Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: etc Your search found 5090 occurrences
First 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 3282-4061:3282. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 761 | Paragraph | Section] seductores, vetus Adam, omnes authores et promotores peccatorum. Contumelia Dei, et aeternum hominis exitium. Per unius hominis inobedientiam intravit peccatum, et per peccatum mors et satanas in totum genus humanum, etc. Qui enim vincitur, servus est vincentis: Rom. 5 et 2. Pet. 2. Ioan. 8. REGNUM Christi, seu Gratiae, seu instauratio regni Dei. Christus Deus et homo, Rex, Sacerdos, Salvator, et Iudex.
3283. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 762 | Paragraph | Section] Creatura est secundum elementum. Homo integer. Peccatum et reatus hominis. Multiplex peccatum: originale, actuale, mortale, veniale, etc. Peccator contritus et damnatus. Securi omnis generis. Peccator credens. Increduli. Aristoteles de Synthesi inquit: Si quis sane res nascentes et crescentes inde
3284. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 763 | Paragraph | Section] Iudicialis, Ceremonialis, Moralis. Cuius officia sunt: Disciplina, revelatio peccati, nova obedientia. cuius aliud est Originale Primus lapsus, Reatus, Corruptio, seu imago Satanae. Actuale: Veniale, Mortale, contra conscientiam, in Spiritum sanctum, etc. Quibus omnibus culpis aut noxiis iustitia at Lex Dei a nobis violata ac irritata, minatur et infligit nobis poenas ac mortem: et pro hoc tanto debito plenissimam satisfactionem aut expiationem vehementissime flagitat. Evangelium est doctrina revelans iustitiam et
3285. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 766 | Paragraph | SubSect | Section] De qua materia proprium ac prolixum Caput in hac parte habebitur. 42 Generales sententiae saepe nimium late aut absolute, aut etiam nimium vehementer pronunciant: ut, Omnia possum in Christo, dicunt Papistae: Igitur quisque potest castum caelibatum praestare. Quicquid ligaveris, etc. item, Quicquid dixerint vobis, facite: Igitur omnes ac in omnibus debent Papae et episcopis obedire, sine omni exceptione, quicquid illi doceant aut praecipiant. Quare restringendae sunt: de qua re proprio Cap. suoque loco disseretur. 43 Causae non verae, ut
3286. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 774 | Paragraph | SubSect | Section] aut negat, quae est longe certissima: alia, cum ex Dei affirmatis aut negatis sententiis, aliquid deducimus, ubi nos facile decipi possumus, et plerique haeretici decepti sunt. Christus deducit immortalitatem animae, et etiam corporis resurrectionem ex dicto: Deus est Deus Abraham, Isaac, etc. Alteri non fuisset ita obvia, aut etiam certa ratio consequentiae. Sic cum Epistola ad Hebraeos, ex dicto Dei, Vide ut facias tabernaculum ad imitationem eius, quod tibi in monte exhibitum est: nobis non perinde facilis et evidens ratiocinatio fuisset. Tertium quoddam genus
3287. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 775 | Paragraph | SubSect | Section] desit: et tanto avidius institutionem docentis arripit. Hanc Christus crebro adhibet: ut cum quaerit ex Philippo quomodo saturare illos homines possint, aut quot panes habeant, aut ex omnibus discipulis, quid homines de se sentiant loquanturve? aut ex Petro, num filii regni dent tributum? etc. Eodem facit, quod interdum eis obscuras parabolas proponit, quas cum vident se suo Marte intelligere non posse, ipsum consulere coguntur. Sic patitur eos vexari disputationibus Pharisaeorum, et fatigari irrito conatu eiiciendi mali Spiritus. 56 Examinatio, post institutionem
3288. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 777 | Paragraph | SubSect | Section] occasio Scriptionis necessario indicatur, licet ea plene in ipso scripto non contineatur. 11 Tertio, ut totius eius libri aut operis distributionem aut dispositionem ante oculos delineatam habeas: utque diligentissime observes, ubi sit (ut ita dicam) caput, pectus, manus, pedes, etc. Ibi igitur accurate expendas, quale illud corpus sit, quomodo omnia ea membra complectatur, quave ratione illa tot membra aut partes ad efficiendum hoc unum corpus conveniant: quae nam sit singulorum membrorum vel inter sese, vel etiam cum toto corpore, ac praesertim cum capite ipso,
3289. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 778 | Paragraph | SubSect | Section] eis dare corpus suum ad manducandum, seque esse panem de caelo venientem, et panem salutiferum, id est, verum Deum et Servatorem. Sic etiam Christus ibidem inter alia dicens, carnem non prodesse, sed Spiritum vivificare: et, solum patrem tradere homines ad eum, ipsos non posse per se venire, etc. non id agit, ut eos doceat quomodo eius beneficiis, meritis, doctrina, aut corpore frui queant, sed ut redarguat eorum nativam incredulitatem, aut potius rebellionem ac hostilitatem, quam inde ex utero secum afferant, quaeque adeo sit pertinax ac praepotens, ut eos non duci, sed quasi
3290. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 780 | Paragraph | SubSect | Section] quaenam significatio ei loco maxime conveniat. 13 In nominibus propriis duplex difficultas oriri solet, quarum prior est, quod idem nomen aliquando pluribus locis aut personis tribuitur: ut plures homines sunt vocati Herodes, Pharaones, Zachariae, Mariae, Annae, Iosephi, Iesus, etc. Plures item Caesareae, Galiaeae, Bethlehem, et alia loca. ubi videndum diligenter est, ne audito eodem nomine, eundem virum aut locum esse putemus. Personas circumstantia temporis aut negotiorum distinguet: Loca autem, topographia, et rei etiam gestae narratio, aliaeque circumstantiae.
3291. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 782 | Paragraph | SubSect | Section] etiam de illis dubitari velit: sed ex sese eum territat, minis adipiscens promissiones, in quibus adhuc homini incontrito non omnem metum eximere, aut certam securitatem alioqui nimium securo polliceri vult. Eadem ratione et illud Hebrae. 6, exponi posset Hoc faciemus, si permiserit Deus, etc. Aliud est cum simpliciter aliquid affirmant, aut negant. Sed de hoc loco in vocabulo Possibile. 15 Sic etiam magnum facit discrimen persona, ad quam loquimur. Aliter Christus loquitur ad superbos ac praefractos Pharisaeos, aliter ad cupidos veritatis, aliter ad contentiosos:
3292. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 787 | Paragraph | SubSect | Section] duos in se homines, veterem ac novum: ideo modo dicitur servire peccato ac carni, et peccator esse: modo contra, sanctus, iustus ac Deo serviens, quod quatenus renatus est, accipi de eo debet. Sic multa quae de uno Christo dicuntur, videntur contradictoria: ut, eum nesci re horam iudicii, etc. nisi iam ad humanam, iam ad divinam naturam referantur. Huc referri posset torum caput Tit. 1. In una re plura sunt aut respici debent. 16 Aliquando aliquid negatur, aut contra, in alio gradu, quod in alio affirmatur, aut contra: ut Homines dicuntur boni aut sapientes, et
3293. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 789 | Paragraph | SubSect | Section] ac deserta ex humiditatis abundantia et caloris defectu sunt. Quare homini Septentrionali, ignaro conditionis illorum Meridionalium locorum, parum significantes ac pene ridiculae sunt illae similitudines, metaphorae ac parabolae, quod in solitudine erunt stagna, fontes, quercus, abietes, etc. talibus enim rebus sunt plenissimae solitudines Septentrionales. Sic ridiculum pene videri aliquibus queat, quod commendetur haustus aquae frigidae cum Septentrionales et abundent aqua, et non urantur aestu, et raro aquam bibant. 7 Meteora sunt in illis calidis locis
3294. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] terroris aut declarationis suarum proprietatum, aut etiam ob praesentem materiam aut scopum, aut denique ut se ab idolis aliquando eadem nomina usurpantibus separet, nomini Dei additur quasi quaedam periphrasis, de scriptio, aut etiam definitio: ut, Sic dicit Deus creans caelum ac terram, etc. Ego sum Deus Abraam, Isaac, et Iacob. Ego sum Deus qui eduxi vos de Aegypto. Forte autem haec est omnino propria linguae huius consuetudo, ut propriis nominibus simul circum scriptiones addat: sicut nunc reges ac principes titulos, propter praedictas causas: sicut et Paulus Rom. et
3295. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] ut nomen proprium veri Dei, reliqua vero ut appellativa. Quare plerunque in descriptionibus primo loco ponitur Iehova, postea alia: ut, Iehova Deus Abraam, Isaac et Iacob mihi conspectus est, sicut in nominibus Servatoris primum ponitur nome Iesus: ut, Iesus Christus, filius David. Dominus, etc. perinde plane ac praesenti more dicitur, Carolus Imperator Rom. et Rex Hispan. etc. Quam naturam illius nominis et descriptionum divinarum, obscurant versiones, dum pro illo nomine proprio ponunt appellativum Dominus: eoque inepte sonat, cum nonnunquam bis repetitur Dominus
3296. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] loco ponitur Iehova, postea alia: ut, Iehova Deus Abraam, Isaac et Iacob mihi conspectus est, sicut in nominibus Servatoris primum ponitur nome Iesus: ut, Iesus Christus, filius David. Dominus, etc. perinde plane ac praesenti more dicitur, Carolus Imperator Rom. et Rex Hispan. etc. Quam naturam illius nominis et descriptionum divinarum, obscurant versiones, dum pro illo nomine proprio ponunt appellativum Dominus: eoque inepte sonat, cum nonnunquam bis repetitur Dominus Dominus. sed Germanica recte id commodi adhibuit, ut vocem Herr, cum pro illo augusto nomine
3297. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] personas denotare solent. 9 De Deo simpliciter, et absque personarum distinctione sunt haec: Deus noster ignis consumens est Domine Deus noster, quam admirandum est nomen tuum in universa terra: Deus misereatur nostri, et benedicat nobis: Deus qui caelum et terram condidit, etc. 10 De singulis autem personis, patre inquam, et filio, et Spiritu sancto, quaedam proprie atque separatim accipi debere constat. Pater describitur, gignens filium ex utero ante luciferum, filium habens in sinu, omnia creans per filium, sive verbum: diligens adeo mundum, ut
3298. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] singulis autem personis, patre inquam, et filio, et Spiritu sancto, quaedam proprie atque separatim accipi debere constat. Pater describitur, gignens filium ex utero ante luciferum, filium habens in sinu, omnia creans per filium, sive verbum: diligens adeo mundum, ut unigenitum tradiderit, etc. omnia nobis cum filio suo largiens: clamans de filio, Hic est filius meus dilectus, in quo acquiesco, hunc audite: dicens filio suo, Hodie genui te: Dabo tibi haereditatem usque ad fines terrae: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, etc.
3299. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] etc. omnia nobis cum filio suo largiens: clamans de filio, Hic est filius meus dilectus, in quo acquiesco, hunc audite: dicens filio suo, Hodie genui te: Dabo tibi haereditatem usque ad fines terrae: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, etc.
11 Filius proprie vocatur
3300. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] sunt: pontifex, sacerdos, pastor, rex, propheta, mediator, advocatus, sponsus, consiliarius, princeps pacis, angelus magni consilii, gigas, lapis angularis, petra, fundam entum, ostium, lux mundi, via, vita, veritas, leo, agnus, virga, flos de radice Iesse, filius Abrahami, filius David, etc. Longum esset recensere omnia.
13 Caeterum Spiritus S. dicitur procedens a patre et filio: dicitur missus in corda credentium, ut ea purificet: dicitur vivificator, consolator, paracletus, donum,
3301. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 790 | Paragraph | SubSect | Section] Longum esset recensere omnia.
13 Caeterum Spiritus S. dicitur procedens a patre et filio: dicitur missus in corda credentium, ut ea purificet: dicitur vivificator, consolator, paracletus, donum,
3302. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 791 | Paragraph | SubSect | Section] Spiritus a patre super filium mittitur, et tum a patre tum a filio credentibus donatur: sed ita, ut illam missionem ac incarnationem omnes personae operentur. 20 In Christi nominibus observandum est, quod licet alia eius nomina veniant a divina ipsius natura, ut Deus, creator, etc. alia ab humana, ut Filius hominis, filius Mariae, filius David, etc. et denique alia ab officio: tamen omnia, quatenus habent formam nominis concreti, totam hanc personam complectuntur, ac simul eius officium denotant. 21 Nomen Spiritus propria quadam ratione
3303. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 791 | Paragraph | SubSect | Section] donatur: sed ita, ut illam missionem ac incarnationem omnes personae operentur. 20 In Christi nominibus observandum est, quod licet alia eius nomina veniant a divina ipsius natura, ut Deus, creator, etc. alia ab humana, ut Filius hominis, filius Mariae, filius David, etc. et denique alia ab officio: tamen omnia, quatenus habent formam nominis concreti, totam hanc personam complectuntur, ac simul eius officium denotant. 21 Nomen Spiritus propria quadam ratione tribuitur tertiae personae, eo quod spiret in corda piorum: cum alioqui recte
3304. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 792 | Paragraph | SubSect | Section] ita saepe etiam dicta Scripturae ista coniungunt, aut etiam commiscent. Nam Ecclesia dicitur corpus Christi, et singuli pii membra eius, ipseque caput. Sic dicit Christus Matth. 25, Nudus fui, esurivi, etc. Item, Saule Saule, cur me persequeris? Sic Piulus in quit, 1. Cor. 12. Sicut corpus unum est, membra autem multa: ita et Christus. ubi necessario Christus Ecclesiam, seu mysticum Christi corpus notat. Vicissim aliqua dicuntur de Christo, quae ad Ecclesiam referri est necesse. sic
3305. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 792 | Paragraph | SubSect | Section] aliqua dicuntur de hac militante, et multum adhuc sordum habente turba, quae proprie in altera vita perfectae Ecclesiae convenient. Huc referantur omnia dicta quae pronunciant praesentem Ecclesiam esse mundatam, esse sine rugis ac macula, esse columnam veritatis, et quod errare non possit, etc. quae in hac quidem vita aliquatenus ad perfectiores referri queunt, de reliquo vero coetu hic inchoantur, in altera vero vita perficientur, aut vere implebuntur.
4 Aliquando, teste Augustino, subito fit transitus a bonis ad mala Ecclesiae membra: ut Cant. 1.
de reliquo vero coetu hic inchoantur, in altera vero vita perficientur, aut vere implebuntur.
4 Aliquando, teste Augustino, subito fit transitus a bonis ad mala Ecclesiae membra: ut Cant. 1.
aut vere implebuntur.
4 Aliquando, teste Augustino, subito fit transitus a bonis ad mala Ecclesiae membra: ut Cant. 1.
Isaias cap. 1. magno spiritu et gravi oratione carpit Iudaeorum vitia, quae pars ad legem pertinet: sed eodem capite attexit de Evangelio, quae sunt consolatoria: Venite quaeso, ut nostram agamus causam, dicit Dominus. Si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix albescent, etc. Ioan. 1. Lex per Mosen data est, gratia et veritas per IESUM Christum exorta est. Ubi Evangelista illustrat Evangelii amplitudinem, ex collatione eius cum lege. Christus in concionibus, Apostoli in epistolis, post obiurgationes ponut quae animos blande invitant solanturque Meminerint
aliquibus. Omnibus mandatus est verus cultus et dilectio Dei ac proximi. Solis gubernatoribus utriusque ordinis, ut recte gubernent. Soli denique Abraamo, ut filium sacrificet: Moysi, ut populum educat: solis Israelitis tempore Mosis, ut Aegyptios spolient: Sauli, ut Amalekitas interficiat, etc.
10 Alia mandata adstricta sunt ad aliquas certas circumstantias, aut etiam conditiones: ut omnia ceremonialia ad certum tempus, sabbatum et praecipua festa ad certos dies, etc. Alia vero, ut Moralia, ad omne tempus.
11 Solent tamen aliqui distinguere
solis Israelitis tempore Mosis, ut Aegyptios spolient: Sauli, ut Amalekitas interficiat, etc.
10 Alia mandata adstricta sunt ad aliquas certas circumstantias, aut etiam conditiones: ut omnia ceremonialia ad certum tempus, sabbatum et praecipua festa ad certos dies, etc. Alia vero, ut Moralia, ad omne tempus.
11 Solent tamen aliqui distinguere moralia, ac dicere, quod negativa quidem praecepta obligent semper, et pro semper: affirmativa autem semper quidem, sed non pro semper, aut ad semper: hoc est, malum semper omittere debemus, at bona
aeterna: sicut ille ex Christo quaerit, Domine quid faciens VITAM aeternam possidebo? Hic quidem finis bonorum aut beatitudo nobis pene natura notus est: sed de causis, mediis, aut viis eo ducentibus praecipua est quaestio. Alius enim alias monstrat: alius agnum Dei, alius lupum satanae, etc.
Proximae tamen eius causae, aut (ut ita dicam) accessus adhuc nonnihil notiores sunt. Nemo. n. ferme dubitat, quin proximae causae vitae sint, Dei favor, et nostra perfecta iustitia. Verum horum felix est, qui potuit cognoscere ac tenere causas. Sunt autem proximae hae
indicare de sermone, et unam aliquam ac certam sententiam ex qualibet oratione colligere. Proinde in Sacris literis illa sententia retinenda est, quam consuetudo sermonis parit. Haec certo docet conscientas de his rebus quae ibi traduntur. Ut in isto loco quem citavimus, Tu es sacerdos, etc. initio tota narratio
percurrenda est: et quaerendae circumstantiae, quis loquatur, de qua persona loquatur. Hic reperimus, pleraque membra nihil pertinere ad Davidem: sed ad quendam perpetuum regem,
Primam, secundum historiam, cum videlicet docetur quid scriptum aut quid gestum sit: quid non gestum sit, sed tantummodo scriptum, quasi gestum sit. veluti cum Christus Matthaei duodecimo capite, citat ex secundo Samuelis capite vigesimoprimo, quod David comederit panes propositionis, etc. Secunda est, secundum
interpretationem in Scripturis offendas. Quid autem est allegorica interpretatio, nisi in qua similiter dictum factumve exponitur, novo sensu, a verbis ipsis aliquantum remoto? sed ita, ut eruatur aliquid de Christo, aut de Ecclesia, de lege, aut Evangelio, de officiis fidei, aut charitatis, etc? Itaque palim fit, quod ad artificium quidem et explicandi formam attinet, allegoriam et anagogen per omnia
convenire: quod vero ad materiam attinet, discrimen qualecunque et perquam exiguum incidere.
namque videmus qui typos et allegorias confundunt: atque ubi typus apud Scriptorem sese offert, ibi allegoriam esse falso autumant. Etenim quando legunt 1 ad Cor. 10, Patres nostros omnes sub nube fuisse, et omnes per mare transisse, et omnes in Moysen baptizatos esse, in nube et in mari, etc. opinantur ibi esse allegoriam: sed falluntur, cum typus tantum proferatur, aut verius exemplum. Evincit namque Apostolus, exemplis ob oculos positis, eos qui postquam sacramentis per Christum salubriter institutis usi fuerint, si in pristina peccata recidunt, nequa quam impunes
perspicuam ac veram habes sententiam. Secunda quando verba Scripturae in sensu Grammatico accepta pariunt absurditatem. Quo pertinent locutiones illae de Deo, quibus tribuuntur ei adfectus humani, nonnunquam etiam vitiosi: ut ira, poenitentia, taedium, dubitatio, vel ignoratio, furor, etc. Item ad Romanos 12, Hoc faciens, carbones ignis congeres super caput eius. ubi cum de cibando et reficiendo inimico verba praecedant, videntur sane ista contra amicitiae leges esse addita. Verum oportet allegorice interpretari (quemadmodum ait Augustinus
plus habet gratiae, magisque convenit instituto, et versatur in locis communibus, nec non alibi in scripturis comprobata legitur. Extat haec regula apud Augustinum in Commentariis ad Psalmum octavum. Postquam enim versum illum, et sequentes, omnia subiecisti sub pedibus eius, oves et boves, etc. per allegoriam fuisset interpretatus de patentia Christi, tandem subiecit: Non quia ista nomina isto solum modo intelligi et explicari possunt, sed pro locis: nam alibi aliud significant. Et haec regula in omni allegoria retinenda est, ut pro sententia praesentis loci consideretur, quod
os eorum locutum esse ad genus humanum eam doctrinam, quam illi inspiratione Spiritus sancti conscripserunt, posteritatique reliquerunt. Ideo ipsi quoque plerunque statim initio suorum librorum hunc titulum nomenque praefigunt, esse visionem, aut onus, aut verbum divinitus patefactum sibi, etc. Hoc vero nosse prodest, tum ad id ut maiori reverentia, diligentia, timoreque ea scripta perlegamus, (nam trementibus ad sermones suos, Deus pollicetur Spiritum ac intelligentiam, iuxta illud. Timor Domini est initium sapientiae:) tum etiam ad hoc, ut eo rectius uti eis libris
testimonii aut probationis gratia.
12 Alias sensum tantum ponit novum Testamentum veteris, neglectis verbis: ut Matth. 21. Dicite filiae Syon, Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. et multo magis Matth. 27, Acceperunt triginta argenteos, precium aestimati, et dederunt eos, etc.
13 Tenendum igitur est, ita plerunque citari solere vetus Testamentum a sacris novi Testamenti scriptoribus ut sensum respexerint, et prophetiae potius impletionem, quam oraculi ipsius verba recensuerint. Id autem nemini mirum aut temerarium videbitur, qui sibi persuaserit,
caeteraque his similia. Colligi autem haec non possunt aliunde certius, quam ex iis quae in Epistola ipsa continentur, atque ex Apostoli sermonibus. Enimvero qui legit 1. Epist. ad Cor. cap. 1, Significatum est mihi de vobis fratres, quod contentiones sint inter vos, etc. statim animadvertit, Corinthiorum Ecclesiam tunc labefactari ac dissipari coepisse sectis et factionibus, atque Apostolum id circo impulsum ad scribendum, quo dissidia tempestive abrumperet, nec non ad concordiam eos reduceret. Post aliquantum intervallum addit Apostolus: Misit me
mortuorum. Posteriore vero exponit, quae referenda existunt ad institutionem: hoc est praecepta morum, et vitae in vera sanctimonia conformationem: ut de obedientia erga magistratus, de charitate ac fide coniugali, de officio dominorum ac servorum, de hospitalitate, de eleemosyna, etc. Breviter, in priore parte monstrat Apostolus, quae sunt fidei, in posteriore, quae operum. In priore docet, quomodo homo iustificetur: in posteriore, qualis esse debeat hominis iam iustificati vita. In priore erudit hominem internum, in posteriore externum: ut totus homo integer atque
doctrina
Quales tum ante fuerint, tum nunc sint, quo ingenio, quibus moribus institutisque viventes. Sic praelecturus Epistolam ad Gal. explicat statim in initio, ub et quales Galatae fuerint. in Iesaia propheta operaeprecium est indicare, quales tunc fuerint Egyptii, quales Moabitae, Aedomitae, etc. Videmus subinde hanc diligentiam praestari ab Historiographis, quoties facta gentis alicuius mentione, clariores reddere suas student narrationes.
2 Hinc secundo loco venitur ad id, quod operi suscepto magis congruit: atque diligenter exquiritur quae scribendi extiterit
Deinde, an eius varia in Scripturis significatio: tum, si ita est, quomodo praesenti loco accipiatur. Quod si res postulit, alii quoque proferuntur Scripturae loci, in quibus ea vox simili modo usurpata legitur. Secundo, an subsit aliquis tropus: veluti metaphora, allegoria, catachresis, etc. Tertio, an phrasis notatu digna. Quarto, an allusio ad alium Scripturae locum, vel ad historiam, vel ad rei cuiuspiam naturam. Quinto, an emphasis, aut
vitae conscriptum, indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. Legat hic unum verbum, et in hoc mandato meditetur Christiana religio: et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc.
Idem de lib. novi et veteris Testamenti: Hae literae Sacrae, hi libri integri numero et authoritate: aliud cum istis est nihil comparandum: quicquid extra hos fuerit, inter haec sancta et divina nullatenus est recipiendum.
iterumque monebo, ut animum tuum sacrae lectionis amore occupes: nec in bona terra pectoris tui, sementem lolii avenarumque suscipias: ne dormiente patrefamilias, qui est
Deo semper adhaerens, inimicus homo zizania superseminet, etc. Iterum: Statue quot horis sanctam Scripturam ediscere debeas, quanto tempore legere, non ad laborem, sed ad delectationem et instructionem animae. Sequuntur mox praecepta de labore manuum, de nendo, de texendo, etc. Tum in eiusdem epistolae extremo: Finem, inquit, iunge principio. Nec semel monuisse contentus sum: Ama Scripturas sanctas, et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Porro in Epistola ad Celantiam matronam, quae inscribitur, De institutione
caelesti. Hunc, si fieri potest, sequamur omnes, huius Sacramenti signo censeamur: hic nobis viam vitae aperit, hic ad Paradisum reduces facit, hic ad caelorum regna perducit: cum ipso sempervivemus: et facti per ipsum filii Dei, cum ipso semper exultabimus, ipsius cruore reparati, etc.
Idem: In compendio est autem apud religiosas mentes et simplices, et errorem deponere, et invenire atque eruere veritatem. Nam si ad divinae traditionis caput et originem revertamur, cessat error humanus: et sacramentorum caelestium ratione perspecta, quicquid sub caligine
ad animum, nec ullo linguae tectorio inane aliquid ac pendulum increpitat. Multum movet non verborum, sed rerum avidum, et multum terret lectura securum. Praecipue Apostolorum linguas teras exhortor, ex iis enim ad cognoscendos Prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli, etc.
Ad eundem epistola 3. Tanta est enim Christianorum profunditas literarum, ut in eis quotidie proficerem, si eas solas ab ineunte pueritia, usque ad decrepitam senectutem maximo ocio, summo studio, meliore ingenio conarer addiscere. Non quod ad ea quae necessaria sunt saluti,
in corde, esse coniunctam. Quanquam in illo Psalmi, Et scitote quoniam mirificavit: dici posset, quod superior sententia, ut Quid diligitis vanitatem, ita posita est, ac si diceretur: Nolite diligere vanitatem, et quaerere mendacium. quo ita posito, rectissima locutione sequitur. Et scitote, etc. Gregorius Homil. 2, super Ezechielem. In mente prophetarum ita coniuncta sunt exterioribus interiora, quatenus simulutraque videant, simulque in eis fiat et intus verbum quod audiunt, et foras quod dicunt. Et ideo cum nil praecessit, incipiunt, Et factum est: quia verbum quod foris
rerum proprie gestarum exigendum est, ut ea narret facta esse, quae facta sunt: et dicta esse, quae dicta sunt. Sicut autem in factis quaeritur quid factum sit, et quid significet: ita in verbis, quid dictum sit, et quid significet. Dum dicitur serpenti, Super pectus tuum gradieris, etc. tota ista sententia figurata esse potest. Quod autem scriptum est, Et dixit Dominus serpenti: verba sola scribentis sunt, et haec exigenda sunt per proprietatem vocum.
Cavendum est, ne figuratam locutionem ad literam accipiamus. Nec locutio propria ut figurata accipienda est.
Morum honestas ad diligendum Deum et proximum, fidei veritas ad cognoscendum Deum et proximum pertinet. Si ergo flagitium aut facinus videtur iubere, aut beneficentiam vetare, figurara locutio est. Nisi manducaveritis, inquit, carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, etc. facinus vel flagitium videtur iubere, si lupinam aut caninam lacerationem Christi intelligas. Figurata est ergo, praecipiens passioni Christi esse communicandum. Alia ratio est, quod in Sacramento coenae vera corporis Christi manducatio instituitur.
Hanc habet consuetudinem
EXPLICATIO.
Saepissime in sacris Literis, Psalmis praesertim, legimus, ut male de Deo meritis male imprecari videatur sacra Scriptura. Unde Iob: Attenuetur fame robur eius, et inedia invadat costas illius. Gregorius: Non malevolentiae voto dicitur in Psalmo, Effunde iram tuam, etc. quia prophetatio est, non optatio. Sicut de Iuda traditore, quae mala illi fuerunt pro suis meritis eventura, ita prophetata sunt in Psalmo, quasi optata sint. Quemadmodum enim propheta non imperat Christo, quamvis modo imperativo pronunciet, Accingere gladio tuo super femur tuum
lib. 1. adversus Iovinianum: Moysen, inquit, et Dominus noster et Apostolus interpretantur Legem. Ab Adam, inquit, usque ad Moysen regnavit peccatum.
Ubicunque in veteri Testamento EXPLICATIO.
Remigius dicit, Matthaei consuetudinem hanc fuisse, ut confirmaret veteris Testamenti
subnectere: et quod prius sub aenigmate dixerint, aperta voce proferre. Hierony. in Esa. cap. 19, lib. 5 Comment.
EXPLICATIO.
Cum contra Aegyptum fuerat propheta comminatus, Vae terrae obumbranti alis, quae est trans fluvia: Aethiopiae, etc. quae propheticus sermo contexuit: postea manifestiorem fecit intelligentiam, et ad ipsam comminans Aegyptum loquitur, quod nequaquam per angelos, sed ipse Dominus veniat super nubem levem, id est velocem: et ingrediatur Aegyptum, et idola Aegypti contremiscant, tabescatque cor fortium,
stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt: et alius liber apertus est, qui est vitae uniuscuiusque. Et iudicati sunt mortui ex his quae erant scripta super opera eorum. Et exhibuit mare mortuos suos, qui in eo erant: et mors et infernus reddiderunt mortuos suos, qui in ipsis erant, etc. Hoc proculdubio prius factum est, quam essent mortui iudicati, et tamen illud prius dictum est. Ergo recapitulando ad id reddit, quod praetermiserat. Hunc [?:--t ] ordinem tenuit: atque ut explicaretur ipse ordo, commodius etiam de iudicatis mortuis quod dixerat, suo
praeponit Scripturas, idque valde congruenter. si quidem Angea, quamlibet magni, tamen servi sunt et ministri. Caeterum omnes Scripturae non a servis, sed ab universorum Domino Deo venerunt ad nos.
In sacris Literis nil est supervacuum. Chrysostomus de verbis Esaiae, Vidi Dominum, etc. Homilia secunda.
EXPLICATIO.
Sunt homines quidam, qui postea quam sacros Libros in manus sumpserunt, deinde repererunt vel annorum numerum, vel nomina recensionum: ilico
Omnes Prophetarum repromissiones, quae excedunt mediocritatem illius temporis, ad Christi referamus adventum. Hieronymus in Esa. cap. 30.
EXPLICATIO.
Populus Sion, ait Esaias, habitabit in Hierusalem, plorans nequaquam plorabit, etc. ad Domini adventum referendum est: in quo captivus quondam populus, passione Domini liberatus, habitabit in Hierusalem, in specula videlicet et visione pacis: hoc est, in Ecclesia.
Prophetae veri a falsis differunt: quia veri, si quid de suo spiritu dicunt, per spiritum
Constituti erant in populo Iudaeorum sacerdotales gradus, qui Prophetas Pseudoprophetasque discernerent: hoc est, intelligerent, qui de Dei spiritu loquerentur, qui de contrario. Hier. in Esai. cap. 3.
Prophetae cum habeant in titulo, Visio quam vidit, etc. non inferunt quae viderint, sed quae dicta sunt, narrant. Hieronymus in 1. cap. Esaiae.
EXPLICATIO.
Cum in Esaia dicatur, Visio Esaiae: subiungitur, non quid viderit, sed dicitur, Audi caelum, et auribus percipe terra: et reliqua quae
descendebat ab Hierusalem in Hiericho. et rursus, Parabola vineae atque agricolarum. ordo enim eorum quae gerebantur a Christo, velut imagine personae et negotii alterius refertur impletus. Aut secundum Comparationem vel similitudinem, sicut dicit: Simile est regnum caelorum grano sinapis, etc. non enim narratio, sicut in superiore exemplo, contexitur, sed causarum solummodo comparantur effectus. Aut secundum Proverbialem modum, ut est: Bibe aquam de tuis vasis, et de cisterna tua, et de puteis tuis. cum velit scriptura innuere, carnalem concupiscentiam intra licentiam
simplex, non quia compositus non est (solius enim Dei est esse essentiam simplicem) sed simplex homo dicitur, quia non habet doli duplicitatem. Sic et cum dicitur aliquid invisibile, non quia a nullo in quantum est, videri potest (hoc enim solius Dei est) sed quia aliquos latet similiter, etc.
Sunt autem Collativa; quae de Deo sic dicuntur, ut de creatura dici non possint, haec, quae in eo summa sunt, et singularia: ut Ingenitus, sempiternus, sine initio, et similia.
Quid de praesenti seculo Scriptura significet. Cap. X.
ad discipulos adducendum. 23 Aut Antichristi presentia, cum dicitur: Nemo vos seducat
ullo modo, quia nisi venerit discessio primum, et revelatus fuerit homo peccati, filius perditionis, qui contradicit, etc. 24 Aut Heliae praesentia, cum dicitur: Helias veniet primum. 25 Aut conscientiae electorum: ut de Paulo, Vas electionis mihi est iste. 26 Aut aliqui non immutari, sed gustaturi mottem praedicuntur: sicut Apostolus, Ecce mysterium dico vobis, omnes quidem resurgemus, sed non omnes
fidei infusus. Et ideo signanter Apostolus dicit, Apud Deum, quia iustitia quae est apud Deum, in interiori corde est: iustitia aut quae est ex operibus, id est quae manifestat iustum, est apud homines. et hoc modo Apostolus accipit, Apud Deum. Rom. 2, Non enim auditores, sed factores, etc. Rom. 4, Si ex operibus Abraham iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Sic ergo patet conclusio rationis, scilicet quod Lex iustificare non potest.
Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed videtur falsum quod dicit, Nonne ex operibus
corde est: iustitia aut quae est ex operibus, id est quae manifestat iustum, est apud homines. et hoc modo Apostolus accipit, Apud Deum. Rom. 2, Non enim auditores, sed factores, etc. Rom. 4, Si ex operibus Abraham iustificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum, etc. Sic ergo patet conclusio rationis, scilicet quod Lex iustificare non potest.
Deinde super Iac. 2. ita scribit idem: Sed videtur falsum quod dicit, Nonne ex operibus iustificatus est: quia Rom. 4. probat Apostolus, quod Abraham ex fide iustificatus est, non ex operibus,
a Deo electos. Glos. Benefaciendo faciatis vos certos de praemio vestrae vocationis et electionis. Unde per bona opera quae facit homo, suae electionis potest habere certitudinem: non quidem scientiae, sed coniecturae, non rei, sed spei. Roman. 8, Certus sum, quod neque mors, neque vita, etc. haec ille. Observetur tamen simul, quod in Graeco non sit, Per bona opera, in praedicto Petri loco.
DE PARTIBUS ORATIONIS,
TRACTATUS
praeditis, dominatio, potentatus. Rom. 13,
et longitudo dierum, id est dator talium. Dominus est spes mea, id est dator rerum speratarum. Christus est resurrectio et vita, id est largitor talium bonorum. Christus est factus nobis iustitia, sapientia, sanctificatio et redemptio: id est, iustificator, sanctificator, redemptor, etc. Sic Horatius: O et praesidium et dulce decus meum, pro Decorans, ornans, et defensor.
