, ab unione tamen crux rubra S. Georgii et alba S. Andreae conjunctae sunt in vexillis; princeps Valliae utitur proprie regio scuto; quod tamen differt, quod superne non corona, sed galea plumis tribus struthiocamelinis ornata, et symbolum illius est Servio. 9 Aulica pompa (Etiquette) plurimum consistit in aulicis officialibus; praecipuum archimunus fuit olim aulae praefectoratus (Lord hic

quod superne non corona, sed galea plumis tribus struthiocamelinis ornata, et symbolum illius est Servio. 9 Aulica pompa (Etiquette) plurimum consistit in aulicis officialibus; praecipuum archimunus fuit olim aulae praefectoratus (Lord hic steuard); hanc tamen dignitatem reges ob altercationes vacuam reliquerunt. 10 Pro actu tamen coronationis, cum officium habeat, rex regni cancellario defert hoc munus pro solo actu coronationis; hodie ergo summus archiofficialis est Cancellarius regni (Lord hic

est Servio. 9 Aulica pompa (Etiquette) plurimum consistit in aulicis officialibus; praecipuum archimunus fuit olim aulae praefectoratus (Lord hic steuard); hanc tamen dignitatem reges ob altercationes vacuam reliquerunt. 10 Pro actu tamen coronationis, cum officium habeat, rex regni cancellario defert hoc munus pro solo actu coronationis; hodie ergo summus archiofficialis est Cancellarius regni (Lord hic chansellier) qui est sigilli magni conservator; si vacet dignitas haec, sigillum conservat a rege

architalassus. 11 Has dignitates rex pro arbitrio cuicunque confert, et non ad dies vitae, sed pro regis arbitrio in regula, exceptis hereditariis; hi archi-officiales praecedunt omnes duces, nisi sint hi ex sanguine regio. 12 Ceteri tamen archiofficiales exceptis primis quattuor praecedunt tantum proceres suae classis. 2.1 Scotia olim habuit etiam 8 archiofficiales: cancellarius magnus, thesaurarius magnus, sigilli magni conservator et

Andreae, qui etiam der Distelorden dicitur; Jacobus 5. rex Scotiae 1596. fundatus est !, in hoc ordine sunt 12 equites; magister magnus est 13, ad imitationem 12 apostolorum et Christi; exspiravit jam ordo hic; Anna tamen regina restauravit ordinem hunc anno 1703, Georgius 1. ipsum confirmavit; insigne illius est S. Andreas cum radiis aureis in alba cruce Andrei, geritur ex catena aurea, cuius anuli referunt ramos et folia vitium colore viridi opere encaustico; symbolum est Nemo me impune

Tamesim. 4) Vindsor ad Tamesim quoque; in hoc moderna familia regnans se distrahit in aestate. § 5 De externae securitatis mediis. 1.1 Monarchia Anglica tam terrestri quam navali gaudet exercitu, superat tamen potentia eius maritima. 2 Exercitus campestris exiguus est respectu aliorum, immo prioribus temporibus nullus fuit exercitus stativus, sed sub Vilhelmo 7000 concessa regi per parlamentum, in Hybernia vero 12 000; tardius per bella coacti sunt ad 16

aluntur. 4.1 Magna Brittannia arces exiguas aut nullas habet, est enim insula, proin satis natura munita contra exteros, sed praesidiorum loco habet litora et portus insigniter munitos. 2 Id ipsum de Hybernia verum est; Edinburgi tamen arx munitissima habetur; et in limitibus Scotiae superioris hoc saeculo aliquae citadelae positae sunt contra monticolas, et omnibus armis privati sunt; id ipsum in Hybernia cum catholicis accidit, quibus ademerunt omnia arma, ne protestantes invadere possint.

parlamenti statutis, quae omnia modo quoque in pleno vigore sunt. 2 Habentur etiam leges peculiares forestales, nec non statuta communitatum, quae leges privatae dicuntur. 2.1 Neque desunt leges militares utriusque militiae, quae tamen tantum belli tempore vigent, et pacis tempore subsunt publicis legibus civilibus. 2 Obtinet ex parte etiam jus Romanum, praecipue in Marechallico tribunali, ubi lites heraldicae deciduntur, et etiam in ecclesiasticis negotiis, in quibus etiam jus

vigent, et pacis tempore subsunt publicis legibus civilibus. 2 Obtinet ex parte etiam jus Romanum, praecipue in Marechallico tribunali, ubi lites heraldicae deciduntur, et etiam in ecclesiasticis negotiis, in quibus etiam jus canonicum Romanum restrictum tamen locum habet. 3.1 Scotia antiquis utitur legibus municipalibus quae 1629. collectae et typis editae sunt; a temporibus tamen unionis valent et leges quae in parlamento latae sunt. 2 In Hybernia prius propriae vigebant leges,

ubi lites heraldicae deciduntur, et etiam in ecclesiasticis negotiis, in quibus etiam jus canonicum Romanum restrictum tamen locum habet. 3.1 Scotia antiquis utitur legibus municipalibus quae 1629. collectae et typis editae sunt; a temporibus tamen unionis valent et leges quae in parlamento latae sunt. 2 In Hybernia prius propriae vigebant leges, sed a tempore subjectionis, Anglicae. 3 Legibus Anglicis generatim objicitur quod quaedam nimis severae, quaedam nimis molles

quod securitati rerum non undequaque provisum sit; praecipue cum omnia ea, quae expresse per leges prohibita non sunt, impune patrari possint. 4 Sed haec et similia fere omnibus gentibus aliis objici possint; habent quidem leges Anglicae saepe vitia, quae tamen tolerantur potius quam ut per mutationem earum derogarent ipsis legibus; dein neque omnia intuitu constitutionis Anglicae sunt mala, quae nobis vel aliis mala esse videntur. 5 Ad sublimitatem earum legum plurimum confert earum immutabilitas; aliquando

earum immutabilitas; aliquando etiam citra sublationem legis occurri potest vitiis et erroribus; sic lex antiqua Angliae est quod diebus festis et Dominicis nullum mercenarium laborem peragere licet, proin nec crispare vel tondere quidem licet, et tamen lex haec sublata non est, sed haec lex poena pecuniaria munita est; interim cum non accusentur, nec judex officio suo utitur, et si accusetur etiam, judex exiguam poenam imponit transgressori. 6 Arguunt etiam legem, vi cuius creditor 15 Ł sterling

congregatur; hoc collegium ordinariam exercet jurisdictionem; assumuntur 12 jurati cives ut assessores; hoc collegium habet jus speciale examen instituendi adversus incarceratos, et ipsis processum solemnem formandi et sententiam ferendi. 2 In gravioribus tamen causis et hoc tribunal est restrictum. 6.1 Tribunal tertii ordinis coalescit ex judicibus itinerantibus; tota enim Anglia, uti scimus, in districtus divisa est, qui districtus justitiae compellantur; ad singulum mittuntur 1, 2 vel etiam 3

tota enim Anglia, uti scimus, in districtus divisa est, qui districtus justitiae compellantur; ad singulum mittuntur 1, 2 vel etiam 3 judices, nempe 12 legum sapientes, qui in parlamento sedem, sed non votum decisivum habent; hos judices mittendi potestas est regis, sorte tamen deciditur quis judex quorsum mittantur, ne interessentia locum habere possint; hi ergo judices bis per annum, in vere et autumno, mittuntur ad suos districtus, in quibus judicia celebrant per comitatus in ordine et ideo peregrinantes dicuntur; non autem soli decidunt, sed

pro ea causa; saepe praeter spirituales causas etiam profanae referuntur ad tribunal ecclesiasticum, uti causae matrimoniales et testamentorum. 2 Poenae spirituales in Anglia sunt: increpatio, maledictio, poena publica, excommunicatio minor et major; poena tamen corporalis numquam locum habet. 10.1 Omnia judicia in Anglia publice celebrantur, proin patentibus omnibus portis; dein quilibet reus judicatur a judicibus sui ordinis suo modo, nam 12 illi jurati assessores semper desumuntur ex ea classe

feloniam exercet, gaudet privilegio clerici, id est poena mortis condemnari non potest; alia delicta morte cum exacerbatione et confiscatione bonorum in primo genere delicti puniuntur. 3 A privilegio feloniae eximitur homicidium voluntarium; stigmatisatur tamen in brachio sinistro, ut alia vice agnoscatur; nobilitas tamen exempta est a poena ustulationis. 13.1 Tortura in Anglia jam a longo tempore locum non habet, sed omne delictum debet probari, et si quis

condemnari non potest; alia delicta morte cum exacerbatione et confiscatione bonorum in primo genere delicti puniuntur. 3 A privilegio feloniae eximitur homicidium voluntarium; stigmatisatur tamen in brachio sinistro, ut alia vice agnoscatur; nobilitas tamen exempta est a poena ustulationis. 13.1 Tortura in Anglia jam a longo tempore locum non habet, sed omne delictum debet probari, et si quis convincatur per testes, propria oris fassio non requiritur;

poena ustulationis. 13.1 Tortura in Anglia jam a longo tempore locum non habet, sed omne delictum debet probari, et si quis convincatur per testes, propria oris fassio non requiritur; etiamsi neget delinquens, tamen sententionabitur; summe tamen necesse est ut delinquens respondeat judici, sive negatione sive affirmatione; nam si delinquens obtinaciter taceret in nullo delicto locum habere potest poena ordinaria, sed convicto delinquenti dictatur poena dura et fortis dicta quae

13.1 Tortura in Anglia jam a longo tempore locum non habet, sed omne delictum debet probari, et si quis convincatur per testes, propria oris fassio non requiritur; etiamsi neget delinquens, tamen sententionabitur; summe tamen necesse est ut delinquens respondeat judici, sive negatione sive affirmatione; nam si delinquens obtinaciter taceret in nullo delicto locum habere potest poena ordinaria, sed convicto delinquenti dictatur poena dura et fortis dicta quae consistit in eo: delinquens in

In Scotia omnes hae leges locum habent, sed et aliquae leges municipales ante unionem in Scotia latae. 2 In Scotia diversae familiae habent privilegia et jurisdictionem tam civilem, quam criminalem, et horum bona Baronatus compellantur; paucae sunt tamen tales familiae. 3 In reliquo omnia obtinent sicut in Anglia; habent tria tribunalia, primum est collegium justitiae eminens et apellatorium, gaudet praeside et 14 assessoribus; praeter hos ordinarios habentur etiam extraordinarii aliquando assessores;

nulla est differentia cum Anglia tamquam cum provincia dominata. § 7 De reditibus publicis. 1.1 Reges Angliae olim multa jure privato possidebant in Anglia et plurimum in Francia sub Plantagenetis, modo tamen bona coronalia exigua sunt, sed reditus regis per parlamentum determinantur, et per totum regnum sufferuntur. 2 Tituli proventuum regis Anglici sunt hi: titulo juris regii ex domaniis; 2--o ex teloniis

taxarum tempore nativitatis et mortis nec non conjugiorum. 2 Dein taxae propter expeditiones taxarum; item proventus fiscalitatum; et si haec omnia non sufficerent, recurritur ad novas portiones et titulos, ex quibus frequentissimus est lusus lotto, ea tamen differentia, quod in Anglia tota summa collectarum pecuniarum distribuatur iterum inter ludentes dempto certo procento per aerarium; aliquando etiam ad titulum mutui recurritur per chartas bancales. 3.1

exemptus est, nec archiepiscopus nec nobilis. 4.1 In Scotia habentur etiam telonia et accisae sub arenda, reliqui reditus per publicos perceptores coliguntur. 2 Dispensatio redituum publicorum est penes regem; a temporibus tamen Vilhelmi regis est qualificata haec dispensatio: rex enim illuc debet impendere pecunias quo parlamentum ordinat, et hinc ministri rationes reddere debent pro rege; exscinditur tamen ex reditibus publicis certum quantum, quod Lista civilis compellatur, quodque pro decore

2 Dispensatio redituum publicorum est penes regem; a temporibus tamen Vilhelmi regis est qualificata haec dispensatio: rex enim illuc debet impendere pecunias quo parlamentum ordinat, et hinc ministri rationes reddere debent pro rege; exscinditur tamen ex reditibus publicis certum quantum, quod Lista civilis compellatur, quodque pro decore aulae ei ceditur pro libero arbitrio. 3 Haec summa non adeo magna est; sic Georgius 2. habuit 800 000 Ł St; modernus habet 900 000 Ł. 4

levi calculo 150 Ł milliones debitorum subsummi possunt; anno 17--o huius saeculi imminuerunt census, et residuum converterunt in exsolutionem debitorum; modernus minister Pitt multum adlaboravit circa exsolutionem debitorum, sed parum effecit. 2 Fides tamen publica non obstantibus enormibus his debitis, quibus exsolvendis tota natio non est par, salva est, quia fides publica in Anglia non est fides regis sed totius nationis, proin tota natio se obligat pro his debitis, quae omnia in chartis publicis consistunt.