15 Saepe substantivum in praedicato positum, necesse est in adiectivum resolvi, cum explicatur, Psal. 111, Gloria et magnificentia opus eius, id est gloriosum et magnificum.
partim per adiectiva, partim per substantiva vel in genitivo posita, vel aliis rationibus adiungunt: ut Rom. 1, Paulus servus IESU Christi, vocatus Apostolus, segregatus ad Evangelion Dei. Hic tria Epitheta audimus, et mox: De filio suo genito ex semine David, definito filio Domino nostro, etc. et mox: Omnibus existentibus Romae dilectis Dei, vocatis sanctis.
26 Dicunt vero Grammatici, Epitheta aut distinguere, aut minuere, aut augere. Luminaria magna, luminare maius, et luminare minus: tum distinguit ea luminaria ab aliis, tum auget: alterum auget, ac alterum
ac alterum minuit. Verum habent ea innumeros plane usus, praesertim autem ut aliquam rei proprietatem eo loco potissimum observandam inculcent auditori aut lectori. Ut cum minae Dei hominibus proponuntur, dicitur: Deus terribilis, fortis, iratus, zelotes, iudex, vindex in mille generationes, etc. Contra, cum consolationes, dicitur clemens aut misericors, propitius, fidelis aut verax, et aliis huius generis qualitatibus ornatus nobis monstratur.
27 Quare praecipitur a Grammaticis et Rhetoribus, ut tantum ad rem scopumque praesentem facientia Epitheta unoquoque loco
prolixius de Epithetis disserere: tantum igitur monemus ea, quae in hoc genere ad solas sacras Literas pertinent.
28 Aliquando videri queant ociose ferme, Poetarum more, Epitheta cumulare, praesertim in genitivo posita. Ut, Aves caeli, pisces maris, pecora campi, ferae sylvae, etc. Credo id eos facere, ut rem tanto magis inculcent animoque infigant, aut etiam ante oculos proponant, vel denique sententiam efficiant pleniorem.
29 Aliquando praeter talia Epitheta etiam quaedam Hypotyposes, aut gestus rerum adduntur: ut Psal. 8, Pisces maris
Sanguinem uvae biberunt, id est vinum. Luc. 23, Non bibam de germine vitis, id est de vino. Iohan. 8, Digito Dei daemonia eiicio, id est divina efficacia. Sic filius ovis aut bovis aut hominis, pro homine. Inter natos mulierum, id est inter homines. et, Discipulus quem diligebat IESUS, etc. Ego sum filius ancillae tuae, id est tuus verna.
33 Sic et adiectiva circumscribunt: Ut Iohan. 3, Qui de terra est, de terra loquitur: qui de caelo est, supra omnes est: id est, terrenus aut caelestis, terrena aut caelestia loquitur.
34 Aliquando autem talis
Homo, pro hominibus. Psal. 12, Defecit pius.
47 Construuntur quoque saepe generalia et specialia nomina singularis numeri cum pluralibus, perinde, ut collectiva per Synthesin, Gen. 33, Et morientur omnis ovis. Gen. 1, Faciemus hominem, et: Imperent in pisces, etc. Exod. 34, Et omnis sapiens corde inter vos venient, et facient omne quod praecepit Deus. Esa. 3, Impudenter agent, puer contra senem, ignobilis contra honoratum. Esa. 2, Homo fecerunt. 1. Tim. 2. Mulier servabitur per procreationem liberorum, si manserint in fide: scilicet
spiritus per fidem accipiamus, id est promissum spiritum. Apoc. 16, Damnatio meretricis, pro damnanda aut damnabili meretrice. Aliquando etiam Latini similiter loquuntur: ut, Magnitudo aut multitudo amoris, laboris, odii, praemii, opum, vicit aut permovit: pro Magnus labor, amor, etc, Diligentia officiorum aut studii, pro Diligens officium: sedulitas operae, pro sedula opera aut cura. Elegantia sermonis Ciceroniani multos capit: obscuritas Sacrarum literarum
multas alienat a
ut Matth. 13, Aliud tulit centum, aliud sexaginta, aliud triginta pro Centena, sexagena, et tricena: tametsi possis etiam intelligere, quod unum granum tulit centum, aliud sexaginta, aliud triginta.
65 Numeralia nomina pro incerto numero saepe accipiuntur: ut sunt myrias, etc. Non timebo a decem millibus, Psal. 3, id est, a maxima multitudine. Sic sex legiones angelorum dicit Christus. Sic Psal. 11, Argentum purgatum septies. Psal. 119, Septies in die laudem dixi, id est, saepius. Proverb. 24, Septies in die
non fuisset, id est, melius. Bonum est tibi intrare claudum, vel mutilum in regnum caelorum, quam duos pedes vel manus habentem, proiici in ignem aeternum. Descendit hic iustus in domum suam, quam ille, Matth. 18. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis, proderit ei, ut suspendatur, etc. id est, satius ei esset. Iud. 2, Et corruperunt prae patribus suis ad eundem post Deos alienos: id est, magis quam maiores sui.
7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut
suis ad eundem post Deos alienos: id est, magis quam maiores sui.
7 Comparativus saepe sine omni vestigio ponitur, praesertim cum comparatio in duabus diversis sententiis aut colis, commatibusve sita est: ut Psal. 93, Flumina elevaverunt vocem suam, fluctus suos, etc. Inclitus est in caelo Dominus, Dominus est maior in caelo: id est, quanto magis tumultuantur potentes contra Deum et veritatem, tanto maiorem ac potentiorem sese declarat Deus in suo regno caeli aut Ecclesia. Psal. 76, Ira viri confitebitur tibi amplius irasci,
Non erit iustus coram te omnis vivens: id est, agnoscetur aut declarabitur iustus. Psal. 51, Ut sis iustus cum loqueris. Esa. 6, Impingua cor populi huius: id est, testator publice esse impinguatum. Ier. 1, Praefeci te super gentes ad destruendum, evellendum, dissipandum, etc. id est, ut praedices, me talia in gentibus facturum. Ponitur factum, pro dicto aut noticia. Reperitur sane et contrarius huius tropus. de utroque postea suo loco plenius agetur. Verba primitiva saepe ponuntur pro variis derivativis, ut pro inchoativis, meditativis, frequentativis, ac
Scribae et Pharisaei: pro, sedere solent. Dicitur de eo postea prolixius. Posset autem ad modum potentialem apud Latinos referri. Quis militat propriis stipendiis, 1. Cor. 9. pro solet militare. An provocamus Dominum, 1. Cor. 10. id est, volumus provocare. Sic charitas omnia credit, etc.
16 Unicum Hebraeorum praeteritum ponitur pro tribus: nempe pro imperfecto, perfecto, et plusquamperfecto. Ion. 1. Et timuerunt nautae, et clamaverunt quisquis ad Deum suum, et Ionas descendit ad latera navis: id est, illi timebant et clamabant, Ionas autem descenderat et
propitius fuisti iniquitati meae: pro, sis propitius.
23 Futuro indicativi utuntur Hebraei pro imperativo, sicut et aliquae aliae linguae. Quare plerunque prohibitiones per futurum indicativi efferunt: Non assumes nomen Dei invanum, Non occides, Non furaberis, Non moechaberis, etc.
24 Futuro utuntur pro praesenti. 1, Sam. 24, Ut quid audies verba, pro, audis? Gen. 2, Inde dividet se. pro, dividit. Gen. 32, Quo vades, pro, quo vadis? Psal. 30. et Matth. 27, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum: pro, nunc commendo. Quod
25 Non raro verba non significantia motum, ob adiunctam praepositionem et contextum, motum nanciscuntur, et quasi duplicant significationem. Esa. 38, Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus: id est, contundant et ponant. Num. 18, Accipient a te vitulam russam, etc. id est, accipiendo adducent ad te. Omnis domus in seipsam divisa corruit, Matth. 12, id est, non solum divisas habens partes, sed etiam pugnantes. Sed de hoc quoque Hebraismo postea agetur plenius in capite Unum, et plura, et contra.
26 Praeteritum pro infinitivo usurpant
29 Imperativa duo sine copula, ad maiorem accelerationem. Revertimini, comparate frumentum, Gen. 43.
30 Imperativis pro adverbio hortandi. Da, laterificemus lateres, Gen. 11, pro, eia vel agite, faciamus lateres. et cap. 19, Veni, potum demus patri, etc. sic Exod. 1, Da, sapientiores simus illo: pro, eia, agite. Et Num. 24, Veni, consulam tibi quid, etc. pro, age, consulam. Sic 1. Sam. 7. 14. 15.
31 Imperativus pro praesenti indicativi. Videte quod malum est coram facie vestra, Exod. 10, id est, videtis
30 Imperativis pro adverbio hortandi. Da, laterificemus lateres, Gen. 11, pro, eia vel agite, faciamus lateres. et cap. 19, Veni, potum demus patri, etc. sic Exod. 1, Da, sapientiores simus illo: pro, eia, agite. Et Num. 24, Veni, consulam tibi quid, etc. pro, age, consulam. Sic 1. Sam. 7. 14. 15.
31 Imperativus pro praesenti indicativi. Videte quod malum est coram facie vestra, Exod. 10, id est, videtis vos coargui aut deprehendi in malo conatu.
32 Imperativus pro futuro indicativi. Et orabit pro te, et vive,
vivetis. Ne fugiat levis, Ier. 46, pro, non evadet fugiendo levis armaturae vir. Seminate vobis in iustitia, metite in misericordia, Oseae 10, pro, metetis. Sic Virgilius: Si foetura gregem suppleverit, aureus esto: pro, eris.
33 Imperativus pro futuro coniunctivi, Etiamsi, etc. Devorabit te tanquam bruchus: Multiplica te ut bruchus, Multiplica te ut locusta, Nahum 3, pro, etiamsi multiplicaveris te.
34 Per imperativum multum haec lingua, sicut et aliae omnes, orant aut petunt: ita ut ferme non minus orativus aut petitivus dici possit quam
multum haec lingua, sicut et aliae omnes, orant aut petunt: ita ut ferme non minus orativus aut petitivus dici possit quam imperativus. Quare merito dicit Aristoteles, Protagoram iniuste accusare Homerum, qui initio Iliados usus sit imperativo pro optativo: Iram pande Dea Achillis, etc.
35 Per imperativum certior promissio. Inhabita terram, et pasce veritatem: Recede a malo, et fac bonum. et habita in seculum, Psal. 37. Per imperativum significantius loquitur David, qua si promitteret iustos tuto habitaturos in terra. Nam perinde est, ac si
cum Ut: vel per ablativum participii, Ne festines a conspectu eius abibis, Ecclesiast. 8. pro, abire. Revertar pascam, Gen. 30. Incipe posside, Deuter. 2. pro, Incipe possidere. Et erit, ego abibo a te, spiritus Iehovae asportabit te, 1. Reg. [18.] pro, Cum ego abiero a te, spiritus, etc. Audierunt malum meum, gavisi sunt, Thren. 1. pro, audito malo meo gavisi sunt. Voluit ambulavit post praeceptum, subintelligendum Ieroboam. Non addes vocabunt te, Esa. 47. pro, non addes ut vocent te.
45 Verba duo per coniunctionem copulata, aut sine copula: quorum prius
Et audivit Ruben, et eripuit eum, Gen. 37. pro, Et audiens Ruben eripuit eum. Et multiplicati sunt dies, et mortua est, Gen. 38. pro, Multiplicatis autem diebus mortua est.
48 Aliquando copula vertitur in Ut. Tunc praecipiet sacerdos, et tollet ei (qui mundatur duos passeres) etc. Levit. 14. pro, ut tollat. Verbum imperativum pro adverbio hortantis. Da quaeso ingrediar, Gen. 38, pro, Age quaeso ingrediar. Nunc ergo veni, et mittam te, Exod. 3. pro, Nunc ergo age, et mittam.
49 Verba duo imperativa sine copula, quorum prius Latini per adverbium
id est imitati estis impietates Omri.
51 Verbum repetendum. Sicut ros Hermon, qui descendit super montem Sion, Psal. 133. pro, Sicut ros qui descendit super Hermon, et qui descendit super montem Sion.
52 Verbum subauditum, Transi Iardem ad terram, etc. Ios. 1. pro, ut pergas ad terram, etc. Postulaverunt a nobis verba cantici, Psal. 137. pro, ut cantaremus verba cantici, id est cantica. Matth. 4: Tunc assumit eum Sathan in civitatem sanctam, id est, assumit et transfert. Aliqui ponunt hanc regulam: Quod
51 Verbum repetendum. Sicut ros Hermon, qui descendit super montem Sion, Psal. 133. pro, Sicut ros qui descendit super Hermon, et qui descendit super montem Sion.
52 Verbum subauditum, Transi Iardem ad terram, etc. Ios. 1. pro, ut pergas ad terram, etc. Postulaverunt a nobis verba cantici, Psal. 137. pro, ut cantaremus verba cantici, id est cantica. Matth. 4: Tunc assumit eum Sathan in civitatem sanctam, id est, assumit et transfert. Aliqui ponunt hanc regulam: Quod posito uno verbo, alterum proximae actionis ultro
donum.
56 Subitae mutationes fiunt personarum et numerorum passim in Scriptura, praesertim in Prophetis ac Psalmis. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, Disrumpamus, Dominus deridebit eos, unxi regem meum, Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, pete a me gentes, etc. Nunc erudimini reges, etc. Hic audis multiplicem mutationem personae tum Grammaticae, scilicet primae, secundae ac tertiae: tum realis,
nempe primum accusari gentes ac populos, postea
fiunt personarum et numerorum passim in Scriptura, praesertim in Prophetis ac Psalmis. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, Disrumpamus, Dominus deridebit eos, unxi regem meum, Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, pete a me gentes, etc. Nunc erudimini reges, etc. Hic audis multiplicem mutationem personae tum Grammaticae, scilicet primae, secundae ac tertiae: tum realis,
nempe primum accusari gentes ac populos, postea appellari et moneri reges ac principes.
dicit, Non esse nos cupidos: mox, Ne sitis: Paulo post, Neque scortemur: et denique, Non murmurate. Latini haec omnia uno modo, tempore ac persona protulissent.
57 In colloquiis persona loquens multum tertia persona utitur: ut, Filius hominis vadit, sicut de eo scriptum est, etc. Sic et Caesar in Commentariis suis, de se in tertia persona loquitur. De secunda quoque persona in tertia aliquado agitur. Sic Abrahamus dicit ad Deum, Gen. 18, Ne quaeso irascatur Dominus meus. Sic etiam nunc qui volunt civiles videri in Germanico sermone, crebro inter colloquendum
resistit vobis, id est, qui non resistit vobis. 1. Pet. 4, Spiritus Dei super vos requiescit: quod ad illos quidem attinet, blasphematur: quod ad vos autem, glorificatur: pro, qui quod ad illos. 1. Iohan. 3, Ut diligamus nos invicem, non sicut Cain ex malo erat: pro, qui ex malo erat, etc.
3 Praesens participium aliquando pro futuro ponitur, Psal. 39, In vanum tumultuabuntur, coacervabitur, nescit quis auferens ea, pro, auferet. Ego non dans, Exod. 5, pro, non sum daturus. Vos transeuntes per terminum, Deut. 2. pro, transituri estis. Filius
meum non sit ab homine. Rom. 6, Gratia Deo, quod fuistis servi peccati, sed ex animo obedivistis formae doctrinae. Coniunctio Quod non proprie videtur monstrare causam gratiarum actionis, seu illud bonum, de quo gaudeat: clarius esset: Gratias ago, quod cum essetis servi, obedivistis, etc.
5 Quia reddens rationem crebro deest. ut Exod. 29, Combures extra castra: Sacrificium pro peccato est: pro, quia sacrificium. Gen. 17. Exterminabitur anima illa de populis suis: foedus meum irritum fecit: pro, quia foedus meum irritum fecit. Psal. 115,
suo loco positum, ut Proverb. 22, Omnis via viri recta est in oculis eius: pro, Omni viro suum vitae institutum aut curriculum probatur. Terentius: Patres sunt iniqui iudices in omnes adolescentes: pro, omnes patres sunt iniqui iudices in adolescentes. Adverbia interrogandi, cur, quare, etc. saepe non immediate iunguntur illi propositioni, de qua interrogant: sed alicui alii, quae illi coniuncta est eamque praecedit, ita ut aliud quiddam quaerere, quam id quod quaerant, videri possint. Dicetur de hoc, exemplisque confirmabitur in capite de interrogatione et responsione.
in dilectione: pro, Maneo in dilectione ipsius. Talis forte est et illa transpositio Rom. 8, Impossibile enim legis, in quo erat imbecilla per carnem. pro, In quo enim impossibile legis aut impotentia legis, erat imbecillum per carnem: id s. Deus sarcivit aut replevit misso filio in carne, etc.
vel
aut replevit misso filio in carne, etc.
vel
et Dominus castrametatur circa suos.
19 Alias deest applicativum adverbium. Sic Iosu. 1, Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum: pro, Sic ero tecum. Alias utrunque adverbium deest. Perdix colligit quae non peperit, qui facit divitias sine iudicio. pro sicut perdix, etc. sic qui facit divitias sine iudicio. Ibidem: Solum gloriae altitudo. 1. Thessal. 2, Accepistis non sermonem hominum, sed ut vere est, sermonem Dei: pro, Accepistis non ut sermonem hominum, sed ut sermonem Dei, verum de natura et particulis Similitudinum suo loco plenius.
enim quaerit, quoties frater sit peccaturus: sed si peccaverit, quoties ei remitten dum sit. Ubi simul interrogandi adverbium non suo loco est positum. Sic Matth. 17. Qui autem scandalizaverit unum ex his minimis in me credentibus, prodest ei, ut suspendatur mola asinaria ex collo eius, etc. id est, satius esset cuique homini alligata mola asinaria in mare praecipitari, quam scandalizare unum ex his minimis. Matth. 24, Caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt: id est, Potius caelum et terra interibunt, quam mea dicta. Psal. 125, Circum
interrogativae ac exclamativae semel positae, vim suam in sequentia commata aut cola extendunt: ut Psal. 16, Caro mea requiescet in spe, quia non derelinques animam in inferno, non dabis sanctum tuum videre corruptionem: subintellige denuo, Quia non dabis aut permittes, etc. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania: Convenerunt reges terrae, etc. Illud Quare, etiam ad sequentia membra pertinet, memoriaque repetendum est. Sic Psal. 3, Domine, quam multiplicati sunt hostes mei, multi
16, Caro mea requiescet in spe, quia non derelinques animam in inferno, non dabis sanctum tuum videre corruptionem: subintellige denuo, Quia non dabis aut permittes, etc. Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania: Convenerunt reges terrae, etc. Illud Quare, etiam ad sequentia membra pertinet, memoriaque repetendum est. Sic Psal. 3, Domine, quam multiplicati sunt hostes mei, multi insurgunt, etc. Psal. 4, Usquequo gloria mea in ignominiam? amatis vanum, quaeritis mendacia? Sic 10.
Psal. 2, Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania: Convenerunt reges terrae, etc. Illud Quare, etiam ad sequentia membra pertinet, memoriaque repetendum est. Sic Psal. 3, Domine, quam multiplicati sunt hostes mei, multi insurgunt, etc. Psal. 4, Usquequo gloria mea in ignominiam? amatis vanum, quaeritis mendacia? Sic 10. Psal. Quousque Domine stabis procul, etc.
36 Aliquando contra abundant ociose, non tamen sine incommodo: ut cum similitudinis particulae non
memoriaque repetendum est. Sic Psal. 3, Domine, quam multiplicati sunt hostes mei, multi insurgunt, etc. Psal. 4, Usquequo gloria mea in ignominiam? amatis vanum, quaeritis mendacia? Sic 10. Psal. Quousque Domine stabis procul, etc.
36 Aliquando contra abundant ociose, non tamen sine incommodo: ut cum similitudinis particulae non similitudinem, sed ipsam rei veritatem notant. quod Iudaei dicunt caf vel sicut veritatis. Quare aut abundant, aut vim adserendi habent, aut (ut ita loquar) identitatem notant:
numerosus populus. Sit via eorum tenebrae et lubricitates, Psal. 35. Eduxit me e loco coeni, Psal. 40. pro coenoso.
34 Subauditum substantivum. Non audivit verba Iephthe, quae misit ad eum: subintellige per legatos, Iud. 11. Misit rex et congregavit, etc. subintellige nuncios, 2 Reg. 13. Sic etiam Adiectivum non semper suo substantivo tribuitur, ut Medium in penetralibus hostem, pro mediis in penetralibus.
35 Atque his modis Hebraei non tantum ea nomina construunt, quae quasi possessoris personam exprimunt, sicut Latini
dicatur, quod ille probat, ac pro tali habet, patet ex hisce exemplis: Iac. 1, Ira viri iustitiam Dei non operatur: id est, Irati non solent ea opera praestare, quae Deus pro iustis habeat, eique grata sint. Ioan. 6, Quid faciemus, ut operemur opus Dei? Hoc est opus Dei, ut credatis, etc. Opus Dei ibi significat opus a Deo mandatum, eique placens ac probatum. 1 Pet. 2, Hoc est gratia, si quis propter conscientiam Dei, sustinet molestias. Omnino crebro admodum obscurae sunt tales locutiones: ut Ezech. 20, Abiicite abominationes oculorum vestrorum. Hic imperitior
vestem, et emat gladium.
2 Saepe relativum per ecclipsin omnino deest: ut Deuteronom. trigesimosecundo, Petrae genuit te, oblitus es: pro, quae genuit te. Et Iesa. 26, Intrabit gens iusta servans fidem, cogitatio certa, quod servabis pacem: id est, quae est cogitatio firma, etc. Psalm. 9, Immersae sunt gentes in foveam fecerunt: pro, quam fecerunt. Posterioris ad Corinthios cap. 10, Arma valida ad subversionem munitionum, ratiocinationes destruentes et omnem altitudinem, se elevantem Dei: pro, quibus armis destruimus et omnem altitudinem quae
quod paragogice vocibus Hebraicis adglutinantur, aliquando non simpliciter pertinere ad vocem cui adiuncta sunt, sed ad aliquam aliam ibi positam: sicut paulo ante in constructione Nominis monui. ut si affixum [?: ] Cha, haereditati adnexum, verbo esset adiunctum nenathathicha, etc. Dabo tibi gentes haereditatem, vel in haereditatem.
10 Aliquando et consequens, seu eam vocem quae primum sequitur, et nondum praecess it pronomen, relativum refert: ut Psal. 87,
Rom. 9, Ut ostenderet divitias gloriae super vasa misericordiae, quos vocavit nos. ubi Quos, non proprie cum Metaphora vasa construitur, sed cum eo quod illa significant, cum hominibus electis, per vasa misericordiae significatis. Col. 2, Neque obtinens caput, ex quo totum corpus, etc. Caput in Graeco est feminini, Ex quo masculini: sed constructio respicit sensum, intelligens per caput ipsum Christum quem relativum refert.
24 Construitur aliquando relativum genere cum sequente, non cum antecedente voce. Ephes. 1, Qui est arrhabo haereditatis nostrae.
consolatus est nos Deus, 2. Corinth 7. praecedit Qui, sequitur Deus. Matth. 17, Et obiurgavit illud Iesus, et exiit ab eo daemonium: relativum, Illud, praecedit. Et 26, Qui intingit mecum manum in patina, is me proditurus est: clarius fuisset, Ille me proditurus est, qui intingit mecum, etc.
27 Multa brevissime dicunt: ut sit saepe necesse intelligere relativum una cum verbo substantivo. Rom. 8. Lex spiritus vitae in Christo Iesu: subintellige, Qui Spiritus est in Christo Iesu. Iacob. 2, Fides sine operibus mortua est: pro, quae fides est sine operibus.
ex fide, et praeputium per fidem: tametsi hoc possis referre ad illum Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare.
7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum
consuetudinem. Gen. 44, Loquatur quaeso servus tuus: id est, Concede quaeso, ut ego servus tuus loquar. Ibidem: Dommus meus interrogavit servum suum: id est, Tu Domine me interrogasti. Matth. 8, Filius hominis non habet, ubi caput reclinet: id est, Ego qui sum filius hominis, non habeo, etc. Sic Psal. 50, Immola Deo sacrificium laudis, inquit Deus ipse: pro, Immola mihi sacrificium, etc.
11 Persona secunda pro prima: Quid proderit tibi quid accipiam utilitatis de expiatione mea? Iob 35, pro, mihi.
12 Prima persona
interrogavit servum suum: id est, Tu Domine me interrogasti. Matth. 8, Filius hominis non habet, ubi caput reclinet: id est, Ego qui sum filius hominis, non habeo, etc. Sic Psal. 50, Immola Deo sacrificium laudis, inquit Deus ipse: pro, Immola mihi sacrificium, etc.
11 Persona secunda pro prima: Quid proderit tibi quid accipiam utilitatis de expiatione mea? Iob 35, pro, mihi.
12 Prima persona interdum ponitur pro tertia. Rom. 10, Sed dico, an non audierunt? id est, dicat aliquis. Hic Hebraismus plurimum facit ad
aliena, aut tantum opinative, non pronunciative, seu assertive, vel determinative: ut solent aliquando homines suas stultas opiniones recitare, non ut eas tueantur, sed potius ut errorem suum confiteantur ac damnent.
13 Persona secunda pro tertia: Edent pauperes, et saturabuntur, etc. Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt.
14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut
suas stultas opiniones recitare, non ut eas tueantur, sed potius ut errorem suum confiteantur ac damnent.
13 Persona secunda pro tertia: Edent pauperes, et saturabuntur, etc. Vivet cor vestrum in seculum, Psal. 22, pro, cor eorum. Non audiet verba mea, etc. et: Non audistis, Ier. 29, pro, non audierunt.
14 Persona secunda pro tertia plurali, Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis.
15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad
Ut enarres in auribus filii tui, et filii filii tui. Exod. 10, pro, Ut enarrent filii Israel filiis et nepotibus suis.
15 Persona tertia pro prima: Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova, Exod. 30, pro, coram me, ut doceatis statuta quae loquutus est Iehova ad eos, etc. Levit. 10, pro, quae loquutus sum. Quemadmodum praecepit Iehova Mose, Num. 27, pro, praecepi tibi. Magnificans salutes regis sui, Psal. 18, pro, qui magnam salutem affert mihi regi suo. Os meum ipsum praecepit, et spiritus eius congregabit ea, Esa. 34, pro, et ut
sanciat novum foedus inter Deum et homines. Sensus ergo est, perinde ac si dixisset: Hoc quod do vobis in cibum ac potum, est corpus ac sanguis meus: qua distributione tantarum rerum novum foedus inter vos ac Deum ferio et sancio: quas easdem res mox etiam pro vobis in cruce patri offeram, etc. Ubi etiam illud observetur, quod illam priorem sententiam omnes quatuor Scriptores sacri in prima Sacramenti parte unanimiter eisdemque verbis efferunt, clare narrantes Dominum de re data dixisse, Hoc est corpus et sanguis meus. Sed in posteriore parte tantum duo, nempe Matth. et
alio
significatione: ut Isa. 17, Tumultus populorum, sicut a quae tumultuabuntur. Verbum hoc construitur cum aquis: sensus autem referendus est ad tumultus, nisi quis velit supplere, Vox populorum erit, etc.
25 Sermo saepe sese ad praecedentia aut sequentia potius accommodat, quam ad nativam significationem rerum, eo loco exprimendarum. Gen. 50, Vos cogitastis adversus me malum, sed Deus cogitavit bonum: pro, vertit vestrum malum consilium in bonum. Alludit ad praecedens,
29 Saepe oratio multis qualitatibus aut circumstantiis, seu quasi quibusdam descriptionibus per adverbia, epitheta et participia oneratur, non uniformibus phrasibus aut sermone expressis, ut solet in summo brevitatis studio fieri, ne sit necesse novam orationem texere. Servi obedite dominis, etc. Sequuntur novem descriptiones servitutis huius, singulis quasi vocibus, et non perfecta aut propria oratione appensae.
30 Reduplicant voces in eodem membro. Rom. 5, Adhuc existentibus nobis infirmis pro impiis est mortuus: ubi Infirmis et Impiis, eidem ei est. 2. Sam. 1,
ad partum, nec vis est pariendi. Ob similitudinem indicat summum discrimen. Canis non mutivit apud Israel, per aliud indicatur.
25 Rei unius gradus sunt: alias de perfectissima re, alias de mediocri, alias de infima idem vocabulum dicitur. Sic bonus et iustus, sapiens, perfectus, etc. Sic alibi de summo gradu solus Deus pronunciatur sapiens: alibi etiam pii, atque adeo mulieres, nempe in infimo gradu, sapiunt. Solus Christus est lux, in summo gradu aut plenitudine, Ioan. 1. ac contra omnes docti, Matth. 5. Solus Christus habet plenitudinem spiritus, Iohan. 1.
donum, est et magno precio comparata. hoc ratione Christi, illud ratione nostri dicitur. Pii sunt azymi, et tamen iubentur expurgare vetus fermentum. Pater maior me est, et ego sum unum cum patre.
30 Vicinae res, ut sunt causae et effectus, cognata, similia, vicina, coniuncta, etc. saepe sibi invicem vel communicant voces, vel etiam commutant.
31 De uno quopiam individuo alias fit sermo, ut de specie, alias ut de individuo: ut Christus dicit ad impios Iudaeos, Quaeretis me, id est, in vestro exitio optabitis et flagitabitis praesentiam Meschiae. Non
et literis: et ex horum omnium occasione in Scripturis interpretandis error contingit, cum intelligitur casus pro casu, genus pro genere, alia persona pro alia, tempus pro tempore, alius modus pro alio, numerus pro numero, relatio ac antecedens aliquod pro antecedente, signum pro signo, etc. Deinde in Scripturis contingit obscuritas amphibologiae, dum incertum et dubium est, quonam pacto oporteat orationem distinguere, hoc est, dividere dictiones et sententias. Tertio, distinctione certa intellecta, interdum etiam diversus pronunciandi modus facit errare Lectorem: veluti
Sic 1. Cor. 4, Iam ditati estis, iam saturati estis iam regnavistis sine nobis et mox 8, Nam omnes scientiam habemus. Quorum aliqua forte etiam per concessionem quandam, et secundum illorum opinionem ipsorum dicuntur, ut cum dicit Christus, Sani non indigent medico, Si caeci essetis, etc.
Sarcasmus vicinum quid Ironiae habet, nisi quod adhuc quiddam amarulentius et hostilius, coniunctumque cum risu et laeticia animi de alieno malo gaudente. Talibus sannis, testibus Evangelistis, Iudaei exagitarunt Christum in passione: Ave Rex Iudaeorum: Descendat de cruce,
De quo verbo in Metonymia prolire dictum est. Dictum etiam alibi est, quod interdum iusto significantiora pro lenioribus rebus ponantur, et contra: ut
sententiae, aliquando inclusive intelligendae sunt, sive sit adfirmativa, sive negativa sententia: ita, ut quod affirmatur aut negatur de tempore ante metam, sit verum, dicaturque etiam de spacio Post vel ultra metam. Id de vocula Donec plures monent. Gen. 8, Corvus non rediit, donec, etc. Matth. 1, Non cognovit Mariam, donec, etc. Matth. 5, Non exibis inde, donec solvas ultimum quadrantem. Non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute. Non bibam de generatione vitis, donec regnum Dei veniat: pro, Nec interea temporis, nec postea. Sic
sit adfirmativa, sive negativa sententia: ita, ut quod affirmatur aut negatur de tempore ante metam, sit verum, dicaturque etiam de spacio Post vel ultra metam. Id de vocula Donec plures monent. Gen. 8, Corvus non rediit, donec, etc. Matth. 1, Non cognovit Mariam, donec, etc. Matth. 5, Non exibis inde, donec solvas ultimum quadrantem. Non gustabunt mortem, donec videant regnum Dei veniens in virtute. Non bibam de generatione vitis, donec regnum Dei veniat: pro, Nec interea temporis, nec postea. Sic Psal. 110, Sede a dextris meis, donec ponam
excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi: non excludit sequens tempus, quin itidem sit praesens futurus. Rom. 5, Peccatum usque ad legem erat in mundo. Peccatum regnavit inde ab Adam usque ad Mosen.
Voces igitur metas
initio, vocatur Prozeugma: si in medio, dicitur Mesozeugma: si in fine, nominatur Hypozeugma. Singulorum exempla non est necesse adiungere. Sententiis quoque pluribus aut colis, praesertim conditionaliter positis, aliquando unicum respondet: ut Psal. 15, Qui ambulat integre, etc. Qui non transgreditur lingua sua, etc. Qui despectus est in oculis suis, etc. Qui pecuniam suam non dat ad usuram, etc. Qui facit haec, non movebitur in aeternum. In hoc exemplo, Non movebitur in aeternum: respondet omnibus praecedentibus membris.
si in fine, nominatur Hypozeugma. Singulorum exempla non est necesse adiungere. Sententiis quoque pluribus aut colis, praesertim conditionaliter positis, aliquando unicum respondet: ut Psal. 15, Qui ambulat integre, etc. Qui non transgreditur lingua sua, etc. Qui despectus est in oculis suis, etc. Qui pecuniam suam non dat ad usuram, etc. Qui facit haec, non movebitur in aeternum. In hoc exemplo, Non movebitur in aeternum: respondet omnibus praecedentibus membris.
Contraria figura est HYPOZEUXIS, cum
exempla non est necesse adiungere. Sententiis quoque pluribus aut colis, praesertim conditionaliter positis, aliquando unicum respondet: ut Psal. 15, Qui ambulat integre, etc. Qui non transgreditur lingua sua, etc. Qui despectus est in oculis suis, etc. Qui pecuniam suam non dat ad usuram, etc. Qui facit haec, non movebitur in aeternum. In hoc exemplo, Non movebitur in aeternum: respondet omnibus praecedentibus membris.
Contraria figura est HYPOZEUXIS, cum singulis membris, aut etiam nominativis sua vel verba
pluribus aut colis, praesertim conditionaliter positis, aliquando unicum respondet: ut Psal. 15, Qui ambulat integre, etc. Qui non transgreditur lingua sua, etc. Qui despectus est in oculis suis, etc. Qui pecuniam suam non dat ad usuram, etc. Qui facit haec, non movebitur in aeternum. In hoc exemplo, Non movebitur in aeternum: respondet omnibus praecedentibus membris.
Contraria figura est HYPOZEUXIS, cum singulis membris, aut etiam nominativis sua vel verba vel membra correspondent, aut subiunguntur.
Quod vidimus, triplicata est anaphora, 1. Ioan. 1. 3. Psal. 27, Dominus lux mea et salus mea, quem timebo? Dominus fortitudo vitae meae, a quo trepidabo? Psal. 118, Dicat nunc domus Aaron, quoniam in seculum misericordia eius. Dicant nunc qui timent Dominum, etc. Ibidem: Melius est sperare in Domino, quam confidere in homine: Melius est sperare in Domino, quam confidere in principibus. Tales repetitiones, eisque vicinae sunt innumerae passim in Psalmis: Vox Domini in magnificentia: Vox Domini confringentis Cedros. Ad hanc figuram et Epanalepsin
cohaerere, totaque oratio sit eo magis perspicua. Qui autem stat firmus in corde suo, non habens necessitatem, sed habet libertatem propriae voluntatis, et hoc decrevit in corde suo. Repetit initium per verbum, Et hoc decrevit. Sic mox sequente capite: De idolothytis autem scimus: nam omnes, etc. De esu igitur idolothytorum scimus, etc. Ac plerunque illa media per Parenthesin excludi possent.