Scotia cum Anglia aliisque provinciis et regnis commercium facit, partim artefactis suis, partim sebo, lithantracibus, salpis, halecibus et carnibus fumatis, nec non pellis crudis. 2 Hybernia etiam exercet commercium cum aliis gentibus; restricti tamen sunt ad eas merces quas Anglia ipsa non evehit, ne civitas matrix detrimentum capiat, neque permittuntur ad summum florem perduci fabricae mercium, quae in Anglia florent, et has merces non audent emere ab aliis gentibus, sed debent emere ab Anglis; distrahunt saponem,

antiquissima est societas Russica, quae 16. saeculo florere cepit et cum Russis commercium habent utilissimum. 2 Alia est Levantina seu Turcica, quam Iacobus 1--us anno 1606. fundavit, et quidem cum jure exclusivo fundavit hanc societatem; quod tamen privilegium lapsu temporis ademptum est, nam cuique civi Anglicano permissum fuit commercium exercere in partibus Levantinis; antea enim restrictus fuit numerus civium, dein vero 20 Ł persolutis quisquis fieri potuit membrum. 3 Tertia est

antea enim restrictus fuit numerus civium, dein vero 20 Ł persolutis quisquis fieri potuit membrum. 3 Tertia est societas Africana, quae a Carolo 2--o anno 1666. fundata est, sed abolita paulo post anno tamen '672. restaurata est; anno vero '751. parlamentum cassavit privilegium huius societatis. 6.1 Societas Indiae Orientalis omnium est antiquissima, quae 1600. ab Elisabetha fundata est, haec societas ob abusus in maximo fuit periculo exstinctionis, hinc

alterius commodum evertere, hinc 1701. duae hae societates conflatae sunt in unam cum exclusivo privilegio; haec societas ingentes fecit acquisitiones, et conspicuum tenet regnum in Indiis orientalibus; dividens huius societatis annis superioribus fuit 10 per centum, ultimis tamen his annis recidit dividens ad 6 per centum; negotia enim huius florentissimae societatis his ultimis anis ibant in deterius. 7.1 Quinta societas est maris Mediterrannei, quae '711--o instituta est, sed mox cessavit; videntes enim socii quod

20 schilling, et hic 20 denarios. 3 Origo voculae sterling ignota est, quidam ab urbe Sterling, quidam a voce Saxonica Stoerae, lex, repetunt; per libram olim intelligebantur moneta, 12 loth habuit, tardius tamen recessum est ab hac methodo, nam ex una libra 4 libras cudebant; in Gallia vero una moderna libra est 80--a pars antiquae; in Anglia ad 9 nostros florenos aestimatur libra. 4 Aureae monetae in Anglia sunt aurei ginei, a provincia Africa Guinea, ex qua

extra regnum non nisi 5 Ł S. effere audent, sed chartas possunt efferre, vel etiam exteras pecunias, e.g. Portugallicas, quae uti Anglicae circulant pecuniae; ceterae vero monetae instar mercium examinantur et ponderantur, non adtento stigmate principis; Portugallicae tamen eximuntur monetae ob magnum commercium. 3.1 Regnante Elisabeta massa circulantium monetarum fuit ad 4 000 000 Ł S. aestimata. Anno '684. ad 18 000 000 Ł, anno '748. aestimabatur ad 30 000 000 Ł, quae et hodie est massa. Chartarum circulant

Anglicus vero 12. § 10 De religione. 1.1 Religio antiquissimarum incolarum fuit ethnica, sub dominio Romanorum religio Christiana etiam in Anglia radices cepit; Scoti tamen diutius versabantur in idololatria, quae etiam per Brittos ulterius extensa est; sub exitum saeculi sexti frequentiores missi sunt missionarii tempore heptarchiae ad Angliam, qui adhibito omni conatu reduxerunt religionem Christianam per totam Angliam; pontifices non

ad extremum publice praedicare coeperunt contra hos abusus; Viklefus prius fuit, qui contra eos processit. 2 Reges ergo et pontifices omnem operam contulerunt ad exstirpandos Viklefitas, qui etiam partim vi, partim bonis exstirpati sunt; regnante tamen Henrico 8. facta est defectio; filia quidem eius Maria religioni Christianae chatolicae addicta fuit; cum tamen non diu vixerit, soror eius Elisabetha stabilivit et fundavit ecclesiam Anglicanam; paulo post enata est in ipsa ecclesia Anglicana lis; pars Genevensem, pars

processit. 2 Reges ergo et pontifices omnem operam contulerunt ad exstirpandos Viklefitas, qui etiam partim vi, partim bonis exstirpati sunt; regnante tamen Henrico 8. facta est defectio; filia quidem eius Maria religioni Christianae chatolicae addicta fuit; cum tamen non diu vixerit, soror eius Elisabetha stabilivit et fundavit ecclesiam Anglicanam; paulo post enata est in ipsa ecclesia Anglicana lis; pars Genevensem, pars vero episcopalem regiminis formam voluit; praesbiteriani in statu coactionis vivebant diutissime, donec sub

regiminis formam voluit; praesbiteriani in statu coactionis vivebant diutissime, donec sub Carolo rege praevalescente ecclesia praesbiterianorum subprimeretur ecclesia episcopalis; tardius vero rursus opressi sunt, et vix gratiam tolerantiae obtinere poterant, ab omnibus tamen muneribus publicis exclusi erant; hae duae sectae differunt maxime in regimine ecclesiastico se invicem, etiam in quibusdam dogmatibus. 2.1 In Scotia sub initium etiam erat idololatria, tardius per Romanos inducta est Christiana;

duae sectae differunt maxime in regimine ecclesiastico se invicem, etiam in quibusdam dogmatibus. 2.1 In Scotia sub initium etiam erat idololatria, tardius per Romanos inducta est Christiana; reformata religio ex Anglia in Scotiam irrupsit; in Scotia tamen paulo post religio praesbiteriana florere coepit, et ad haec tempora permansit; gens Anglica, libertatis civilis studiosissima, etiam circa religionis negotia libere sentire, credere, et profiteri se posse putat et sentit; nullus hic est

Judei, Calvinistae, anabaptistae, tremulantes (quacceri), hodie etiam theistae habent ecclesiam in Anglia, et omnes libere profitentur religiones suas, cum summa tollerantia; solis Mahometanis et catholicis interdictus est lege publica usus et exercitium religionis; ex causis tamen politicis dissimulate se habent catholici, sed restricte. 3.1 Anglicana ecclesia intuitu regiminis ecclesiastici divisa est in duas provincias, seu archiepiscopatus: Cantuariensem et Eboracensem; quivis habet suos episcopos suffraganeos; nempe

synodorum, Edinburgi omni anno habentur; ex quovis praesbiterio mittuntur praesbiteri et seniores pro magnitudine praesbiterii jam plures jam pauciores, et pro ratione urbium etiam in praesbiterio contentorum; in hoc nationali synodo omnia negotia ecclesiastica deciduntur; rex tamen est caput ecclesiae etiam Scotensis. 6.1 In Hybernia cum obtineat ecclesia episcopalis, aequalis est regiminis ecclesiastici ratio ac in Anglia; sunt 4 archiepiscopi, qui 18 habent episcopos suffraganeos sub se.

suffraganeos sub se. 7.1 Quod adtinet jura principum, sub Henrico 8. omnia jura pontificis regi adtributa sunt, qui ea per generalem vicarium archiepiscopum Cantuariensem administravit; tardius commisio ecclesiastica deputata est a rege, quae tamen regnante Carolo 2--o abolita est; hodie per cancellariam regis administrantur. 2 Ius patronatus est unum ex praecipuis juris regiis; capitula eligunt suos episcopos, electos confirmat rex; interim capitula sine regis facultate eligere non possunt, et

conjungendi et dividendi, et dispensandi jura exceptis casibus per parlamentum sancitis. 8.1 Quod adtinet reditus ecclesiasticorum, hodie stipendia habent ecclesiastici; olim reditus amplissimos habebant ecclesiastici ex priorum regum largitate, haec tamen bona successive in fiscum redacta sunt et habent numerata stipendia; episcopus Londinensis habet tantum 2000 Ł S, reliqui episcopi adhuc minus habent. 9.1 Ordines religiosi, qui olim copiosi erant in Anglia,

haec in universitatibus habentur. 3.1 Ars oratoria est una cui maxime se dedicant Angli, maximus enim est eius usus in parlamento; ab anno 1660. habentur omnes sermones in parlamento habiti expressi in plurimis tomis. 2 Anglus tamen in sua oratione plus logicus est quam orator, magis soliditatem et vim verborum, quam eorum amoenitatem curat: in poesi magis celebratur ars Anglorum, quam in oratoria. 3 In campo historiarum olim Angli parum desudarunt, posterioribus tamen annis

Anglus tamen in sua oratione plus logicus est quam orator, magis soliditatem et vim verborum, quam eorum amoenitatem curat: in poesi magis celebratur ars Anglorum, quam in oratoria. 3 In campo historiarum olim Angli parum desudarunt, posterioribus tamen annis etiam in hac excellere ceperunt; nulla pars philosophiae est, quam Angli negligerent; in mathesi, geometria, physica, ethica et politica maxime eminent per privatam potissimam instructionem, nam in publicis scholis ex praescripto legum docetur philosophia adhuc

est, quam Angli negligerent; in mathesi, geometria, physica, ethica et politica maxime eminent per privatam potissimam instructionem, nam in publicis scholis ex praescripto legum docetur philosophia adhuc Aristotelica, multis futilitatibus et ineptiis repleta; mathesis tamen et physica sunt ipsis amoenissimae scientiae. 4 Iurisprudentia etiam per omnes partes suas publice traditur, privatim tamen excolitur quam maxime tam theoretice, quam practice; in partibus philosophicis juris maxima merita habent, nempe jure naturae,

in publicis scholis ex praescripto legum docetur philosophia adhuc Aristotelica, multis futilitatibus et ineptiis repleta; mathesis tamen et physica sunt ipsis amoenissimae scientiae. 4 Iurisprudentia etiam per omnes partes suas publice traditur, privatim tamen excolitur quam maxime tam theoretice, quam practice; in partibus philosophicis juris maxima merita habent, nempe jure naturae, jure gentium, et publico universali. 5 In medica aeque excellunt, habent praestantissimos medicos, in observationibus

§ 12 De diversis collegiis. 1.1 Summum collegium in Anglia est Consilium status vel Consilium intimum; praeses huius collegii vocatur Lordpraesidente; praeter praesidem frequenter rex ipse adest, qui tamen non dirigit collegium; habentur varii consiliarii status intimi, quorum aliqui sunt nati, qui ex nativitate aut officio tales sunt, uti princeps Valliae aliique regum filii et agnati, duo archiepiscopi, et archiofficiales, et orator Curiae inferioris; alii sunt creati,

cancellariam et subalternos; archivum, sigillumque regni his commissum est; praeter hos a tempore unionis habetur secretarius tertius ex parte Scotiae, qui etiam est consiliarius status; et ex parte coloniarum Americarum habetur 4--tus, qui tamen duo non habent eandem activitatem cum prioribus; negotium tamen coloniale spectat ad Consilium commercialem. 3 Praeter hos ministros rex habet suum principalem ministrum, qualis est hodie Eques Pitt (comitis Schatan junior filius), qui est regis

est; praeter hos a tempore unionis habetur secretarius tertius ex parte Scotiae, qui etiam est consiliarius status; et ex parte coloniarum Americarum habetur 4--tus, qui tamen duo non habent eandem activitatem cum prioribus; negotium tamen coloniale spectat ad Consilium commercialem. 3 Praeter hos ministros rex habet suum principalem ministrum, qualis est hodie Eques Pitt (comitis Schatan junior filius), qui est regis procurator in Curia inferiori. 3.1 Tertium

familiis; etiam Consilium status cessavit in Scotia a tempore unionis. 3 In Hybernia eadem est regiminis ratio quae in Anglia; habet Hybernia rectorem nomine regis, et etiam vice-rex apellatur, seu LordLieutinant. 7.1 Hybernia tamen ut provincia vi armorum subjecta satis coarctatur. 2 Reliquae provinciae subjectae Angliae reguntur ad normam Angliae per suos gubernatores, excepto promontorio Gybraltar, quod Hispanico regitur modo, et excepta Granada, in qua consuetudines et leges

esse; quod vero regiminis forma bona sit, id sufficienter felicitas totius nationis, florens commercium, litterae, artes, et fabricae docent et testantur; ratio ergo status suadet ut regiminis forma in neutram degeneret partem, ut factiones in Anglia interteneantur, ne tamen ulla factio prevaleat; unicum jus repraesentationis videtur modernis temporibus regulandum esse, quod et reipsa urgetur a parte oppositionis; et reipsa forma regiminis Anglica optima est; omnia enim bona aliarum regiminis formarum in ea sunt concentrata demptis tamen

ne tamen ulla factio prevaleat; unicum jus repraesentationis videtur modernis temporibus regulandum esse, quod et reipsa urgetur a parte oppositionis; et reipsa forma regiminis Anglica optima est; omnia enim bona aliarum regiminis formarum in ea sunt concentrata demptis tamen omnibus malis; regis auctoritas restricta est, ei tamen facultas bonum faciendi non adempta; ratio status suadet ut commercium, fabricae, manufacturae conservantur, agricultura efflorescat, in his enim nationales divitiae consistunt; ratio status suadet ut credit, seu

videtur modernis temporibus regulandum esse, quod et reipsa urgetur a parte oppositionis; et reipsa forma regiminis Anglica optima est; omnia enim bona aliarum regiminis formarum in ea sunt concentrata demptis tamen omnibus malis; regis auctoritas restricta est, ei tamen facultas bonum faciendi non adempta; ratio status suadet ut commercium, fabricae, manufacturae conservantur, agricultura efflorescat, in his enim nationales divitiae consistunt; ratio status suadet ut credit, seu fides publica in Anglia conservetur, ob chartas publicas

degenerat in fidem aulae; deerit enim secus fundus securitatis. 3 Amissio 13 provinciarum Americanarum ingens vulnus inflixit Angliae ob commercium frustratum; status ergo ratio poscit, ut quantum possibile est amicitia cum Americanis restauratur, ut sic tamen commercium aliquadamtenus restauretur; praecavendum erit summopere ut omnes turbae, contentiones, et divisiones in ipsa Magna Brittania praecaveantur; regnum enim in se divisum desolabitur; huc pertinet omnes factiones religionis causa enatae, item dissensiones ob stirpes

interim si foedus inirent, obesse possent, ratio ergo status suadet ut omnia vincula et foedera impediantur foveanturque dissensiones per ministerium. 4.1 Quod adtinet Galliam, certum est hanc maxime obfuisse et obesse posse Angliae; in priori tamen constitutione tantum obesse non poterant Anglis quam possent modo, in solidata moderna constitutione Galliae; interest ergo Angliae [impedire] constitutionem modernam omnibus possibilibus honestis et justis impedire mediis. Finis Angliae.

possident Belgae in Flandria in urbe Slusa, quae portu provisa est; item urbs Alexia, quae arce munita gaudet, Bensoa urbs ad Mosam, Stephanoverda, quae duae urbes in Geldria superiore sitae sunt. 3.1 Clima Belgii generatim temperatum est, aura tamen, ob nebulas ex aquis copiosis, et pluvias, insalubris est, venti etiam septemtrionales acerba frigora adferunt; haec omnia proprios morbos Belgis causant, uti scorbutum, paralisim (Gicht), catharum; hi morbi praecipue Hollandiae, Zeelandiae, Groningae, et Frisiae communes

Praeter has possessiones Europeas Belgae possident etiam in aliis mundi partibus amplissima territoria, quae omnia vi armorum sibi subjecerant in omnibus 3 mundi partibus; in America occasione belli Hispanici subegerunt sibi fere totam Brasiliam Portugallicam, quam tamen maxima ex parte amiserunt; in Provincia Guiana 3 colonias possident; 1--a Suinane est, haec ad 30 milliaria extenditur introrsum versus, 2/3 partes huius coloniae pertinent ad urbem Amsterodamensem, 1/3 vero ad Indiae societatis

conjunctae efficiunt territorium metropolitanum et dominans; singulae hae provinciae sunt independentes in negotiis privatis; praeter has habetur etiam alia provincia, Trencia dicta, quae non est foedere juncta cum 7 prioribus, sed omnia jura majestatica ipsa exercet, vivit tamen in statu protectionis respectu totius reipublicae. 2 Provinciae Generalitatis sunt provinciae stricte subjectae. 3 Aliae provinciae vel ad privatos vel ad societates mercatorias spectant et sunt subjectae; provinciae hae

judicii maturitate et acumine ingenii gaudent; hae dotes animi aptos reddunt Belgas ad commercium, ad speculationem. 2 Probitas, fidelitas et honestas capitales olim virtutes Belgarum erant, hodie tamen nonnihil hae virtutes deficiunt. 3 Libertatis maxime sunt amantes, hinc etiam aliis libenter succurrunt, qui in periculo sunt eam amittendi; vitia communia Belgarum sunt avaritia et habendi cupido; haec omni ex parte censeri non possunt, hic enim

amittendi; vitia communia Belgarum sunt avaritia et habendi cupido; haec omni ex parte censeri non possunt, hic enim stimulus ipsis originali tempore summe neccesarius fuit. 4 Arguitur etiam intemperantia eorum in potu, utut vinum ipsis non crescat; hoc tamen ex physicis explicari debet rationibus, illi enim intra aquas habitantes debent roborare corpus suum per labores copiosos delassatum; sexus femineus laudatur puritate morum, ordine in rebus domesticis, et a parsimonia; imperii domestici cupidae sunt, quod Belgae ultro

De legibus fundamentalibus 1.1 Septem provinciae Belgicae unica lege fundamentali, nempe foedere Utrajectensi nectuntur; huius foederis de anno '579. haec sunt specialia: hae provinciae nectuntur tam arcto nexu ac si una esset provincia, absque tamen imminutione praerogativorum, jurium et independentiae singularum provinciarum. 2--o) Harum omnium defendendarum causa provinciae mutua auxilia sibi pollicentur contra omnem seu exterum, seu domesticum hostem. 3--o) Belli, pacis et praestationum negotia communi consensu

quae dignitas est perpetua; secretarius habet tantum votum consultivum, non decisivum. 7 Potestas Statuum generalium est summa, nam omnia jura majestatica exercent illi, legati primam solemnem audientiam coram ipsis habent, secundam coram vicario; potestas tamen Statuum generalium est deputata et delegata, neque jure proprio regunt, nam saepe ad reddendas rationes pertrahuntur; etiam vicarius generalis gaudet sessione in generalibus statuum congregationibus, sed tantum votum

subessent ducibus Burgundiae, domui Austriacae et Hispanicae; in absentia enim principum creati sunt vicarii, seu gubernatores provinciarum, qui omnes provincias gubernabant. 4 Republica semel enata mutatio facta est per se in negotio regiminis; dignitas tamen vicarialis retenta est, ad regendum populum qui jam assuevit regi per gubernatores, quamquam jam tunc gubernium penes status esset, et ab hoc tempore permansit vicarius praecipua dignitas in Belgio, exsecutorque decretorum statuum; habuit tamen haec dignitas multos

in negotio regiminis; dignitas tamen vicarialis retenta est, ad regendum populum qui jam assuevit regi per gubernatores, quamquam jam tunc gubernium penes status esset, et ab hoc tempore permansit vicarius praecipua dignitas in Belgio, exsecutorque decretorum statuum; habuit tamen haec dignitas multos adversarios, uti in historia vidimus, hinc exstincta aliquoties est haec dignitas generalis vicarii; sed semper restituta est, et hinc anno '747. Vilhelmus creatus est generalis vicarius omnium provinciarum et in simul vicarius provincialis

4.1 Ex functione militari vicarius est summus bellidux copiarum Belgicarum; hinc copiae ipsi aeque fidelitatis juramentum praestant; ille nominat usque ad colonellum omnes officiales, ceteros status creant; praesidiorum commendantes nominat, ex candidatis tamen statuum; belli tempore, dum exercitum ipse ducit, etiam generales nominat vicarius. 2 Toti potentiae marinae praeest ipse; confert complures dignitates navales, et titulum admiralis gerit; si ipse non proficiscatur, vice--admiralis eius vices subit;

vices subit; praesidium gerit in collegio admiralitatis; classis instruendae, conservandae curam gerit vi muneris sui; 10--ma pars praedarum maritimarum vicario cedit. 3 Interim proprio arbitrio nullam operationem bellicam suscipere potest, ad evitandas tamen molestias tempore belli adjudicantur ex conventu aliquot rei bellicae periti, qui vicarium ad castra sequuntur, et hos consulere debet in omni operatione sua. 5.1 Jura vicarii in specialibus provinciis sunt omnia ea, quibus gaudet intuitu

censetur inter status et jus sessionis et voti habet. 2 Supremam gerit inspectionem super administratione justitiae in singulis provinciis, ipsiusque nomine sententiae publicantur et jure aggratiandi gaudet, nominatque officiales justitiae; in maioribus tamen foris status candidant aliquos ex quibus ille eligere potest pro arbitrio suo; etiam jus aggratiandi restrictum est, in atrocioribus enim delictis et homicidio voluntario non potest aggratiare. 3 In quibusdam provinciis etiam magistratus urbanos

est praefectus Salamiae, qui Dros apellatur. 12.1 Groninga habet duos status, urbem Groningam et Omelandiam; Omelandiae status sunt nobiles et fundorum possessores. 2 Deputatorum numerus non habetur defixus, suffragio tamen unico gaudent. 3 Generatim in omnibus his provinciis pluralitate suffragiorum deciduntur negotia. 13.1 Provinciae hae habere solent duo judicia; aliud vocatur consilium status, quod est politicum; aliud vero collegium

sed ab antiquis temporibus, monarchicis videlicet, residui sunt nobiles; praeter hanc nobilitatem antiquam habetur etiam recens sed peregrina, nempe vel Imperii vel Franciae, sed haec nobilitas qua talis nulla privilegia habent !, et ut non--ens considerantur; si tamen fundos suos habeant, considerantur ut possessores fundorum. 4 2--o) Habetur etiam species nobilitatis reipublicae, nempe descendentes eorum qui conspicua munia reipublicae gesserunt, hi secundum tenent locum post nobiles. 5 3--o)

compellat Percari et Grandes Amici Confoederati; Hispania eos compellat: Domini Status Generales; interim ab anno '29. tribuitur ipsis ordinarius titulus Celsi ac Potentes; imperator primus fuit Iosephus 1. qui anno 10. huius saeculi dedit Belgis competentem titulum, vocula tamen Domini emanet semper; in contextu Euer Hochmögende, Vestra Potentia; Belgium vindicat sibi locum post reges et rempublicam Venetam, proin ante electores Imperii; hi tamen contrarii fuerunt, et obtinuerunt tacito consensu hanc praecedentiam.