EPIZEUXIN, praecedentibus similimam figuram, dicunt esse, cum in contextu orationis eadem vox emphaseos gratia iteratur. Consolamini, consolamini popule meus, dicit
autem stat firmus in corde suo, non habens necessitatem, sed habet libertatem propriae voluntatis, et hoc decrevit in corde suo. Repetit initium per verbum, Et hoc decrevit. Sic mox sequente capite: De idolothytis autem scimus: nam omnes, etc. De esu igitur idolothytorum scimus, etc. Ac plerunque illa media per Parenthesin excludi possent.
EPIZEUXIN, praecedentibus similimam figuram, dicunt esse, cum in contextu orationis eadem vox emphaseos gratia iteratur. Consolamini, consolamini popule meus, dicit Dominus vester: Isa. 40 et 55. Ibidem: Elevare,
et impietatem fecimus.
EPANODOS, Latine regressio aut reditio, cum in sequentibus ad ea redimus, quae prius breviter indicavimus, eaque aliquanto magis declaramus. Psal. 114, Mare vidit et fugit, et Iordanis conversus est terrorsum. Montes exilierunt ut arietes, etc. Hic tria indicat, quae mox repetens nonnihil clarius tractat. Quid est tibi mare, quod fugisti? et tu Iordanis, quod conversus es retrorsum? Et vos montes, cur exiliistis? 2 Cor. 2, Odorem noticiae suae patefacit per nos. Nam Christi bonus odor sumus Deo, in iis qui servantur, et qui
insolens, non inflatur, nil indecore agit, non sua quaerit, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet de iniustitia: gaudet autem iustitia, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, nun quam excidit. Contra polysyndeti exempla habes initio eiusdem capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt multa asyndeta priori Thess. 5, Videte ne quis cui malum: semper gaudete, indesinenter orate, gratias agite, non extinguite spiritus, non contemnite prophetias, omnia probate, etc. Solent vero Asyndeta
agit, non sua quaerit, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet de iniustitia: gaudet autem iustitia, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, nun quam excidit. Contra polysyndeti exempla habes initio eiusdem capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt multa asyndeta priori Thess. 5, Videte ne quis cui malum: semper gaudete, indesinenter orate, gratias agite, non extinguite spiritus, non contemnite prophetias, omnia probate, etc. Solent vero Asyndeta aliquando vehementiorem et
irritatur, non cogitat malum, non gaudet de iniustitia: gaudet autem iustitia, omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, nun quam excidit. Contra polysyndeti exempla habes initio eiusdem capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt multa asyndeta priori Thess. 5, Videte ne quis cui malum: semper gaudete, indesinenter orate, gratias agite, non extinguite spiritus, non contemnite prophetias, omnia probate, etc. Solent vero Asyndeta aliquando vehementiorem et efficaciorem orationem facere.
capitis: Etsi habeam, etc. Etsi insumam, etc. Etsi tradam, etc. Sic sunt multa asyndeta priori Thess. 5, Videte ne quis cui malum: semper gaudete, indesinenter orate, gratias agite, non extinguite spiritus, non contemnite prophetias, omnia probate, etc. Solent vero Asyndeta aliquando vehementiorem et efficaciorem orationem facere.
De ECLIPSI et conciso, aut mutilo stylo, alibi dictum est prolixius.
Vicina ei est
συνατροισμὸς dicitur, cum plures voces diversa in specie significantes, sed in genere aliquomodo convenientes, in unum aliquem cumulum congeruntur. Rom. 1. Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, scortatione, avaritia, malignitate, contentione, etc. Hae omnes voces in genere conveniunt, quia vitia aut peccata significant: sed specie differunt. Sic et Rom. 3. aliquanto pleniore vitiorum aut scelerum coacervatione pravitas hominum depingitur: Non est iustus, non est qui intelligat, non est qui exquirat: deflexerunt, inutiles facti
tuorum, nec sacrificiis tuis honorasti me: nec ego feci te servire in oblatione Mincha, nec laborare te feci in thure. Non emisti mihi pro pecunia calamum, neque adipe sacrificiorum tuorum inebriasti me: sed fecisti me servire in peccatis tuis, et fecisti me laborare in iniquitatibus tuis, etc. Sic amplificat per contentionem Paulus beneficium Christi, quod cum adhuc impii et inimici essemus, pro iniustis ac impiis sit mortuus, cum vix quisquam pro iusto aut bono moriatur, Rom. 5. et 2. Pet. 2, libertatem illis pollicetur, cum ipsi sint servi corruptionis. Sic etiam Rom.
toto aut genere mox subiungimus partium aut specierum enumerationem, alibi exposuimus.
Erotema interrogatio, in Capite de interrogatione ac responsione expositum est. Exempla huius schematis sunt passim obvia. Rom. 3, In quo igitur praestat Iudaeus? Multum per omnem modum, etc.
Climax, gradatio a Cicerone vocatur, cum res ita connexae sunt, ut alia etiam quasi generent: veluti mater filiam, filia neptem, ea proneptem, etc. seu, ut semper sequens colon aut sententia incipiat ab eo verbo aut re, in quod prior desinit. Pro exemplo ponunt
est. Exempla huius schematis sunt passim obvia. Rom. 3, In quo igitur praestat Iudaeus? Multum per omnem modum, etc.
Climax, gradatio a Cicerone vocatur, cum res ita connexae sunt, ut alia etiam quasi generent: veluti mater filiam, filia neptem, ea proneptem, etc. seu, ut semper sequens colon aut sententia incipiat ab eo verbo aut re, in quod prior desinit. Pro exemplo ponunt illud Virgil. Torva leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam, capella florentem cytisum, etc. Rom. 5 est elegantissimum exemplum: Tribulatio efficit
quasi generent: veluti mater filiam, filia neptem, ea proneptem, etc. seu, ut semper sequens colon aut sententia incipiat ab eo verbo aut re, in quod prior desinit. Pro exemplo ponunt illud Virgil. Torva leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam, capella florentem cytisum, etc. Rom. 5 est elegantissimum exemplum: Tribulatio efficit patientiam, patientia probationem, probatio spem, spes non confundit. Talis est et illa 2. Pet. 1, Omni studio ministrate in fide virtutem, in virtute scientiam, in scientia temperantiam, in temperantia patientiam, in patientia
probationem, probatio spem, spes non confundit. Talis est et illa 2. Pet. 1, Omni studio ministrate in fide virtutem, in virtute scientiam, in scientia temperantiam, in temperantia patientiam, in patientia autem pietatem, in pietate amorem fraternitatis, in fraternitate charitatem, etc. Sic Iacob. 1, Tentatio efficit probationem, probatio parit patientiam, patientia opus perfectum exhibet. Sic ibidem Genealogia peccati et mortis recensetur: Propria malitia excitat cupiditatem, cupiditas concipit aut gignit peccatum, peccatum gignit mortem. Talis climatistica aut
minus adimat victoriam. Sic Paulus Rom. 14, disserens non esse abutendum libertate, et comedendum quemvis cibum cum scandalo, occupat obiectionem abutentium libertate, ac dicentium: Atqui scimus, omnes cibos esse liberos: respondet, Novi ego quoque, et persuasum habeo, nihil esse impurum, etc. Verum si propter escam frater tuus tristicia afficitur, non iam secundum charitatem ambulas. Talis obiectio est etiam 1. Cor. 10, Quod si ego cum gratiarum actione edo, cur blasphemor? Omnia in gloriam Dei dirigite, estote sine offendiculo. Aliquando Anthypophoram vocant simplicem
cum Deo, Isa. 58: quod ieiunaverint et invocaverint, nec sint exauditi. Sic Dialogismus instituitur inter Christum et prophetam: Quis est iste, qui venit de Edom, rubricatus in vestibus de Bosra? Ego qui loquor iustitiam, et potens sum salvare. Quare rubrum est vestimentum tuum, etc. Torcular calcavi. Sic Psal. 2. tribuitur suus sermo impiis, Deo, et Meschiae. Sic Christus tribuit tum diviti et Abrahamo suum sermonem, tum et piis ac impiis in extrema die iudicandis.
EPIPHONEMA, acclamatio, cum post expositam rem aut materiam quampiam
discerpens animam tuam, quid concipit tecum cor tuum?
DUBITATIO,
figura est, cum ob rerum difficultatem, aut etiam indignitatem ostendimus nos dubitare quid agere aut dicere debeamus. Sic Gal. 4, Filioli, quos iterum parturio, etc. Vellem esse apud vos nunc, et mutare vocem meam, quoniam dubito in vobis, etc.
PARADOXUM, absurdum, vocatur proprie sententia aut dogma, a communi hominum opinione alienum: ut sunt dogmata Stoicorum, quae Cicero propriis declamatiunculis tuetur. Vocant tamen Paradoxon etiam figuram, cum aliquis fingit sibi aliquid prorsus praeter opinionem accidere.
omnes liberas conciones vocat
aut repraesentationem, et simul efficaciam sermonis. nam et res coram quasi ob oculos exhibet, et affectum dicentis ostendit. Sic Christus Lucae 10 instruens praesentes Apostolos, mox incipit averso sermone accusare Corazim: Vae tibi Corazim, Vae tibi Bethschaida, Vae tibi Capernaum, etc. Sic Roman. 13, primum in tertia persona docet, omnes debere esse subiectos magistratui. mox per Apostrophen ait in secunda: Vis non timere potestatem? Sic et 14, de ceremoniis statim initio: Tu quis es, qui condemnas alienum servum? Ubi observetur illa quoque Regula, quod licet
Sic et 14, de ceremoniis statim initio: Tu quis es, qui condemnas alienum servum? Ubi observetur illa quoque Regula, quod licet talia ad unum aliquem dici videantur: tamen perinde ad totum genus pertineant, ac si dictum esset: Quicunque non vult timere potestatem, is faciat bonum, etc. et: Nemo debet alienum servum iudicare seu condemnare. Alio qui particulares et individuae sententiae in sacris plerunque ad omnes pertinent, iuxta illud: Quod vobis dico, omnibus dico.
PERMISSIO, vel concessio, est valde multiplex. Prima, cum iudici aut auditori aliquid
vel concessio, est valde multiplex. Prima, cum iudici aut auditori aliquid expendendum relinquimus: ut cum dicunt sacerdotes ad Iudam, Tu videris: et Petrus ad Iudaeos Act. 4, Iudicate vos, an iustum sit coram Deo, vos potius audire quam ipsum? Isa. 5, Iudicate inter me et vineam meam, etc. Secunda est, cum adversario aliquid importune contendenti, aliquo modo concedimus, esse ita ut ipse vult: sed mox per Anthypophoram aliquid adiungimus, quod ei illam concessionem facit inutilem. Iacobi 2, Tu credis, et daemones credunt ac contremiscunt. Quae igitur per concessionem
concessionem facit inutilem. Iacobi 2, Tu credis, et daemones credunt ac contremiscunt. Quae igitur per concessionem dicuntur, probantur aut improbantur: non simpliciter improbantur aut probantur. Rom. 2, Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris. Quod si legis transgressor fueris, etc. Non igitur simpliciter laudat circumcisionem Paulus, quam iam abrogabat: sed hoc nunc disserendi causa concedit Iudaeis, ut progredi possit, ne sit eum necesse etiam de minutioribus litigare. Dixi etiam alibi de hac natura concessionum. Sic solent disputantes Sophistae dicere, Posito et
Paulus, quam iam abrogabat: sed hoc nunc disserendi causa concedit Iudaeis, ut progredi possit, ne sit eum necesse etiam de minutioribus litigare. Dixi etiam alibi de hac natura concessionum. Sic solent disputantes Sophistae dicere, Posito et non concesso, quod verum sit id quod dicis, etc. Tamen, etc. Tertia concessionis species est, cum ea concedimus, quae vera esse videmus, nec oppugnare audemus. Sic Ieremias cap. 12, et Abacuc 1, primum concedit Deum esse iustum, postea tamen expostulat cum eo, cur permittat bonos a malis opprimi: Iustus
sed hoc nunc disserendi causa concedit Iudaeis, ut progredi possit, ne sit eum necesse etiam de minutioribus litigare. Dixi etiam alibi de hac natura concessionum. Sic solent disputantes Sophistae dicere, Posito et non concesso, quod verum sit id quod dicis, etc. Tamen, etc. Tertia concessionis species est, cum ea concedimus, quae vera esse videmus, nec oppugnare audemus. Sic Ieremias cap. 12, et Abacuc 1, primum concedit Deum esse iustum, postea tamen expostulat cum eo, cur permittat bonos a malis opprimi: Iustus es tu Domine, si
et felices sunt praevaricantes praevaricationem? Quartum genus permissionis est, cum aliquid iniusti concedimus alicui, non quidem ex nostro iudicio aut voluntate, sed eius obstinatae malitiae et quasi furori id dantes: ut, Qui iniuste agit, iniuste agat adhuc: qui sordet, sordescat adhuc, etc. Apoc. 22, non est quidem vera permissio, sed est quasi quidam modus loquendi. Sicut solent irati patres perditis filiis dicere: Video te tuis sceleribus perire, aut omnia tua perdere velle: age, perge, et propera sane ad exitium. Sic Christus dicit Iudae: Quod facis, fac cito.
non habens necessitatem, sed potestatem habet propriae voluntatis, et hoc decrevit in corde suo, ut servet suam virginem, bene facit. Permanet urgendo eandem rem vicinis sententiolis, Putat se indecore agere contra filiam senescentem, Sic oportet fieri, Faciat quod vult, Nubant, Non peccat, etc.
Alii volunt esse repetitionem aliquorum dictorum, sicut intercalares versus repetuntur: ut Psal. 118, aliquoties repetitur, Quoniam in seculum misericordia eius. et Psal. 115 aliquoties repetitur, Adiutor totum, et protector eorum est. Sic in
obiectionibus. Quod alii Epicherema nominant.
EXPOLITIONIS admodum variae species sunt, plurimumque eis Scriptura utitur: ut Matt. 7, versu ut primum dicit, Non omnis qui dicit Domine, Domine, salvabitur. Mox idem ferme synonymia quadam urget: Multi dicent mihi in illa die, etc. Nunquam novi vos, etc. Sic mox auditorem verbi Dei, si faciat aut non faciat, similitudinibus per antithesin illustrat. Sic in praecedentibus fructus pseudoprophetarum per antithesin bonae et malae arboris explicat. Sic initio eiusdem sententiam, Nolite iudicare, variis
nominant.
EXPOLITIONIS admodum variae species sunt, plurimumque eis Scriptura utitur: ut Matt. 7, versu ut primum dicit, Non omnis qui dicit Domine, Domine, salvabitur. Mox idem ferme synonymia quadam urget: Multi dicent mihi in illa die, etc. Nunquam novi vos, etc. Sic mox auditorem verbi Dei, si faciat aut non faciat, similitudinibus per antithesin illustrat. Sic in praecedentibus fructus pseudoprophetarum per antithesin bonae et malae arboris explicat. Sic initio eiusdem sententiam, Nolite iudicare, variis modis illustrat et inculcat.
explicat. Sic initio eiusdem sententiam, Nolite iudicare, variis modis illustrat et inculcat.
Tale est etiam illud Matth. 12, quod primum dicit omnia peccata esse remissibilia, excepta blasphemia in Spiritum sanctum: quod mox clarius exponit, inquiens, Si quis dixerit verbum, etc. Sic ibidem. Quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis: exponit per sequentia. Ex abundantia cordis os loquitur. Bonus ex bono thesauro, malus ex malo, etc. sic ibidem, Dabitur eis signum Ionae: exponit, Sicut fuit Ionas, etc. Sic Matth. 22, quater paululum
esse remissibilia, excepta blasphemia in Spiritum sanctum: quod mox clarius exponit, inquiens, Si quis dixerit verbum, etc. Sic ibidem. Quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis: exponit per sequentia. Ex abundantia cordis os loquitur. Bonus ex bono thesauro, malus ex malo, etc. sic ibidem, Dabitur eis signum Ionae: exponit, Sicut fuit Ionas, etc. Sic Matth. 22, quater paululum variatis verbis eadem sententia repetitur: Praeceptor scimus te veracem esse, et viam Dei in veritate docere, nec quenquam curare: non enim respicis in faciem hominum.
inquiens, Si quis dixerit verbum, etc. Sic ibidem. Quomodo potestis bona loqui, cum mali sitis: exponit per sequentia. Ex abundantia cordis os loquitur. Bonus ex bono thesauro, malus ex malo, etc. sic ibidem, Dabitur eis signum Ionae: exponit, Sicut fuit Ionas, etc. Sic Matth. 22, quater paululum variatis verbis eadem sententia repetitur: Praeceptor scimus te veracem esse, et viam Dei in veritate docere, nec quenquam curare: non enim respicis in faciem hominum. Vide infra in lapsu styli.
APODIOXIS, reiectio aut detestatio est, cum
Primitias enim spiritus, non decimas, multoque minus plenitudinem in hac vita accipimus. Quod diligenter notandum est, propter adversarios, qui ignorantes malitiam veteris Adami, talibus dictis persuadere conantur, non restare peccatum in sanctis, posse eos legi Dei plene obedire, etc. unde neglectio Christi et perpetuae condonationis peccatorum sequitur. Sed istas magnificas locutiones ac promissiones de instauratione generis humani, et de effectibus ac beneficiis Christi, recte ad illam Regulam referre possis, qua docetur, quod promissiones beneficiorum Christi,
ac cultus divini: nam indubie primi parentes antea invocaverant et concionati fuerant. Sic lex per Mosen data esse dicitur, cum multa legalia iam antea fuerint, ut totus Decalogus et multa ceremonialia, Sabbatum, circumcisio, varia genera sacrificiorum, Lex mundorum et immundorum animalium, etc. Sic David 2 Samuel. 19 dicit, se tunc primum regem factum, cum ab exilio revocatur. Sic Saepe nominatur regnum filii, licet rexerit vivo patre, ut tempore Oziae. Tales tamen postea demum dicuntur in coepisse regnare. Quare illi anni duplicati, regis alias patri, alias filio
tua, quoniam vidisti afflictionem meam, cognovisti in tribulatione animam meam. Isa. 58, Humiliavimus animas nostras, et nescisti. Iudic. 2, Surrexerunt alii, qui non noverunt Dominum, Isa. 1, Israel me non cognovit. Ioan. 7, Verus est qui misit me, quem vos nescitis. Ego scio eum, etc. Sic, Nesciam orbitatem, pro, non experiar, non patiar. 1 Thess. 5, Rogamus vos fratres, ut agnoscatis eos, qui laborant in vobis. Sic Christus dicitur non novisse peccatum, 2 Cor, 5, id est non probasse, non admisisse. Amos 3, Non sciverunt facere rectitudinem. Psal.
visurum mortem. Sic Christus dicit, Abrahamum vidisse diem suum, id est, sua beneficia maximo Spiritus gaudio precepisse, eisque fruitum esse.
Significat etiam Videre, curare, in bonam et malam partem: quomodo et Germani dicunt. Darein setzen ein auch darauf haben / zusehen / etc. Psalm. 9, miserere mei, et vide afflictionem meam de hostibus meis. Psal. 10. Vidisti, quoniam laborem et dolorem tu inspicies, ut reponas in manum tuam. Psal. 119, Vide afflictionem meam, et eripe me. Iere. 1, Vide Domine afflictionem meam, quoniam
castigationem Dei. 1 Corinth. 11, Iudicium sibi manducat et bibit, id est, castigationem, damnationem. Heb. 13, Peccatores et adulteros iudicabit Deus, id est, puniet. Iudicare quoque significat certo constituere, seu pronunciare. 1. Cor. 5, Iam iudicavi eum, qui tale crimen patravit, etc.
Eadem quoque sermonis figura ponitur affectus irae pro suo effectu, aut opere inde proveniente, nempe pro poena et castigatione. Mich. 7, Iram Domini portabo, quia peccavi ei, id est, poenas. Ezech. 15, Faciam cessare indignationem meam. Rom. 2, Cumulas tibi iram in
illos consequentes, sive adsunt affectus, sive non: imo saepe etiam, cum plane contrarii affectus illis actionibus adsunt, indicant. Diligere enim significat curare, defendere, iuvare, prodesse, benefacere, amanter cum aliquo colloqui aut agere: Odisse vero contra negligere, laedere, etc. Atque ita hae affectuum voces alias longius a causa in effectus prolabuntur, eosve notant, alias propinquiores effectus significant, sive adsit
simul ipse affectus, sive non. Luc, 16, Aut enim
promissionem ipsis datam, qua Deus semetipsis et eorum posteris obligaverat per semen benedictum, Matth. 6, Haec omnia gentes curant, pro, sic: substantia pro accidente: curant enim certe necessaria vitae etiam pii: quia in sudore vultus iubentur comedere panem, et operari manibus suis, etc. Sed non sic curant, ut ibi prohibetur, nempe cum quadam desperatione et anxietate, diffidentia Dei, nimiaque aviditate et spiritualium neglectione. Sic exponere possis, quod Psalm. 1 dicitur, Impii erunt sicut pulvis: id est, exitus aut interitus eorum erit similis interitui pulveris,
parabit suis veram pacem cordis: per politicam enim pacem notat spiritualem. Sic obvertere maxillam alteram percutienti, ponitur pro patientia in omnibus iniuriis. Matth. 10, Capilli vestri numerati sunt: id est, Deus eorum et vestri curam gerit. Matth. 5, Nolite invitare eos, qui vos, etc. id est, gratis miseris benefacite, non tantum potentibus, inescando eos et captando remunerationem. Matth. 10, Ne sumatis peram, aut baculum, aut pecuniam in via: id est, nolite vos onerare cura et solicitudine ac copiis rerum necessariarum. Contrarium, si verba spectes, mandatur
aut esse ea ipsa quae ad verbum dicuntur: sed solum ea, quae per illa indicantur, et quodammodo monstrantur. Prophetae huiusmodi locutionibus resertissimi sunt: quas cum interdum Iudaei et alii non intelligant, multum decipiuntur. Sic dicuntur septem mulieres apprehensurae virum unum, etc. et in omnibus desertis futuros tempore Meschiae, fontes et stagna, pinus et abietes, omnes vias planas, etc.
Latini et Graeci plerunque ex consequente antecedens intelligi volunt. At Hebraei contra ex antecedente consequens intelligunt, ut per exire, abire,
huiusmodi locutionibus resertissimi sunt: quas cum interdum Iudaei et alii non intelligant, multum decipiuntur. Sic dicuntur septem mulieres apprehensurae virum unum, etc. et in omnibus desertis futuros tempore Meschiae, fontes et stagna, pinus et abietes, omnes vias planas, etc.
Latini et Graeci plerunque ex consequente antecedens intelligi volunt. At Hebraei contra ex antecedente consequens intelligunt, ut per exire, abire, proficisci indicatur perveniri aliquo. Mar. 1, In hoc exivi, ut doceam: id est, ab hoc in mundum veni. Et 8, Exierunt
aut Metonymiam referre: videtur enim etiam hic causa pro effectu, aut contra usurpari. nunc igitur prioris exempla subiiciemus.
Exempla causae et occasionis. 2. Cor. 10, Hoc autem oro, ne cum praesens adero, sim audax fiducia, qua cogito vel videor in quosdam audax esse, etc. id est, oro ne causam praebeatis, necessitatemque mihi afferatis severius cum quibusdam agendi, sicut vereor ne volens nolens contra quosdam facere cogar. Act. 5, Quare satan implevit cor vestrum ut mentiretis? id est, cur tu praebuisti occasionem satanae, ut permoveret cor tuum ad
quidem id fieri, quantum in vobis. Sic in Act. 5, Cur implevit satan cor vestrum, id est, cur permisistis vos? Sic petunt permissionem alicuius negocii in futuro aut rei agendae. Quod genus Hebraismi valde crebrum est. Deut. 2, Transibo per terram tuam, et per iter tritum incedam, etc. pro, permitte quaeso ut id facere possim. Et mox, Noluit Sion Rex Hesbon facere nos transire per sua, id est, permittere. Ruth 2, Vadam et colligam spicas, post quemcunque in cuius oculis gratiam invenero: id est, obsecro, permitte, ut vadam et colligam. 2. Sam. 16, Transibo quaeso
virgo ornamentorum suorum? id est, num poterit oblivisci? Num colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Simile huic Hebraismo est, quod Latini habent modum potentialem.
Exemplum conatus. Ezech. 24, Mundavi te, et non es mundata ab abominatione tua, nec mundaberis, donec, etc. Prius Mundavi notat conatum, posterius effectum aut ipsum opus. Ego omnibus per omnia placeo, id est, conor placere. de quo loco mox dicetur. 1. Cor. 14, Qui ignorat, ignoret: id est, qui vult aut conatur ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum
ignorare, ille sane ignoret veritatem. Prius verbum significat conatum ignorantiae, posterius permissionem: quasi dicat, ignoret sane, et pereat in sua ignorantia. Sic, Qui sordet, sordescat adhuc: permissionem notat. Sic Christus, Quod facis fac cito, id est quando quidem ita omnino vis, etc.
Exempla conatus. Act. 10, Quae Deus purificavit, tu ne feceris commuia, seu ne polluas: id est, ne coneris contaminare, aut ne iudices aut dicas esse communia. Gal. 5, Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini, id est, conamini iustificari. De conatu intellige
Sic illud, Quos Deus cnniunxit, homo non separet: id est, ne conetur separare. nam revera in re nunquam id effectum dabit. Deut. 26, Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum: pro, conatus est perdere Iacobum Laban. Sic et Chaldaeus vertit, Laban Syrus quaesivit perdere, etc. Psal. 62, Quousque insidiamini viro, occidetis vos omnes, sicut paries inclinatus: pro, perinde insidiamini, et conamini perdere pios, sicut paries inclinatus parat exitium transeunti. Sic mox dicit, Consultant, ne Deus quemque exaltet, moliuntur impellere. Agitur ergo
aberrare a mandatis tuis. Esa. 63, Quare facies errare nos Domine a viis tuis, indurabis cor nostrum, ne timeamus te? id est, quare permisisti. Sic, Ne nos inducas in tentationem: id est, ne permittas nos induci in tentationem. Sic opinor et loca de Pharaone intelligenda esse, Induravit, etc. Item locum Pauli Rom. 9, Quem vult indurat, et similes. Quod ex eodem nono ad Romanos capite probari potest. Exponit enim tales locutiones per illud sequens: Quod si Deus volens ostendere iram, toleravit in magna patientia vasa irae: quod idem est, ac si diceret, permisit eos
non intercedam: tantum alludit ad praecedens Nego. Sic, Facite vobis amicos de iniquo mammona: allusio est ad verba Parabolae. Huc pertinent quae per allusionem,
et magis intelligibilis. Denique plerunque rationis speciem obtinet: aliquando tamen Parabola qualemcunque figuratam monitionem denotat: ur, Discite parabolam a ficu. Latini Grammatici Parabolam plerunque breviorem metaphoricum sermonem dicunt esse: ut, Vertere velum, Laterem lavare, etc.
6 Fabula, est narratio ficta, sumpta vel ab inanimatis, vel a plantis, vel a brutis, et per quandam prosopopoeiam sensu ac ratione donatis, qua humanae res pinguntur. Ut cum Iud. 9 arbores volunt regem super se constituere: aut cum carduus ambit filiam Cedri, 2 Regum 14.
nempe quod non solum non antecedant aut sequantur voces proprie positae: sed etiam, quod tam diversae res quomodo inter se copulatae sint, non facile est animadvertere: ut Eph. 2, Iam non estis hospites et incolae, sed cives sanctorum, et domestici Dei, superaedificati super fundamentum, etc. Hic non facile est videre, quid commune habeat civis et aedificium, aut virgo et aedificari, quod in superiore Regula ponitur. Itaque illis quasi diversissimis rebus inter se coniunctis turbatur animus non praemonitus.
14 Hisce Regulis commode et illud addi potest, quod
summam potentiam fortitudinemque demonstrant. Psal. 89, In brachio virtutis tuae dispersisti inimicos tuos. Psal. 18, Dextra tua sustentabit me. Psal. 8, Videbo caelos tuos, opus digitorum tuorum. Lucae 11, Si ego in digito Dei eiicio daemonia, etc. Eodem pacto de caeteris membrorum appellationibus iudicabis.
9 Iam actiones corporeae, ascendere, descendere, sedere, ambulare, stare, loqui, ad eundem exponi modum debent. Descendere Deus dicitur, quando se nobis accommodat, atque insigne aliquod opus ad nostram utilitatem
ut si esset pars reliquae propriae orationis. Multo vero magis perspicuus fuisset sermo, si fuisset per modum similitudinis proposita. Quod quidem in explicatione fieri etiam convenit. Vult enim dicere Dominus, ubique servanda est proportio. Sicut enim, si mustum infuderis in utres novos, etc. sic etiam, si tyrones severiore disciplina tractare velim, etc.
5 Vel sic eas simul reliquo sermoni miscent, ut nunc vocem ex similitudine mutuent, nunc propriam ipsique rei convenientem ponant: ut Gal. 6, Nam qui seminat in carnem suam, ex carne metet
fuisset sermo, si fuisset per modum similitudinis proposita. Quod quidem in explicatione fieri etiam convenit. Vult enim dicere Dominus, ubique servanda est proportio. Sicut enim, si mustum infuderis in utres novos, etc. sic etiam, si tyrones severiore disciplina tractare velim, etc.
5 Vel sic eas simul reliquo sermoni miscent, ut nunc vocem ex similitudine mutuent, nunc propriam ipsique rei convenientem ponant: ut Gal. 6, Nam qui seminat in carnem suam, ex carne metet corruptionem. Hic ex similitudine sumptae sunt voces, Seminare in aliquid, Metere ex
sese misere torquent.
Sic persolvtio vinitorum non docet aliquos vere suis operibus regnum caelorum mereri, alios vero illud gratis accipere. Tale est: Sicut Ionas fuit in ventre coeti per tres dies et tres noctes: sic filius hominis erit tribus diebus et tribus noctibus, etc. Marci 12. Propter Ionam illud de tribus diebus et noctibus dicitur, non propter Christum, qui per tres noctes non fuit. Num. 23, Non accubabit, donec bibat sanguinem hostium: dicitur de Israelitis propter similitudinem aut metaphoras a leone sumptas, non quod ipsi revera sanguinem
Collatio tota haec forte esse posset: Sicut siquis vult recte arare, eum oportet non tantum manum stivae admovere, sed etiam intentum ac totum in eo esse, ut boves et aratrum recte progrediantur, ne sulcus aberret: ita etiam siquis vult esse idoneus ad regnum caelorum, debet se sic gerere, etc.
19 In Similitudinibus saepe res non cum vero Simili, sed cum eius vicino confertur. Psal. 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum, sicut qui frangit et dissecat ligna: id est, si cut ligna discissa ac fissa a se invicem separata temere disiiciuntur,
formosa sine intellectu, est annulus aureus in naribus porci: id est, est sicut sus ornata annulo aureo circa rostrum. Sic Matth. 11, comparantur Iudaei nolentes audire Baptistam et Iesum cum pueris in foro clamantibus ad oppositum coetum sodalium: Tibia vobis cecinimus, et non saltastis, etc. cum fuissent comparandi cum illo coetu qui noluit saltare aut lamentari: nam coetui frustra canenti rectius Christus et Baptista comparantur.
20 Simile aliquando obscurius applicatur ita, ut non proprie indicetur urgeaturque id, in quo illud cum re proposita confertur.
tractat, aut etiam interficit: sic Deus quoque, cum antea dormire et quasi mortuus esse videretur, insultantibus ei et Ecclesiae eius impiis, nunc subito horribiliter eos perdit ac punit. Sic Christus Matth. 13 dicit, simile esse regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo, etc. id est, ipse rex huius regni similis est homini seminanti bonum semen in agro. Matth. 24, Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis: id est, qualis status fuit imminente diluvio, aut qualis ratio, talis erit etiam in adventu Christi. Cum igitur non semper sint clarae applicationes,
21 Particulae Similitudinis crebro desunt, alias prior aut conferens, id est Sicut, alias posterior aut applicans, alias utraque, ut in capite de Syncategorematibus dixi. Exemplum prioris, Exod. 19, Portavi vos super alas aquilarum, pro, sicut aquilae suos super alas, etc. Ioel. 1, Dentes eius, dentes leonis. Gal. 4. Dico autem quanto tempore haeres, pro, sicut haeres quanto tempore est sub curatoribus, etc. Gen. 49. Iuda habita bit Leo, pro, sicut leo. Exemplum posterioris, Iosuae 3, Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Moyse, ero
in capite de Syncategorematibus dixi. Exemplum prioris, Exod. 19, Portavi vos super alas aquilarum, pro, sicut aquilae suos super alas, etc. Ioel. 1, Dentes eius, dentes leonis. Gal. 4. Dico autem quanto tempore haeres, pro, sicut haeres quanto tempore est sub curatoribus, etc. Gen. 49. Iuda habita bit Leo, pro, sicut leo. Exemplum posterioris, Iosuae 3, Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Moyse, ero tecum: pro, sic ero et tecum.
22 Aliquando utraque deest. Psal. 125, Circa Ierusalem sunt montes, et Dominus in circuitu populi
Suffimentum quod facies, secundum compositionem eius non facietis vobis, Exod. 30, pro, non facietis vobis suffimentum iuxta compositionem illam, quam mihi facies. Ier. 14, Quod fuit verbum ad Ieremiam, pro, verbum quod fuit ad Ieremiam. Quicunque fuerit immundus super anima, aut fuerit, etc. ex vobis, Num. 9, pro, quicunque ex vobis. Manus eius sinistra mittens sese et dextra eius ad malleum laborantium, Iud. 5, pro, manus eius ad clavum et dextra eius ad malleum laborantium miserunt sese, pro, arripuerunt. Ad Chitin surge transeas, Iesa. 23, pro, surge et
postea media eo tendentia, nempe miracula. Sic Ioan. 10, simili inversione definitur fur et bonus pastor: Amen amen dico vobis, qui non intrat per ostium in stabulum ovium, ille fur est, et latro. Qui autem intrat per ostium, pastor est ovium: pro, fur est is, qui alio aditu irrumpit, etc. Sed verus pastor intrat per ostium. Marci 6, Pharisaei et Iudaei nisi crebro lavent, non comedunt: pro, non comedunt, usi semper prius lavent.
In hisce omnibus transpositionibus partim clarior erit sensus positis vocibus suo loco, partim etiam verior et utilior.
postea quam gratias egisset Dominus. Cum ergo vidisset turba, quod Iesus non esset ibi, neque discipuli eius, ascenderunt et ipsi naviculas, et venerunt Capernaum, quaerentes Iesum. Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi quando huc venisti? Respondit eis Iesus, et dixit, etc.
Hic videmus, prius narrari, quod vulgus, reperta unica navicula prope Capernaum, in qua soli Apostoli sine Domino transfretaverant, animadverterit, et miratum sit Christum sine navi ultra stagnum nenisse, quam quod illud vulgus eum sit consecutum, aut ultra stagnum
ab intellectu. pro, intellectum ab eorum corde: fecisti, ut carerent communi sensu, non intelligerent, quae alii norunt.