imperator primus fuit Iosephus 1. qui anno 10. huius saeculi dedit Belgis competentem titulum, vocula tamen Domini emanet semper; in contextu Euer Hochmögende, Vestra Potentia; Belgium vindicat sibi locum post reges et rempublicam Venetam, proin ante electores Imperii; hi tamen contrarii fuerunt, et obtinuerunt tacito consensu hanc praecedentiam. 2.1 Quod adtinet titulos speciatim provinciarum, status Hollandiae vocantur: Edle und Großmögende Herren, nobiles ac praepotentes domini; in aliis provinciis vocantur Edle

§ 5 Externae securitatis remedia 1.1 Exercitus Belgicus opera Mauritii eiusque successorum in vicariatu celebritate nominis mirum quantum crevit in Europa, ita ut scola artis bellicae fere toti Europae esset; mutatis tamen circumstantiis, adepta libertate sua cum se totos commercio darent, fervor militaris eorum languescere coepit in tantum ut coacti fuerint tardius peregrinam militiam suscipere. 2 Singulae tamen provinciae statarium militem intertenere debent etiam

ita ut scola artis bellicae fere toti Europae esset; mutatis tamen circumstantiis, adepta libertate sua cum se totos commercio darent, fervor militaris eorum languescere coepit in tantum ut coacti fuerint tardius peregrinam militiam suscipere. 2 Singulae tamen provinciae statarium militem intertenere debent etiam pacis tempore; exercitus tamen belli tempore communiter 100 000 est, pacis tempore a 30 000 usque 40 000; anno '770. militiae equestris unum escadron, militiae praetorianae vicari a 174 hominibus; 2 centurias turmae

adepta libertate sua cum se totos commercio darent, fervor militaris eorum languescere coepit in tantum ut coacti fuerint tardius peregrinam militiam suscipere. 2 Singulae tamen provinciae statarium militem intertenere debent etiam pacis tempore; exercitus tamen belli tempore communiter 100 000 est, pacis tempore a 30 000 usque 40 000; anno '770. militiae equestris unum escadron, militiae praetorianae vicari a 174 hominibus; 2 centurias turmae Hollandicae ad 258 capita, 6 legiones equestris militiae, singula legio a 336

1.1 Singula provincia habet suas distinctas leges municipales, nam singula format rempublicam privatam, imo ipsae urbes suas leges privatas habent; leges ergo apud Belgas sunt copiosae. 2 Invaluit jam olim apud eos codex Romanus; hic tamen codex est tantum subsidiarius quasi in omnibus tamen casibus, in quibus speciales leges non adsunt, valet codex Romanus. 2.1 Singulae provinciae per suos judices et forapedanea regunt

distinctas leges municipales, nam singula format rempublicam privatam, imo ipsae urbes suas leges privatas habent; leges ergo apud Belgas sunt copiosae. 2 Invaluit jam olim apud eos codex Romanus; hic tamen codex est tantum subsidiarius quasi in omnibus tamen casibus, in quibus speciales leges non adsunt, valet codex Romanus. 2.1 Singulae provinciae per suos judices et forapedanea regunt ! et justitiam administrant; primo ergo tribunal Geldriae,

omnes reditus provinciarum generalitatis; 2--o) praestationes teloniales omnes omniumque provinciarum; 3--o) illud, quod quotannis detrahi solet ex lucro societatum commercialium; si hi reditus non sufficiant 4--o) contribuunt 7 provinciae in simul. 3 Haec tamen subsidia omni anno renovari debent; consilium nempe status generale cum vicario in fine anni rationes ineunt quantae expensae futuro anno necessariae sint, hic calculus per rubricas proponitur statibus generalibus, demptisque percipiendis fit repartio in singulas

11 et 2 den. (solidus = grosso); Hollandia dat 57 f. 14 sol. et 8 D; Zeelandia 9f. 1. S. et 10 D; Utrecht 5 f. 15 S. et 5 D; Frisia 11f. 10 s. 11 D; Transisalana 3 f. 10 S. 8 D; Groninga 5 f. 15 S. 6 D; Trentia 1 f. 19. S. et 10. D; cum hac tamen clavi non omnes provinciae sunt contentae, hinc specialis commissio determinata fuit quae jam ab aliquot annis laboret in novo clavi conficiendo. 4 Ipsa Amsterodamensis urbs plurimum fert. 5 Praeter istas rubricas ordinarias

caracteribus. 2.1 Extraordinarie praestatio quae fundis imponitur triplicatur vel quadruplicatur; accipitur 100 vel 200 vel etiam 50 pars omnium rerum; exigitur etiam capitatio. 2 Olim omnes istae rubricae erant exarendatae; cum tamen anno '748. in rebellionem abiret pleps ! propter exactiones arendatorum, elocatio reditum publicorum prohibita fuit, exceptis accisis. 3.1 Tota haec res publica magnis gravatur debitis, partim propter multa bella, partim ob

Tota haec res publica magnis gravatur debitis, partim propter multa bella, partim ob malam administrationem redituum publicorum; Hollandiae debita majora sunt quam omnium 6 provinciarum, computantur ad 450 milliones, reliquarum provinciarum ad 400 milliones; Geldria tamen et Transisalana exsolvit jam omnia debita sua; cum tamen usurae exiguae sint, uti 1 vel 1 1/2 p.c, hinc debita haec onerosa non sunt reipublicae neque fidem publicam unquam labefactabunt, cum adsit fundus securitatis sufficiens.

partim propter multa bella, partim ob malam administrationem redituum publicorum; Hollandiae debita majora sunt quam omnium 6 provinciarum, computantur ad 450 milliones, reliquarum provinciarum ad 400 milliones; Geldria tamen et Transisalana exsolvit jam omnia debita sua; cum tamen usurae exiguae sint, uti 1 vel 1 1/2 p.c, hinc debita haec onerosa non sunt reipublicae neque fidem publicam unquam labefactabunt, cum adsit fundus securitatis sufficiens. § 8 De agricultura,

fundus securitatis sufficiens. § 8 De agricultura, manufacturis, etc. 1.1 Industria huius gentis omni tempore stupenda fuit parsimoniaque eorum summa; obest tamen ipsorum diligentiae nativa sterilitas omnium provinciarum; meliorationes tamen copiosas susceperunt, praesertim in domandis aggeribus aquis, exsiccandisque superfluis aquis, ita ut paucissimis incorrigibilibus desertis exceptis omne frustum terrae fructificare

§ 8 De agricultura, manufacturis, etc. 1.1 Industria huius gentis omni tempore stupenda fuit parsimoniaque eorum summa; obest tamen ipsorum diligentiae nativa sterilitas omnium provinciarum; meliorationes tamen copiosas susceperunt, praesertim in domandis aggeribus aquis, exsiccandisque superfluis aquis, ita ut paucissimis incorrigibilibus desertis exceptis omne frustum terrae fructificare cogatur. 2.1 Belgae agricultura non poterant operam navare ob

est; hac piscatura 1500, imo etiam 2000 naves occupabantur, haec piscatura 25--a Iunii initium sumit et durat usque 25 Novembris, incipiendo in septemtrione, regrediendo semper ad patriam suam; perampla haec occupatio novissimis temporibus valde imminuta est, respublica tamen omni possibili modo fovet hanc hominum occupationem. 3 Tertia piscatio est Cetria, Wallfischfang, haec parva piscatura dicitur, cum paucos homines respective occupent: anno '615. in finem huius piscationis coaluit societas piscatoria septentrionalis,

omni possibili modo fovet hanc hominum occupationem. 3 Tertia piscatio est Cetria, Wallfischfang, haec parva piscatura dicitur, cum paucos homines respective occupent: anno '615. in finem huius piscationis coaluit societas piscatoria septentrionalis, quae tamen anno '645. cessavit; modo ad litora Grenlandiae piscantur hunc piscem; olim 160, etiam 200 naves occupabantur ea, hodie aegre 100; haec piscatio est valde pretiosa, 35 000 f. una solum navis constat pro hoc negotio. 4.1 Fabricae,

homines enim nimis parce vivunt, hinc paucissimis sibi provident de rebus necessariis; census exigui sunt, hinc facile pecuniae haberi possunt pro speculatione, hinc etiam minori lucro contenti esse possunt quam aliae gentes; hodie tamen fabricae non sunt in eo flore in quo erant prius, potissimum ex eo quod etiam aliae gentes suas fabricas habeant; dein ipse luxus et frugalitas Belgarum maius manupretium produxit pretiumque mercium auxit. 2 Maxime florentes manufacturae sunt

naves in Portugallia, hic vendunt aeque aromata sua et artefacta omnis generis, emunt vinum et fructus. 3 In Francia praeter pisces et aromata vix aliquid vendunt, emunt vinum, salem, vitra et pro parte papyrum; in Anglia utut portus ingredi non audeant, tamen commercium magnum cum illis habent; Scotiam enim et Hyberniam ingredi audent, emunt lanam, stannum et plumbum; lanae Anglicanae exportatio furtiva plerumque est. 4 Cum Belgio Austriaco et toto Imperio florens commercium habent per Rhenum; in partibus

florent; sic Smirnae, per universam Greciam, Aegyptum, per insulas Archipelagi, Alexandriae etc. coemunt gossipium, thus, lanam etc; hoc commercium regitur per commissionem seu societatem Levantinam, unicuique tamen liberum est in his partibus commercium exercere soluta certa taxa; per Africam, Americam aeque commercium exercent; in Africa coemunt nigrites, aurum, pelles, aromata, ebur, venduntque aromata sua et artefacta. 6 In America exiguum quidem habent

est in his partibus commercium exercere soluta certa taxa; per Africam, Americam aeque commercium exercent; in Africa coemunt nigrites, aurum, pelles, aromata, ebur, venduntque aromata sua et artefacta. 6 In America exiguum quidem habent commercium, non tamen contemnendum caffee, sacharum, gossipium, cacao et tabacam evehunt ex America; commercium tamen furtivum habent etiam cum coloniis aliarum gentium, in quo exercitatissimi sunt.- 7 In Asia aeque florentissimum commercium habent non obstantibus

exercent; in Africa coemunt nigrites, aurum, pelles, aromata, ebur, venduntque aromata sua et artefacta. 6 In America exiguum quidem habent commercium, non tamen contemnendum caffee, sacharum, gossipium, cacao et tabacam evehunt ex America; commercium tamen furtivum habent etiam cum coloniis aliarum gentium, in quo exercitatissimi sunt.- 7 In Asia aeque florentissimum commercium habent non obstantibus impedimentis per alias gentes positis. 8 Sic cum Iaponensibus illi solent habere

reductus est ad 6 milliones 441 000 fl. qui fundus in 2147 accias divisus est, proin quaevis accia ex 3000 fl. constat; haec societas, uti scimus, amplissimas possessiones habet et integra regna, intuitu quarum provinciarum societas omnia jura majestatica exercet; dependet tamen societas tota a statibus generalibus, omnia enim ex privilegio habent; societas haec in partibus provinciarum suarum 12 000 regulatae militiae habent, belli vero tempore duplicatur et triplicatur etiam, si necesse sit; praeterea 100 naves bellicas habent quae armantur

invectae sunt; 1260 milliones lucrati sunt; anno 1672. lucrum ad 10 milliones aestimatum est, modo vero ad 3 aureorum milliones aestimatur lucrum quotannis. 3 Habet societas suas 35 vel 40 naves commerciales, quae diversis anni temporibus expediuntur; modo tamen male geri negotia socialia fertur, large agi cum pecuniis socialibus. 8.1 Alia est societas occidentalis Indica, quae in America et Africa commercium exercet; haec societas anno '621. coaluit et fundus eius ad 7 milliones et 200 000

Alia est societas occidentalis Indica, quae in America et Africa commercium exercet; haec societas anno '621. coaluit et fundus eius ad 7 milliones et 200 000 aestimatur; haec societas '628. classem argentariam Hispanicam intercepit, quae ad 11 milliones aestimabatur; haec tamen societas anno '674. cassata est, ob exortas turbas anno tamen '675. nova societas fundata est, quae hodie adhuc viget, sed rursus in turbis existit. 9.1 Omne commercium Bellgicum facilitat Banco Amsterodamense quod '609. erectum est; communiter

commercium exercet; haec societas anno '621. coaluit et fundus eius ad 7 milliones et 200 000 aestimatur; haec societas '628. classem argentariam Hispanicam intercepit, quae ad 11 milliones aestimabatur; haec tamen societas anno '674. cassata est, ob exortas turbas anno tamen '675. nova societas fundata est, quae hodie adhuc viget, sed rursus in turbis existit. 9.1 Omne commercium Bellgicum facilitat Banco Amsterodamense quod '609. erectum est; communiter pecuniae in hac mensa argentaria existentes ad 400 milliones

cambium aeque ingens emolumentum habent Belgae. § 9 1.1 Belgae triplicem monetam habent, florenum, grossum (Stübar) et nummum (Pfening) florenus in 20 Stübar dividitur, grossus in 16 denarios; in negotiis tamen aerarialibus tantum 18 denarios valet grossus; in negotiis aerarialibus locum habet etiam norma Flandrica, seu Belgii Austriaci moneta, nempe Libra Flandrica, quae 20 solidos valet, et unus solidus (Schilling) valet 12 grossos. 2 Florenus Holandicus

est, sicque diversissimae religiones enatae. 2.1 Anno '579. in foedere Utrajectensi actum quoque est de negotiis religionis, decisum quoque est cuique provinciae integrum esse cuique adhaerere religioni, frequentissimi tamen reformatae religioni se addixerunt. 2 Haec res ergo ansam dedit ut statuerent Belgae praeter reformatam nulli religioni liberum exercitium tribui debere; commigrarunt tamen ad Belgium evangelici, Iudaei, anabaptistae, chatolici, Graeci, quae

esse cuique adhaerere religioni, frequentissimi tamen reformatae religioni se addixerunt. 2 Haec res ergo ansam dedit ut statuerent Belgae praeter reformatam nulli religioni liberum exercitium tribui debere; commigrarunt tamen ad Belgium evangelici, Iudaei, anabaptistae, chatolici, Graeci, quae religiones omnes toleratae evaserunt; ab hac tamen sua tolerantia erga advenas desciverunt, cum de reformatis suae nationis ageretur, persequebantur enim

2 Haec res ergo ansam dedit ut statuerent Belgae praeter reformatam nulli religioni liberum exercitium tribui debere; commigrarunt tamen ad Belgium evangelici, Iudaei, anabaptistae, chatolici, Graeci, quae religiones omnes toleratae evaserunt; ab hac tamen sua tolerantia erga advenas desciverunt, cum de reformatis suae nationis ageretur, persequebantur enim se invicem propter contrarias sententias in materia gratiae, quae in universitatibus locum suum habebant.

et nobiles, Gomaristis vero clerus et plebs una cum Mauritio vicario; aperta ergo seditio et rebellio enata est multique Arminiani sanguine suo confirmarunt sententias suas; hae turbae usque '619. perdurarunt, quo in synodo Arminiani oppressi sunt. 4 Non tamen illico statuta synodi recepta sunt, sed primo 1651. in conventu statum generalium canones et decisa synodus Dorderacensis recepta et civitate donata sunt, ab eo ergo tempore dominans religio est dominans !, ceterae vero omnes, qualescumque sint, sunt toleratae;

§ 11 De educatione et scientiis 1.1 Modus educandi in Belgio partim privatus, partim publicus est; circa correctionem petulantis juventutis viget peculiaris modus in aedibus correctoriis; haec tamen correctio fit circa omnem prostitutionem; nam feruntur in peregrinatione exsistere; in his aedibus instituitur in scientiis, praesertim in geographia, et cognitione illarum provinciarum ad quas peregrinasse spargeretur. 2 Belgae ad culturam litterarum

provinciarum ad quas peregrinasse spargeretur. 2 Belgae ad culturam litterarum omnem possident proclivitatem neque desunt media et incitamenta apud ipsos, et reipsa plurimos eruditos huius gentis habemus, in omni scientiarum genere insignes; cultura tamen litterarum non est communis Belgis, maxima enim pars lucrosis artibus operam impendunt, commercio, piscationi, agriculturae et fabricis. 3 Copiosa habentur instituta litteraria pro elementis scientiarum; in omni fere pago habentur scholae, in urbibus

huius in diversis urbibus exsurrexerunt aliae quoque societates, sic Lugduni, Lissingae, Amsterodami et Roterodami. 2.1 Studium theologicum insigniter elaboratum habetur in Belgio, sed juxta doctrinam reformatam. 2 Diu tamen turbis theologicis distinebantur Belgae, uti scimus, donec ad hunc florem pervenisset. 3 Ius iurisque prudentia plurimum Belgis debet per Grotium, de jure tamen publico suo minime sunt soliciti. 4 In medica magnopere excellunt

elaboratum habetur in Belgio, sed juxta doctrinam reformatam. 2 Diu tamen turbis theologicis distinebantur Belgae, uti scimus, donec ad hunc florem pervenisset. 3 Ius iurisque prudentia plurimum Belgis debet per Grotium, de jure tamen publico suo minime sunt soliciti. 4 In medica magnopere excellunt Belgae lucem praeferente Boeravio, Hallero, Merzio, Zvitten defunctus; maxime tamen inclaruerunt in botania, chimia, et anatomia.

Ius iurisque prudentia plurimum Belgis debet per Grotium, de jure tamen publico suo minime sunt soliciti. 4 In medica magnopere excellunt Belgae lucem praeferente Boeravio, Hallero, Merzio, Zvitten defunctus; maxime tamen inclaruerunt in botania, chimia, et anatomia. 3.1 Speculativis philosophiae partibus non delectantur, sed practicis, uti physica experimentali, philologia (studio linguarum), artem etiam criticam; quod ad artes liberales adtinet, sic in

et anatomia. 3.1 Speculativis philosophiae partibus non delectantur, sed practicis, uti physica experimentali, philologia (studio linguarum), artem etiam criticam; quod ad artes liberales adtinet, sic in architectura magnos progressus fecerunt, non tamen Gallos et Anglos superant; sculptura aeque non est in maximo flore; in pictura tamen maximum gradum perfectionis adepti sunt cum Italis. 2 In calcographia (Kupferststecherei) Belgae jam magistri erant, cum aliae gentes nec manum adjecisset huic arti.

delectantur, sed practicis, uti physica experimentali, philologia (studio linguarum), artem etiam criticam; quod ad artes liberales adtinet, sic in architectura magnos progressus fecerunt, non tamen Gallos et Anglos superant; sculptura aeque non est in maximo flore; in pictura tamen maximum gradum perfectionis adepti sunt cum Italis. 2 In calcographia (Kupferststecherei) Belgae jam magistri erant, cum aliae gentes nec manum adjecisset huic arti. 3 In arte fusoria, praecipue litteras, excellunt Belgae;

Laurentio Costa, Germani vero Ioanni Guttenberg; summi artifices sunt Belgae in conficiendis mappis geographicis. § 12 De collegiis publicis 1.1 Summum totius Belgii collegium sunt status universales; cum tamen status universales difficulter convenire possint, eorum loco conveniunt status generales; hoc collegium ergo nomine delegato exercet jura. 2 Tertium collegium est collegium status (der Rath von Staaten), hoc coalescit ex 12 deputatis foederatarum

se extendunt per totam Hispaniam; non desunt fluvii quam plurimi; Tagus, Durius, Nimius, Anas, Boetis et Iberis, hi fluvii omnes navigationi opportuni essent, sed saxis scatent plurimi. 2.1 Fertilitas Hispaniae praedicata fuit per Romanos jam, hodie tamen non adeo fertilis est; habentur tamen equi, sed non copiosi; muli copiosi, jam Ferdinandus Catolicus prohibuit usum mulorum exceptis feminis et sacerdotibus, ut sic equorum cultura promoveatur; oves habentur copiosissimi, ob lanam elegantissimam; habentur ferae bestiae

desunt fluvii quam plurimi; Tagus, Durius, Nimius, Anas, Boetis et Iberis, hi fluvii omnes navigationi opportuni essent, sed saxis scatent plurimi. 2.1 Fertilitas Hispaniae praedicata fuit per Romanos jam, hodie tamen non adeo fertilis est; habentur tamen equi, sed non copiosi; muli copiosi, jam Ferdinandus Catolicus prohibuit usum mulorum exceptis feminis et sacerdotibus, ut sic equorum cultura promoveatur; oves habentur copiosissimi, ob lanam elegantissimam; habentur ferae bestiae omnis generis, volatilia, et pisces

vel episcopi vel ordinis equestris; ceteras villas compellant. 4.1 Ditiones subjectae habentur in omnibus 3 mundi partibus. 2 In Africa septentrionali habent Ceutam, Melillam, Massalquivir et Oran cum territoriis suis, quae tamen Hispanis lucrum non ferunt. 3 Ad Hispaniam pertinet etiam Canariae insulae ex quibus mel, ceram, sacharum, triticum, pelles et vinum speciosum habent. 4 In Indiis orientalibus habent insulas aliquas, Marianas, Philippinas; in

et Granada nova, in quibus gubernator residet, sunt independentes inter se; vivunt autem homines hi in statu strictissimo subjectionis. § 2 De incolis. 1.1 Hispania Europea prius populosissima fuit, hodie tamen totus numerus populi ad 7 500 000 hominum aestimatur; anno '757. repertus fuit numerus 10 000 000 hominum. 2 Causa exiguae impopulationis plerumque in bellis copiosis, emigrationibus in America, relegatio Judaeorum, Maurorum, inquisitio sacra; huc

ex variis coorta est linguis, ex Latina, Germana et Celtica, pro parte etiam ex Arabica; lingua haec bene exculta est jam ab aliquot saeculis; gravis est lingua et energica; purissima viget in Castilia; linguam suam optimam et antiquissimam reputant Hispani, in non nullis tamen partibus inamoena dialectus viget, prout in Piscaja Quibbusgoa; monticolae tamen Piscajae diversam habent linguam, quae antiqua Celtica reputatur esse. 3.1 Inter diversos status et classes civium nulla proportio habetur in Hispania;

ex Arabica; lingua haec bene exculta est jam ab aliquot saeculis; gravis est lingua et energica; purissima viget in Castilia; linguam suam optimam et antiquissimam reputant Hispani, in non nullis tamen partibus inamoena dialectus viget, prout in Piscaja Quibbusgoa; monticolae tamen Piscajae diversam habent linguam, quae antiqua Celtica reputatur esse. 3.1 Inter diversos status et classes civium nulla proportio habetur in Hispania; plurimi enim ibi monachi, multi nobiles, pauci agricolae, paucissimi opifices

in Hispania, subjectio enim est summa, monarchia illimitata. § 3 De legibus fundamentalibus. 1.1 Scimus regnum Hispaniae ex diversissimis coaluisse regnis quae omnia suas leges distinctas habebant; sensim tamen Castilianae leges sunt factae universales. 2 Tales sunt leges de indivisibilitate regni Castiliani, 2--a de jure primogeniturae in successione; anno '252. sunt hae leges latae, quae omni tempore confirmatae sunt. 3 Carolus 5. et

eique votum subjectionis deposuit, tributumque 250 massae †ritiae† adpromisit; ob haec onera ergo posteriores reges abstinuerunt coronatione. 3.1 Regiminis forma hodie est monarchia absoluta, utut prius limitata fuerit; regno Arragonico relicta tamen est praerogativa quod proprios habeat gubernatores, Phylippus tamen 2. exstinxit ceteras eius praerogativas; hoc saeculo Phylippus 5. etiam gubernium eius exstinxit Arragoniaeque gubernium Castiliae subjecit, cum Arragonia favisset Carolo 6--o et domi Austriacae in bello

ob haec onera ergo posteriores reges abstinuerunt coronatione. 3.1 Regiminis forma hodie est monarchia absoluta, utut prius limitata fuerit; regno Arragonico relicta tamen est praerogativa quod proprios habeat gubernatores, Phylippus tamen 2. exstinxit ceteras eius praerogativas; hoc saeculo Phylippus 5. etiam gubernium eius exstinxit Arragoniaeque gubernium Castiliae subjecit, cum Arragonia favisset Carolo 6--o et domi Austriacae in bello successionali, et ab eo tempore omnes provinciae sunt sibi

successionali, et ab eo tempore omnes provinciae sunt sibi incorporatae et monarchice gubernantur. 4.1 Status publici sunt 4: clerus, proceres, ordines equestres, et urbium deputati; status hi prius celebrarunt suas Iuntas de Las Cortas generales, hi tamen status extra usum venerunt. 2 Status Arragoniae erant 3: clerus, proceres et urbes. 5.1 Olim unica erat classis nobilitatis, qui Riccos hombres, Reiche Leute, dicebantur; tardius dividebatur in duces, comites, marchiones et