Est quoque Hypallage quaedam constructionis. Ioh. 19, Qui vidit testatur: clarius esset, si diceres, Qui testatur, is hanc rem ipse coram vidit, spectavit, etc. Sic Ioan. 8, Qui ex Deo est, verba Dei audit: propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis. Non est quaestio an audiant, sed an sint ex patre Deo aut diabolo, ideo in conclusione rectius fuisset dicere: Propterea vos nequaquam ex Deo estis, quia verbum eius non auditis. Sic illud
in Colloquiis testatur, affirmans, quod sensum amplificet. Psalm. 18, Non sunt infirmata vestigia mea: id est, validissime sunt firmata. Psalm. 78, Non pepercit a morte animae eorum: id est, certo eam ac severiter in exitium dedit. Sic, Non confundetur, Non pudefacit, Nec ego te damno, etc. Vide Hyperbolen et Miosin.
In hunc sensum Theologi solent docere, negativa Dei praecepta vehementiora esse, pluraque complecti affirmativis. Et Dialectici dicunt, negationem potentius tollere, quam affirmationem affirmare.
Negatio, sicut et affirmatio, simul
malum esse mulierem attingere, ut Papistae hinc ratiocinantur. Utrunque enim bonum est, id est licitum ac commodum, coniugium et caelibatus: utrunque habet sua commoda: aliud tamen alii est convenientius. Quare paulo post dicit, esse bonum. Item, Si quis elocat suam virginem, bene facit, etc. Sic igitur bonum praedicatur de coniugio et casto caelibatu: utrunque bonum est in suo gradu: id est, licitum, et habens sua commoda.
Nazianzenus in concione de filio, annotat, quod in certis quibusdam generibus negationum, ubi quid de una quadam re negatur, non mox diversum
in eum qui misit me.
Negativae sententiae nonnuquam non simpliciter negant, sed tantum secundum quid; ac nonnunquam secundum eorum hypothesin vel cogitationem, ad quos dirigitur sermo: ut Ioan. 16, Non dico vobis, quod ego oraturus sim patrem pro vobis. Ipse enim pater amatuos, etc. id est, Vos partim ignavia quadam, partim etiam diffidentia non ita crebro ac ardenter oratis ut deberetis, sed cogitatis me abunde pro vobis oraturum. Ego vero vos nihil tale doceo, sed potius iubeo, ut vosmet thronum gratiae accedatis, certo scientes patrem vos benignissime
solent interdum aliquid sola contrarii constanti negatione per Liptoten. Roman. 4, Non factus imbecillus. pro, fortissimus factus fide. Non pepercit animalibus. Quae consuetudo loquendi etiam Latinis nota est.
Comparatio interdum negat et contra: ut, Dilexerunt magis tenebras, etc.
Observetur et illa Regula, quod cum duae praepositiones ita apponuntur, ut altera sit negativa, altera affirmativa, non semper simpliciter altera pro negativa accipienda est: sicut nec altera pro affirmatitia simpliciter, sed utraque
maioris sit bonum. 1 Tim. 2, Mulier est decepta, non vir: id est, prius ac magis. Simpliciter dicitur, quod secundum quid intelligendum est, nempe de initio temporis.
DE INTERROGATIONE ET RESPONSIONE.
Adverbia interrogandi, Cur, Quare, etc. saepe non immediate iunguntur illi propositioni de qua interrogant, sed alicui alii, quae illi coniuncta est, eamque praecedit: ita ut aliud quiddam quaerere, quam id quod quaerunt, videri possint. Isa. 50, Quare veni, et non fuit vir: clamavi, et non respondit? Latini dicerent, Cur
videri possint. Isa. 50, Quare veni, et non fuit vir: clamavi, et non respondit? Latini dicerent, Cur nemo recepit, cum veni: nemo respondit, cum vocavi? Esa. 58, Quare ieiunavimus, et non vidisti? affliximus animas nostras, et non cognovisti? pro, quare non respexisti, cum ieiunavimus, etc. Sic Marc. 2, Quare discipuli Ioannis et Pharisaeorum ieiunant, tui non ieiunant? pro, quare tui discipuli non ieiunant, cum illorum ieiunent? Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? id est, quoties debeo remittere si peccaverit. Non quaerit, quoties frater sit peccaturus, sed
sed saepe obiurgat, expostulat, aut certe queritur de re aliqua. Estque haec sermonis forma Hebraeis usitatissima, quanquam et aliis linguis, praesertim in contentione, non in usitata. Ier. 2, quomodo dices, Non sum maculata? obiurgatio est. Sic cum inquit, Quomodo sedet civitas sola, etc. non quaerit, sed queritur aut lamentatur. Ioan. 8, Quare locutionem meam non percipitis? est obiurgatio, non inquisitio.
Interrogatione figurata contrariam propositionem interrogamus eius, quam asserere volumus, quo eam adversario veluti invito extorqueamus. Et hoc
si ad Romanum morem exigi debeant, saepe, quatenus ad verba, minus commode
interrogatione redditae videntur, tametsi reb. commode. Ut Tu dixisti. 2, Sam. 9, Tune es Ziba? qui ait, servus tuus, etc. 2. Sam. 14. Ne caeles quaeso me verbum, de quo te percontabor. Loquatur quaeso Dominus meus rex. Marc. 7, Quare tui Apostoli illotis manibus comedunt? quia recte dixit Isaias de vobis hypocritis, etc. id est, quia non est peccatum illotis manibus comedere, sicut vos
commode. Ut Tu dixisti. 2, Sam. 9, Tune es Ziba? qui ait, servus tuus, etc. 2. Sam. 14. Ne caeles quaeso me verbum, de quo te percontabor. Loquatur quaeso Dominus meus rex. Marc. 7, Quare tui Apostoli illotis manibus comedunt? quia recte dixit Isaias de vobis hypocritis, etc. id est, quia non est peccatum illotis manibus comedere, sicut vos superstitiosuli putatis, qui totam pietatem in rebus externis collocatis, quod dudum Isaias prophetico spiritu in vobis reprehendit.
Saepe verba, et praesertim futuri temporis, per interrogationem elata, non
in vobis reprehendit.
Saepe verba, et praesertim futuri temporis, per interrogationem elata, non de actione vel passione, per ipsum verbum significata, quaerunt, sed de causa eius. Ezech. 33, Quare moriemini domus Israel? id est, quare vultis dare causam huic tanto malo, etc. 1 Sam. 19, Dimitte me, quare te interficiam? id est, quare vis mihi praebere causam, ut te interficiam? 2 Sam. 2. Quare te percutiam humi? Iere. 40, Quare percutiet te in animam, et dispergetur totus Iuda, qui ad te iam congregatus esset, et peribunt reliquiae Iuda. Gen. 27, Cur
43. Quare tristis incedo adfligente me inimico? Actor. 5, Cur implevit satanas cor tuum, ut mentireris Spiritui sancto? pro, quare vos hoc permisistis, aut satanae occasiones praebuistis?
Interrogatio posita secundo loco. Mich. 6. Adhuc an est in domo impii? etc. pro, an adhuc est in domo impii?
Interrogantis oratio, pro, hortantis et excitantis. Ios. 1. et Ruth. 2, Annon praecepi tibi, conforta te et roborate? etc.
Interrogative pronunciant Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut
praebuistis?
Interrogatio posita secundo loco. Mich. 6. Adhuc an est in domo impii? etc. pro, an adhuc est in domo impii?
Interrogantis oratio, pro, hortantis et excitantis. Ios. 1. et Ruth. 2, Annon praecepi tibi, conforta te et roborate? etc.
Interrogative pronunciant Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut expectantes ullum responsum. Deut. 11, Annon sunt trans Iardem, post viam occasus solis in terra Cananaei, etc. quasi dicat, qui certe sunt trans, etc. Ruth. 3,
Ios. 1. et Ruth. 2, Annon praecepi tibi, conforta te et roborate? etc.
Interrogative pronunciant Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut expectantes ullum responsum. Deut. 11, Annon sunt trans Iardem, post viam occasus solis in terra Cananaei, etc. quasi dicat, qui certe sunt trans, etc. Ruth. 3, Annon quaeram tibi requiem filia mea? etc. pro, certe quaeram. 1. Sam. 19, Ut quid interficiam te? Proverb. 22 et 26, Vidisti virum velocem in opere suo? coram regibus stabit, non stabit coram obscuris:
te et roborate? etc.
Interrogative pronunciant Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut expectantes ullum responsum. Deut. 11, Annon sunt trans Iardem, post viam occasus solis in terra Cananaei, etc. quasi dicat, qui certe sunt trans, etc. Ruth. 3, Annon quaeram tibi requiem filia mea? etc. pro, certe quaeram. 1. Sam. 19, Ut quid interficiam te? Proverb. 22 et 26, Vidisti virum velocem in opere suo? coram regibus stabit, non stabit coram obscuris: pro, certe vir festinans, hoc est, diligens et sedulus,
Hebraei, quod maxime affirmare volunt, non petentes aut expectantes ullum responsum. Deut. 11, Annon sunt trans Iardem, post viam occasus solis in terra Cananaei, etc. quasi dicat, qui certe sunt trans, etc. Ruth. 3, Annon quaeram tibi requiem filia mea? etc. pro, certe quaeram. 1. Sam. 19, Ut quid interficiam te? Proverb. 22 et 26, Vidisti virum velocem in opere suo? coram regibus stabit, non stabit coram obscuris: pro, certe vir festinans, hoc est, diligens et sedulus, qui summa diligentia suo munere fungitur, evocabitur ad regium
stabit, non stabit coram obscuris: pro, certe vir festinans, hoc est, diligens et sedulus, qui summa diligentia suo munere fungitur, evocabitur ad regium ministerium. Prover. 29, Vides virum velocen in verbis suis? spes est de stulto magis quam de illo. Eccles. 6, Quod si vixerit, etc. et bonum non viderit: nonne ad locum unum omnes pergunt? Et 7 cap. Nonne sapientia roborat sapientem, magis quam decem potentes principes, qui sunt in urbe? Iob 7, Nonne tempus determinatum est hominis super terram, et sicut dies mercenarii, dies eius? quasi dicat certe
bonum non viderit: nonne ad locum unum omnes pergunt? Et 7 cap. Nonne sapientia roborat sapientem, magis quam decem potentes principes, qui sunt in urbe? Iob 7, Nonne tempus determinatum est hominis super terram, et sicut dies mercenarii, dies eius? quasi dicat certe tempus, etc. Psal. 56, Pone lachrymas meas in utre tuo: nonne in libro tuo sunt? Et, Eripuisti animam meam a morte, nonne et pedes meos a lapsu?
Aliquando etiam deest particula interrogativa, sicut et alia syncategoremata.
Ex responsione potest de interrogativa
in sacris Literis, cuius in praecedentibus multa exempla proposui: ut est, Annon sunt 12 horae diei? Annon frater tuus Aron facundus est? Miserationis, ut sunt Threni Ieremiae, ubi per multas interrogationes deplorat sortem Ierosolymae et Iudaeae. Quomodo sedet sola civitas domina gentium, etc. Instantiae, cum adversarium urgemus, Isa. 5, Quid erat faciendum vineae meae quod non feci? Quare expectavi uvas, et fecit labruscas? Sic Isaiae 58, Quare ieiunavimus, et non vidisti,
affliximus
membra? Num igitur Deus est iniustus, qui infert iram? Dubitantis, Rom. 10, Quis ascendet in caelum? Quis descendet in abyssum?
Plurimae vero passim sunt in Sacris interrogationes cum suis subiectionibus, idque valde varii generis: ut Rom. 9, Quid igitur dicemus? Quod gentes, etc. Quare, quia non ex fide.
¶ Est etiam aliud quoddam interrogationum genus, quod videtur modum ac formam rei quaerere, cum simpliciter neget rem totam, de qua in voce Quomodo diximus. Nam ista vocula, Quomodo, Wie, Ioan. 6, et alias saepissime non quaerit de modo agendae,
Simpliciter, inquam, ac diserte per istam figuratam interrogationem arguunt doctrinam Christi manifestae falsitatis.
¶ Plurimae vero passim sunt in Sacris interrogationes, cum suis subiectionibus, idque valde varii generis: ut Rom. 9, Quid igitur dicemus? Quod gentes, etc. Quare? quia non ex fide, etc. Num iniustitia est apud Deum? Absit. De hac re disserui in Anthypophora et Dialogismo. Aliquando tantum interrogatio interrogationi opponitur. Sicut Christus Pharisaeis de Ioanne, et Paulus Rom. 3, Num Deus est iniustus? Quomodo iudicabit
istam figuratam interrogationem arguunt doctrinam Christi manifestae falsitatis.
¶ Plurimae vero passim sunt in Sacris interrogationes, cum suis subiectionibus, idque valde varii generis: ut Rom. 9, Quid igitur dicemus? Quod gentes, etc. Quare? quia non ex fide, etc. Num iniustitia est apud Deum? Absit. De hac re disserui in Anthypophora et Dialogismo. Aliquando tantum interrogatio interrogationi opponitur. Sicut Christus Pharisaeis de Ioanne, et Paulus Rom. 3, Num Deus est iniustus? Quomodo iudicabit mundum? Peculiaris vero quaedam gradatoria
ac verae pietatis tribuuntur ea, quae proprie sunt ipsius filii Dei suo nos sanguine dealbantis, et in filios ac haeredes Dei cooptantis. Sic et Isa. 27, Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, et haec est omnis utilitas auferendi peccata eius, cum ponet lapides altaris sicut calcis, etc. omissionem aut abolitionem idololatriae facit causam expiationis peccatorum, quae soli morti Christi proprie convenit. Eodem modo et cap. 43 dicit Deus, se daturum Aegyptios in expiationem pro populo suo: item, se traditurum populos pro anima Israelitarum, quasi illorum
Cum uni causae tribuitur particula sola, non excludit prorsus alias causas, nisi tantum ex suo loco, ubi ea sola regnat. Sic sola fides iustificat, in causa nostra instrumentali: solus Deus est iustus et iustificans, in causa efficienti: solus Christus aut eius sanguis, in causa meritoria, etc. Verum de causis iustificationis in libello de Iustitia prolixius disserui.
Coniunguntur ergo interdum ut causa et effectus ea, quae naturaliter et revera non sunt sibi invicem causae, sed tantum qualiacunque signa sunt: ut capillo Samsonis illud mirabile robur tribuitur, cum
sermonem facilius admittit.
Contra etiam valde usitatum est, ut indefinita pro universali ponatur. Exod. 21, Maledicens patri aut matri suae moriendo moriatur. Ibidem: Percutiens patrem aut matrem moriendo moriatur. Si percusserit vir servum suum. item: Interficiens virum, etc. pro, Quicunque maledixerit aut percusserit. Iustus sua fide vivet, idem est ac si diceretur: Omnis iustus tantum sua fide vivet. Qui crediderit et baptizatus fuerit, Marc. 16. pro, Quicunque crediderit aut non crediderit. Sic saepe incircumscripta idem valent, quod circumscripta.
Psal. 21. pro, omni beneficentia alios iuvat. Sic praecepta Decalogi sunt Synecdochica.
Denique crebro etiam individua ponuntur pro universalibus: quia Scriptura multum cum individuis agit, totum genus inelligens, ut fit in Apostrophis. Rom. 2, Ecce tu es Iudaeus, etc. Rom. 9, Tu quis es qui responsas? Gal. Itaque non es servus, sed filius. Hoc faciunt et exempla. Hunc tropum ponentem individuum pro universali exposuit, cum dixit: Quae vobis dico, omnibus dico. Similis enim est ratio unius et omnium hominum in religione. De hac re in vehementia
adhibita restrictione, quod ordinate sit respondendum, inordinate non, adhibita rerum gravitate, et verborum moderatione, Rom. 9, Iacob dilexi, Esau odio habui: scilicet, in hac externa praerogativa primogeniturae, non in spirituali iustificatione. 1. Cor. 8, Scientia inflat, etc. scilicet carens charitate. Tob. 4, Eleemosyna liberat a peccato, scilicet quo ad poenas aliquas temporarias, non quo ad culpam et poenam aeternam. Sic, Redime peccata tua eleemosynis, Dan. 4. Sic saepe aliqua affirmantur aut negantur tantum ratione summi gradus, quae in inferioribus
peccato, scilicet quo ad poenas aliquas temporarias, non quo ad culpam et poenam aeternam. Sic, Redime peccata tua eleemosynis, Dan. 4. Sic saepe aliqua affirmantur aut negantur tantum ratione summi gradus, quae in inferioribus non sunt vera. Nemo bonus nisi Deus. Boves non sunt curae Deo, etc. Non sum missus ad baptizandum 1. Cor. 1. gloriatur Paulus se non baptizasse, Laudatus villicus iniquitatis.
Posses hunc Hebraismum et sic describere, quod non raro aliqua simpliciter affirmantur aut negantur, quae si sine omni conditione aut circumstantia accipiantur, aut
ac Orationis causa, ne ociosi, ac sine omni spirituali certamine marcescant, divinaeque opis implorationem negligant: tum etiam, ut per talia certamina Deus glorificetur, et pii ipsi coronentur.
Nec multum diversa sunt ab his illa: Nolite soliciti esse de crastino: Nolite timere, etc. Videtur enim haec posterior Regula aliquanto amplior esse, ac posse utramque priorem in se continere.
Contra quoque aliqua hyperbolica dicta in tenuiori significatione accipienda sunt: ut Iohan. ult. Totus mundus non caperet libros de rebus gestis Christi, pro, ingens
in Scriptura.
Nec verba tantum aliquot desunt, sed interdum etiam integrae sententiae, alias una, alias plures. Gen. 3. Et nunc ne forte mittat manum suam, et accipiat de arbore vitae, et vivat in aeternum, et ablegavit eum Deus de paradiso: deest, ideo expellamus eum foras, etc. Sed in hoc exemplo plures sententiae desunt, ut mox ostendam.
Eclipses aut Aposiopeses, etiam longiores multo crebrius quam in aliis linguis in sacris Literis fiunt. Gen. 3, Non moriemini: sed scit Deus, quod in die qua comederitis, aperientur oculi vestri, et eritis sicut
moriemini: sed scit Deus, quod in die qua comederitis, aperientur oculi vestri, et eritis sicut Dii scientes bonum et malum: sub. ideo neglectis eius inanibus minis ac terriculamentis, nullo modo tantum vestrum commodum negligatis, sed potius quamprimum comedite, ut evadatis tam sapientes, etc. Sic ibidem: Et nunc ne forte extendat manum ad arborem vitae, et comedat, ac vivat in seculum: sub. extrudamus eum, et ponamus paradiso custodem, qui eum hinc arceat, sicut mox factum narratur.
Sed
magis tu Dominus ac creator omnium habes talem potestatem, et omnia tibi obedire coguntur. Rom. 15, Christus non placuit sibimet, sed sicut scriptum est, Opprobria opprobrantium tibi ceciderunt in me: de est, sed studio placendi Deo tulit omnia, ita ut ei vere acciderit, quod scriptum est, etc. Non satis omnia conferruminantur aut complentur, quae in medio desunt.
Huc referri possent collationes Similium, cum uno membro posito alterum omittitur: de qua re in Similitudinibus dictum est. Rom. 5, Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum: deest, ita et per
in Similitudinibus dictum est. Rom. 5, Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum: deest, ita et per unum hominem iustitia ac vita: nisi quod tantum uno aut altero verbo subindicari videtur. Sed hoc facile potest subintelligi.
Iohan. 3, Scimus quod sis a Deo: nemo enim, etc. Ideo veni, ut a te docear, etc. Quis peccavit, hic aut parentes eius? sub. illud tale ac tantum peccatum, propter quod hic caecus natus est. Sic et in responso Christi, Iohan. 4, Cognovit IESUS, quod audierunt Pharisaei, quod plures discipulos faciat et baptizet quam
per unum hominem intravit mors et peccatum: deest, ita et per unum hominem iustitia ac vita: nisi quod tantum uno aut altero verbo subindicari videtur. Sed hoc facile potest subintelligi.
Iohan. 3, Scimus quod sis a Deo: nemo enim, etc. Ideo veni, ut a te docear, etc. Quis peccavit, hic aut parentes eius? sub. illud tale ac tantum peccatum, propter quod hic caecus natus est. Sic et in responso Christi, Iohan. 4, Cognovit IESUS, quod audierunt Pharisaei, quod plures discipulos faciat et baptizet quam Iohannes. Audiverunt, sub. sequentia, et aegre
tale ac tantum peccatum, propter quod hic caecus natus est. Sic et in responso Christi, Iohan. 4, Cognovit IESUS, quod audierunt Pharisaei, quod plures discipulos faciat et baptizet quam Iohannes. Audiverunt, sub. sequentia, et aegre tulerunt, commoti sunt, coeperunt ei moliri exitium, etc. Cessit ergo illorum furori. Iohan. 5, Visne sanus fieri? Domine non habeo hominem: sub. omnino cupio, et ideo hic sum, ac expecto motum aquae: sed non habeo hominem, qui me subito, etc. Iohan. 14, Quod si non (sub, si ita non se res haberet) dixissem vobis. Sic 15,
Audiverunt, sub. sequentia, et aegre tulerunt, commoti sunt, coeperunt ei moliri exitium, etc. Cessit ergo illorum furori. Iohan. 5, Visne sanus fieri? Domine non habeo hominem: sub. omnino cupio, et ideo hic sum, ac expecto motum aquae: sed non habeo hominem, qui me subito, etc. Iohan. 14, Quod si non (sub, si ita non se res haberet) dixissem vobis. Sic 15, Sed ut impleatur sermo: sub. sed ideo ista sic accidunt, ut impleatur, etc.
Videmus igitur istas Eclipses plerunque esse vel antecedentia vel consequentia aliquorum, ac alterum
non habeo hominem: sub. omnino cupio, et ideo hic sum, ac expecto motum aquae: sed non habeo hominem, qui me subito, etc. Iohan. 14, Quod si non (sub, si ita non se res haberet) dixissem vobis. Sic 15, Sed ut impleatur sermo: sub. sed ideo ista sic accidunt, ut impleatur, etc.
Videmus igitur istas Eclipses plerunque esse vel antecedentia vel consequentia aliquorum, ac alterum collationis membrum: ex quibus illa facile ab intellectu divinari queant. Verum quoniam in laconismo aut summo studio brevitatis sacrarum Literarum, admodum frequens est ista
queant.
In concisa igitur oratione phrases admodum variae reperiuntur. Et tu et servi tui novi quod ante quam timeretis a facie Iehovae, Exod. 9. pro, antequam orarem, timebatis: at postquam oravi, et cessaverunt tonitura, denuo peccatis. Cum dederit vobis Iehova vesperi, etc. Exod. 16. subaudiendum ex praecedenti versu, Videbitis gloriam Dei. Quia eadem re quam superbe egerunt contra eos. Exod. 18. sub. perdidit eos, aut aliquid simile. Pecunia eius est, Exod. 21. pro comparatus est pecunia eius. Iuxta omnia quae praecepi tibi, facient. Veruntamen
21. pro comparatus est pecunia eius. Iuxta omnia quae praecepi tibi, facient. Veruntamen sabbata mea custodietis, Exod. 31, pro, facient quidem omnia quae praecepi: nolo tamen ea fieri diebus festis: itaque sabbata mea custodite. Vel faciam illa quidem, verumtamen non diebus festis, sed, etc. Holocaustum iuge quod factum est, etc. Num. 28. pro, istud intelligi debet de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub.
praecepi tibi, facient. Veruntamen sabbata mea custodietis, Exod. 31, pro, facient quidem omnia quae praecepi: nolo tamen ea fieri diebus festis: itaque sabbata mea custodite. Vel faciam illa quidem, verumtamen non diebus festis, sed, etc. Holocaustum iuge quod factum est, etc. Num. 28. pro, istud intelligi debet de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis
facient quidem omnia quae praecepi: nolo tamen ea fieri diebus festis: itaque sabbata mea custodite. Vel faciam illa quidem, verumtamen non diebus festis, sed, etc. Holocaustum iuge quod factum est, etc. Num. 28. pro, istud intelligi debet de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis mihi molestae. Sic vivito et tu salvus, etc. 1. Sam. 2. pro,
de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis mihi molestae. Sic vivito et tu salvus, etc. 1. Sam. 2. pro, ita tibi viventi proximo anno facere contingat, nempe ut incolumis tondeas oves. Vivit Iehova, 1 Sam. 26, sub. si percutiam eum. Nam mox sequitur: Sed Iehova percutiet eum. Tradetque Israelem propter peccata Ieroboam, 1. Reg. 14. sub. in maledictionem et
excipere verbum aliquod amicum et blandum. Num deprehendisti me, inimice mi? 1. Reg. 21. sub. in aliquo delicto, pro, nunquid invenisti in me quod carpere possis? Et non detur, quaeso, servo tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8.
tuo onus paris mulorum de terra, 2 Reg. 5. pro, tametsi non accipias munus a me, tamen obsecro, etc. Et stare fecit vultum suum, et posuit, donec moraretur, 2. Reg. 8. sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte
sub. manum super faciem aliquandiu. Dixit Hazael, Quare Dominus meus flet? Respondit, quia novi malum, etc. Dixitque Hazael, Quid est enim servus tuus canis, ut faciat rem magnam hanc? 2. Reg. 8. subaudiendum, Ne dicas hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in
hoc servo tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac
8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub.
praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in visionibus Iaaddo videntis contra Ieroboam, 2. Paralip. 9. pro, qui prophetavit contra Ieroboam. Et dixit, Adhuc tres dies, 2. Paralipom. 10. sub. transeant, et revertimini ad me.
Quisque in tabernacula sua o Israel, 2. Paralip. 10 pro, quisque abeat. O Israel abi in tentoria tua. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum, Nehem. 6. pro, dedi operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel,
operam ut cognoscerem, et deprehendi quod Deus, etc. Quaerant regi puellas virgines, Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel, dispeream si haec dicerem, nisi illusores, etc. Locus sappir lapides eius, Iob. 28. pro, eius regio, cuius lapides sunt locus, ubi inveniuntur sappiri. Usque quo gloriam meam in ignominiam? Psal. 4. sub. vertetis? aut
Esther 2, subaudi, ii, quibus id muneris impositum fuerit id est, quaerantur puellae. Iecit pur, hoc est, sortem, Esther 3. subaudi, aliquis e famulis Haman. Nisi illusores mecum essent, etc. Iob. 17. sub. istud non dicerem: vel, dispeream si haec dicerem, nisi illusores, etc. Locus sappir lapides eius, Iob. 28. pro, eius regio, cuius lapides sunt locus, ubi inveniuntur sappiri. Usque quo gloriam meam in ignominiam? Psal. 4. sub. vertetis? aut conamini deducere? Mane praeparabo tibi, Psal. 5. sub. orationem. pro, precabor te.
Impius prae altitudine naris suae non requirit, Psal. 11. sub. Deum. Corruperunt, abominabile fecerunt opus, Psal. 14. sub. viam suam. Omnes declinaverunt, sive recesserunt, Psal. 14. subaudi, a via recta. Bonum meum non ad te, sed ad sanctos, etc. Psalm. 16. Visitasti nocte (sub. animum meum) conflasti me, non invenisti, sub. in me iniquitatem. Psal. 17. Adipe suo clauserunt, Psal. 17, sub. os suum et fauces. Oculos suos ponunt ad expandendum (subaudi, rete) in terram, Psal. 17. Hi
ne taceas, Psal. 35. sub. iniurias, quibus me afficiunt. Emittunt per labium. Psal. 22. sub. subsannatoria verba. Secretum Iehovae timentibus ipsum, Psal. 25. sub. revelatur, vel revelari solet. Nisi credidissem me visurum bonitatem Iehovae, etc. Psal. 27. deest, defecissem, nisi credidissem, etc. Ne taceas a me, Psal. 28. pro, ne ita taceas, ut non respondeas mihi. Quis vir ille, qui vult vitam? (sub. longaevam.) diligit dies? sub. multos, Psal. 34. Idem bis dicit. Et
per labium. Psal. 22. sub. subsannatoria verba. Secretum Iehovae timentibus ipsum, Psal. 25. sub. revelatur, vel revelari solet. Nisi credidissem me visurum bonitatem Iehovae, etc. Psal. 27. deest, defecissem, nisi credidissem, etc. Ne taceas a me, Psal. 28. pro, ne ita taceas, ut non respondeas mihi. Quis vir ille, qui vult vitam? (sub. longaevam.) diligit dies? sub. multos, Psal. 34. Idem bis dicit. Et inclinavit ad me, Psal 40. sub. aurem suam. Et nomini tuo in
nostras, sed etiam repellis nos a conspectu tuo. Et odio habentes nos diripuerunt sibi, Psal. 44. sub. opes nostras. Omnes gentes circumsederunt me, in nomine Iehovae, quod succidam eos, Psal. 118. Ut quid mihi (sub. offertis) multitudinem victimarum vestrarum, etc. Isa. 1. Quod convocetis convocationem, non possum (sub, ferre) iniquitatem cum coetu, Isa. 1. Addidisti o Iehova, addidisti genti: glorificatus es: sub. ob beneficia, Isa. 26. Et ego quoque: non parcet oculus meus, neque miserebor, Ezech. 9. Ecce ego ad pugillos,
etc. Isa. 1. Quod convocetis convocationem, non possum (sub, ferre) iniquitatem cum coetu, Isa. 1. Addidisti o Iehova, addidisti genti: glorificatus es: sub. ob beneficia, Isa. 26. Et ego quoque: non parcet oculus meus, neque miserebor, Ezech. 9. Ecce ego ad pugillos, etc. Ezech. 13. submissurus sum iram meam. Quomodo gaudebimus? tribum filii mei sprevit omne lignum, Ezech. 21. pro, quomodo gauderemus, cum tribum filii mei caedat et exterminet et spernet omne lignum? Haec, non ista, humilem sublevabo, Ezech. 21. pro, haec dignitas regia quae nunc
etiam vinum atque adeo sanguis intelligendus est. Ita et cum Scriptura dicit, Fidem nobis imputari ad iustitiam: non oportet fidem solam intelligi, verum etiam Christum verum Deum et hominem, quem fides in verbo apprehendit, et in sese includit, ita ut Christus per fidem in nobis habitet, etc. Et hic quoque Christus est verum ac praecipuum caput negotii, sine quo fides per se ad iustificationem nihil faceret. Hunc usum vocabulorum, quo aliquid aliud magis necessarium et praestantius, una cum eo, quod native significant, subintelligendum offerunt: eruditi in artibus dicendi
postea demum locis imposita in prioribus historiis usurpantur, vel postea gesta prioribus aliqua occasione admiscentur: ut Ioan. 7, narrationi de missis et reversis satellitibus ea admiscentur, quae postea ultima demum festi die gesta sunt: in ultimo autem die magno clamavit Iesus dicens, etc. Contra aliquando etiam posterioribus gestis aliqua antecedentia, seu dudum gesta admiscentur. Quod vero attinet ad nominum anticipationem, exemplo sit illud Gen. 1, In principio creavit Deus caelum et terram: ubi per anticipationem illa rudis et informis massa eis nominibus notatur:
sacerdotem in Ceila ad Davidem profugisse: nisi forte propter cohaerentiam huius historiae cum caede sacerdotum simul illa exposuerit. 1 Samuel. 23. Et factum est, cum tonderet oves suas in Carmelo. Haec sententia esset coniungenda cum illis aliquanto post sequentibus: Et audivit David, etc. 1 Sam. 6, prius narratur currum, in quo vehebatur arca, concisum, eoque hostias oblatas: postea dicitur, Levitas deposuisse arcam ex curru. Isa. 38, Quod signum est, quod ascensurus sim in domum Domini? Hoc dictum in fine capitis ponitur, cum videatur ponendum ante septimum
de Christo ac omnino de rebus futuris, ut et rei ipsius natura postulat, et consuetudo Graeci Latinique sermonis obtinuit, deberent proponi per futurum indicativi, idque oratione propalam, et non dissimulanter id agente: ut fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4.
Verum apud prophetas multum
obtinuit, deberent proponi per futurum indicativi, idque oratione propalam, et non dissimulanter id agente: ut fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4.
Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60,
et non dissimulanter id agente: ut fit Genes. 49, Non discedet sceptrum de Iuda, nec legislator, etc. Deut. 18, Prophetam de medio tui deque fratribus tuis, sicuti me, excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4.
Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam venit lux tua, et gloria Domini super te orta est.
excitabit tibi Dominus, etc. Et Isa. 2, Et erit in postremis diebus mons domus Domini, etc. Sic Matth. 24, 25. Act. 21. 2 Thessal. 2. 2 Timoth. 3, 4.
Verum apud prophetas multum in praeterito proponuntur. Isa. 51, Quoniam consolatus est Dominus Sion, etc. Eiusdem 60, Surge, exciteris, quoniam venit lux tua, et gloria Domini super te orta est. Causam dicunt esse, quia prophetis tam certa ea fuere, ac si iam facta fuissent, eoque praeterito illas expresserunt. Phalereus dicit praeteritum esse vehementius praesenti aut futuro. Sic Terent.
prophetizant. Adhortatio ad luctum, praedicit calamitates: adhortatio ad laeticiam, res laetas. Mich. 1, Decalva teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum. quasi dicat, habebis iustam causam lugendi. Isa. 47. Descende, et sede in pulvere virgo filia Babel, sede in terra, etc. Sic Isaias saepissime hortatur ad laetitiam, praedicens adventum regni Meschiae. Sic cap. 54, Exulta sterilis, quae non paris, prorumpe, et iubila. Sic 60 cap. Surge et illuminare, etc. Sic exponunt aliqui illud dictum Christi Luc. 22, Nunc
Descende, et sede in pulvere virgo filia Babel, sede in terra, etc. Sic Isaias saepissime hortatur ad laetitiam, praedicens adventum regni Meschiae. Sic cap. 54, Exulta sterilis, quae non paris, prorumpe, et iubila. Sic 60 cap. Surge et illuminare, etc. Sic exponunt aliqui illud dictum Christi Luc. 22, Nunc qui habet sacculum, tollat et peram, et qui non habet, vendat tunicam suam, et emat gladium: ut sit prophetia multiplicium difficultatum. Adhortatio ad paranda remedia praeindicat futuras necessitates: sic, Orate, ne fiat fuga
Meschiae primus alias valde humilis, simul et laetus, ac hominibus blandus et salutaris describitur. Zach. 9, Dicite filiae Sion: Ecce venit Rex tuus iustus et servator, equitans super pullum. Isa. 61. et Luc. 4, Spiritus Domini super me, quia inunxit me, ut Evangelizem afflictis; etc. In qua ipsa tam iucunda et amoena descriptione personae adventus et officii Christi, inseritur admodum austera vox: Ad praedicandum diem ultionis Dei nostri. Talibus amoenis et salutaribus descriptionibus adventus Meschiae plena est Scriptura.