6, 7, 8. se imperatores dicebant; regis Hispaniae titulus est amplissimus omnium; minimus titulus eis est: Rex Hispaniarum Chatolicus, in publicis negotiis cum exteris se subscribit cum nomine baptismali, domi se subscribit Ego Rex. Primogenitus dicitur Princeps Asturiae, qui tamen non nascitur, sed creatur per regem, ceteri regis filii et filiae Infant Von Spanien compellantur; Hispani regi suo primum locum tribuunt in Europa. 6.1 Insigne regis Hispaniarum est divisum in areas 4; prima area rursus in 4 areas divisa est;

cum exuviis agni; telamones sunt duo leones. 5 Hoc ergo est insigne majus; praeter hoc habetur minus, in quo tantum Legionis, Castiliae, et stirpis Antegavensis adest scutum. 7.1 Archiofficiales in effectu quidem cesserunt, eorum tamen supersunt nomina. 2 Cancellarius magnus, penes hunc erat maxima potestas; connetabilis seu comes stabuli; admiralis regni. 3 Aulae officiales sunt: magnus elemosinarius, supremus aulae praefectus, camerariorum magister, stabulis

insigne est stella in medio hominis effigie Beatae Mariae Virginis, in parte postica est nomen fundatoris Caroli, geritur ex ceruleo-lucida ligula cum limbo albo ad dextrum latus. 2 Habentur adhuc 4 ordines, qui prius erant ordines ecclesiastici, modo tamen sunt saecularisati; ordines hi tempore cruciatarum expeditionum sunt enati; ordines hi sunt tres: 1. Sancti Iacobi de Compostella; 2. Calatrava et 3. Alcantara; omnes tres ordines ampla possident bona, praecipue magnus magister ampla bona

sunt enati; ordines hi sunt tres: 1. Sancti Iacobi de Compostella; 2. Calatrava et 3. Alcantara; omnes tres ordines ampla possident bona, praecipue magnus magister ampla bona habet; omnes hi ordines prius subjecti erant pontifici et a regibus exempti erant; Ferdinandus tamen Chatolicus se ipsum fecit magnum magistrum ordinum; praeter magnum magistrum sunt equites alii titulares, qui nulla praedia habent, alii sunt commendatores, qui praedia habent; ordo prius habet 47 commendaturas; 2--us habet 56, 3--us habet 37 commendaturas.

commendaturas in Hispania. 10.1 Sedes regia olim erat in urbe Toletensi, temporibus Saracenicis diversis in urbibus residebant reguli; Phylippus 2--us determinavit Madritensem urbem pro sede sua. 2 Urbs haec ampla est, ad regulas tamen politiae non adeo exacta, immundities magna est in hac urbe; pallatium regium, quod '737. aedificari cepit, splendidissimum est; Boen retiro est castellum aestivum regis, item Aranquetz, Casa del campo; La florida, El bordo, Villa viciosa, et S. Ildefonso, hic nobilissima

anno 1496. Ferdinandus Chatolicus secundum codicem adornari curavit; hic codex 1505. auctus et emendatus est per Ferdinandum, et hic Codex Tauri dicitur et est ultimus codex, corpusque iuris et legum Hispanicarum; leges tamen Romanae non ultimum locum habent in Hispania. 2 Viget etiam ius ecclesiasticum universale in pleno suo vigore. 3 Juxta has ergo leges omnes deciduntur causae; in omnibus urbibus habetur senatus, qui ex praeside et assessoribus

accisa omnibus ceteris fluidis inhaerens; 3--o) accisa saponi, nivibus et foliis lusoribus inhaerens; 4--o) monopolium crematurae, quod rex habet; 5--o) decimae ab omnibus terrae productis; 6--o) decimae rerum omnium emptorum et permutatorum, nempe rerum immobilium, hodie tamen non est 10--a pars sed tantum certum per cento solvitur. 7 His ergo oneribus subsunt provinciae tantum regni Castiliani; aliae provinciae non solvunt tot et diversis titulis, sed uno titulo redimunt has vexas diversas; sola Navarra immunis est ab his

7 His ergo oneribus subsunt provinciae tantum regni Castiliani; aliae provinciae non solvunt tot et diversis titulis, sed uno titulo redimunt has vexas diversas; sola Navarra immunis est ab his extraordinariis praestationibus; posteribus ! tamen temporibus accisa invaluit in hac quoque provincia; urbs Madrittensis etiam solvit peculiarem accisam pro invectis rebus. 2.1 Praeter hos reditus dantur tempore belli extraordinaria subsidia potissimum ab ecclesiasticis exactum !.

ad 56 milliones aestimantur escudos debellon. § 8 De industria et commercio. 1.1 Populum Hispanicum antiquitus summe industrium ! et laboriosum fuisse antiqui omnes testantur scriptores, hodie tamen omnis industria apud eos invaluit, opificia pauca, fabricas et manufacturas fere nullas habent; exteri enim non solum opificia sed et commercium exercent minitum ! per totam Hispaniam; causam harum diversam assignant, alii ambitionem, alii desidia arguunt; vero

Hispani gregatim relicta Europa Americam petierunt, sic defecit populatio, defecit industria; accedit etiam onerum publicorum magnitudo et molestia. 2 Denique fundamentalis ratio repetenda est ex mala regiminis forma, neglecta financia et commercio; anno tamen '776. instituta est Coronae societas agricolaris, quae elaborat in evehenda agricultura suffulta ab aula. 2.1 Manufacturae et fabricae celeberrimae habebantur in Hispania tempore Saracenorum, iis exstinctis evanuerunt usque Phylippi 5--i tempora

1 ergo real de vellon = 2 grossis nostris. 2.1 Cuduntur monetae Madritti, in urbe Sevilla, Segovia, et Guencae; in America cuduntur in urbe Mexico et Lima, cuduntur autem monetae juxta eandem denominationem. 2 Piaster tamen Americanae leviores sunt quam Hispanicae, sed puriores sunt hae monetae. 3.1 Universim monetae Hispanicae spectato valore interno valde sunt malae; differt enim vehementer valor externus ab interno. 2 Anno '750.

alterum est inter Benedictum 14. et Ferdinandum 2. de anno '753--o. 2 Olim pontificum summa erant jura in Hispania, pontifices enim omnia jura majestatica circa sacra exercebant; sed per concordata haec jura vindicata sunt regibus; confirmatione tamen pontificis opus est; pontifici reservati sunt 52 pingues canonicatus, hos pontifex confert, in ceteris rex aut conventione aliorum renunciat; etiam annatis et juri spolii renunciarunt pontifices; nuncius pontificis hodie adhuc tribunal suum Madritti habet, in quo causae

amisit partim ad ratam camerae partim ad ratam inquisitionis; descendentibus convictorum macula infamiae inhaeret perpetua; hoc ergo tribunal non tantum episcoporum sed et regis jurisdictioni praejudicat. 4.1 Poena ordinaria fuit poena rogi; fiebat tamen distinctio, qui contumaces permanserunt comburebantur vivi, suspecti vero tantum jugulabantur prius, dein comburebantur; alia delicta carcere perpetuo plectebantur, confiscatione bonorum, et macula infamiae. 5.1 Ad mortem condemnati solemniter

leguntur intra 14 anos a fine saec. 15. et initium 16. combusta fuisse 6000 hominum. 2 Anno '782. et '3. lectum quidem est inquisitionem cessasse in Hispania, sed anno '784. adhuc solemne Auto da fe celebratum est; plebs veneratur hoc tribunal, eruditiores tamen aversantur totum institutum, sed nihil in contrarium possunt; ea tamen ex parte prodest hoc tribunal, quod populus in obsequio retineatur, et omnia praecaveantur mala, quae ex turbis religionis in alia regna promanarunt. 3 Clerus in Hispania copiosus

hominum. 2 Anno '782. et '3. lectum quidem est inquisitionem cessasse in Hispania, sed anno '784. adhuc solemne Auto da fe celebratum est; plebs veneratur hoc tribunal, eruditiores tamen aversantur totum institutum, sed nihil in contrarium possunt; ea tamen ex parte prodest hoc tribunal, quod populus in obsequio retineatur, et omnia praecaveantur mala, quae ex turbis religionis in alia regna promanarunt. 3 Clerus in Hispania copiosus et potens est, adsunt facile 3000 monasteriorum in Hispania, praeter

non potest non obesse statui. § 11 De educatione et scholis. 1.1 Educatio in Hispania privata magis est quam publica. 2 Habentur in Hispania 23 universitates et 3 in America, ex his tamen tantum 3 sunt veri nominis universitates: Madritensis, hanc Phylippus 4. anno '625. fundavit, Carolus vero 3 formavit eam magis anno '770; alia est in urbe Alcala dehenaros; 3. Salamancae; insigniter dotatae sunt omnes 3; praeter has academiae diversae habentur, copiosae

medicinae; Seviliae vero fundavit academiam artium liberalium. 3 Valedoleti est geographiae academia; Ferdinandus 2. fundavit picturae, sculpturae et architecturae academiam Madritti. 4 Hispanus ad scientias generatim aptus est, maxime tamen ad poesim sunt proclives, in authorum classicorum lectione et imitatione certe non ultimi sunt; ipse Seneca, Quintilianus, Lucanus etc. Hispani antiqui erant. 5 Philosophia in hanc diem regnat scholastica, quae multum

omnibus gentibus Europeis postponuntur Hispani, utut aevo medio Hispania fuerit sedes celeberrimorum medicorum; Ferdinandus 2. hortum botanicum fundavit celeberrimum Madritti; in iurisprudentia magis eminent Hispani, maxime circa jus Romanum versantur scripta eorum; politicas tamen juris partes et philosophicas plane non excolunt. 6 Theologia prout filosofia realitate destituitur, et in meris ineptis futilitatibus versantur; casuisticam maxime excolunt; tale est opus Sanqueczii de matrimonio;

et subjectis specialis habetur constitutus provinciae praeses, qui apellatur vel prorex vel gubernator vel capitanus, pro diversitate provinciarum. 2 Hi gubernatores olim erant soli, sed ob abusus multos hodie habent adnexos consiliarios; raro tamen ultra triennium permittitur quis gubernator, ne per corrasas opes formidabiles fiant. 10.1 Urbes habent suos magistratus domesticos, qui vel gubernatoribus vel collegiis subsunt; hi magistratus tam judicialia quam politica ipsi gerunt.

status externa poscit ut Hispania amicitiam colat cum Gallis, qui ipsis contermini sunt, et plurimum prod- et obesse possunt; olim ratio status poscebat ut Romani pontifices colantur, hi enim prius plurimum prodesse et nocere poterant; hodie tamen relate ad aulam Romanam mutata est vehementer ratio status omnium provinciarum, Hispani tamen maxime adhuc aulam Romanam colere debent. 2 Cum Italia quoque maxima mutatio facta est, Hispania enim nihil amplius possidet in Italia; cum tamen principes

prod- et obesse possunt; olim ratio status poscebat ut Romani pontifices colantur, hi enim prius plurimum prodesse et nocere poterant; hodie tamen relate ad aulam Romanam mutata est vehementer ratio status omnium provinciarum, Hispani tamen maxime adhuc aulam Romanam colere debent. 2 Cum Italia quoque maxima mutatio facta est, Hispania enim nihil amplius possidet in Italia; cum tamen principes agnati in Italia possideant, opus est curam Italiae habere, et foedus colere maxime cum

poterant; hodie tamen relate ad aulam Romanam mutata est vehementer ratio status omnium provinciarum, Hispani tamen maxime adhuc aulam Romanam colere debent. 2 Cum Italia quoque maxima mutatio facta est, Hispania enim nihil amplius possidet in Italia; cum tamen principes agnati in Italia possideant, opus est curam Italiae habere, et foedus colere maxime cum Sardinia. 3 Cum Romano Imperio Germanico hodie non est tantus nexus Hispaniae, quam fuit olim, hodie ergo utcumque indifferentes sunt; cum Dania, Svecia,

habere, et foedus colere maxime cum Sardinia. 3 Cum Romano Imperio Germanico hodie non est tantus nexus Hispaniae, quam fuit olim, hodie ergo utcumque indifferentes sunt; cum Dania, Svecia, Russia utut hae gentes per distantiam tantum obesse non possint, tamen in foedere haec regna multum obesse possent. 4 Cum Porta Ottomanica olim in statu perpetui belli erant Hispani, hodie tamen ob commercium tractatus et foedera servanda sunt, idem cum Tunetanis et Algiris faciendum erit ob commercii securitatem.

olim, hodie ergo utcumque indifferentes sunt; cum Dania, Svecia, Russia utut hae gentes per distantiam tantum obesse non possint, tamen in foedere haec regna multum obesse possent. 4 Cum Porta Ottomanica olim in statu perpetui belli erant Hispani, hodie tamen ob commercium tractatus et foedera servanda sunt, idem cum Tunetanis et Algiris faciendum erit ob commercii securitatem. Statistica practica Portugalliae. § 1

florenorum erutum est auri; etiam argenti fodinae detectae sunt, quas privati colunt. § 2 De incolis. 1.1 In Portugallia incolarum numerus non admodum copiosus est; maior tamen quam in Hispania; causae minoris impopulationis eaedem sunt, quae in Hispania, nempe copiosa bella, navigatio, severitas inquisitionis, relegatio; computatur populus ad 1 800 000; recentiores tamen scriptores 2 250 000 incolarum adnotant.

In Portugallia incolarum numerus non admodum copiosus est; maior tamen quam in Hispania; causae minoris impopulationis eaedem sunt, quae in Hispania, nempe copiosa bella, navigatio, severitas inquisitionis, relegatio; computatur populus ad 1 800 000; recentiores tamen scriptores 2 250 000 incolarum adnotant. 2.1 Portugalli cum vicinis suis Hispanis in indole et vivendi consuetudine magnam similitudinem habent, ipsa statura et colore vultus similes sunt, virtutibus tamen Hispanos non aequant, in vitiis vero

computatur populus ad 1 800 000; recentiores tamen scriptores 2 250 000 incolarum adnotant. 2.1 Portugalli cum vicinis suis Hispanis in indole et vivendi consuetudine magnam similitudinem habent, ipsa statura et colore vultus similes sunt, virtutibus tamen Hispanos non aequant, in vitiis vero superant eos; indoles ex diversarum gentium commixtione progenita est; praecipui eorum protoparentes censentur esse Suevi, Iudaei et Saraceni; copiosi enim Iudaei et Saraceni coacti ad Christiana sacra finxerunt hanc religionem, animo

tamen Hispanos non aequant, in vitiis vero superant eos; indoles ex diversarum gentium commixtione progenita est; praecipui eorum protoparentes censentur esse Suevi, Iudaei et Saraceni; copiosi enim Iudaei et Saraceni coacti ad Christiana sacra finxerunt hanc religionem, animo tamen permanserunt Iudaei, et hi novi Christiani dicuntur. 2 Portugalli sunt sagacis ingenii, temperantiae amantes, humani, affabiles erga exteros, erga pauperes chari; sunt generosi, se eruditos reputant, amorem erga regem suum ipsi praedicant cum zelo

2 Portugalli sunt sagacis ingenii, temperantiae amantes, humani, affabiles erga exteros, erga pauperes chari; sunt generosi, se eruditos reputant, amorem erga regem suum ipsi praedicant cum zelo religionis; sed sunt etiam ambitiosi, vani, assueverunt pompae, et tamen avari in summo gradu, parci in esca et potu; passio amoris summa est apud Portugallos, hinc zelotipia summa. 3 Antipathiam summam habent erga Hispanos per quos subjecti multas provincias suas amiserunt. 4 Lingua Portugallica cum

apud Portugallos, hinc zelotipia summa. 3 Antipathiam summam habent erga Hispanos per quos subjecti multas provincias suas amiserunt. 4 Lingua Portugallica cum Hispanica maximam habet similitudinem ob aequalitatem fontium, differentia tamen est in dialecto et terminationibus vocum. 5 Culturam magnam habet jam ab aliquot saeculis eorum lingua. 6 Inter diversas civium classes magna disproportio locum habet, uti in Hispania, sic monachi et nobiles sunt copiosissimi,

titulum asserunt provinciamque suam regnum appellant; ordinem successionis determinant, exercendae jurisdictionis modum statuunt, jura quaedam statuum et ordinum determinant. 3 Regnum est haereditarium pro utroque sexu et quidem successione agnatica; ea tamen lege intuitu feminarum ut Portugallo principi nubant, non vero peregrino principi; pro casu quo rex prolibus utriusque sexus caret, succedat ei frater, et quidem solus frater; jam filii fratris non jure haereditario succedunt. 4 Leges hae per

ut Portugallo principi nubant, non vero peregrino principi; pro casu quo rex prolibus utriusque sexus caret, succedat ei frater, et quidem solus frater; jam filii fratris non jure haereditario succedunt. 4 Leges hae per manifestum confirmatae sunt, quo tamen manifesto diversa alia jura sibi status adservarunt, inter quod eminentissimum est quod, si rex male mandaret, status se subtrahere possent eius imperio. 5 Pro maiorennitate leges defixae non habentur; 14 tamen annus videtur esse usualis eius; status

hae per manifestum confirmatae sunt, quo tamen manifesto diversa alia jura sibi status adservarunt, inter quod eminentissimum est quod, si rex male mandaret, status se subtrahere possent eius imperio. 5 Pro maiorennitate leges defixae non habentur; 14 tamen annus videtur esse usualis eius; status possunt determinare administratorem, si rex testamento non faciat. 6 Coronati sunt tantum Alfonsus 1. et Eduardus 1. ex regibus Portugallicis; Alfonsus enim turbis Castilianis involutus a Clemente 2. coronari

Coronati sunt tantum Alfonsus 1. et Eduardus 1. ex regibus Portugallicis; Alfonsus enim turbis Castilianis involutus a Clemente 2. coronari factus est; Eduardo vero Eugenius 4. permisit ut ad morem regum Galliae et Angliae coronatur sacroque oleo tingatur, post tamen hunc ceteri omnes coronati non sunt, ob tributum Romanis pontificibus solvi tunc debitum; solummodo ergo per praeconisationem et homagii praestationem coronantur. 2.1 Regiminis forma olim restricta fuit vehementer, hodie tamen est

oleo tingatur, post tamen hunc ceteri omnes coronati non sunt, ob tributum Romanis pontificibus solvi tunc debitum; solummodo ergo per praeconisationem et homagii praestationem coronantur. 2.1 Regiminis forma olim restricta fuit vehementer, hodie tamen est monarchia absoluta; ultima haec familia Bragantina maxime restricta fuit in persona Ioannis 4--i, sed omnia jam sunt abolita per sequentes reges, praesertim per Iosephum 1. et eius ministrum Bombal; hodie omnia a regnum arbitrio dependent excepta contributione, quae

haereditaria est in Portugallia. 2 Prius tantum comitis titulo utebantur rectores Portugalliae; Alfonsus 1. regium assumpsit titulum ut milites suos sic animaret, hic dein titulus et per pontifices et in comitiis Lamacensibus confirmatus fuit; tunc tamen tantum reges Portugalliae vocabantur; Alfonsus 3. se regem Algarbiae scripsit; Alfonsus 5. se regem Algarbiorum seu Algarbiae cis et ultra mare se nominavit. 3 Ioannes 2--us adjecit titulum Dominus Guineae; Emmanuel Magnus etiam auxit et provincias et

6 Aulae- et archi-officiales sunt copiosi et splendidi. 3.1 Archi-officiales olim hi erant: Connetabilis Portugalliae; 2--o) Marechallus aulae; 3--o) Supremus regni Vexillifer; 4-5) duo admirales Portugalliae; haec tamen officia extincta sunt modo et tantum tituli exstant. 4.1 Aulae officiales sunt hi: aulae praefectus 2.) camerariorum magister; 3) aulae judex; 4) aulae marechallus; 5) agazonum magister; 6) venatorum magister; 7) supremus aulae cappellanus; 8)

hic ordo anno 1147. et cum ordine Hispaniae Calatrava idem fuit; Alfonsus 1. equites Portugalliae filiales reddidit a Hispanico; tandem Ioannes 1. separavit penitus hunc ordinem. 4 Olim frequens fuit hic ordo multasque commendaturas habuit, hodie tamen non nisi 49 habet commendaturas. 5.1 Secundus est ordo sancti Iacobi; hic erat idem cum ordine sancti Iacobi de Compostella in Hispania; anno 1290. Dionysius rex Portugalliae separavit suos equites a Castilianis, ipsis magnum magistrum creari

communionem bonorum, castitatem et paupertatem fuit ! etiam perpetui belli contra Saracenos; Alexander 6. anno 1496. dispensavit hos equites a voto castitatis et eos saecularisavit. 2 Singuli hi ordines habebant suos magnos magistros, Ioannes tamen 3. hanc dignitatem propter authoritatem et proventus eorum amplissimos conjunxit cum corona; subinde tamen indulserunt reges, praesertim Hispanici tempore subjectionis, ut alios eligerent magnos magistros, sic anno 1749. est electus alter. 3 Praeter 3

Alexander 6. anno 1496. dispensavit hos equites a voto castitatis et eos saecularisavit. 2 Singuli hi ordines habebant suos magnos magistros, Ioannes tamen 3. hanc dignitatem propter authoritatem et proventus eorum amplissimos conjunxit cum corona; subinde tamen indulserunt reges, praesertim Hispanici tempore subjectionis, ut alios eligerent magnos magistros, sic anno 1749. est electus alter. 3 Praeter 3 hos ordines etiam Iohannitarum ordo est in Portugallia, qui ordo 29 commendaturas habet, ex quibus eminet

Ioannes 2. Ulissiponam transtulit sedem regem; urbs haec sita est ad orificium Tagi, ad limites Portugalliae, et quidem in 7 collibus; urbs est ampla et conspicua aedium magnificentia; anno '755. die 1--a Novembris tota fere urbs desolata est terraemotu et incendio, hodie tamen jam restaurata est. 2 Urbs haec divisa est in antiquam et veterem ! urbem seu orientalem et occidentalem, et quidem in omnibus publicis actis sub poena nullitatis exprimi debet in qua urbe data sint illa acta. 3 Aestiva

exercitu opus habet, campestri et maritima; saeculo 16. formidabilis fuit classis Portugallorum, sed adtriti per Hispanos, Belgas vix tot habuerunt naves quibus ad tuendos limites suos opus fuit. 2 Maxima sub Ioanne 5--o evasit potentia eorum; Iosephus tamen 1--us ad 10 naves lineales perduxit et 20 fregatas. 3 Ad procurationem classis non carent materialibus, ligna adsunt sufficientia, adsunt metalla; in urbe Porto specialis habetur accademia pro juvenibus