Alias contra idem adventus
Sion erit salutatio, et in reliquiis, quas Dominus vocabit, sicut Dominus dixit. Quem locum Petrus Act. 2, de primo adventu Christi exponit. Sic etiam Isa. 2, post praedictionem laeti et amabilis adventus, quod stabit mons Sion, et omnes ad eum confluent, ac dicent: Venite ascendamus, etc. mox simul etiam terribili specie eundem describit, inquiens: Quoniam dies Domini exercituum erit super omne excelsum et superbum, ac super omne elevatum, etc. Talis quasi militaris aut etiam hostilis descriptio primi adventus Meschiae est et Isa. 59, Induet iustitiam
laeti et amabilis adventus, quod stabit mons Sion, et omnes ad eum confluent, ac dicent: Venite ascendamus, etc. mox simul etiam terribili specie eundem describit, inquiens: Quoniam dies Domini exercituum erit super omne excelsum et superbum, ac super omne elevatum, etc. Talis quasi militaris aut etiam hostilis descriptio primi adventus Meschiae est et Isa. 59, Induet iustitiam sicut loricam, et galeam salutis capiti suo adhibuit, induens vestimentum ultionis, et amiciens se pallio zeli, quasi propter retributiones, et quasi propter vindictam
militaris aut etiam hostilis descriptio primi adventus Meschiae est et Isa. 59, Induet iustitiam sicut loricam, et galeam salutis capiti suo adhibuit, induens vestimentum ultionis, et amiciens se pallio zeli, quasi propter retributiones, et quasi propter vindictam reddendam hostibus suis, etc. Sequitur ibi longa eiusmodi terribilis speciei descriptio, quam tandem concludit in quiens: Et veniet redemtor ad Sion, et ad eos, qui resipuerint, in Iacob.
Ut vero recte haec quasi contrarietas Scripturae et diversa unius adventus Domini descriptio intelligatur, observanda
antiquiores Thalmudistae: per Messiam filium Ioseph vel Ephraim, et per Messiam filium Davidis intellexerunt, ut habetur in Midrasc coheleth, et in libro Tanchuma.
Adventus primus habetur a Zacharia propheta cap. 9. Exulta valde filia Sionis, Ecce Rex tuus venit, etc. Hic fabulantur Iudaei de Messia filio Ioseph, quem dicunt in certamine Gog et Magog interficiendum esse, quem primum Messiam affirmant. Alterum filium Davidis appellant, qui suscitabit primum Messiam, et Israelem redimet, illique regnum restituet, secundum figmentum suum. Hanc suam
Messiam filium Ioseph interfectum, dicet coram Deo: Domine mundi, nihil aliud a te peto, quam vitam Messiae filii Ioseph.
Adventus secundus legitur apud Danielem cap. 7, Videbam, inquit, in visione noctis, Et ecce in nubibus caeli vere filium hominis venientem, etc. Hunc locum Iudaei non intelligentes, dixerunt Messiam subiugatis totius mundi regnis, regnaturum in virga ferrea, iuxta illud Psal. 2, Reges eos in virga ferrea. In quo errore et discipuli salvatoris aliquando fuerunt, Act. 1, dicentes, Domine num in tempore hoc
Domine num in tempore hoc restitues regnum Israeli? Et Matth. 20, de filiis Zebedaei. Non itaque mirum est, Anabaptistas a fermento Iudaeorum, et spiritu satanico seductos esse. Refellitur haec opinio per glossam Rabbi Scelemonis super illud Zachar. 9, Exulta valde filia Sionis, etc. Et per Rab. Mosceh Hadarscam super illud Gen. 49, Ligans ad vitem pullum suum. Item in Bereschith Rabba. In quibus locis spiritualiter exponitur illud Psal. 2, Reges in virga ferrea. Manifestum igitur est, Messiae regnum spiritualiter intelligendum esse, non autem
Ex superioribus Scripturae locis male intellectis, recentiores Rabinorum sumpserunt occasionem dicendi, duos venturos esse Messias, quos frustra expectant. Hanc expectationem probare conantur per autoritatem Bereschith Rabba, super illud Genes. 49, Issachar asinus fortis, etc.
Confutatur haec autoritas ab illis male intellecta, per expositiones antiquorum Rabinorum in Bereschich Rabba, super illud Gen. 28, Et egressus est Iacob de Beersceba. Vide locum quo probatur, Rabinos antiquiores per Messiam filium Ioseph, et per Messiam filium Davidis,
filium Davidis, unum tantum Messiam, non duos Messias, duos tamen adventus intellexisse. Eundem enim tradunt prisci Thalmudistae, esse Messiam filium Ioseph, et Messiam filium Davidis. Idem habetur in expositione Psal. 112. super illud: Tu autem excelsus in aeternum, Deus, etc.
De Gog et Magog, quicquid in Ezechiele propheta legitur, non secundum literam, sed secundum spiritum intelligi oportet: quod ostenditur in libro Senedrin in cap. Chelec. Idem Rab. Salomoh super ultimum caput Ezech. de superna Ierusalem exponit, ut Apoc. 20.
Messiae sit spirituale, probatur authoritate Rab. Salomonis super illud Zach. 9, Equitans super asinam: et paulo post, Et loquetur pacem gentibus, et dominabitur a mari usque ad mare. Non potest hoc exponi (ait Rab. Scelomoh) nisi de rege Messia: quia hic dicitur, Et dominium eius a mari, etc. Et non invenimus talem dominatorem sub templo secundo fuisse: igitur spiritualiter accipiendem est. Idem in Bereschith Rabba super illud Gen. 49, Non recedet sceptrum de Iudah, donec veniet filius eius, etc. Hic est, in quit, rex Messias filius David (ideo ego verto
nisi de rege Messia: quia hic dicitur, Et dominium eius a mari, etc. Et non invenimus talem dominatorem sub templo secundo fuisse: igitur spiritualiter accipiendem est. Idem in Bereschith Rabba super illud Gen. 49, Non recedet sceptrum de Iudah, donec veniet filius eius, etc. Hic est, in quit, rex Messias filius David (ideo ego verto Schilo filius eius, authoritate R. D. Kimhi) qui venturus est ad confringendum regna in virga ferrea, ut habetur Psal. 2. Et legislator: Hic est rex Messias, qui conteret pedibus suis gentes: ut legitur Isa. 26,
non est lex, non est transgressio. Luc. 15, Amen dico vobis, quod ita gaudium erit in caelo super uno peccatore resipiscente magis, quam de nonaginta novem iustis, qui non indigent poenitentia. Item: Non veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam: id est, qui putant se iustos esse, etc.
Talia sunt multa apud poetas, tum apud prophanos, tum et apud sacros, Sic Debora canit, Stellas pugnasse cum Sisera: scilicet, quia talis quaedam species visa est, dum Deus grandinem immisit super eius exercitum. Sic Aeneid. 1, Mirantur Iulum, id est, cupidinem, quem
domos
est, cum vult, statim ea effecta exhibet, adeo est omnipotens. Item Isa. 7, Vocabitur nomen eius Emanuel: id est, revera est Deus protector noster. Item: Nomem saepe invenitur pro re positum. Psal. 8, Protegat te nome Dei Iacob. Act. 4, Non est aliud nomen sub caelo datum, etc. Philipp. 2, Dedit ei nomen quod est super omne nomen, 1 Cor. 5, Qualis scortatio nec inter Ethnicos nominatur: id est, in usu non est, non existit.
Sic saepe Clamare, pro aliquid tumultuosius agere ponitur. Gen. 19, Quoniam crevit clamor eorum coram Domino. Et Silere
Baptista non decrevit ex Christi incrementis, sed omne suum incrementum ex illius solius plenitudine hausit.
Falsa aut simulata aliquando verorum nomina obtinent, ut Augustinus annotat cap. 11. de mirabilibus Scripturae. Doluit rex Herodes, sed propter iuramentum, etc. Nam clare praecessit, quod voluit Baptistam interficere, sed metuit vulgus. Omnia igitur illa fuerunt hypocritica et subornata, ut dixi Matth. 14. Quaerere Deum, et velle scire vias eius. Isa. 58, Totas dies quaerunt me, et scire volunt viam meam: id est, ita prae se ferunt. Sic
initio cap. 4. ) deinde non simpliciter elementa, sed infirma et egena elementa. Annon est blasphemia, quod tam scelestas appellationes tribuat legi Dei? Lex in vero suo usu debet servire et stare pro promissionibus et gratia. Si cum his pugnat, non estamplius lex Dei sancta, etc. sed doctrina perniciosa et diabolica, urgens tantum ad desperationem. Ideo est repudianda et excommunicanda.
Quare cum Paulus appellat legem, infirma et egena elementa, loquitur de lege secundum superbos et praesumptuosos hypocritas, qui per eam volunt iustificari, non de
lege, quaerunt per eam iustificari, exercent et fatigant sese operibus eius dies ac noctes, ut Paulus de Iudaeis testatur Rom. 10. Testimonium (inquit) illis perhibeo, quod zelum Dei quidem habent, quod dies noctesque laborant, sed non secundum scientiam. Ignorant enim iustitiam Dei, etc. Tales confidunt sese per legem sic posse corroborari et locupletari, ut suam potentiam et divitias iustitiae quam habent ex lege, possint opponere irae et iudicio Dei, per eamque possint Deum placare, et salvari. In hac relatione, recte dixeris, legem esse infirma et egena elementa: hoc
hominis eo ascendentem, ubi fuit prius: pro, certo ac indubitanter videbitis. Sic Virgil. Aeneid. 5, Si nona dies venerit, proponam certamina et praemia, pro, cum. Sic Paul. Act. 26, dicit se docuisse tantum ea, quae prophetae praedixerunt, Si Christus esset passurus, si resurrecturus, etc. id est, quod vere esset passurus et resurrecturus. Terent. Nisi si id est, quod suspicor. Ponitur igitur in talibus locutionibus, Si pro Quod, ut etiam 1. Timoth. 5, Testimonium habens, si liberos educavit, si hospitalis fuit, si sanctorum pedes lavit, si afflictis subvenit: id est,
Talis est illa collati gentilium cum Iudaeis Rom. 2. Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint: id est, Si facerent. De quo loco in prima parte in voce Lex. Non videbit me homo et vivet, pro, si viderit, non vivet. Quisquis te angariaverit, quisquis te percusserit in alteram malam, etc. pro, si quis te percusserit aut angariaverit. Sic omnes Dei minae conditionaliter intelliguntur, Ionae 1, Adhuc 40 dies et Ninive subvertetur, scilicet, si non poenituerit. Sic, Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud: id est, si destruxeritis. Cum omnia feceritis, dicite,
quam aliae. Mathematicae res, cum sint in
liberet veluti quandam Hypotyposin huiusmodi sententiarum habere, diceres Latinas sententias incedere veluti ornatas suis vestibus puellas, Hebraeas vero, veluti oneratas, et quidem ita oneratas, ut in omni parte corporis aliquid oneris haereret, in capite, tergo, manibus, sinu, ex cingulo, etc. Causa huius densitatis rerum partim supra ostensa est, partim postea patebit luculentius.
Exemplo sit locus Ephes. 6, ubi principali orationi variis nominibus et participiis longam appendicem decem conditiones continentem alligat: Servi obedite iis, qui domini sunt iuxta
potestis, adhuc enim carnales estis. Hae proximae voces sequentium propositio sunt, in quibus declarat et probat, quod sint carnales. 1. Cor. 12, Quemadmodum enim corpus est unum, et membra habet multa, omnia aut membra corporis unius multa cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta: quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo, alterum ex Gal. 2, ubi non facile est divinare, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus.
Hoc ultimum membrum, quasi ex praecedentibus dependens, principalis propositio est totius epistolae. Sic Gal. 2, ex narratione sui certaminis cum Petro, transit ad propositionem principalem: Nos natura Iudaei scientes non iustificari hominem ex operibus legis, in Christum credidimus, etc.
Si Prophetae et Apostoli ac Evangelistae in concionibus diligenter accurateque separarent confirmationem a confutatione, ut solent Graeci Latinique oratores, facilius se lector ex eis expedire posset. Verum id sacri scriptores non faciunt, ob plures causas: primum propterea,
ad precationem opis Dei, ut qui sciant, tum se frustra hortari, tum auditores sine profectu conari, nisi praesens Dei auxilium ubique adsit: ut Ephes. 3. versu 13. hortatur eos, ne relanguescant in studio pietatis: mox id ipsum illis a Deo precatur, inquiens: Huius rei gratia genua flecto, etc.
Precationes ac Dei celebrationes saepe obiter inseruntur, accidentibus subitis motibus spiritus, aut etiam tentationibus, turbationibus, aut aliis mutationibus spiritualibus. Sic Christus ipse iam subito exultat spiritu, et Deo gratias agit, Matth. 10. Lucae 10. Iam
aut toto incipit, et in id etiam desinit, interposita enumeratione partium aut specierum: ut 1 Cor. 3, in fine incipit ac desinit sententia verbis, Omnia sunt vestra. Interponit autem enumerationem, sive Paulus, sive Apollo, sive mundus, sive vita, sive mors, sive praesentia, sive futura, etc. Sic Col. 3, incipit a genere: Mortificate membra vestra terrestria: et desinit etiam in genus, exuere et induere novum hominem: interponit autem variorum peccatorum enumerationem.
Membra aliquando vel antecedentia, vel consequentia, vel etiam media desunt, ut non raro
non habita ratione afflictionum, aut ullius ignominiae inde sibi provenientis. Accidit ergo ei id, quod iam olim Scriptura praedixerat, fore, ut impetus furorque impiorum Deo resistentium incideret in hunc eius legatum aut ministrum: ea hisce verbis pronunciat: Opprobria opprobrantium, etc. Sic et alias saepe dicta veteris Testamenti durius applicantur, quantum quidem ad sermonem attinet, ut in Eclipsi ostendi: tametsi idem interdum accidat etiam in aliarum sententiarum connexione.
Quod eam dem sententiam constabilire soleam, simul affirmative et negative, in
probet Deus. Sic, qualem orationem, et denique quale ieiunium. Ubi per Antithesin tum vera tum falsa forma depingitur. Eadem forma ibidem indicatur, quales thesauros quaerere aut non quaerere debeamus. Sic, Qui confitebitur, Qui non confitebitur. Nolite tim ere occidentes corpus, sed timete, etc. Si remiseritis, Si non remiseritis.
Cum aliqua res, aut sententia primo loco, idque etiam cum voce primum ponitur, non semper adduntur sequentes. Ponitur igitur sententia aut res, tanquam primaria. Rom. 1, Primum gratias ago Deo meo, etc. ubi non sequitur,
corpus, sed timete, etc. Si remiseritis, Si non remiseritis.
Cum aliqua res, aut sententia primo loco, idque etiam cum voce primum ponitur, non semper adduntur sequentes. Ponitur igitur sententia aut res, tanquam primaria. Rom. 1, Primum gratias ago Deo meo, etc. ubi non sequitur, secundo. Sic Rom. 3, Primum quidem, quod concredita sunt eis oracula Dei: id est, Primarium et praecipuum est illud. Lucas Actorum primo incipit dicere de primo libro. quem composuerit de actis et dictis Christi, nec tamen facit mentionem secundi, sed simpliciter
mentionem secundi, sed simpliciter continuat
narrationem Apostolicorum actorum cum Christi gestis. Dicit igitur primum quidem librum, nec tamen addit Antapodoton: secundum autem vel alterum, hunc vero, etc.
Cum praecedit altera pars collationis, non semper sequens seu applicativa correspondet. Aliquando contra prior deest, praesertim cum facile ex praecedentibus subintelligi potest, De quo in Similitudinibus, et capite de Laconismo plenius dicetur.
Multae
venire ad vos, ut aliquem fructum ex vobis perciperem, sed impeditus sum. Omnibus debitor sum. Paratus igitur sum et vos docere. Post hasce tot veluti puras assertiones, sequitur ratio a praestantia et eximia utilitate Evangelii: Non enim me pudet Evangelii: Iustitia enim Dei patefit in eo, etc.
Sic mox ponitur propositio, revelari caelitus iram Dei super omnes peccatores, quae in sequentibus non comfirmatur: sed potius tantum explicatur per integra duo capita, dum indicatur, quam varii et foedi peccatores ac peccata sint, tum inter Ethnicos, tum et inter Iudaeos.
ex alio in aliud, ut saepe ita labendo in eandem propositionem rei propriam, ex qua delapsi erant, revertantur, et fiat quasi circulus quidam sensuum: ut Eph. 3, Si quidem audivistis dispensationem gratiae Dei datam mihi erga vos, quod secundum revelationem notum fecit mihi mysterium, etc. Post multa addit, Per Evangelium, cuius factus sum minister. Hic principalis propositio erat, iussum se esse docere gentes Evangelium: ex ea per varias propositiones labitur, donec tandem eodem revertatur, Cuius ego factus sum minister.
Eadem ratione primo capite eiusdem
quod prius in genere dictum est, postea per singulas species aut partes, vel declarandi vel amplificandi causa, aut etiam propter solam consuetudinem linguae partitum recensent. Psalmo 115, Idola eorum aurum et argentum, et opera manuum hominis, os, oculi, nares, manus eis sunt, et non, etc. Deut. 7, Ne iungas affinitatem cum eis, filiam tuam ne des filio eius, et filiam eius ne accipias filio tuo. De hoc etiam paulo ante dixi.
Huc referre possis etiam expolitionem aut expositionem. Vetus vero et sane naturalis quaedam sermonis figura videtur esse, ut primum
Initio Adelphorum quoque Terentii est aptum huius locutionis exemplum: Si usquam abes, satius est ea tibi evenire, quae uxor irata cogitat, quam quae propitii parentes. Nam uxor de absente marito sic cogitat, etc. Ego vero de absente filio haec timeo, etc. Sic Iliados sexto: Qualis est filiorum generatio aut genus, talis et hominum: folia enim alia in autumno decutiuntur vento, alia vere primo crescunt. Sic et homines alii quidem intereunt, alii vero succrescunt.
Tale
Initio Adelphorum quoque Terentii est aptum huius locutionis exemplum: Si usquam abes, satius est ea tibi evenire, quae uxor irata cogitat, quam quae propitii parentes. Nam uxor de absente marito sic cogitat, etc. Ego vero de absente filio haec timeo, etc. Sic Iliados sexto: Qualis est filiorum generatio aut genus, talis et hominum: folia enim alia in autumno decutiuntur vento, alia vere primo crescunt. Sic et homines alii quidem intereunt, alii vero succrescunt.
Tale exemplum et apud Demosthenem Olynth. 1.
totius enumerentur: sed res ipsa latius extenditur, et clarius evoluitur. Exempla. Rom. 1, Quamobrem tradidit eos Deus in cupiditates ignominiosas. Expolitio propositionis: Nam et feminae illorum mutaverunt naturalem usum in eum, qui est praeter naturam: similiterque et masculi relicto, etc. recenset ignominiosas cupiditates.
Ibidem propositio: Et quemadmodum non probaverunt, ut Deum agnoscerent: ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent, quae non conveniebat. Expolitio: Repletos omni iniustitia, etc. Ro. 2. Propositio: Qui redditurus
naturam: similiterque et masculi relicto, etc. recenset ignominiosas cupiditates.
Ibidem propositio: Et quemadmodum non probaverunt, ut Deum agnoscerent: ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent, quae non conveniebat. Expolitio: Repletos omni iniustitia, etc. Ro. 2. Propositio: Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua. Expolitio propositionis: His quidem, qui perseverantes in benefaciendo gloriam et honorem, etc. his vero qui sunt contentiosi, et qui veritati quidem non obtemperant, sed obtemperant iniustitiae, ventura est
ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent, quae non conveniebat. Expolitio: Repletos omni iniustitia, etc. Ro. 2. Propositio: Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua. Expolitio propositionis: His quidem, qui perseverantes in benefaciendo gloriam et honorem, etc. his vero qui sunt contentiosi, et qui veritati quidem non obtemperant, sed obtemperant iniustitiae, ventura est indignatio et ira, etc. Galat. 6. Propositio: Quicquid enim seminaverit, hoc et metet. Expolitio: Nam qui seminat in carnem suam, de carne sua metet
Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua. Expolitio propositionis: His quidem, qui perseverantes in benefaciendo gloriam et honorem, etc. his vero qui sunt contentiosi, et qui veritati quidem non obtemperant, sed obtemperant iniustitiae, ventura est indignatio et ira, etc. Galat. 6. Propositio: Quicquid enim seminaverit, hoc et metet. Expolitio: Nam qui seminat in carnem suam, de carne sua metet corruptionem: sed qui seminat in spiritum, de spiritu metet vitam aeternam. 1 Cor. 8. Propositio: Atqui esca nos non commendat Deo. Expolitio: Neque enim si
propositionis: Quoniam enim per sapientiam Dei, non cognovit Deum mundus: visum est Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes.
1 Cor. 3. Propositio: Unusquisque propriam mercedem accipiet, secundum proprium laborem. Explicatio: Nam Dei sumus collaboratores, etc. usque ad, Sic tamen tanquam per ignem.
1 Cor. 6. Propositio: Omnes scitis, quod iniusti regnum Dei non possidebunt. Expolitio: Nolite errare, nec scortatores, etc. usque ad, Regnum Dei non possidebunt. 1 Cor. 7. Propositio: Unumquemque ut vocavit Deus,
propriam mercedem accipiet, secundum proprium laborem. Explicatio: Nam Dei sumus collaboratores, etc. usque ad, Sic tamen tanquam per ignem.
1 Cor. 6. Propositio: Omnes scitis, quod iniusti regnum Dei non possidebunt. Expolitio: Nolite errare, nec scortatores, etc. usque ad, Regnum Dei non possidebunt. 1 Cor. 7. Propositio: Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet. Explicatio: Servus vocatus es? ne, etc. usque ad, Non circumcidatur.
Est vero haec ipsa forma sermonis, ut paulo ante dixi, alias eiusmodi, ut statim ab initio
ignem.
1 Cor. 6. Propositio: Omnes scitis, quod iniusti regnum Dei non possidebunt. Expolitio: Nolite errare, nec scortatores, etc. usque ad, Regnum Dei non possidebunt. 1 Cor. 7. Propositio: Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet. Explicatio: Servus vocatus es? ne, etc. usque ad, Non circumcidatur.
Est vero haec ipsa forma sermonis, ut paulo ante dixi, alias eiusmodi, ut statim ab initio res in uno genere vel toto proponatur, cuiusmodi sunt praecedentia exempla: alias vero tam illa propositio, quam eius explicatio sit bimembris, seu duo
adiecerim.
Talia sunt duo exempla Gen. 2. Primum enim breviter proponit bimembrem propositionem: Plantavit quoque Dominus hortum in Eden ab Oriente, et posuit illuc hominem, quem finxerat. Mox vero exponit, tum quomodo hortum plantaverit. Fecit enim germinare Dominus, etc. tum qua ratione et conditione hominem in hortum collocaverit. Qua expositione finita, mox denuo breviter proponit, et consequenter propositionem bimembrem exponit: inquit enim: Non est bonum esse hominem solum, Faciam ei adiutorium, quod sit coram eo. Mox exponit primum, quomodo Adamus
tulitque unum ex costis illius, et clausit carnem pro ea, et aedificavit Dominus Deus costam, quam acceperat de homine, in mulierem, et adduxit eam ad hominem illum, et ait homo ille: Hac vice os de ossibus meis, et caro de carne mea: tunc vocabitur virago, eo quod de viro sumpta sit ipsa, etc.
Deut. 26.
parte qua imbecillis erat per carnem, ut iustificatio legis impleretur in nobis,
Nam etiamsi sunt, qui dicantur Dii. sive in caelo sive in terra, quemadmodum sunt dii multi et domini multi:
nobis tamen unus est Deus, qui est pater ille, ex quo omnia, et nos in illum, et unus dominus Iesus Christus, per quem omnia, et nos per illum, etc.
1 Cor. 12. Propositio:
illum, etc.
1 Cor. 12. Propositio:
eius generis restant
propter Christum, vos autem prudentes per Christum: nos imbecilles, vos autem validi: vos clari, etc. Veluti excrementa mundi facti sumus omnium reiectamentum ad hunc usque diem. 1 Cor. 3, Omnia namque vestra sunt, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, etc. Omnia namque vestra sunt, vos autem Christi, Christus vero Dei. 1 Cor. 1, Videtis enim vocationem vestram fratres, quod non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi claro genere nati, verum quae stulta erant secundum mundum elegit Deus, etc. Et ea
sive vita, etc. Omnia namque vestra sunt, vos autem Christi, Christus vero Dei. 1 Cor. 1, Videtis enim vocationem vestram fratres, quod non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi claro genere nati, verum quae stulta erant secundum mundum elegit Deus, etc. Et ea quae non erunt, ut ea quae sunt, obliteraret, ut ne gloriaretur ulla caro coram ipso. 1 Cor. 7, Caeterum illud dico fratres, tempus contractum est. Superest ut qui habent uxores, non habeant, et qui utuntur mundo, tanquam non utantur. Rom. 1, Et quemadmodum non probaverunt, ut
contractum est. Superest ut qui habent uxores, non habeant, et qui utuntur mundo, tanquam non utantur. Rom. 1, Et quemadmodum non probaverunt, ut Deum agnoscerent: ita tradidit eos Deus in reprobam mentem, ut facerent quae non conveniebat, repleti omni iniustitia, scortatione, versutia, etc. non solum ea faciunt, verum etiam assentiuntur iis qui faciunt. Rom. 12, post longam praeceptorum enumerationem addit, procurantes bona in conspectu omnium.
Correspondent saepe sententiae plures sibi invicem certa serie, et etiam ubi sequentes non sunt explicationes
Annot. pro exemplo Anantapodoti, et prolatis similibus exemplis ex Aristophane et Cicerone docet esse Atticae linguae proprietatem. Sic referunt inter Anantapodota, quod Rom. 5, altorum membrum collationis deest: Sicut per unum hominem intravit peccatum et mors, sic etiam contra iustitia, etc.
In constructione ponunt Grammatici inter alia exempla Anacoluthi, seu male sequentis aut respondentis etiam hoc Terentii: Nos omnes quibus est obiectus alicunde labor, priusquam id rescitum est, lucro est. Nos omnes, Lucro est, non consonat. Dicendum esset, Nobis omnibus
quam vos omnes.
Est illustre Anacoluthon in illo disticho Catonis: Qui simulat verbis, nec corde est fidus amicus:
Tu quoque fac simile: sic ars deluditur arte. Simile prorsus est Marc. 6, Quicunque non receperint vos nec audierint: egressi inde excutite pulverem, etc. Qui simulat, deludatur a te vicissim simulatione benevolentiae. Est igitur Anacoluthon, cum vel verba, vel etiam sensus apte principio orationis non respondet. Aliquando enim sensus redditur prorsus diversa oratione aut verbis; ut non nisi ab attento lectore animadverti
queat redditum esse membrum, quod praecedentia requirebant. Rom. 8, Quod enim erat impossibile legi, in quo erat infirma per carnem, Deus misso filio suo in similitudine carnis peccati, et de peccato damnavit peccatum in carne, ut iustitia legis compleatur in nobis, etc. Dicendum erat: Quod erat impossibile legi ob defectum humanarum virium in obediendo, ut videlicet aboleret peccatum, et suum ius obtineret, aut flagitatam iustitiam consequeretur: hoc Deus misso filio suo incarnato praestitit, abolendo peccatum, et persolvendo iustitiam legi debitam,
hac ratione, nempe mittendo filium suum, vel potius adest quidem redditum membrum, sed aliis verbis expressum, quam quae tum perspicuitas, tum et praecedens oratio desiderasset. Nam illud quod erat legi impossibile, omnino requirebat correspondentia verba, Hoc Deus effecit aut praestitit, etc.
Valde ergo varia Anantapodota reperiuntur in sacris Literis, quae tamen ab attento et intelligente lectore non difficulter subintelligi queunt. ut 1 Timoth. 1, Apostolus mox post salvationem dicit: Sicut te iussi manere Ephesi, et quibusdam praecipere non diversa aut
longum Hyperbaton, aut potius
ad sensum quam ad constructionem redditur. Rom. 3,
Sic Rom. 5, Sicut per unum hominem peccatum et mors in mundum introivit, etc. qui est typus venturi. Hoc posterius membrum est collationi brevissime attextum. Sed partim ex praecedentibus, partim ex sequenti correctione. Verum non sicut peccatum, sic etiam donum, etc. facile ab attento ac intelligente lectore subintelligi potest.
Huc possis referre Anantapodota, cum incipit scriptor aliqua ordine enumerare, et posito uno aut altero reliqua non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem
Huc possis referre Anantapodota, cum incipit scriptor aliqua ordine enumerare, et posito uno aut altero reliqua non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem modum. Primum quidem enim, quod concrediti sunt eis sermones Dei, etc. Aliqui tamen putant ibi Primum, non requirere sequentia membra, sed tantum significare initium orationis, aut id quod primarium aut praecipuum dicimus.
Verum observetur sane, quod supra monui, aliquos pro eodem habere Anacoluthon et Anantapodoton, ut utrunque sit, cum vel
diversis.
Deinde iterationes quae eisdem vocibus repetunt, alias in eodem commate unam aut duas voces repetunt, quae postea a nobis repetitiones significationis seu Etymologicae vocabuntur: ut Lev. 6, Struet ligna sacerdos mane mane, Lev. [14,] In die sabbati, in die sabbati, etc. Idque vel in eadem forma vocis, seu in
eodem casu, ut in praecedenti exemplo, vel in diverso: ut, Sanctum sanctorum, sabbatum sabbatorum, comedendo comedet.
Alias integram orationem, vel
alias ambaeillae orationes repetitae, absolutae sunt, alias altera tantum, et plerunque posterior: ut in praecedenti exemplo bis perfecta oratione praecipit, Ignis semper accensus erit, nec unquam extinguetur. Hic autem tantum posterior, ut Gal. 2, Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, etc. Mihi enim ii qui videbantur, nihil contulerunt.
Fiunt autem repetitiones propter multas causas, sed tamen nos tres quasdam generales ponemus: Alias enim repetunt significationis gratia, quas Etymologicas, docendi gratia, nominabimus.
Alias quidem filo ac textura
in omnibus linguis usitata. Eph. 1, In quem et vos, audito sermone veritatis et Evangelio salutis vestrae, in quem credidistis.
Nec tamen illa priora ociosa sunt: continent enim amplificationem, Iudaei et non gentiles. Item causam credendi, Scientes quod non iustificatur, etc. Sic et in aliis exemplis plurimis.
Saepe quoque non solum perficiendae sententiae gratia repetunt, sed ut etiam priora obscurius dicta nonnihil declarent: ut Genes. 15, Et dixit Abraham, Domine quid dabis mihi? et ego incedo sterilis, et filius ministrationis meae domus,
Abraham: En mihi non dedisti semen, et ecce filius domus meae ipse haereditat me. Aliquando non iisdem, sed diversis verbis synonymis, tamen illud initium repetunt: 2 Corinth. 10, Ego Paulus adhortor: deinde interpositis quibusdam de mansuetudine Christi et sua humilitate, repetit, precor, etc.
Saepe igitur tantum nominativo posito statim aliam formam orationis inchoant, et nominativum per pronomen aliquod relativum, alias in alio casu referunt, vel etiam tantum subintelligunt. Gen. 17, Sarai uxor tua, non vocabis Sarai nomen eius, sed Sara nomen eius. Exod. 16,
vero posito nominativo et verbo. Exod. 12, Et fecerunt omnes filii Israel sicut praecepit Dominus Mosi et Aharoni, sic fecerunt.
Aliquando etiam posito casu verbum sequente orationem iterant, ut in superius dato exemplo ex secundo ad Galat. Ab iis vero qui videbantur, etc.
Alias vero aliis sententiae partibus positis fit repetitio. Neque enim tantam varietatem regulis complecti facile possumus. Fit etiam repetitio propter additionem diversorum genitivorum. Isa. 4, In spiritu iudicii et spiritu ardoris. Sic forte spiritus sapientiae, spiritus
malae essent filiae Canaan in oculis Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Machlad filiam Ismaelis filii filii Abraham, sororem Nebaod ad reliquas uxores suas sibi in coniugem: id est, Cum vidisset Esau displicere patri suo Ethnicas mulieres, duxit unam ex sua cognatione, etc.
Verum de hoc syntactico repetitionum genere dicemus aliquid in regulis de cohaerentia sententiarum Pauli. Hactenus de repetitionibus Syntacticis dictum sit, iam consequenter de Rhetoricis dicendum erit.
Tertium Iterationum genus, quod superius Rhetoricum
admonet non esse inanem
vehementem et certam confirmationem. Tales iterationes sunt in Evangelistis innumerae. Matth. 10, Non est discipulus supra magistrum, neque servus supra dominum, etc. Nihil est opertum, quod non revelabitur: et nihil occultum, quod non cognoscetur. Quod dico vobis in tenebris, etc. Quod in aurem auditis, etc. Iob 38, multis verbis et veluti quadam amplificatione, describitur mare certis conclusum limitibus, quos transire ei non licet. Hucusque venies (inquit Deus) et non adiicies ut transeas: et hic ponet impetus tuus elationem fluctuum tuorum.
iterationes sunt in Evangelistis innumerae. Matth. 10, Non est discipulus supra magistrum, neque servus supra dominum, etc. Nihil est opertum, quod non revelabitur: et nihil occultum, quod non cognoscetur. Quod dico vobis in tenebris, etc. Quod in aurem auditis, etc. Iob 38, multis verbis et veluti quadam amplificatione, describitur mare certis conclusum limitibus, quos transire ei non licet. Hucusque venies (inquit Deus) et non adiicies ut transeas: et hic ponet impetus tuus elationem fluctuum tuorum.
Aliquando vero necessitas
Paulo est, imbecillum et impium esse. Rom. 2, Persistentibus in bono opere gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Idem est, persistere in bono opere, et quaerere vitam aeternam. Sic mox, Contentiosis et inobedientibus veritati, obedientibus autem iniustitiae, etc. operantibus malum. Rom. 6, An nescitis, quod cui vos sistitis servos ad obediendum, eius servi estis, cui obeditis. Repetit denuo illud Cui obeditis. 1 Cor. 6, Corpora vestra sunt templa spiritus, qui est in vobis. Idem est, esse templum spiritus, et habere spiritum Dei in se.
quod bonum sit homini ita esse. et mox 10, Si ego cum gratiarum actione participo, cur blasphemor, de quo ego gratias ago? bis inculcatur id quod praecipue expendi volebat obiiciens. Col. 1, Nam per eum omnia condita sunt quae in caelis et quae in terris, visibilia et invisibilia, etc. omnia per eum et in eum condita sunt. 2 Corinth. duodecimo: Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis palus, angelus satanae ut me colaphizet, ne ultra modum efferrer: ita in uno membro orationis bis repetitur, Ne supra modum efferrer, initio et in fine.
patri et matri suae, et ivit in Syriam. Repetit post multa verba, ut addat sequentia: Et vidit Esau, quod malae essent filiae Canaan in oculis Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Mahelath filiam Ismaelis. Item Rom. 1, Propterea tradiditeos Deus in cupiditates cordium, etc. Repetit paulo post haec eadem, quo possit animadverti cohaerentia, quae alioqui turbatur per interposita: Qui immutaverunt, etc. Repetit autem sic: Quare tradidit eos Deus in passiones ignominiosas. Nam et mulieres eorum, immutaverunt, etc. Verum haec sane ad
Isaac patris sui, et abiit Esau ad Ismaelem, et accepit Mahelath filiam Ismaelis. Item Rom. 1, Propterea tradiditeos Deus in cupiditates cordium, etc. Repetit paulo post haec eadem, quo possit animadverti cohaerentia, quae alioqui turbatur per interposita: Qui immutaverunt, etc. Repetit autem sic: Quare tradidit eos Deus in passiones ignominiosas. Nam et mulieres eorum, immutaverunt, etc. Verum haec sane ad Epanalepsin reiiciantur.
Cum orationem aliquam inchoant, saepe admodum vel multis verbis illud principium onerant, ut aliqua
in cupiditates cordium, etc. Repetit paulo post haec eadem, quo possit animadverti cohaerentia, quae alioqui turbatur per interposita: Qui immutaverunt, etc. Repetit autem sic: Quare tradidit eos Deus in passiones ignominiosas. Nam et mulieres eorum, immutaverunt, etc. Verum haec sane ad Epanalepsin reiiciantur.
Cum orationem aliquam inchoant, saepe admodum vel multis verbis illud principium onerant, ut aliqua necessaria de eo subiecto dicant, illudve pro dignitate describant, vel etiam statim in aliquam coniunctam materiam delabuntur:
nondum addito verbo, quod affirmet se facere aut pati, statim digreditur ad occupationem obiectionis, cur ipse potissimum pro Ethnicis sit solicitus. Qua digressione finita, tandem revertitur ad propositam orationem, et eam pene totam refingit: Huius rei gratia flecto genua mea ad patrem, etc. Non tamen apponit hic eas dictiones, quas in principio posuerat, nempe, Ego Paulus vinctus: et, Pro vobis Ethnicis. Itaque quanquam in sequenti repetitione plerunque integram orationem repetat: illud tamen relictum in principio fragmentum, non est omnino ociosum: sed plurimum ad huius
fuit efficax in Petro ad Apostolatum circumcisionis, efficax fuit et in me inter gentes (repetit) Et cum cognovissent gratiam datam mihi, Iacobus, Cephas et Ioannes, qui videbantur columnae esse, dextras dederunt mihi et Barnabae societatis, ut nos inter gentes, ipsi vero in circumcisionem, etc. Tertium quoque exemplum est eodem capite in his verbis: Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores: (digreditur) quoniam scimus non iustificari hominem ex operibus legis, nisi per fidem Iesu Christi (repetit:) Et nos in Christum Iesum credidimus, ut iustificaremur ex fide Christi,
scimus non iustificari hominem ex operibus legis, nisi per fidem Iesu Christi (repetit:) Et nos in Christum Iesum credidimus, ut iustificaremur ex fide Christi, et non ex operibus legis. In hoc exemplo repetit illud: Et nos, quandoquidem erat longius digressus ad illa: Quoniam scimus, etc. Ratio autem, cur denuo refingant totam orationem, est, quod nequit oratio intelligi, nisi auditor principium, simul et finem animo complecti possit. Quare cum propter digressionem principium iam sit remotius, quam ut eius possit auditor recordari, et cogitatione cum illis quae adhuc
Sic dicit Dominus, adhuc audietur in loco isto (de quo vos dicitis, quod sit devastatus, ut non sit in eo homo nec iumentum: et in civitatibus Iuda, et in plateis Ierusalem desolatio, ut non sit homo, et non sit habitator, non sit iumentum.) vox gaudii et laeticiae, vox sponsi et sponsae, etc. Talis Parenthesis est Isa. 42, Sic dicit Dominus creator caeli et exteriorum eorum, etc.
In talibus autem Parenthesibus, Hebraei suo proprio more nonnun quam initium orationis aut primum extremum ob longitudinem interpositorum per Epanalepsin resumunt, vel
eo homo nec iumentum: et in civitatibus Iuda, et in plateis Ierusalem desolatio, ut non sit homo, et non sit habitator, non sit iumentum.) vox gaudii et laeticiae, vox sponsi et sponsae, etc. Talis Parenthesis est Isa. 42, Sic dicit Dominus creator caeli et exteriorum eorum, etc.
In talibus autem Parenthesibus, Hebraei suo proprio more nonnun quam initium orationis aut primum extremum ob longitudinem interpositorum per Epanalepsin resumunt, vel eisdem vel vicinis verbis, sicut praecedentia exempla. 1. Cor. 12, et Gal. 2, indicant, et supra in
Deus in desideria cordis eorum, in immundiciam, ut contumeliis afficiant corpora in semetipsis (qui commutaverunt veritatem in mendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam creatori, qui est benedictus in secula, Amen.) Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae, etc. quas pergit prolixe enumerare. Gal. 2, Cum vidissent, quod creditum est mihi Evangelium praeputii, sicut Petro circumcisionis (qui enim efficax fuit in Petro in Apostolatum circumcisionis, efficax fuit et in me inter gentes.) Et cum cognovissent gratiam datam mihi, dederunt dextras.
iis quae idolis immolantur, scimus. (Nam omnes scientiam habemus, scientia inflat, charitas vero aedificat. Quod si aliquis putat, se aliquid scire, nondum quicquam novit, ut oportet scire. Sed si quis diligit Deum, is cognitus est ab eo.) De esu igitur eorum quae idolis immolantur, scimus, etc. Hic et Parenthesis est, et initii repetitio.
Vicinum quid Parenthesi est, et tamen non proprie Parenthesis Latina, quod interdum aliquod sequens membrum longius ab antecedente avulsum est, interpositis aliis, ut non facile appareat cohaerentia. Act. 5, Per manus
sunt in Allegoria. Haec enim sunt duo testamenta, unum quidem in monte Syna in servitutem generans, quae est Agar. Syna enim mons est in Arabia, quae coniuncta est huic, quae nunc est Hierusalem, et servit cum filiis suis. Quae autem sursum est Hierusalem, libera est, quae est mater nostra, etc.
Itemque ibi ratiocinatur et dicit: Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum, nemo irritum facit aut superordinat. Abrahae dictae sunt promissiones, et semini eius. Non dicit, In seminibus, tanquam in multis: sed tanquam in uno, Et semini tuo quod
quod sibi ipse proposuit: Lex ergo adversus promissa Dei? et respondit, Absit. Reddiditque rationem, dicens: Si enim data esset lex quae posset vivificare, vere ex lege esset iustitia: sed conclusit scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide IESU Christi daretur credentibus, etc. vel si quid eiusmodi est.
Pertinet ergo ad docendi curam non solum aperire clausa, et nodos salvere quaestionum: sed etiam tum hoc agitur aliis quaestionibus, quae fortassis inciderint, ne id quod dicimus, improbetur per illas aut refellatur, occurrere: si tamen et ipsa
Movent quoque vehementer exempla virtutum, vitiorum aut factorum praestantium, laudatorum aut turpium.
Movent Epitheta, praesertim significantia, operosa, viva, aut etiam genuinam rei naturam pingentia: ut cum additur Deo, creator, iustus, misericors, omnipotens, aeternus, vivus, etc. Durum est incidere in manus viventis Dei.
Movent vero potissimum Epitheta habentia Hyperbolen et Metaphoram: ut, Cor lapideum, adamantinum, cervix ferrea, frons aerea. Talis est illa brevis descriptio Nabalis post auditum iam praesens periculum, imminens a Davide: Et mortuum
Paulus prorsus in genere, quod haeredes, donec parvi ac sub tutoribus sunt, similes sint servis: sed postea excusso iugo, non tantum libertatem, sed etiam dominium recipiant. Deinde transit aut applicat sermonem ad seipsum ac auditores in prima persona: Ita et nos, cum essemus infantes, etc. ut haereditatem recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei
libertatem, sed etiam dominium recipiant. Deinde transit aut applicat sermonem ad seipsum ac auditores in prima persona: Ita et nos, cum essemus infantes, etc. ut haereditatem recipiamus. Mox etiam propius rem eam ad ipsos auditores Galatas admovet: Quod autem sitis filii, etc. postremo veluti unum quendam singularem ex auditoribus apprehendit et alloquitur: Quare non amplius es servus, sed filius: quod si filius, etiam haeres Dei per Christum. Sic eo sermonem tandem deducit, quasi tota illa tractatio ad unum aliquem ex Galatis pertineat, sub cuius tamen
in medio omnibus in exemplum sisteret, et aspero sermone flagellaret, ut singuli se agnoscant sic separatim a Paulo flagellari, singulique eos quasi cruciatus in seipsis sentiant: Ecce, inquit, tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege, et gloriaris in Deo: et nosti eius voluntatem, etc. Qui igitur doces alium, teipsum non doces: qui praedicas non furandum, furaris, etc. Ubi illud Ecce, totam illam disceptationem mirabiliter sub oculos subiicit, quasi eam coram digito monstraret.
Sic cum Rom. 7, se pro exemplo proponit duorum Adamorum inter se
sic separatim a Paulo flagellari, singulique eos quasi cruciatus in seipsis sentiant: Ecce, inquit, tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege, et gloriaris in Deo: et nosti eius voluntatem, etc. Qui igitur doces alium, teipsum non doces: qui praedicas non furandum, furaris, etc. Ubi illud Ecce, totam illam disceptationem mirabiliter sub oculos subiicit, quasi eam coram digito monstraret.
Sic cum Rom. 7, se pro exemplo proponit duorum Adamorum inter se contendentium, dupliciter auget sermonis efficaciam, tum quod eam controversiam in certa persona
tum quod in tali ac tanta persona. Scivit enim se non tantum Apostolum Christi esse, ac tam late Evangelium propagasse, sed etiam cognitione et zelo pietatis innumeros alios excellere. Sic Rom. 12. 13 et 14, unum aliquem alloquens, singulos separatim alloquitur: Si esurierit inimicus tuus, etc. Vis non timere magistratum? fac bonum, etc. Cur tu iudicas fratrem tuum? Eodem modo et saepe alias a toto genere ad individuum aut unam singularem personam, disserendo Scriptura descendit. Hac causa saepissime sane etiam in veteri Testamento numerus pluralis in singularem
Apostolum Christi esse, ac tam late Evangelium propagasse, sed etiam cognitione et zelo pietatis innumeros alios excellere. Sic Rom. 12. 13 et 14, unum aliquem alloquens, singulos separatim alloquitur: Si esurierit inimicus tuus, etc. Vis non timere magistratum? fac bonum, etc. Cur tu iudicas fratrem tuum? Eodem modo et saepe alias a toto genere ad individuum aut unam singularem personam, disserendo Scriptura descendit. Hac causa saepissime sane etiam in veteri Testamento numerus pluralis in singularem vertitur.
Sic Gal. 6, Fratres, si quis
modo et saepe alias a toto genere ad individuum aut unam singularem personam, disserendo Scriptura descendit. Hac causa saepissime sane etiam in veteri Testamento numerus pluralis in singularem vertitur.
Sic Gal. 6, Fratres, si quis praeoccupatus fuerit, instaurate hominem, etc, considerans temetipsum, ne et tu tenteris. Popularis meus Hieronymus hoc loco arguit Paulum anacoluthi et imperitiae sermonis: sed non animadvertit virtutem orationis Paulinae, qui hîc studio a numero plurali transit ad singularem, ut unum aliquem separatim tanquam prae caeteris
cum ornatu coniunxerit. Iucunditas enim orationis partim est in gradationibus, Praescivit, praedestinavit, vocavit, iustificavit, glorificavit: partim in similiter desinentibus et cadentibus,
sic urgetur auditor, quasi non habeat quod respondeat. Item acrius est, An tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, quam si simpliciter negasset. Ad idem faciunt Incisa, ab eadem dictione incipientia, sicut modo retuli, velut et in illo: Neque mors, neque vita, neque angeli, etc. Grandem autem orationem illa proprie reddunt, quod velut afflatus numine nihil humile loquitur, proponit enim magnifice: Scimus quod diligentibus Deum omnia, etc. Deinde totus sermo constat magnificis tum rebus, tum personis: Mors, vita, fortitudo, altitudo: Deus, Christus,
Incisa, ab eadem dictione incipientia, sicut modo retuli, velut et in illo: Neque mors, neque vita, neque angeli, etc. Grandem autem orationem illa proprie reddunt, quod velut afflatus numine nihil humile loquitur, proponit enim magnifice: Scimus quod diligentibus Deum omnia, etc. Deinde totus sermo constat magnificis tum rebus, tum personis: Mors, vita, fortitudo, altitudo: Deus, Christus, ad dextram Dei, angeli, principatus, virtutes. Quin et illud magnificum, In his
et sitimus, et nudi sumus, et colaphis caedimur: et incertis vagamur sedibus, et laboramus operantes propriis manibus. Male audientes, benedicimus: persecutionem patientes, sustinemus. Conviciis affecti, obsecramus. Velute excrementa mundi facti sumus omnium reiectamentum ad hunc usque diem, etc. Ubi sermo est grandis: primum, quia res sunt grandes, extrema nuditas generis humani, fastus Corinthiorum, et Apostolorum miseria. Verba quoque sunt grandia ratione significationis, Gloriaris, saturati, ditati, regnastis, Apostoli omnium miserrimi, morti addicti, spectaculum mundo,
generis humani, fastus Corinthiorum, et Apostolorum miseria. Verba quoque sunt grandia ratione significationis, Gloriaris, saturati, ditati, regnastis, Apostoli omnium miserrimi, morti addicti, spectaculum mundo, angelis et hominibus, stulti, prudentes, gloriosi, ignominiosi: et aliae, etc. Vehemens etiam oratio et ardens est, quia urget primum acribus interrogationibus totum hominem omni spirituali bono penitus spoliantibus et simul obiurgantibus, sunt vero tales interrogationes multo acriores simplicibus affirmationibus aut negationibus: deinde quasi sarcasmis quibusdam,
quia urget primum acribus interrogationibus totum hominem omni spirituali bono penitus spoliantibus et simul obiurgantibus, sunt vero tales interrogationes multo acriores simplicibus affirmationibus aut negationibus: deinde quasi sarcasmis quibusdam, Iam saturati estis, iam ditati estis, etc. postremo comparatione suae durae sortis ac militiae odiose premit Corinthios, quasi ipse tantus Apostolus multo duriorem sortem sustineat, ipsis multoque sit abiectior.
Plenitudo porro in eo est, quôd et verba et res multas congerit, ut Saturitatem, divitias, regnum: et
τοῦ πρὸ ὀμμάτων ποιεῖν
enim inse, Deus dat successum, felices exitus, et liberationes. Unde est laetus tranquillusque animus, unde etiam hilaris et gravis vultus.
Sic admodum significanti evidentia dicit Ioabus iratus ad Davidem lugentem mortem Absolonis: Confudisti hodie vultum omnium servorum tuorum, etc. Sic spes ac expectatio animi per externos gestus indicatur: ut, Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae, sic oculi nostri ad te, donec miserearis nostri. Alius dixisset: Sicut ancillae servae pensum et demensum, victum et amictum expectant tantum a sua domina: sic nos a te Deus omnia
linguis fit. ut, Videte et gustate quam suavis est Dominus: pro, fide cognoscite, ac experimini. Adiungatur hisce illa vocula, Ecce: qua saepissime prophetae utuntur, veluti coram totam rem demonstrantes. Ut, Ecce dies venient. Ecce me, ubitu es? Haec est requies. Ecce, tu es Iudaeus, etc. Rom. 2.
Tertio, sicut philosophicae disputationes et omnia in genere ac thesi et sine circumstantiis proposita, quasi de communi hominum conspectu remota esse, ac veluti dormitare videntur: ita contra Scriptura suas disputationes personis, idque coram astantibus tribuit, dum
est, animo vacillatis, modo Baalum, modo Iehovam colentes. Item contrarium Paulinum
Summa, totum caput de Simili huc referre possis.
Hisc vicina sunt valde nota proverbia, ac eandem vim orationis praestant: ut sunt, Canis redit ad suum vomitum: Sus ad volutabrum: Qua mensura mensi fueritis: Modicum fermenti inquinat totam massam: Si sal infatuatum fuerit, etc. Si caecus caecum ducat, uterque in foveam cadit: Ante caecum pone rescandalum: Caeco esse oculum: Habentem in oculo trabem, alteri obiicere festucam: Qui parce seminat, parce metet: Qua mensura mensi fueritis, eâdem metientur vobis: concutient eam, in sinum vestrum infundent eam:
et saltitare prae nimia lascivia ac pinguedine: ita illi quoque subsilierint exeunte Israele de Aegypto, et Domino terribili specie omnia concutiente.
Undecimo, Dialogissmus valde coram rem actionemve exhibet, ut Isa. 63: Quis est iste qui venit de Aedom, rubricatis vestibus, etc. Ego loquor in iustitia, et potens sum ad salvandum. Quare rubrum est vestimentum tuum, etc. Torcular calcavi solus: ubi cum Dialogismo etiam est Prosopopoeia et Hypotyposis elegantissima. Sic, Quare ieiunavimus, et non aspexisti? Et in Psalmo: Quis est iste rex gloriae? Sic
et Domino terribili specie omnia concutiente.
Undecimo, Dialogissmus valde coram rem actionemve exhibet, ut Isa. 63: Quis est iste qui venit de Aedom, rubricatis vestibus, etc. Ego loquor in iustitia, et potens sum ad salvandum. Quare rubrum est vestimentum tuum, etc. Torcular calcavi solus: ubi cum Dialogismo etiam est Prosopopoeia et Hypotyposis elegantissima. Sic, Quare ieiunavimus, et non aspexisti? Et in Psalmo: Quis est iste rex gloriae? Sic subinde in Evangelicis et propheticis narrationibus sermo Christi et prophetarum, Apostolorum et
Christi cum Nicodemo, Samaritana, cum matre in nuptiis Canae, cum Cananea, et aliis innumeris adductis coram ipsis personis recensetur. Sic et Paulus suum certamen cum Petro veluti coram depingit, dicens: In FACIEM ei restiti CORAM OMNIBUS, ET DIXI: SI TV cum sis Iudaeus, ethnice vivis, etc.
Huc recte ille Hebraismus referri potest, quod narrantes aliorum sermones aut colloquia, non oblique, ac in tertia persona ea recenseant: ut plerunque Latini, sed directe, ac in prima aut secunda. Sic Moyses Gen. 20, colloquium Dei cum Abimelecho recenset: et ipse
verbis copiose illustratur et depingitur, ut modo in narratione Abraami sacrificaturi filium audivimus, omnes actiones minute connumerari. Sic Psal. 7 singula accuratius enum erantur, evaginare et acuere gladium, intendere arcum, superimponere sagittas, fabricare tela, etc. ut Deus puniens plane ante oculos ponatur. De qua sermonis figura
Meschiam, sed id non tantum iniuste, verûm etiam frustra infelicique eventu.
Postea producit ipsos impios satrapas cum suis aulis et turbis, minaciter et scelerate conspirantes, sese invicem hortantes et dicentes, se dissipaturos esse regnum Christi, Disrumpamus vincula eorum, etc. Hinc denuo Psaltes interloquitur, ostendens, quod Deus pater ad illos ipsorum impios furores rideat, eumque respondere dicit, Ego unxi regem meum super Sion, nec patiar ullo modo regnum eius dissipari.
Tertio producit Psaltes ipsum regem Meschiam, Deique filium, dicentem,
interloquitur, ostendens, quod Deus pater ad illos ipsorum impios furores rideat, eumque respondere dicit, Ego unxi regem meum super Sion, nec patiar ullo modo regnum eius dissipari.
Tertio producit Psaltes ipsum regem Meschiam, Deique filium, dicentem, Narrabo decretum Domini, etc. qui ibi veluti omnibus inspectantibus et audientibus profert, recitat et exponit humano generi totum diploma traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque poenarum, quibus omnes inobedientes horribiliter pessundabit, inquiens, Dominus dixit ad me, filius meus
qui ibi veluti omnibus inspectantibus et audientibus profert, recitat et exponit humano generi totum diploma traditi a patre sibi regni et promissorum successuum tristissimarumque poenarum, quibus omnes inobedientes horribiliter pessundabit, inquiens, Dominus dixit ad me, filius meus es, etc.
Postremo, veluti peracta illa theatrica rei ipsius repraesentatione, amotisque omnibus totius actus personis, Psaltes aut prologus denuo in publicum prodit: concludensque totam actionem, monet omnes homines, quid ipsi ex ea lite, tragoedia aut actione trium illarum
quomodo
sese gerere erga istum novum regem, quidve tum mali recusantibus subiectionem, tum boni subiicientibus sese illi certo expectandum sit, inquiens: Nunc igitur reges sapite, et erudimini principes, etc. Beati omnes, qui confidunt in eo.
Hanc subiectionis aut evidentiae vim, in sermone praestant hypotyposes cum primis, prosopopoeiae, topographiae, prosopographiae, pragmatographiae, imagines, similitudines, parabolae: tum porro typi, allegoriae, fabulae, mimeses, allusiones,
de quibus nunc sermo habetur, in auditoris animum potentius inducunt aut infigunt. Verum de singulis hisce figuris in tractatu Troporum et Figurarum dictum est.
Huc etiam multos pleonasmos et leptologias referre possis: ut, Levare oculos, et videre: aperire os, et loqui dicendo, etc. Levare vocem, et clamare: surgere, et abire. 1 Ioan. 1, Quod vidimus oculis nostris, et manus nostrae palpaverunt.
Phalereus dicit repetitiones sistere ante oculos, et praesertim verba ficta, quia rei naturam imitentur: quale est apud Paulum, Cymbalum alalazon tinniens, a
sermonis exempla multa possis in sacris Literis reperire, ut est illud Paulinum Rom. 1, Vani facti sunt in ratiocinationibus suis, et obtenebratum est insipiens cor eorum: cum sese profiterentur sapientes, stulti facti sunt, et immutaverunt gloriam immortalis Dei in similitudinem imaginis, etc. Hîc tum verborum copia est, tum ter generalis sententia repetitur, Vani facti sunt, obtenebratum, stulti facti: mox per species plene exponitur, quomodo sint vani et stulti facti, et quomodo gloriam Dei commutaverint, et quomodo tandem sint etiam puniti a Deo reprobo sensu, et
esse pientissimos, et contra revera intus et in corde sunt impientissimi. Qua expositione non tantum res ipsa plene agnoscitur, sed etiam ipsi rei veluti obruuntur et submerguntur suis criminibus.
Sic cap. 3, Non est iustus, ne unus quidem, non est qui intelligat, etc. Sequitur plena descriptio corruptionis humanae, enumeratis etiam partibus vitae: ut noticiae cogitationum, sermonis, actionum, aut operum, pedum, et viarum.
Tale pleni sermonis exemplum est etiam in descriptione Evangelicae iustitiae Dei, quae mox consequitur ibidem per
Quam sententiam mox prolixe evolvit, et aliquoties repetit valde significantibus verbis. de quo loco in capite de Vehementia sermonis agitur.
Ad hoc genus sermonis referre queas et illam grandem exclamationem Pauli Rom. 11 in fine: O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. Eadem enim exponit et urget sequentibus esse profundam, esse inscrutabilem ac impervestigabilem, neminemque eam pernovisse. Item illam copiosam et quasi redundantem descriptionem officii Christiani hominis erga proximum: quae habetur Rom. 12.
Ad plenitudinem simul et
copiosam et quasi redundantem descriptionem officii Christiani hominis erga proximum: quae habetur Rom. 12.
Ad plenitudinem simul et vehementiam etiam illud exemplum pertinet 1 Cor. 4. a principio 7 versus, usque ad finem 13: Quis te diiudicat? Quid habes quod non accepisti, etc. Iam saturati estis, etc. de quo in capite de Vehementia aut
officii Christiani hominis erga proximum: quae habetur Rom. 12.
Ad plenitudinem simul et vehementiam etiam illud exemplum pertinet 1 Cor. 4. a principio 7 versus, usque ad finem 13: Quis te diiudicat? Quid habes quod non accepisti, etc. Iam saturati estis, etc. de quo in capite de Vehementia aut
et montibus versatum: et ter repetitur, non potuisse domari ac vinciri, ut qui omnia vincula ruperit. Alii Evangelistae etiam a consequenti replent narrationem: quia adeô saevus fuerit, ut nemo sit ausus illac iter facere, etc.
Talis forma loquendi crebro reperitur in Prophetis, et etiam in Evangelistis, praesertim in Ioanne, de cuius sermone postea dicetur proprio Capite.
De illa forma pleni sermonis, cum aliquid primum breviter proponitur, deinde id idem copiosius explicatur, in
autem per multa habes in utriusque Testamenti libris. Rupertus abbas lib. 7 de Operibus Spiritus sancti, omnes Rhetoricae orationis partes in Scriptura sacra, plenissime contineri exemplis, ex illa petitis ostendit. Quae quoniam ab eo fusissime explanantur, ad illum Lectorem mittimus, etc.
BREVITAS ET LACONISMUS SCRIPTURAE.
Constat sacram Scripturam mire esse brevitatis studiosam. Quare de eius brevitate aliquid dicemus: primum quidem de laudibus ac commodis brevitatis: unde apparebunt etiam causae, cur ea Spiritus
ut non sit necesse ob singulos sensus propriam orationem texere, sed aliquas aliis una tantum aut altera voce Nominis, Participii aut Gerundii tactas, aliis alligare: ut Paulus apostolus segregatus ad Evangelium Christi non ait, Quem segregavit Deus ab utero ad praedicandum Evangelium, etc. Si ali quod primarium rei caput proponas, ut in Proverbiis aut Symbolis aliisve Synecdochicis locutionibus fieri solet, unde plurima intelligi queant, ut quae vel dependeant inde, vel significentur per ea. Fit et aliis compluribus modis brevitas, qui mox magis cernentur agnoscenturque
breves, et minime ociosae: de quarum varietate ac utilitate alibi prolixe disservi. Plurimae sane sunt non minus efficaces et significanter propositae, quam illa adeo celebrata apud Homerum, Nireus adduxit tres naves, Nireus filius Aglaiae, et Chorropi regis. Nireus quo non formosior alter, etc. quam veteres Rhetores dicunt adeo potentem esse, ut paucis verbis eum Homerus non minus celebrem reddiderit, quam vel Achillem vel Ulyssem, qui omnibus pene versibus ab eo praedicantur.
Quinto, multum per alia indicat res alias, ut per nomenclaturam rerum subito ab Adamo
et de redemptione, Semen mulieris conteret caput serpentis. Item: In semine tuo benedicentur omnes gentes. Similia multa dicta in Scriptura reperiuntur, ut est illud 1 Timoth. 1, Fidelis sermo et omni acceptione dignus est, quod CHRISTUS IESUS venit in mundum, ut peccatores salvos faciat, etc. Sic est illud praeclarum ac rotundum dictum Tit. 2, Illuxit gratia Dei salutifera omnibus hominibus, erudiens nos, etc. Talia brevia, sed multa complectentia dicta passim in Scriptura reperiuntur. Sic sunt Hyppocratis Aphorismi, et totus Catechismus in Ecclesia, atque
reperiuntur, ut est illud 1 Timoth. 1, Fidelis sermo et omni acceptione dignus est, quod CHRISTUS IESUS venit in mundum, ut peccatores salvos faciat, etc. Sic est illud praeclarum ac rotundum dictum Tit. 2, Illuxit gratia Dei salutifera omnibus hominibus, erudiens nos, etc. Talia brevia, sed multa complectentia dicta passim in Scriptura reperiuntur. Sic sunt Hyppocratis Aphorismi, et totus Catechismus in Ecclesia, atque adeo multi Psalmi.
Ad synecdochicas porro sententias possis referre praecepta Decalogi: In semine tuo benedicentur omnes
Ad synecdochicas porro sententias possis referre praecepta Decalogi: In semine tuo benedicentur omnes generationes: Baptizate in nomine Patris, Filii et Spiritus sancti. Item formulam sacrae circumcisionis: Ero Deus eorum: et sacrae coenae, Hoc est corpus meum: Hoc in memoriam mei facietis, etc. Quae omnia, cum sint brevissima, res maximas et plurimas partim vocum emphasi, partim per Synecdochen continent, si modo recte expendantur et evolvantur.
Sunt etiam singula aliqua epitheta aut adiectiva non raro valde significantia, resque plurimas in se complectentia: ut,
omittit, ut in cap. de Simili ostenditur. Similitudines igitur tales simpliciter allegoriarum formam obtinent. 2. Timoth. 2, In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, sed et testacea: et alia ad honorem, alia ad ignominiam. Si quis igitur expurgaverit seipsum, etc. Deest applicatio: Sicut in magna domo sunt vasa varia, ita varia in Ecclesia sunt etiam vasa aut homines, etc. Si quis igitur seipsum mundaverit, etc.
Decimotertio, valde variae Eclipses vocum, locutionum ac sententiarum subinde occurrunt: verum
2. Timoth. 2, In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, sed et testacea: et alia ad honorem, alia ad ignominiam. Si quis igitur expurgaverit seipsum, etc. Deest applicatio: Sicut in magna domo sunt vasa varia, ita varia in Ecclesia sunt etiam vasa aut homines, etc. Si quis igitur seipsum mundaverit, etc.
Decimotertio, valde variae Eclipses vocum, locutionum ac sententiarum subinde occurrunt: verum plerunque tantum talia omittuntur, quae non difficulter ex sensu et contextu subintelligi possunt. de quo in cap.
aurea et argentea, sed et testacea: et alia ad honorem, alia ad ignominiam. Si quis igitur expurgaverit seipsum, etc. Deest applicatio: Sicut in magna domo sunt vasa varia, ita varia in Ecclesia sunt etiam vasa aut homines, etc. Si quis igitur seipsum mundaverit, etc.
Decimotertio, valde variae Eclipses vocum, locutionum ac sententiarum subinde occurrunt: verum plerunque tantum talia omittuntur, quae non difficulter ex sensu et contextu subintelligi possunt. de quo in cap. Eclipseos prolixius actum est.
non amplius moritur, mors ei non amplius dominatur. Nam quod mortuus est peccato, mortuus est semel: quod autem vivit, vivit Deo. Sic et vos concludite, mortuos quidem vos esse peccato, vivere autem Deo in Christo. Ubi media sententia, Nam quod mortuus est peccato, mortuus est semel, etc. est tum ratio praecedentis, tum etiam antecedens collationis sequentis sententiae. Debuisset enim repeti, Sicut igitur Christus ipse mortuus quidem est peccato, vivit autem Deo: ita et vos statuite, vos esse mortuos peccato, vivere autem Christo. Sed illud antecedens in antecedente
dithyrambicis sui orbes sive dilationes: aut distinctam intervallis, ac caesam, et veterum poetarum antistrophis similem. prior illa quae pendens nexaque dicitur, antiquorum fuit: qualis est ea Herodoti Thurii historia (alias Herodoti Thurii historiae explanatio haec est, ne facta admiranda, etc.) Ea enim (ut dixi) usa est superior omnis aetas, eademque pauci nunc utuntur.
Pendentem orationem appello, quae per se nullo exitu terminetur, nisi res, de qua agitur, insisteret ipsa, ac
dicit Aristoteles fuisse veteribus usitatam. Certe apud Paulum et Petrum non pauca eius exempla extant, quorum aliqua paulo ante indicavi, cum dixi eum ex alio in aliud labi aut fluere. Sed inter alia illustre est illud Coloss. 1. quod totum primum caput occupat, quod hîc adscribam, etc.
Gratias agimus DEO et patri Domini nostri IESU Christi, semper pro vobis orantes, audita fide vestra in Christo IESU, et charitate in omnes sanctos: propter spem sepositam nobis in caelis, quam prius audistis per sermonem veritatis, id est Evangelii, perveniens ad vos, sicut
tum sylvis scena coruscis
adhuc enim carnales estis. Ista ultima verba breviter praecedentibus velutiratiuncula quaedam adiecta, sunt propositio sequentium. 1. Corinth, 12: Quemadmodum enim corpus est unum, et membra habet multa, omnia autem membra corporis unius cum sint, unum corpus sunt: sic et Christus, etc. In hoc exemplo, Sic et Christus, est propositio sequentium breviter praecedentibus adiuncta, quam propositionem sequentia declarant et illustrant. Huc referri possunt exempla duo: alterum ex Gal. 2, ubi non facile divinare est, quousque se extendat sermo Pauli ad Petrum habitus:
Aliquando causa efficiens aut effectus adglutinantur antecedentibus, ut in praecedenti exemplo Col. 1, Gratias agimus Deo et patri Domini nostri IESU Christi, semper de vobis orantes. Audita fide vestra in Christo et dilectione in omnes propterspem repositam vobis in caelis, etc. Hîc gratiarum actioni alligatur causa, nempe audita illorum fides et charitas. Huic iterum causa fidei et charitatis, nempe futurae gloriae spes: cui porro alligatur, unde illam spem cognoverint, hauserintue.
Videmus igitur mirabili artificio compactum et connexum esse
affirmative et negative, aut inclusive et exclusive gratia praedicatur. Primûm enim dicit, apparuisse benignitatem et humanitatem Dei servatoris nostri: secundo excludit opera iusta, quae fecimus nos: tertio iterum affirmat, Sed ex misericordia salvos nos fecit per lavacrum regenerationis, etc.
Verum adscribam etiam Thomae expositionem eius dicti, cum quia istum loquendi modum subindicat: tum etiam, quia alioqui illic bene contra operariam istam aut Pharisaicam iustitiam loquitur. Deinde cum dicit, Non ex operibus, etc. ponit rationem salvandi: et
fecit per lavacrum regenerationis, etc.
Verum adscribam etiam Thomae expositionem eius dicti, cum quia istum loquendi modum subindicat: tum etiam, quia alioqui illic bene contra operariam istam aut Pharisaicam iustitiam loquitur. Deinde cum dicit, Non ex operibus, etc. ponit rationem salvandi: et primo excluditur ratio praesumpta, secundo ostenditur ratio vera. Ratio praesumpta est, quod propter merita nostra simus salvati. quod excludit, cum dicit: Non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos. Rom. 11, Reliquiae secundum electionem gratiae Dei
quod propter merita nostra simus salvati. quod excludit, cum dicit: Non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos. Rom. 11, Reliquiae secundum electionem gratiae Dei salvae factae sunt. Deut. 9, Non propter iustitias tuas et aequitates cordis tui ingredieris, ut possideas terram eorum, etc. Sed vera ratio est sola misericordia Dei. Unde dicit, Sed secundum suam misericordiam, etc. Tren. 3, Misericordiae Domini, quod non sumus consumpti. Luc. 1, Et misericordia eius a progenie in progenies. Modus salutis adipiscendae est, per baptismum, quem primo proponit:
nos. Rom. 11, Reliquiae secundum electionem gratiae Dei salvae factae sunt. Deut. 9, Non propter iustitias tuas et aequitates cordis tui ingredieris, ut possideas terram eorum, etc. Sed vera ratio est sola misericordia Dei. Unde dicit, Sed secundum suam misericordiam, etc. Tren. 3, Misericordiae Domini, quod non sumus consumpti. Luc. 1, Et misericordia eius a progenie in progenies. Modus salutis adipiscendae est, per baptismum, quem primo proponit: secundo, effectum eius: tertio, causam. Haec Thomas.
Omnes quoque causas non raro coniungere,
unum ex illis, qui Evangelii doctrinam parvi fecerint: et tamen talibus se iste quasi adiungit et adnumerat, dum se quoque cum illis obiurgat. Sic cap. 3, 6, et 12, et passim se admiscet auditoribus, ac seipsum quoque monet et hortatur. Sicut 10 inquit: Teneamus confessionem, etc. Non deserentes congregationem nostram mutuam, etc. Nam si ultro peccaverimus.
Talibus loquutionibus cum alia novi Testamenti scripta, tum praesertim Paulus est prorsus refertissimus, ubi scilicet doctor quasi excedens ex docentium coetu sese discipulis admiscet.
talibus se iste quasi adiungit et adnumerat, dum se quoque cum illis obiurgat. Sic cap. 3, 6, et 12, et passim se admiscet auditoribus, ac seipsum quoque monet et hortatur. Sicut 10 inquit: Teneamus confessionem, etc. Non deserentes congregationem nostram mutuam, etc. Nam si ultro peccaverimus.