Quod portus adtinet, unicum habet Ulissiponensem portum navalem, ceteri portus non nisi commerciales sunt. 3.1 Militia campestris aeque neglecta fuit sub Ioanne 5; Iosephus 1--us per ministrum Bombal auxit ad 15, 18, imo etiam 20 000 hominum, qui tamen exercitus aliquando ad 8000 decrevit; anno '767. 33 cohortes peditum et 26 cohortes equitum, omnes in simul pedites 26 000, equites vero 4000; anno '772. 38 legiones peditum numerabantur cum 821 capite, omnes 31 198 capita; 12 legiones equitum cum 400 capitibus, omnes

qui ad judicis dignitatem levari intendit, 9 annis juri studuisse debuit, 6 rigorosa subivisse, et 3 publice disputasse ex jure. § 7 De reditibus publicis 1.1 Olim reditus Portugalliae conspicui erant, hodie tamen defecerunt vehementer, habentur autem partim ex bonis regalibus et domaniis, partim ex peculio privato civium. 2.1 Conspicuos reditus habet regia stirps ex bonis familiae Bragantinae; 2--o) ex domaniis; 3--o) qua magnus magister 3 ordinum

per specialem commissionem, item et venditio bullae cruciatae, etiam vectigalia et telonia portus Ulissiponensis; ceteri reditus habentur elocati. 3 Supremam inspectionem super omnibus reditibus regiis habet camera regia. 4 Reditus tamen non optime administrantur; officialium enormis est copia et hic fit ut aerarium communiter sit vacuum; debita adsunt enormia, hinc cartarum magna est copia circulantium. 5 Summa proventuum publicorum ante 40 annos ad 10 000 000 crutzadar aestimati

enormis est copia et hic fit ut aerarium communiter sit vacuum; debita adsunt enormia, hinc cartarum magna est copia circulantium. 5 Summa proventuum publicorum ante 40 annos ad 10 000 000 crutzadar aestimati fuerunt (= 1 florenus 12 denarii); ab eo tamen tempore valde aucti sunt reditus publici, ut facile ad 70 vel 80 000 000 librorum Gallicanarum (30 000 000 fl.) aestimari possunt. § 8 De industria, commercio 1.1 Res rustica apud Portugallos et in specie

§ 8 De industria, commercio 1.1 Res rustica apud Portugallos et in specie agricultura inde a 3 saeculis adhaeret, cum potius per commercium ditari cupiant quam per molestam agriculturam; vini cultura eminet tamen apud eos, imo copiosissimas terras subtrahunt seminaturae per vini culturam; hinc Iosephus rex prohibuit vitium plantationem in iis terris quae seminaturae oportunae essent; moderna tamen regina abolevit hanc legem; opificia aeque sunt neglecta, opifices pauci sunt et ii

potius per commercium ditari cupiant quam per molestam agriculturam; vini cultura eminet tamen apud eos, imo copiosissimas terras subtrahunt seminaturae per vini culturam; hinc Iosephus rex prohibuit vitium plantationem in iis terris quae seminaturae oportunae essent; moderna tamen regina abolevit hanc legem; opificia aeque sunt neglecta, opifices pauci sunt et ii exteri, hinc omnia necessaria ab exteris coemere coguntur; et hinc etiam cruda naturae producta exteris vendere coguntur ob defectum fabricarum et transformatorum; ante aliquot annos duae

fere nullum est; navigant ad Africa, Indias orientalis, et ad Americam; Africam maximum est, navigant enim ad Congo, Afrorum regnum, et Sanquever, et aurum, ebor et nigritas coemunt. 3 Olim Indiae orientalis commercium penes ipsos solos fuit, per Belgas tamen ejecti sunt; hodie tantum in Macao et Goa commercium habent. 4 Americanum Brasiliense precipuum eorum commercium est, sed nec hoc ad optimas commercii regulas exactum est, permittunt enim etiam ibi nomine suo exteris commercium.

fundavit mercatoriam societatem ad portus Groapara et Maranha restrictam; huic societati in annos 20 dedit privilegium, ab his ergo exclusi erant ceteri; anno '59. fundavit aliam et concessit ei in portu Paraiba, et Barmanduco commercium exercere. 2 Hae tamen societates non profuerunt Portugalliae, nam multae familiae ad mendicitatem redacti ! sunt per restrictum commercium. 3 Post mortem eius regina moderna cassavit has societates; anno '56. instituit etiam domesticam societatem, penes quam

re monetaria. § 10 De religionis negotiis 1.1 In Portugallia aeque ac Hispania unica religio catholica viget; sunt aeque zelotae in negotiis religionis; maxime Mahometani et Judaei ipsis odio sunt, Judaeorum tamen latentium ingens est copia. 2 In cultu sanctorum plane excedunt; beatam Virginem, sanctum Antonium de Padua et Franciscus Sarefia maxime reverentur. 3 Clerus in maxima existimatione est; ritus externos maximi habent, cum saepissime

qui 4 habet suffraganeos. 7 Archiepiscopi cum marchionibus, episcopi vero cum comitibus habent praerogativam, et hinc alternant in functionibus; patriarcha omnes praecedit. 8 Pontifices magna semper jura habebant in Portugallia; anno tamen '554. regnante Emmanuele Magno per conventionem cum pontifice initam etiam regibus concessa sunt multa jura circa sacra; sic jus episcopos, archiepiscopos creandi regibus cessum est, sed confirmari debent; 4--tam partem redituum ecclesiasticorum trahit rex, quos in pias

Magno per conventionem cum pontifice initam etiam regibus concessa sunt multa jura circa sacra; sic jus episcopos, archiepiscopos creandi regibus cessum est, sed confirmari debent; 4--tam partem redituum ecclesiasticorum trahit rex, quos in pias causas convertit; in subjectis tamen bonis, cum clerici stipendio habeant, rex non trahit 4--am partem; omnis immunitas viget clericorum in Portugallia vigore conventionis, vi huius nec jus placeti regii locum habet circa bullas pontificias, interim tamen diversae bullae pontificum subpressae sunt.

trahit rex, quos in pias causas convertit; in subjectis tamen bonis, cum clerici stipendio habeant, rex non trahit 4--am partem; omnis immunitas viget clericorum in Portugallia vigore conventionis, vi huius nec jus placeti regii locum habet circa bullas pontificias, interim tamen diversae bullae pontificum subpressae sunt. 9 Tribunal ecclesiasticorum habetur Lissabonae, quod nunciatura dicitur, in quo nomine pontificis causae spirituales deciduntur, et amplos reditus percipit aula Romana; haec jura ampla pontificum maxime a

in Brasilia nullum unquam exstitit; processus severior et occultior adhuc est in Portugallia quam Hispania, regesque irrito conatu cogitarunt de hoc tribunali restringendo; proceditur maxime contra novos Christianos, generatim delicta eadem sunt quae in Hispania; haec tamen tantum de domesticis, exteros tamen tolerant. 2 Bona confiscata dividebantur inter cameram et tribunal ipsum, Iosephus tamen restrinxit solum ad poenam mortis confiscationem anno 1775; exsecutio aeque

processus severior et occultior adhuc est in Portugallia quam Hispania, regesque irrito conatu cogitarunt de hoc tribunali restringendo; proceditur maxime contra novos Christianos, generatim delicta eadem sunt quae in Hispania; haec tamen tantum de domesticis, exteros tamen tolerant. 2 Bona confiscata dividebantur inter cameram et tribunal ipsum, Iosephus tamen restrinxit solum ad poenam mortis confiscationem anno 1775; exsecutio aeque solemniter fit ac in Hispania.

contra novos Christianos, generatim delicta eadem sunt quae in Hispania; haec tamen tantum de domesticis, exteros tamen tolerant. 2 Bona confiscata dividebantur inter cameram et tribunal ipsum, Iosephus tamen restrinxit solum ad poenam mortis confiscationem anno 1775; exsecutio aeque solemniter fit ac in Hispania. 3 900 monasteria numerantur in exiguo hoc regno, Cistercitarum monasterium de Alco Bacza ab Alfonso 1--o fundatum celeberrimum est, plerumque

Educatio privata magis quam publica est, parentibus enim relicta est omnis cura educationis; scientiae nec propagatae, nec excultae sunt hactenus, hinc spissae ignorantiae tenebrae mentes Portugallorum occupant maxima ex parte. 2 Universitates habent tamen Coimbriae, quam 1290. Dionysius rex fundavit, formam tamen meliorem primo sub Iosepho accepit haec; Ullissiponae fundata est, sed per eundem translata est Coimbriam; Alfonsus 4. rursus Ulissiponam transtulit, et Ioannes rursus retulit Coimbriam; tempore tamen subjectionis

relicta est omnis cura educationis; scientiae nec propagatae, nec excultae sunt hactenus, hinc spissae ignorantiae tenebrae mentes Portugallorum occupant maxima ex parte. 2 Universitates habent tamen Coimbriae, quam 1290. Dionysius rex fundavit, formam tamen meliorem primo sub Iosepho accepit haec; Ullissiponae fundata est, sed per eundem translata est Coimbriam; Alfonsus 4. rursus Ulissiponam transtulit, et Ioannes rursus retulit Coimbriam; tempore tamen subjectionis Portugalliae multis annis desolata et clausa fuit donec

habent tamen Coimbriae, quam 1290. Dionysius rex fundavit, formam tamen meliorem primo sub Iosepho accepit haec; Ullissiponae fundata est, sed per eundem translata est Coimbriam; Alfonsus 4. rursus Ulissiponam transtulit, et Ioannes rursus retulit Coimbriam; tempore tamen subjectionis Portugalliae multis annis desolata et clausa fuit donec recentioribus primo annis restaurata fuisset. 3 Altera Eborae residet, eam Henricus Cardinalis fundavit, quae proprie accademia est tantum, 1558. fundata est. 4

Habetur etiam artis poeticae et rhetoricae societates sub diversis nominibus; in poesi maxime excellunt, cuius studium ipsis etiam carissimum est; reliquae scientiae segniter pertractantur, et theologiae instar multis futilitatibus et ineptiis repletae sunt; postremis tamen annis censurae rigor mitigatus est, libri Romae prohibiti licite invecti et venditi sunt. 6 Iurisprudentia, medicina in vilissimo statu est in hoc regno; nulla etiam experimenta in physica, chimia et medica ipsis nota sunt.

regis pertractantur, hic etiam omnia majoris nominis collegia publica conferuntur. 2 Numerus consiliariorum determinatus non est, sunt omnes ex classe procerum; eminet secretarius status, qui in praesentia etiam regis dirigit negotia huius consilii, voto tamen decisivo non gaudet. 3 Ioannes 4--tus mutationem facit in hoc consilio, auxit numerum secretariorum ad 3; Iosephus rex bifariam divisit hoc consilium, uni externa, alteri interna detulit negotia. 2.1 Secundum collegium est

et leges ecclesiasticae; huc negotia gratiae omnia referuntur. 4.1 Quarto est Consilium finantiae, hoc reditibus omnibus publicis invigilat; est in 3 partes divisa, cuique parti incubunt alia negotia, quaevis pars habet suum inspectorem, subinde tamen unicus est; cum hoc collegio habetur connexum consilium commerciale, quod prius diversum fuit. 5.1 In urbibus et oppidis magistratus domestici praesunt; in provinciis per gubernatores reguntur provinciae; unus eorum Goae residet, qui etiam

1.1 Cura et solicitudine omni agendum erit ut omnia removeantur quae hactenus civitati oberant; Iosephus plurimum egit ut auctoritatem suam extendat neglectis statibus sicque absoluta monarchia evasit Portugallia. 2.1 Non obstantibus tamen his in regimine copiosi committuntur errores; scientiae et litterarum studia curam maiorem deposcerent, non secus ac artes, opificia, agricultura, manufacturae et fabricae; commercium tam internum quam externum excolatur, ad meliorem statum collocetur, fluvii perpurgandi,

meliorem formam deposceret quoque, amicitia cum exteris colatur, praesertim cum Hispanis contra quos nunquam semper satis tuti erunt, ipsis Magnae Brittaniae amicitiam conservare studeant, hi enim ipsis auxilio esse poterunt semper contra Hispanos et Gallos; ceterae gentes magis indifferentes sunt intuitu Portugallorum, amicitiam tamen cum illis medio Magnae Brittanniae conservare suadebit ratio status. Finis statisticae practicae Die 13--a Augusti, anni 1792.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report