Talibus loquutionibus cum alia novi Testamenti scripta, tum praesertim Paulus est prorsus refertissimus, ubi scilicet doctor quasi excedens ex docentium coetu sese discipulis admiscet.
Accedunt vero etiam causae singulares, cur hic
perpetuo versamur, cogitationes et sensus animi nutu persaepae patefiunt nobis, absque indicio verborum et sermonum, quos ille proferat: ita fiet in his Epistolis, ait, modo quis illas amet, et assidue in illis versetur. Qui petit, accipit: qui quaerit, invenit: et qui pulsat, ei aperitur, etc.
Adiiciamus sanê postremo loco Chrysostomi, hominis longe facundissimi, de Pauli eloquentia sententiam, ut eius quoque autoritate adversariorum calumnias retundamus.
Veruntamen quod non fuerit ita imperitus, ut isti arbitrantur, conabor ostendere. Isti enim non
infirmitates repellunt, et reductam custodiunt sanitatem. Talia nobis imperitus ille medicamina comparavit, et tanta virtute nobilia: quorum quidem experimenta bene norunt, qui his utuntur assidue: et quantum eius circa haec studium fuerit, ex his quidem quae diximus, potest esse manifestum, etc.
Verum quando quidem hactenus satis multa de sermone ac tota ratione disserendi Paulina, partim ex aliorum scriptis, partim etiam ex nostra observatione iudicioque adscripsimus: tempus est, nos hanc tractationem etiam finire, ac de Paulina eloquentia alterius cuiusdam verbis
fratrem: audientes verbum Dei, non audientibus: dilectio Dei, dilectioni mundi.
Crebro etiam mox in eodem membro quasi quandam antithesin adhibet. Ioan. 15, Si de mundo essetis, quia vero de mundo non estis. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Si opera non fecissem, etc. peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt et oderunt. Si non venissem, peccatum non haberent: nunc non habent, quod praetexant. Pauluum non videbitis me, et iterum videbitis: vos flebitis, mundus ridebit. Ioan. 2, Non scripsi haec vobis `quia veritatem ignoretis, sed quia nostis
nihil. 1 Ioan. 1, Mentimur, et veritatem non facimus. et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo, Confessus est. 1 Ioan. 1, Si dixerimus quod peccatum non habeamus, etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit
fratrem suum,
et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo, Confessus est. 1 Ioan. 1, Si dixerimus quod peccatum non habeamus, etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit
fratrem suum, etc. Qui autem odit fratrem suum, etc.
nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo, Confessus est. 1 Ioan. 1, Si dixerimus quod peccatum non habeamus, etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit
fratrem suum, etc. Qui autem odit fratrem suum, etc. Tametsi hoc forte rectius ad amplificationum
etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit
fratrem suum, etc. Qui autem odit fratrem suum, etc. Tametsi hoc forte rectius ad amplificationum repetitionem referatur.
Repetitiones.
Quarto, multae admodum sunt in hoc Apostolo repetitiones, ut cap. 8. ter repetit In
nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit
fratrem suum, etc. Qui autem odit fratrem suum, etc. Tametsi hoc forte rectius ad amplificationum repetitionem referatur.
Repetitiones.
Quarto, multae admodum sunt in hoc Apostolo repetitiones, ut cap. 8. ter repetit In peccatis vestris moriemini, u. 21. et 24. 1
ad amplificationem referri. Ibidem: Si in tenebris ambulamus, communionem cum eo non habemus: sin in luce ambulamus, sicut ipse est in luce, communionem habemus cum eo, et sanguis eius mundat nos ab omni peccato. Et mox: Si dixerimus, nos peccatum non habere: Si confiteamur peccata nostra, etc. Et sequenti: Qui dicit se in luce ambulare, et fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc. Qui diligit fratrem suum, in luce manet, et offendiculum in eo non est. Repetit antecedens veluti concludens, et plura addens: Qui autem odit fratrem suum, in tenebris est, et in tenebris
resumens propositionem.
Epanalepses crebrae.
Quinto, habet crebras Epanalepses propter prolixitatem aut abscuritatem praecedentis membri: de qua figura alibi dixi. 1 Ioan. 1, Quod vidimus, et audivimus, id annunciamus vobis, etc. repetit initium Epistolae ob multa inserta, ut addat plura, sitque connexio manifestior. Quod genus Hermogenes ad plenitudinem styli refert. Ioan. 5, At ego habeo testimonium maius, quam est Ioannis. Opera enim, quae dedit mihi pater ut ea perficerem, ipsa opera quae ego facio,
est in caelo. Ioan. 6, Dixit ei unus ex discipulis, Andreas. Ioan. 8, Unum patrem habemus Deum, vel, nempe Deum. Ioan. 12, Dixit quidam ex discipulis eius, Iudas Iscariot. Io. 13. Erat quidam ex discipulis eius, recumbens in sinu, is quem diligebat Iesus: aut, nempe is quem diligebat, etc. Sic mox sequente: Ego rogabo patrem, et alium paracletum dabit vobis, Spiritum illum veritatis, etc. 1 Ioan. 2, Haec autem est illa promissio, quam ipse pollicitus est nobis, vita illa aeterna. et mox 3, Videte qualem charitatem nobis Deus dedit, ut filii Dei vocemur. Sic
Ioan. 12, Dixit quidam ex discipulis eius, Iudas Iscariot. Io. 13. Erat quidam ex discipulis eius, recumbens in sinu, is quem diligebat Iesus: aut, nempe is quem diligebat, etc. Sic mox sequente: Ego rogabo patrem, et alium paracletum dabit vobis, Spiritum illum veritatis, etc. 1 Ioan. 2, Haec autem est illa promissio, quam ipse pollicitus est nobis, vita illa aeterna. et mox 3, Videte qualem charitatem nobis Deus dedit, ut filii Dei vocemur. Sic in fine: Per hoc novimus, quod habitat in nobis (nempe) ex Spiritu, quem nobis dedit. Tales appendices sunt etiam
habemus apud Deum.
Sic et locutio, In hoc, valde crebra est. Ioann. 15, In hoc glorificatus est pater. 1 Ioan. 3, In hoc cognoscimus charitatem. Mox sequenti: In hoc est charitas: In hoc est patefacta charitas: In hoc cognoscite spiritum Dei: In hoc est perfecta charitas, etc. et sequenti: In hoc cognoscimus, quod diligamus filios Dei, quae ei plaerunque notat hinc aut ex hoc.
Conditionalem Si, et si non, crebro usurpat. Ioan. 13, Si Deus glorificatus est in eo: Si charitatem habueritis alii in alios: Si haec noveritis, beati estis: Si feceritis
gloriam eius, et habitavit in nobis. Item: Scimus quod testimonium eius est verum. Et haec eo scripta sunt, ut omnes credant et salventur: alioqui si omnia scriberentur, totus mundus non caperet libros. Sic in Epistola: Quod audivimus, vidimus oculis nostris, et manus nostrae palpaverunt, etc.
In Epistolis minus videtur aperte distinguere partes doctrinae, quam Paulus, qui plerunque primum contritionem, postea iustificationem, postremo novam obedientiam urget, primum malam arborem monstrans, accusans ac succidens: deinde bonam plantans aut generans: postremo eius
excipere hospitio errantes, tegere nudos.
Huic non admodum dissimilis est poenitentiae descriptio, quae est Isa. 1. de quo loco mox plenius, et Daniel. 4. Synecdochica est et illa pii hominis descriptio, quae Psalm. 15 legitur: Qui ambulat integre, quod iustum est operatur, etc. Item illa Matth. 25, Esurivi, et dedistis mihi potum. Ubi per externos fructus, veros atque falsos Christianos distinguit.
Hae et similes sunt Synecdochicae descriptiones poenitentiae et piae vitae aut mentis a posteriori, seu ab effectu sumptae. Ponuntur enim haec notiora
estote, auferte malitiam studiorum vestrorum a conspectu oculorum meorum, cessate malefacere, discite benefacere, quaerite iudicium, eripite oppressum, ius dicite pupillo et viduae. Adeste quaeso, ut expostulemus, inquit Dominus: Si peccata vestra fuerint ut coccinum, nive albiora reddentur, etc. Hîc est concio poenitentiae, et promissio remissionis peccatorum: sed quia non additur expresse, quod sit gratuita haec promissio, et quod per meritum Christi contingat, ac sit fide accipienda: nec veniebat in mentem rudibus sophistis hunc locum conferre cum capite quinquagesimotertio
et omnino omnes hypocritae existimant se illo opere, seu illa ipsa sui cruciatione mereri favorem Dei, remissionem peccatorum, denique praesentia et futura bona, sicut nihil non meretur Papistis regnum caelorum, et quic quid ipsi volunt. Sed refutantur a Deo, Esa. 58, Nunquid hoc ieiunium, etc. Et ad Rom. 14, Regnum Dei non est cibus et potus. Et 1. Cor. 8, Esca nos commendat Deo.
Rursum multi alii, iique eruditi viri existimant, ieiunia et olim adhibita, et adhuc adhibenda esse ad hoc, ut corpus afflictum et debilitatum animae magis pareat, aptiorque ad
et ieiunia invitantium, ac iram Dei minitantium, dicebant: Comedamus et bibamus, cras moriemur) aut impiorum ante diluvium, ac Sodomitarum ante exitium eorum, et totius orbis ante extremum adventum Christi comessatio, emptiones, venditiones, aedificationes, plantationes, nuptiae, etc. ut est 17 Lucae. Nisi quod simul intemperantia ibi fortasse accedit.
Quem admodum enim ille splendidus vestitus, et illa continua convivatio, aliarumque rerum ad hanc vitam pertinentium nimis studiosa consectatio, significat intus esse animum impoenitentem, id est laetum,
et illud, non audere oculos in caelum attollere, sit etiam species quaedam huius ieiunii.
Proinde quando in Scripturis legimus simul ieiunium et orationem iunctim posita, ut Matth. 17, Hoc genus daemoniorum non eiicietur, nisi per orationem et ieiunium: et 1. Cor. 7, etc. sciamus ibi significari seriam et ardentem precationem, nempe in qua primum praecedat humiliatio cordis, ac fractio quaedam contritioque mentis nostrae, orta cum ex agnitione ingentium peccatorum, quae perpetravimus, timore Dei et minarum eius, tum ex cognitione illius tantae
petitio remissionis peccatorum. Postremo et seria, ac cum firma fide propter meritum Christi postulatio eius rei quam praeterea petere volumus. exempli causa, si petatur, ut iste obsessus liberetur ab immundo spiritu, aut aliud quippiam. Sensus ergo est, Hoc genus daemoniorum non eiicitur, etc. id est, non potest eiici, nisi per ardentem precationem, ex resipiscente et serio poenitente corde progredientem: sicut et iam pii daemonia eiiciunt, nec opinor alium modum iam nobis restare communiter. Nam Papisticae in cantationes non temere suscipiendae sunt.
Haec tria,
usu non est. Item Paulus 1 Cor. 2, omnino vult sexum muliebrem in templo caput velare. In Germania virgines non omnino velant caput in ecclesia, nec tamen propterea peccant, quia hîc alia consuetudo est. Fuit item mos Iudaeis, ut clara voce lamentarentur uxores, liberi, matres, sorores, etc. in funere suorum mortuorum. Tale charitatis pietatisque opus Deus in gente illa probavit, a nobis vero id non exigit, quia hîc talis mos non est.
Talis fere est et ieiuniorum ceremonia: quia enim illi genti mos fuit in omni magno moerore tales afflictiones adhibere, ideo
nec praestare eam obedientiam patri caelesti, quam praestare deberet, quamque verbum Dei, Spiritus S. arguens, et conscientia ab eo perpetuo flagitent.
7 Alias Scriptura utitur legalibus verbis, cum revera Evangelicas conciones proponat. Ioan. 6, Operemini non pereuntem cibum, etc. id est fide vitam quaerite. Ibidem: Quid faciemus, ut operemur opera Dei? Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ipse. Hîc per opera fides proprie notatur. Isa. 4, Accepit duplicia de manu Domini pro omnibus peccatis suis: nec poenas, nec praemia, sed tantum gratuitam
opposita est: quod cum bonis operibus negatum est meritum salutis, et insuper eorum tetra impuritas a doctoribus Evangelii commonstrata, mox illi ratiocinati sunt: Igitur peccabimus, faciemus mala ut veniant bona. Istud Evangelium dat licentiam pro libitu vivendi, et omnem honestatem abolet, etc. ut olim etiam Apostolo a pseudoapostolis obiectum est. Respondeo: Indicantur alioquin satis multae et graves causae, cur bona opera sint facienda, nec quia summa imperfectio nostrorum operum iustitiarumve verbo Dei monstratur, ideo ea prohibentur: non quia parvus filius familiâs, liber
ratiocinando, quod dicunt: Hoc sequitur aut secutum est post illud, igitur propter illud. Igitur hoc est causa, illud effectus. ut clamitant nunc Papistae, et olim gentiles. Ex quo istud Evangelio per orbem terrarum divulgatum et sparsum est, innumera mala sunt exorta, bella, fames, pestes, etc. Igitur Deus punit mundum propter istam religionem, eamque istis poenis damnat. Verum nihil est tali ratiocinatione ineptius, et magis propalam falsum. Varia enim prorsus est connexio rerum. Praeterea saepe etiam, ubi nulla omnino est coniunctio inter ipsas res, tamen talis aliquis ordo
aut conversio: postea promittitur conversis reconciliatio cum Deo, non propter illud eorum opus, sed propter Christum. de qua tota expiationis ratione alia plenioraque Scripturae loca consulenda sunt. Talis praedicatio poenitentiae est illa Isa. 1, de qua prius dixi: Desinite malefacere, etc. Si fuerint peccata vestra veluti coccinum, tanquam nix candescent.
39 Aliquando tantum consolatio afflictionibus proponitur, ut in illis beatitudinibus Matth. 5. Sic per factam aut non factam condonationem, erga proximum indicatur vera conversio ac fides, aut etiam
ea quae proprie sunt causae, fides et meritum filii Dei, suo nos sanguine dealbantis, et in filios ac haeredes Dei cooptantis. Sic et Isa. 27 dicitur, Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, et haec est omnis utilitas auferendi peccata eius, cum ponet lapides altaris, sicut calcis, etc. Omissionem aut abolitionem idololatriae facit causam expiationis peccatorum, quae soli merito Christi proprie convenit. Eodem modo et cap 43 dicit Deus, se daturum Aegyptios, Aethiopiam, et Sabeam in expiationem pro populo suo. Item, se traditurum populos pro anima
proprie ad vitam sit mundo a patre donatus. Et eius Evangelion ac ministri dicuntur esse odor mortis, item proiicere ignem ac gladium in terras, seu causam esse omnium dissidiorum, sicut ipsemet Dominus fatetur, inquiens: Non veni mittere pacem, sed gladium ac ignem. Veni namque separare, etc. Sic fides, verbum ac sacramenta dicuntur salvare nos: et credentes dicuntur etiam montes transferre, cum talia solus Deus faciat, fide tamen apprehensus et exoratus. Psalmo 119, Iudicia tua adiuvabunt me: id est, Tu ipse per et secundum verbum tuum. 1. Corinth. 7, Quid scis mulier,
piorum vestimenta esse lota. Sicut autem a lege ceremoniali multae locutiones sumuntur ad Christi sacrificium expiationemque: ita etiam a lege morali multae transferuntur ad iustificationem gratiae. ut cum Christus Iohann. sexto dicit, Hoc est opus Dei, ut agnoscatis eum, quem misit IESUM, etc. Isaiae quadragesimo: Accepit duplicia pro omnibus peccatis suis, etc. quasi remissio sit veluti praemium quoddam pro peccatorum merito. Videndum igitur valde est studioso veritatis, ne cum sacrificium expiationemque Christi ceremonialibus phrasibus, aut gratuitam
ad Christi sacrificium expiationemque: ita etiam a lege morali multae transferuntur ad iustificationem gratiae. ut cum Christus Iohann. sexto dicit, Hoc est opus Dei, ut agnoscatis eum, quem misit IESUM, etc. Isaiae quadragesimo: Accepit duplicia pro omnibus peccatis suis, etc. quasi remissio sit veluti praemium quoddam pro peccatorum merito. Videndum igitur valde est studioso veritatis, ne cum sacrificium expiationemque Christi ceremonialibus phrasibus, aut gratuitam iustificationem legalibus tecta legunt, illa dicta inepte de ipsis ceremonialibus
ponitur: ut Psal. 4, Cum clamavero, exaudi me Deus iustitiae meae: id est, liberator meus, qui mihi benefacis, ut sequitur. Sic Isa. 54. bis ponitur iustitia pro bono aut commodo. In iustitia praeparaberis, et longe eris a calumnia, nec illam timebis, sicut nec pavorem, etc. ubi iustitia benignitatem aut beneficium denotat. Sic mox Deus promittens piis liberationem ab omnibus malis, tandem concludit ac inquit: Haec est haereditas servorum Domini, et iustitia eorum a me, dicit Dominus. Ubi manifeste iustitia significat tantum bonum aut commodum vitae, seu
immunda, collocemus.
29 Saepe celebratur dilectio Dei in piis, eique salus nostra tribuitur, id Pharisaici seductores mox nostrae dilectioni erga Deum tribuunt. At Ioannes eos redarguit dicens: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexerit nos, etc. Sic et Christus idem operariorum sophisma redarguit dicens, se prius elegisse ac dilexisse nos, non contra nos illum. Quam pertinaciter contendunt Pontificii, Paulum Rom. 5 de nostra dilectione erga Deum loqui, cum Paulus ibidem statim prolixissime se exponat, quod loquatur de
ex variis scriptoribus haberi haud difficulter potest.
Quoniam vero de aliquibus rebus omnibus gentibus ac religionibus communibus brevissime, ac in genere tantum monui: dicam nunc de illis quae Palaestinae et Israelitis magis propria sunt, aliquanto plenius et magis per partes, etc. In omnibus igitur (ut dixi) gentibus ac linguis fit, ut tum sermo plurima sumat a natura et ingenio locorum et etiam hominum, dum vel Metaphoras ac similitudines inde petit, vel eo alludit: tum etiam loquentes inter loquendum ac disserendum de rebus quibuscunque, praesertim vero cum
militari more, plurimae loquutiones Scripturae perspicuae fiunt. Nam hinc innumerae voces, phrases et similitudines, aliique tropi ac figurae petuntur. Sic arcus Deo paranti poenas impiorum, tribuitur per Metaphoram. Psal. 7, Arcum suum tetendit, et in eos sagittas mortiferas, etc. Arcus etiam impiorum, sunt malae machinationes contra bonos, Psal. 10. 37. Arcus et gladius saepe pro omni vi bellica per Synecdochen: ut, Non in arcu meo sperabo. Psal. 44. Arcus eorum confringetur. Hi in curribus, et hi in equis, id est freti humana
id est, subiicite vos ei, ac obstringite et servite.
Laxos sinus soliti sunt habere, ac in eis aliquid gestare: inde mensuram alicui in sinum effundi, in sinu ignem portare. In sinu etiam ociosi, et etiam frigentes manus abdebant: unde Salomon, Abscondit piger manum in sinum, etc.
Longas vestes habuerunt, quibus se etiam noctu texerunt. Unde dicit Ruth ad Booz: Extende vestem tuam super ancillam tuam.
Cingula habuerunt ex peplis, ut nunc Turcae et etiam Pannones: unde est locutio Christi, aes portare in cingulis: et mulier strenua,
omnia ex eo loco ac gradu excludunt.
Haec et huiusmodi innumera possent hîc admodum utiliter annotari: verum haec in praesentiarum de hoc capite brevissime monuisse sufficiat: quo quae nos exacte praestare nunc nequivimus, studiosus Theologiae ipse sibi aliunde conquirat, etc.
DE VELAMINE MOSIS EIUSQUE DETRACTIONE.
Doctrina de Velamine Mosis, multum lucis toti legi adferret, si aliquanto plenius exponeretur. Dicam ergo breviter de ea, ut praestantiores artifices vel hac ipsa nostra brevitate ac
Deus Mosi: eos quidem recte facere, quod obedientiam pollicerentur: sed ignorare quid promittant, quam id sit supra eorum vires, et quod eis desit ipsum bonum cor, unde initium omnis bonae obedientiae profluere deberet. Ideo inquit: Quis dabit eis tale cor, ut mihi perpetuo obediant? etc. Sic et Moses Deuter. 29, negat eos habere oculos videntes, aures audientes, et cor intelligens mandata ac miracula Dei. Et mox sequenti capite, pollicetur Deum ipsum circumcisurum esse eorum cor, ut illi obedire possint. Quibus locis abunde indicavit Deus, hana naturam esse corruptam
aliquoties in prima persona repetiit, Faciam, dicam, praestabo hoc aut illud: tandem illum amandet ac iubeat illi in tertia persona renunciare: Is cuius nomine tecum ago, Faciet,
dicet, praestabit hoc, etc. Sic igitur et Deus cum Mose loquens, de suo nomine, et de eo quod futurus erat, agit, ut id prius in prima persona, mox denique et in tertia persona efferat, et primum dicat Ero, Ero: sed ubi tandem iubet Mosen de se ad populum, tanquam de tertia et veluti absente persona loqui, eiusque
vice populo iubet indicari suum nomen in tertia persona: Erit misit me ad vos. Quasi si audires Moysen quaerentem, Deus quod est tuum nomen, quod debeo indicare populo? et Deum respondentem. Meum nomen est Ero quod Ero: dic igitur illis, Ero misit me ad vos: vel potius dic, Erit misit me, etc. Ubi concinnissimam istarum vocum et nominis proprii Dei ex sua etymologia deductionem clare audis.
Ultimo, ex re ipsa, mox et ex Scripturarum consequentia multo etiam magis liquebit, hunc omnino esse sensum aut significationem vocis Iehova. Quare cum nunc de ipsius voculae
narratione creationis haberi poterat, et iam antea habebatur, quod Deus sit autor essentiae omnium rerum existentium.
Nec praetereundum est, quod nomen essentiae etiam alia vetustiora nomina multo clarius significent: ut
generationibus, omni tempore, meo proprio, admirabili et nunc primum assumpto nomine Ero Erit testor et protestor. Hoc est memoriale meum in omnes generationes. Sic Dominus ex tota lege unum Baptistam conflavit, se digito monstrantem ac dicentem: Ecce hic est verus Erit, totius mundi, etc. In huius Erit consummationis memoriam etiam sacram Coenam in omnes generationes fieri instituit.
3 Correspondet haec prophetia pulcherrime omnibus praecedentibus promissionibus de Christo. Nam antea quidem fuerat praedicta potissimum humanitas Christi, quod semen mulieris
Matth. 6. Marci 13. Matth. 11. 12. Heb. 10. Apoc. 4 et 11. ac saepe alias in Scriptura, ut quasi studio alludat ad verbum Aeeieh Ero et Erit: quasi dicat, is qui olim inculacavit nobis Ero et Erit servator vester, ille Veniens, aut qui venire debuit, quique venturus expectatur, iam adest, etc. Sic quaerunt ex Christo Ioannis discipuli, Tune es ille Veniens seu promissum Ero, aut alium expectemus? Item alibi: Benedictus ille Veniens, ille panis veniens de caelo: item ille veniens qui fuit, qui et Est. Unde clare apparet illud Ero et Erit, expressum esse nomine aut participio,
adest, Consum matum est, Fuit et apparuit ille venturus, aut Erit.
Operaeprecium quoque est observare, quod hoc nomen sit plane proprium vero ac Israelitico Deo ut nunc breviter exponam.
Ut enim una tantum res est essentia illa spiritualis, aeterna, omnipotens, bona, etc. ita vocabulum Deus uni illiipsi essentiae tantum vere ac propriê attributum est, ac illi soli convenit, ut scriptum est Deuteron. 4: Ostensum tibi est, quod Dominus sit Deus, et nemo praeter eum. Ita Deut. 6, Deus tuus unus est. Verum quanquam omnes gentes verum se Deum colere
quod crearit caelum et terram, miserit filium, ut morte sua genus humanum servaret. Hunc talem Deum credunt, et adorant veri Christiani, sed Mahometistae et Iudaei eiusmodi Deum habere nolunt, in quo sint tres
dederat de semine, in quo benedicentur omnes gentes. Impii autem et idololatrae alii aliter.
Denique cum iam tempore Mosis Ismahelitae, Ammonitae, Moabitae non recte Deum colentes, tamen dicerent se colere Deum Abraham: item Idumaei dicerent se colere Deum Abraham, Isaac, etc. Praeterea quoque Aegyptii vellent dici cultores veri Dei Abraham, Isaac, Iacob, Ioseph, et tamen doctrinam a Iosepho acceptam paulatim pervertant: voluit Deus propter immensam suam bonitatem manifesta revelatione se patefacere, ac novo nomine verum cultum a falso separare, et simul
Maria (quod eam suspectam adulterii habebat) per somnium: Ioseph fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, nam quod in illa conceptum est, a Spiritu S. profectum est. Pariet autem filium, et vocabis nomen eius Iesum. Is enim salvum faciet populum suum a peccatis suis, etc.
Eum locum tota Ecclesia omnesque doctores hactenus sic intellexerunt, quod nomen Iesus id em valeat, quod servator, veniatque a themate
et esse idem cum
seu officium Christi significare, nempe salvationem miserorum peccatorum, quod ductum a Iehova nomen nequaquam significat, sed a
ira Dei, diabolo et morte aeterna servat, non qui tantum in aliquibus temporariis periculis et difficultatibus opitulatur.
Sexta: Paulus dicit, quod ideo Deus Christo donaverit nomen quod est supra omne nomen, quia cum in forma Dei esset, se exinaniverit, factusque sit obediens, etc. ibi si est intelligendum nomen revera pro ipsa appellatione, ut Osiander vult, certe non fuit necesse Christo nomen
ut satisfieret prophetiae de puero vocando Emanuel: quare oportere nomen Iesu, significare Deum, sicut et Emanuel. Ad quod primum respondeo, Matthaeum nequaquam dicere, ideo eum sic vocatum, ut satisfaceret nomini Emanuel, sed dicit: Totum hoc ideo factum, ut impleatur prophetia Esaiae, etc. Quid est illud totum? nempe totus sermo Angeli, quod affirmat Mariam esse virginem, concepisse ex Spiritu S. parituram Servatorem mundi, etc. Id ut confirmetur, affertur prophetia de puero Emanuele ex Virgine nascituro. Ad haec revera Deum esse cum aliquo, significat ei
nequaquam dicere, ideo eum sic vocatum, ut satisfaceret nomini Emanuel, sed dicit: Totum hoc ideo factum, ut impleatur prophetia Esaiae, etc. Quid est illud totum? nempe totus sermo Angeli, quod affirmat Mariam esse virginem, concepisse ex Spiritu S. parituram Servatorem mundi, etc. Id ut confirmetur, affertur prophetia de puero Emanuele ex Virgine nascituro. Ad haec revera Deum esse cum aliquo, significat ei esse adiutorem et servatorem, ut recte dici possit: Iste puer erit servator a peccatis, idem esse, quod Iste puer erit Deus nobiscum.
ut recte dici possit: Iste puer erit servator a peccatis, idem esse, quod Iste puer erit Deus nobiscum.
Sub finem huius argumenti varie sophisticatur, quid nomen Iehosua Christo contulerit, etc. Respondeo, Ipsi nihil contulit, confert autem nobis id commodi, ut indicet ipso statim proprio nomine, cur ad nos venerit, quidve nobis boni facturus sit, et quid nos de eo credere et ab eo quaerere debeamus.
Tertio dicit, a Luca narrari tanquam rem novam et miram, quod
me ad vos. Hîc diserte quaerit Moyses de nomine dicendo, indicando seu effando Israelitis, et Deus ei hoc nomen IEHOVA, ut eloquatur et indicet Israelitis, praecipit. Ergo fuit nomen dicibile et fabile, eloquibile. Quid enim alioqui totus textus sonat, nisi Quod nomen eius dicam? Dic hoc, etc. Ergo fuit nomen dicibile, fabile, etc. Aut et Moyses et Deus (si sic dicere fas est) nugatur, et dicere, significat hîc tacere, non effari. Adhaec quid sibi vult Deus, cum toties Prophetae mandat, ut dicat: Sic dicit Iehova, etc. Cur praecipit, ut dicat, sic
indicando seu effando Israelitis, et Deus ei hoc nomen IEHOVA, ut eloquatur et indicet Israelitis, praecipit. Ergo fuit nomen dicibile et fabile, eloquibile. Quid enim alioqui totus textus sonat, nisi Quod nomen eius dicam? Dic hoc, etc. Ergo fuit nomen dicibile, fabile, etc. Aut et Moyses et Deus (si sic dicere fas est) nugatur, et dicere, significat hîc tacere, non effari. Adhaec quid sibi vult Deus, cum toties Prophetae mandat, ut dicat: Sic dicit Iehova, etc. Cur praecipit, ut dicat, sic dicere Iehovam, si omnino Iehova pronunciari
Quod nomen eius dicam? Dic hoc, etc. Ergo fuit nomen dicibile, fabile, etc. Aut et Moyses et Deus (si sic dicere fas est) nugatur, et dicere, significat hîc tacere, non effari. Adhaec quid sibi vult Deus, cum toties Prophetae mandat, ut dicat: Sic dicit Iehova, etc. Cur praecipit, ut dicat, sic dicere Iehovam, si omnino Iehova pronunciari effarique non potest? Certe quic quid scriptile, id et effabile est. Cur enim alioqui scribuntur, quae scribuntur literis sonum significantibus, nisi ut effari sonarique possint?
Denique quid ineptius
quibus probat, Christum esse vere Deum: ut cum Angelus dicit, eum esse filium altissimi. Item, regnaturum in perpetuum. Item, quod servabit populum suum: et piorum coetus sit proprie Dei populus. Ergo cum Iesus sit vere Deus, oportet eum habere nomen Dei, hac autem esse proprie Iehova, etc.
Atqui et pluribus nominibus Deus appellatur, quam hoc uno: praeterea illud nomen ratione essentiae suae semper habuit, ut id et iam imponi necesse non sit. At iam aliquod nomen quaeritur, quod ei ratione istius novae nativitatis et functionis imponatur. Nihil ergo prorsus ex
sed tantum pronuncians, de dimidia solum parte mali loquitur.
Alii porro Theologi varias definitiones peccati originalis proponunt, quod sit amissio cognitionis Dei, et aversio voluntatis, aut inobedientia, aut corruptio, aut pravitas, aut caligo, aut imbecillitas, aut morbus, etc. Quae omnia sunt ferme tantum periphrases vocabulorum. monstrant enim magis motus aut effectus, quam ipsum illud malum principium, fontem et quasi regem et authorem omnium malorum, et praesertim peccatorum actualium. Quo nomine aliqui merito exagitant Aristotelem, quod cum debuisset
sua: ut si vinum optimum esset mutatum
in acetum acerbissimum. Sicut igitur ineptus plane esset, qui mihi definiret ita acetum, ut diceret: Acetum est aciditas et siccitas, quae accessit ad vinum, etc. non enim peto ut mihi tantum proprietates indices, sed ut rem ipsam describas, ac certo definias, quid sit esse eius rei. Sic sunt ineptae aut certe insufficientes istae definitiones peccati originalis, non quid sit esse rei, sed tantum eius proprietates describentes, cum definitio
etiam in toto homine Philosophia, non multo sanioribus oculis contemplans eius formam (tametsi et ea sit valde corrupta et labefactata) ut quod homo constet corpore et anima, habet staturam erectam, duos pedes, manus, oculos, aures, et similia, sitque animal ridens, numerans, ratiocinans, etc. sed loquor de ea nobilissima substantiali forma, ad quam praecipue ipsum cor, aut potius anima rationalis formata erat, ita ut ipsa sua essentia esset Dei imago, eumque repraesentaret, utque suae substantiales potentiae intellectus ac voluntas affectusque ad Dei proprietates essent
neque aliquid actuale (quod vocant) peccatum committeretur. Hoc peccati non committitur, ut omnia alia peccata, sed per se existit, vivit ac facit omnia peccata: estque peccatum substantiale, quod non ad horam aut tempus aliquod peccat, sed quandiu homo est, ipsum quoque durat peccando, etc.
Item: Quid possit dici clarius et significantius? Non dicit, Occîdi Uriam: non dicit, Commisi adulterium: sed totam humanam naturam, ceu uno fasce complexus, addit: In peccatis conceptus sum. Non enim de operibus quibusdam, sed de materia simpliciter loquitur: et dicit,
dictum, factum aut cogitatum contra legem Dei. Quin tu sic definias secundum hunc Psal. peccatum esse hoc totum, quod natum est ex patre et matre, antequam homo per aetatem aliquid possit dicere, facere aut cogitare. Ex hac autem ceu radice nihil boni coram Deo enasci posse, etc. En audis peccatum originale definiri a Psal. 51, teste Luthero, quod sit id totum, seu idipsum, quod natum est ex patre et matre: illam ipsam arborem malam, et denique nos nihil aliud esse quam peccatum.
Idem Gen. 3: Sed vide quid sequatur ex illa sententia,
multum urgent.
Idem quoque Lutherus super Galatas prolixissime inculcat, affirmans, rationem esse (ut ipse loquitur) illam pertinacissimam ac desperatissimam hostem Dei, et atrocissimam bestiam, et denique fontem fontium omnium malorum. Ratio inquit ille, non intelligit divina, etc. Contra fides rationem mactat, et occîdit illam bestiam, quam totus mundus et omnes creaturae occidere non possunt. Sic Abraham eam occidit fide in verbum Dei, quo promittebatur ei semen ex sterili et iam effoeta Sara. Huic vero non statim quidem assentiebatur ratio in Abraham, sed
et occîdit illam bestiam, quam totus mundus et omnes creaturae occidere non possunt. Sic Abraham eam occidit fide in verbum Dei, quo promittebatur ei semen ex sterili et iam effoeta Sara. Huic vero non statim quidem assentiebatur ratio in Abraham, sed certe pugnabat in ipso contra fidem, etc. Sic fides mactavit et sacrificavit rationem, acerrimum et pestilentissimum hostem Dei, etc. Ita pii mactant bestiam maiorem mundo, atque per hoc Deo gratissimum sacrificium et cultum exhibent. Item: Per hoc enim sacrificium primum mactant, ut dixi, rationem, hostem Dei
occidit fide in verbum Dei, quo promittebatur ei semen ex sterili et iam effoeta Sara. Huic vero non statim quidem assentiebatur ratio in Abraham, sed certe pugnabat in ipso contra fidem, etc. Sic fides mactavit et sacrificavit rationem, acerrimum et pestilentissimum hostem Dei, etc. Ita pii mactant bestiam maiorem mundo, atque per hoc Deo gratissimum sacrificium et cultum exhibent. Item: Per hoc enim sacrificium primum mactant, ut dixi, rationem, hostem Dei omnium maximum et invictissimum. Quia ratio contemnit Deum, negat eius sapientiam, iustitiam, virtutem,
cum suis accidentibus est peccatum, seu res in imica et exosa Deo, ab eoque damnata et abiecta.
Caro, vetus Adam, animalis aut carnalis homo, imago satanae, cor pravum, perversum, lapideum, adamantinum, sunt substantia: Peccatum originale est idem quod praedicta omnia: Igitur, etc. Quid hic contra opponetur?
Tota Scriptura utitur substantialibus verbis in descriptione tum imaginis Dei aut iustitiae originalis, tum peccati et imaginis satanae. Dicitur enim Deus creasse hominem ad imaginem Dei, ipsam totam eius essentiam, praesertim animam rationalem,
Deum, sed insuper oderit hostiliter: contra autem ad impietatem ac scelera sit pronus, praeceps, ac plane proiectus. Sacrae denique literae testantur, bruta melius suo officio fungi, atque adeo sapientiora esse homine. Cognovit bos possessorem suum, inquit Scriptura, et asinus praesepe, etc. Novit hirundo et grus tempus suum, etc. At homo non agnoscit vel Dominum suum, vel unde suum verum victum petere debeat. Quod sane etiam ipsa crassissima experientia quotidie ante oculos nostros testatur. Quod enim brutum aut etiam syluestre pecus tam vesanum est, ut tam
ad impietatem ac scelera sit pronus, praeceps, ac plane proiectus. Sacrae denique literae testantur, bruta melius suo officio fungi, atque adeo sapientiora esse homine. Cognovit bos possessorem suum, inquit Scriptura, et asinus praesepe, etc. Novit hirundo et grus tempus suum, etc. At homo non agnoscit vel Dominum suum, vel unde suum verum victum petere debeat. Quod sane etiam ipsa crassissima experientia quotidie ante oculos nostros testatur. Quod enim brutum aut etiam syluestre pecus tam vesanum est, ut tam enormiter cibo, potu, venere aut etiam ira peccet,
est commutatus. Vires enim simul et opus aut functio eius, prorsus in contraria versa sunt.
Huc optime quadrant Scripturae testimonia, quae dicunt hominem interiisse, habere oculos non videntes, cor lapideum ac non intelligens: ideoque denuo generandum, creandum, condendum, etc. Hominem ex filio Dei factum, esse filium diaboli: et contra, nunc in renascentia ex filio diaboli regenerari in filium Dei.
Porro praedicta Aristotelis sententia, de interitu speciei, etiam communi sensui est nota, et in communi vita receptiss. Quamprimum enim olla non est
aliquid crassius iniectum, ut sal aut cepas, continere potest: quandoquidem praecipuam vim ac functionem non amplius habet, nec praestare potest.
Aromata et medicamina, quae prorsus omnem nativam vim amiserunt, sive vetustate sive alia quacunque corruptione, ut si submersa sint, etc. non amplius sunt aromata aut medicamina: sed tantum lignum aut lutum. Sal non saliens, non amplius est vere sal: sed harena, aut aliud quid inutile et abiiciendum.
Philippus et Victorinus, aliique saepe vocaverunt corruptum hominem
in sua sphaera relictis, discamus loqui novis linguis in regno fidei extra omnem sphaeram. Haec ille.
Deinde opponatur hoc simile isti sophismati: Substantia est a Deo: Diabolus est substantia: Igitur diabolus est a Deo. aut, Vetus Adam, caro, animalis homo, imago diaboli, etc. sunt substantiae. Igitur sunt a Deo.
Hîc necesse est maiorem explicari: Omnis substantia est a Deo, scilicet quatenus initio bona condita est, et adhuc conservatur: sed non quatenus postea est a satana conversa et inversa essentialiter, ex aurea massa in scoriacam aut
Scriptura testatur (ut superius saepius diximus,) et non quoddam accidens in hoc homine.
At hîc aliqui suis Dialecticis ratiunculis et regulis occupati et intricati, nobis obiiciunt, haec videri Manichaeorum deliria: quia et ipsi dixerint, naturam esse malam, et corruptam, etc. Respondeo: In eo damnantur Manichaei, et cum veritate pugnant, quod originem corruptionis naturae non ex peccato deduxerunt, sed ex ipsa mox creatione. Dixerunt enim esse duos deos et duos creatores: alterum bonum, alterum malum: quorum alter bonam creaturam ac naturam crearit, alter
inibi, et libros de linguis ipsis in Latinum fideliter transferentes, alios linguas ipsas solicite doceant, earumque peritiam studiosa in illos instructione transfundant, ut instructi et edocti sufficienter in linguis huiusmodi fructum Deo authore producere, et fidem propagare possint, etc. Sic et Carolus Magnus, et filius eius Ludovicus, omni cura linguas doceri in scholis et monasteriis constituerunt. Quod fragmenta veterum codicum Graecorum et Hebraeorum, quae adhuc hodie in vetustioribus bibliothecis Saxoniae, Vuestphaliae et Hassiae, a praedictis Caesaribus
Plinius testatur, qui Syris inventum literarum adscribit: et Herodotus ac alii, qui Cadmum (quod Hebraice orientalem significat) affirmant ex Oriente in Graeciam literas attulisse: sed etiam ipsa nomina literarum Graecarum et Hebraearum
in libro Vitae scriptum, indeficientem et hominibus et angelis exhibet lectionem. legat hîc vivum verbum, et in mandato meditetur Christiana religio, et inveniet ex hac Scriptura omnium doctrinarum regulas promanasse, et hinc nasci et huc reverti quicquid Ecclesiastica continet disciplina, etc.
Augustinus ad Vincentium: Negare non possum, nec debeo, sicut in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis Opusculis meis, quae possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Idem ad Vincentium Donatistam: Noli, frater, contra divina, tam multa, tam clara, tam
calumnias, ex episcoporum scriptis, sive nostrorum, sive Hilarii. Primo, quia hoc genus literarum ab autoritate Canonis distinguendum est. Non enim sic leguntur, tanquam ita ex eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter senserint quam veritas postulat, etc. Talia innumera dicta sunt in patribus, quod sola Scriptura sit certa norma veritatis.
15 Quis verô ex omnibus patribus, usque pene ad nostra tempora, diligenter totam Scripturam interpretatus est? Loquor de ipso textu, de sermone et toto scripti corpore: non de
porro genere non tantum Ecclesiae credimus, sed et Iudaeis, saltem de veteri Testamento: quin etiam suo quodam modo et Mahometo ac Turcis ac Iudaeis de novo Testamento. Testantur enim et ipsi de Christo, quod certo fuerit talis aliquis magnus propheta, qui talia quaedam docuerit et fecerit, etc. Quorum testimonium, qualecunque est, vel ob hoc multum valet, quod in hanc partem non possunt esse suspecti, tanquam in gratiam nostri aut religionis huius quicquam falso testentur, iuxta proverbium de domestico teste, etc. Verum postquam Ecclesia agnovit et testata est,
magnus propheta, qui talia quaedam docuerit et fecerit, etc. Quorum testimonium, qualecunque est, vel ob hoc multum valet, quod in hanc partem non possunt esse suspecti, tanquam in gratiam nostri aut religionis huius quicquam falso testentur, iuxta proverbium de domestico teste, etc. Verum postquam Ecclesia agnovit et testata est, quinam libri vere a Deo traditi sint, et quinam sint suppositicii: nullo modo porro habuit ius prohibendi, ne credamus veris Dei libris, aut mandandi ut credamus falsis a satana et impiis compositis. Hoc enim esset, se supra Deum efferre.
turbas mihi regem ostenderet, potioris etiam quam rex ipse authoritatis habendus esset: aut nisi Mosaica lex, quae Christi et Evangelici status fuit index, iuxta illud, Si crederetis Mosi, crederetis et mihi: et illud, Scrutamini Scripturas, quia illae sunt, quae testimonium perhibent de me, etc. maioris esset authoritatis quam Christus, aut Christi Evangelium, quod est absurdissimum. Enimvero Ioannes Baptista Christo testimonium perhibuit. Fuit enim homo missus a Deo, ut testimonium perhiberet de lumine, et omnes crederent per illum: neque tamen continuo Christo fuit maior aut
cedat? Quod si et his contradicis, et nequaquam tibi utalia sequaris, persuaderi potest, sed linguam tuam regnare modis omnibus oportet: tum potius omissa Theologia poeticas fabulas, Pythagoricos numeros, et Platonicas ideas tractes, in iisque tuam magniloquentiam ostentes et vendites, etc.
36 Etsi autem rectissime Paulus praecipiat, ut haereticos homines post unam et alteram admonitionem devitemus, ad Titum 3. Rom. 16. quia et
quam saniorem Ecclesiae partem videt affirmare, nihil periculi incurrit Christianus.
Veritas enim cathedrae adhaeret: quare membra cathedrae unita, et Pontifici coniuncta, Ecclesiam efficiunt (Nota regulam: Templum Domini, Templum Domini, et, Non auferetur lex a Sacerdotibus, etc.)
Dices fortasse: Ecclesia hodierna non ita ambulat in ritu communionis, sicut ante ista tempora, quando sanctissimi viri, utriusque speciei sacramentum necessarium esse, vi praecepti Christi et verbo et opere astruebant. Potuitne tunc Ecclesia errare? Certe non. Quod si non,
quo ad locum etiam inexterminabilem. Et tamen, si caput Roma deficeret, ibi veritas Ecclesiae remanebit, ubi erit principatus et Petri sedes, modo praedicto. Et quia credita est potestas sacerdotio praeposito populo, Sacramenta ad finem salutis, prout convenientius iudicaverit, ministrare, etc. tunc patet praeceptum communicandi necessario esse conditionale, scilicet si animarum curam habenti visum fuerit.
Quare si universum sacerdotium, aut saltem maior pars cum cathedra Petri, quae secundum sanctum Cyprianum errare non permittitur a Deo, uno tempore sic, alio
Adhuc forte diceret aliquis: Christus dixit, Hoc facite in meam commemorationem. Praecipit igitur, Sacramentalem communionem fieri in sui memoriam. Non negamus praeceptum Christi esse, ut haec sic fiant in Ecclesia, uti ipse fecit, et sic fit per successores illorum, quibus praecepit, etc.
SENTENTIA IURIS CANONICI DE ABSOluta potestate Papae.
De plenitudine potestatis
vobis erit. Item: Haec locutus sum vobis, apud vos manens: paracletus autem ille, qui est Spiritus Sanctus quem mittet pater nomine meo, ille docebit vos omnia, et suggeret vobis quaecunque dixi vobis. Et sequenti capite: Ad haec multa habeo vobis dicere, sed cum venerit Spiritus paracletus, etc.
auch dasselb seiner Kirchen jeder zeit mittheilen / und sie an den selben in ewigkeit nimmermehr verlassen woelle? Wie schreiben die Aposteln / so zu Ierusalem im Concilio versamlet waren / an ihre mitbrueder zu Antiochia / und an andern orten?
ihnen befilt / das sie den Schriftgelehrten und Phariscern gehorsam sind / nicht in einem oder mehr stucken / sonder durchauss in allem was sie ihnen von Ampts wegen vorhielten und gebotten. Scribae et Pharisaei ( sagt er ) qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, facite. etc. Omnia, sagt der herr / und nimpt nichts auss (Alles was sie auss Moses stuel oder lehr lereten / sonst sagt er / huetet euch fuer dem saurteig der Phariseer) Aber was sie tun / setz er darzu / das solt ihr tun / dann sie sagen wol / tuns aber selbs nicht. Unnd diss solt du verstehn /
legalium, deque carnali circum cisione abolenda, et tantum spirituali servanda, et de multis aliis, de quibus nihil in Evangelio reperitur: imo oppositum habemus id quod Christus dicit: Non enim veni salvere legem, sed adimplere: Nihilominus, ut legimus in Act. Apost. cap. 15. etc.
Si igitur illud Apostolorum et discipulorum concilium universalem Ecclesiam repraesentabat, habuitque potestatem statuendi, aliqua esse necessaria pro illo tempore, et etiam facultatem mutandi ea, multaque alia statuit, quibus adhaerere tenemur, eaque negantes haeretici
quodlibet generale concilium in spiritu congregatum, universalem Ecclesiam repraesentat, et est supremum tribunal, (nota bene) eademque habet potestatem ad quodcunque decernendum, statuendum, definiendum: quod idem est Deus, idem Christus; idem spiritus, eadem fides, eadem Ecclesia, etc.
Sicut igitur tempore Apostolorum et aliorum sanctorum Patrum Ecclesia erat sancta et immaculata quae errare minime poterat, extra quam nullus poterat salvari: ita et nunc, praecipue quoad essentialia fidei. Et sicut Petrus apostolus constitutus fuit a Christo (ut statim
posse.
O' impurissimum os Romanistae Curtisani. Itane tibi verbum viventis Dei, quod manet in aeternum, et cuius iota, aut etiam unicus apex caelo terraque firmior est, tuo blasphemo ori est tantum mortuum atramentum, est mortua charta, mortuus codex, membranula, macrocolon, etc. quod se in omnes partes ac sententias flecti torquerique sinat, patiaturque? Quis Monarcha, Princeps, aut etiam minimus Magistratus patiatur, suum publice affixum decretum vocari tam contumeliose mortuam literam, mortuum atramentum, chartam, et similia: et non potius contra clamet, esse
audienda sunt. At si quaeras, quo iure et qua autoritate sibi novam istam iudicandae ac formandae Religionis ac Ecclesiae formulam fabricarint, deserta ea quae tam recens a synodo Basiliensi comprobata est, quid tandem respondebunt? nempe, Tace tu, nos sumus Ecclesia: sic volo, sic iubeo, etc.
Illud quoque evidentissimum iudicium est normae Pontificiae synodi, quod volunt sacras Literas eatenus tantum ad iudicium de praesentibus controversiis admitti, quatenus suam interpretationem a Patribus et Ecclesia accipiunt. Quo quidem modo illi propalam seipsos supra
ex Scripturae verbis ac ex textu, sed ex Papae, eique horrendis diris obstrictorum Praelatorum ore ac intellectu petendum erit.
In eadem anathematizantur, qui dubitant de autoritate librorum Tobiae, Iudith, Sapientiae, Ecclesiastae, Baruch, Machabaeorum, epist. Iacobi et Iudae, etc. Quo facto anathematizant omnem primitivam Ecclesiam, quae de istis scriptis dubitavit: imo et ipsum Christum et Apostolos, qui illa veteris Testamenti scripta nunquam sua citatione aut qualicunque nominatione confirmare voluerunt: cum essent multa, quae praeclare citari inde pro regno
ad salutem sufficiat. Nam etsi Christus Dominus in ultima coena venerabile hoc sacramentum in panis et vini speciebus instituit, et Apostolis tradidit: non tamen illa institutio et traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque speciem accipiendam adstringantur, etc.
O' profana, aut blasphema potius ora. Audent citare autoritatem ac testimonium Spiritus sancti contra institutionem filii Dei. Undeautem vel sibi vel aliis probabunt, id ipsorum decretum venire a Spiritu sancto? At nos contra liquido monstrare possumus, id proficisci a
sint 66
¶ Sententiae ac Regulae Patrum, de ratione discendi Sacras literas. Tractatus II. 71
Basilii M. adhortatio ad studium sacri sermonis, et lectionem Sacrarum literarum. ibid.
Patrum aliquot loca et sententiae hic mutuo se consequuntur 72. etc.
De usu legis 83
Aliae regulae intelligendi S. Scripturam, promiscue ex S. Patribus collectae. 84
Iunilii episcopi Africani de partibus Sacrarum literarum libri duo: quorum prior quidem de sermone aut tractatione earum, posterior vero de materia agit 121
LOCORUM S. SCRIPTURAE, VETERIS ET NOVI TESTAMENTI, UBERIUS PAULÒ IN HOC OPERE EXPLICATORUM, INDEX.
Genes. 1. In principio creavit Deus caelum et terram 229
2. Plantavit quoque Dominus hortum in Eden ab Oriente, etc. 249
3. Quos Deus coniunxit, homo non separabit 192
Et nunc ne forte mittat manum suam, et accipiat de arbore vitae 222
De omni arbore comedendo comedemus 191
Non moriemini: sed scit Deus, quod in die, etc. 222
Et aperti
hortum in Eden ab Oriente, etc. 249
3. Quos Deus coniunxit, homo non separabit 192
Et nunc ne forte mittat manum suam, et accipiat de arbore vitae 222
De omni arbore comedendo comedemus 191
Non moriemini: sed scit Deus, quod in die, etc. 222
Et aperti sunt oculi utriusque 190
Comedes pulverem terrae 234
In sudore vultus tui comedes panem 227
Ipsum conculcabit caput tuum 366
4. Tunc coeptum est invocari in nomine Domini 221
5. Hic consolabitur nos 187
Ipsum conculcabit caput tuum 366
4. Tunc coeptum est invocari in nomine Domini 221
5. Hic consolabitur nos 187
Et genuit filium ad imaginem et similitudinem suam 369
6. Delebo omnem hominem 184
Finis universae carnis venit coram me, etc. 207
Omnis caro corruperat viam suam 217
7. De omnibus animantibus veniant ad te bina. ibidem
Accipies septem, etc. 255
Omne animal venit ad Noham 218
Et fuit diluvium diebus quadraginta. 182
8. Et defecerunt
filium ad imaginem et similitudinem suam 369
6. Delebo omnem hominem 184
Finis universae carnis venit coram me, etc. 207
Omnis caro corruperat viam suam 217
7. De omnibus animantibus veniant ad te bina. ibidem
Accipies septem, etc. 255
Omne animal venit ad Noham 218
Et fuit diluvium diebus quadraginta. 182
8. Et defecerunt aquae post dies centum quinquaginta. ibidem
Et addidit mittere columbam 161
Et non addidit columba reverti. ibid.
11.
Terra non tulit eos 193
Dabo tibi et semini tuo post te, terram in qua habitas, in possessionem aeternam 85
14. Vallis Sidin putei 255
Melchisedech obtulit panem et vinum. 385
15. Sciendo scias quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua, etc. 91
Veruntamen gentem quae eos servitute premet, etc. 185
Et dixit Abraham: Domine quid dabis mihi, etc. 256
6. Multiplicando multiplicabo semen tuum 255
Et non numerabitur prae multitudine. 192
17. Et filius
in qua habitas, in possessionem aeternam 85
14. Vallis Sidin putei 255
Melchisedech obtulit panem et vinum. 385
15. Sciendo scias quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua, etc. 91
Veruntamen gentem quae eos servitute premet, etc. 185
Et dixit Abraham: Domine quid dabis mihi, etc. 256
6. Multiplicando multiplicabo semen tuum 255
Et non numerabitur prae multitudine. 192
17. Et filius octo dierum circumcidetur in vobis 205
18. Vitulum quem fecerat
putei 255
Melchisedech obtulit panem et vinum. 385
15. Sciendo scias quod peregrinum erit semen tuum in terra non sua, etc. 91
Veruntamen gentem quae eos servitute premet, etc. 185
Et dixit Abraham: Domine quid dabis mihi, etc. 256
6. Multiplicando multiplicabo semen tuum 255
Et non numerabitur prae multitudine. 192
17. Et filius octo dierum circumcidetur in vobis 205
18. Vitulum quem fecerat 184
Veniendo veniam, etc. 255
20. Nonne
Abraham: Domine quid dabis mihi, etc. 256
6. Multiplicando multiplicabo semen tuum 255
Et non numerabitur prae multitudine. 192
17. Et filius octo dierum circumcidetur in vobis 205
18. Vitulum quem fecerat 184
Veniendo veniam, etc. 255
20. Nonne ipse dixit mihi, Soror mea est, etc. 230
Et facta quae non fient, fecisti mecum cum 193. 194
22. Ecce ignis et ligna, ubi hostia? 281
In te, sive in semine tuo benedicentur omnes gentes 69
23. Et dedit in
multiplicabo semen tuum 255
Et non numerabitur prae multitudine. 192
17. Et filius octo dierum circumcidetur in vobis 205
18. Vitulum quem fecerat 184
Veniendo veniam, etc. 255
20. Nonne ipse dixit mihi, Soror mea est, etc. 230
Et facta quae non fient, fecisti mecum cum 193. 194
22. Ecce ignis et ligna, ubi hostia? 281
In te, sive in semine tuo benedicentur omnes gentes 69
23. Et dedit in manus servorum suorum greges 255
24. Nunquid ibis cum hoc
Nunquid ibis cum hoc homine? 194
A Deo est hoc, non possumus ad te bonum vel malum loqui 217
25. Si sic, quid ego? 223
26. Et fuerunt exacerbans spiritum 158
Et reversus est Isaac, et fodit puteos. 160
27. Maledicens tibi, maledictus, etc. 158
Cur utroque filio orbabor die uno? 212
28. Et vidit Esau, quod Isaac benedixit Iacobum, etc. 257
29. Non fiet sic in locis nostris, at iunior prius elocetur 193
30. Revertar, et pascam vos 160
31. Comedit argentum
quid ego? 223
26. Et fuerunt exacerbans spiritum 158
Et reversus est Isaac, et fodit puteos. 160
27. Maledicens tibi, maledictus, etc. 158
Cur utroque filio orbabor die uno? 212
28. Et vidit Esau, quod Isaac benedixit Iacobum, etc. 257
29. Non fiet sic in locis nostris, at iunior prius elocetur 193
30. Revertar, et pascam vos 160
31. Comedit argentum aut pretium nostrum 159
Abscondisti te ad fugiendum 160
Filiae, filiae meae sunt: filii filii mei sunt: et
nomen meum super pueros hosce 385
49. Iuda habitabit leo 203
50. Vos cogitastis adversus me malum. 160
¶ Exod. 2. Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum. 189
3. Cum venero ad Israelitas, ac dicam, Deus vester misit me ad vos, etc. 363
4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255
5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205
9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui,
Exod. 2. Apud Iudaeos canis non mutivit ab homine usque ad iumentum. 189
3. Cum venero ad Israelitas, ac dicam, Deus vester misit me ad vos, etc. 363
4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255
5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205
9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158
11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160
12. Nec os confringetur in eo
Cum venero ad Israelitas, ac dicam, Deus vester misit me ad vos, etc. 363
4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255
5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205
9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158
11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160
12. Nec os confringetur in eo 231
16. Cum dederit nobis Iehova vesperi, etc. 223
363
4. Nonne frater tuus loquendo loquetur? 255
5. Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205
9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158
11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160
12. Nec os confringetur in eo 231
16. Cum dederit nobis Iehova vesperi, etc. 223
Quod pinsetis, quod coquetis, coquite. 194
17. Fuit manus
Palea non datur nobis, et lateres dicunt nobis, etc. 205
9. Et tu, et servi tui novi quod antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158
11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160
12. Nec os confringetur in eo 231
16. Cum dederit nobis Iehova vesperi, etc. 223
Quod pinsetis, quod coquetis, coquite. 194
17. Fuit manus eius 158
19. Super alas aquilarum gestaut te. 201 et 203
20.
antequam timeretis, etc. 223
10. Ut enarres in auribus filii tui, etc. 158
11. Apud Israelitas non movebit canis linguam suam, etc. 160
12. Nec os confringetur in eo 231
16. Cum dederit nobis Iehova vesperi, etc. 223
Quod pinsetis, quod coquetis, coquite. 194
17. Fuit manus eius 158
19. Super alas aquilarum gestaut te. 201 et 203
20. Non habebis deos alienos 222
21. Maledicens patri aut matri suae morte moriatur 218
Pecunia eius
cortinae unius 205
Duae bases sub tabula una 255
30. Erit filiis Israel ad memoriam coram Iehova 158. 159
Suffimentum quod facies, secundum compositionem eius non facietis vobis 205
31. Iuxta omnia quae praecepi tibi, facient. Veruntamen sabbatha, etc. 22. 23
¶ Levit. 2. Afferetque myrrham, et offeret illam sacerdoti 158. 159
9. Ora pro eis 203
10. Et non moriemini, in totam synagogam irascetur 209
13. Si plaga steterit in oculis eius 161
Contaminatus contaminatus censebitur
myrrham, et offeret illam sacerdoti 158. 159
9. Ora pro eis 203
10. Et non moriemini, in totam synagogam irascetur 209
13. Si plaga steterit in oculis eius 161
Contaminatus contaminatus censebitur 255
14. Quod si pauper ille fuerit, etc. 187
19. Non iurabis in nomine meo mendaciter 209
20. Vir qui adulterium commiserit cum uxore, etc. 256
23. Affligetis animas vestras in die expiationum 309
24. Locutus est Dominus 184
27. Et erit aestimatio tua maris ab
209
13. Si plaga steterit in oculis eius 161
Contaminatus contaminatus censebitur 255
14. Quod si pauper ille fuerit, etc. 187
19. Non iurabis in nomine meo mendaciter 209
20. Vir qui adulterium commiserit cum uxore, etc. 256
23. Affligetis animas vestras in die expiationum 309
24. Locutus est Dominus 184
27. Et erit aestimatio tua maris ab aetate viginti annorum, etc. 257
¶ Numer. 1. Istae sunt summae quas recensuit Moses et Aaron,
Non iurabis in nomine meo mendaciter 209
20. Vir qui adulterium commiserit cum uxore, etc. 256
23. Affligetis animas vestras in die expiationum 309
24. Locutus est Dominus 184
27. Et erit aestimatio tua maris ab aetate viginti annorum, etc. 257
¶ Numer. 1. Istae sunt summae quas recensuit Moses et Aaron, etc. ibid.
3. Quasi itinere diei hinc, et Quasi itinere diei illinc 255
9. Quicunque fuerit immundus super anima 205
11. Num oves et boves
etc. 256
23. Affligetis animas vestras in die expiationum 309
24. Locutus est Dominus 184
27. Et erit aestimatio tua maris ab aetate viginti annorum, etc. 257
¶ Numer. 1. Istae sunt summae quas recensuit Moses et Aaron, etc. ibid.
3. Quasi itinere diei hinc, et Quasi itinere diei illinc 255
9. Quicunque fuerit immundus super anima 205
11. Num oves et boves mactabuntur eis, etc. 186
19. Accipient ad te vitulam rufam 228
23.
¶ Numer. 1. Istae sunt summae quas recensuit Moses et Aaron, etc. ibid.
3. Quasi itinere diei hinc, et Quasi itinere diei illinc 255
9. Quicunque fuerit immundus super anima 205
11. Num oves et boves mactabuntur eis, etc. 186
19. Accipient ad te vitulam rufam 228
23. Moriar morte iustorum 163
Non accubabit, donec bibat sanguinem hostium 202
24. Certe expelletur Cain, usquequo Assur, etc. 158. 159
25. Coepit populus scortari ad filias Moab
super anima 205
11. Num oves et boves mactabuntur eis, etc. 186
19. Accipient ad te vitulam rufam 228
23. Moriar morte iustorum 163
Non accubabit, donec bibat sanguinem hostium 202
24. Certe expelletur Cain, usquequo Assur, etc. 158. 159
25. Coepit populus scortari ad filias Moab 228
27. Quemadmodum praecepit Iehova Mose 158. 159
28. Holocaustum iuge quod factum est, etc. 223
35. In quo morietur 193
Nam in civitate refugii sui sedebit. ib.
accubabit, donec bibat sanguinem hostium 202
24. Certe expelletur Cain, usquequo Assur, etc. 158. 159
25. Coepit populus scortari ad filias Moab 228
27. Quemadmodum praecepit Iehova Mose 158. 159
28. Holocaustum iuge quod factum est, etc. 223
35. In quo morietur 193
Nam in civitate refugii sui sedebit. ib.
¶ Deut. 1. Et persecuti sunt nos 193
2. Transibo per terram tuam, etc. 192
11. An non sunt trans Iardem post viam occasus solis in terra Cananaei
Quemadmodum praecepit Iehova Mose 158. 159
28. Holocaustum iuge quod factum est, etc. 223
35. In quo morietur 193
Nam in civitate refugii sui sedebit. ib.
¶ Deut. 1. Et persecuti sunt nos 193
2. Transibo per terram tuam, etc. 192
11. An non sunt trans Iardem post viam occasus solis in terra Cananaei 212
22. Non videbitis bovem et agnum proximi aberrantes 209
26. Syrus perdidit patrem meum, et descendit in Aegyptum 192
28. Ego interficiam, et vivificabo 193
Et propitius erit terrae suae, populo suo 259
Aquila excitat nidum suum 195
¶ Ios. 2. Narraverunt omnia quae invenerant eos 186
3. Ut sciant, quod quemadmodum fui cum Mose, ero tecum 203
¶ Iudic. 4. Et ipsa quidem habitabat sub palma Debora, etc. 172
5. Stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt 234
9. Violentia 70. filiorum Gedeon veniet super Abimelech 186
17. Quisque quod bonum est in oculis eius faciet 192
¶ Ruth 2. Vadam et colligam spicas,
172
5. Stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt 234
9. Violentia 70. filiorum Gedeon veniet super Abimelech 186
17. Quisque quod bonum est in oculis eius faciet 192
¶ Ruth 2. Vadam et colligam spicas, etc. 191
3. Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus 189
An non requiram tibi requiem filia mea? 228
¶ 1 Reg. 1. Et adiuverunt post Adoniam 228
2. Non audierunt vocem patris sui, quia, etc. 216
Arcus fortium
2. Vadam et colligam spicas, etc. 191
3. Si propinquus tuus esse voluerit, sit propinquus tuus 189
An non requiram tibi requiem filia mea? 228
¶ 1 Reg. 1. Et adiuverunt post Adoniam 228
2. Non audierunt vocem patris sui, quia, etc. 216
Arcus fortium fractorum 188 et 206
6. Conciderunt ligna plaustri, vaccasque imposuerunt super ea 208
7. Lamentata est terra post Dominum 228
12. Et lapidaverunt eum omnes Israelitae 218
14. Tradetque Israelem propter peccata
oppugnant Ceilam. 222
Et factum est, cum tonderet oves suas in Carmelo 230
25. Non relinquam mingentem ad parietem 189
26. Vivit Iehova, si percutiam eum 223
¶ 2 Reg. 2. Et ipse erat accinctus novo. 222
5. Eccemisit ad te Naaman, etc. 208
Et non detur quaeso servo tuo onus paris mulorum de terra 223
8. Et stare fecit vultum suum, etc. ib.
10. Num comedendo comedimus a rege 228
Videte bonum et rectum de filiis domini vestri 223
17. Induraverant
189
26. Vivit Iehova, si percutiam eum 223
¶ 2 Reg. 2. Et ipse erat accinctus novo. 222
5. Eccemisit ad te Naaman, etc. 208
Et non detur quaeso servo tuo onus paris mulorum de terra 223
8. Et stare fecit vultum suum, etc. ib.
10. Num comedendo comedimus a rege 228
Videte bonum et rectum de filiis domini vestri 223
17. Induraverant cervicem suam iuxta ceruicem patrum suorum 188
19. Confudisti hodie vultus omnium servorum tuorum, etc. 273
fecit vultum suum, etc. ib.
10. Num comedendo comedimus a rege 228
Videte bonum et rectum de filiis domini vestri 223
17. Induraverant cervicem suam iuxta ceruicem patrum suorum 188
19. Confudisti hodie vultus omnium servorum tuorum, etc. 273
¶ 3 Reg. 2. Non deduces canitiem euis in pace 194
3. Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores 234
17. Cur vos claudicatis in utrunque laetus 276
¶ 2 Par. 2. Sicut fecistis cum Davide patremeo 223
6. Domine ne
euis in pace 194
3. Ego vero et Salomon filius tuus erimus peccatores 234
17. Cur vos claudicatis in utrunque laetus 276
¶ 2 Par. 2. Sicut fecistis cum Davide patremeo 223
6. Domine ne avertas faciem Messiae tui, memento misericordiarum David, etc. 322
9. Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae 218
10. Quisque in tabernacula sua, ô Israel 224
¶ Tobiae 4. Eleemosyna liberat a peccato 220
¶ Esther 2. Quaerant regi puellas virgines 224
3. Iecit sortem,
322
9. Magnificatus est rex Salomon prae omnibus regibus terrae 218
10. Quisque in tabernacula sua, ô Israel 224
¶ Tobiae 4. Eleemosyna liberat a peccato 220
¶ Esther 2. Quaerant regi puellas virgines 224
3. Iecit sortem, etc. ibid.
¶ Iob 4. Posuit Deus in angelis suis stulticiam 190
7. Non agnoscet eum amplius locus eius 208
Nonne tempus determinatum est hominis super terram, etc. 212
10. Et avertaris, et mirabiliter affligas me 160
2. Quaerant regi puellas virgines 224
3. Iecit sortem, etc. ibid.
¶ Iob 4. Posuit Deus in angelis suis stulticiam 190
7. Non agnoscet eum amplius locus eius 208
Nonne tempus determinatum est hominis super terram, etc. 212
10. Et avertaris, et mirabiliter affligas me 160
17. Nisi illusores mecum essent 224
19. Qui vidit, testatur 208
28. Non adaequabitur ei aurum vel vitrum 94. 95
30. Quorum patres sprevissem ponere cum canibus meis 221
28. Non adaequabitur ei aurum vel vitrum 94. 95
30. Quorum patres sprevissem ponere cum canibus meis 221
32. Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam 188
33. Adversus eum contendis, quod non ad omnia responderit tibi? Semel loquitur Deus, etc. 98
35. Honorabiles sunt sapientes 209
Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159
¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt
32. Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam 188
33. Adversus eum contendis, quod non ad omnia responderit tibi? Semel loquitur Deus, etc. 98
35. Honorabiles sunt sapientes 209
Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159
¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc.
eum contendis, quod non ad omnia responderit tibi? Semel loquitur Deus, etc. 98
35. Honorabiles sunt sapientes 209
Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159
¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum
Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159
¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens
etc. 158. 159
¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens iniquitatem tues 273
6. Et tu Iehova
1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175
Novit Dominus viam iustorum 184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens iniquitatem tues 273
6. Et tu Iehova usquequo 224
7. Iudicame Deus secundum iustitiam meam
184
Impii erunt sicut puluis 188
2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens iniquitatem tues 273
6. Et tu Iehova usquequo 224
7. Iudicame Deus secundum iustitiam meam 323
Ecce parturit iniquitatem, etc. 257
Non est iniquitas
Quare fremuerunt gentes, etc. 251
Osculamini filium, etc. 337
3. Dentes impiorum confregisti, etc. 158. 159
4. Cum clamavero, exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens iniquitatem tues 273
6. Et tu Iehova usquequo 224
7. Iudicame Deus secundum iustitiam meam 323
Ecce parturit iniquitatem, etc. 257
Non est iniquitas in manibus meis 218
9. Exaltatio in temporibus
exaudivit me Deus iustitiae meae, etc. 322
5. Condemna eos Domine, etc. 185
Non volens iniquitatem tues 273
6. Et tu Iehova usquequo 224
7. Iudicame Deus secundum iustitiam meam 323
Ecce parturit iniquitatem, etc. 257
Non est iniquitas in manibus meis 218
9. Exaltatio in temporibus in angustia 224
Pone eis doctorem, ut sciant gentes quod homines sunt 169
10. Vivificasti me a descendentibus in lacum 228
Dicit in corde suo, Non requires 224
169
10. Vivificasti me a descendentibus in lacum 228
Dicit in corde suo, Non requires 224
Quaeres improbitatem eius non invenies. ibid.
Oculi eius contra pauperem absconditi sunt 228
11. Pluet Dominus super impios laqueum, etc. 229
Dominus odit amantem iniuriae 183
Impius prae altitudine naris suae non requirit 224
14. Omnes declinaverunt, etc. ibid.
15. Qui ambulat integre, etc. 172
16. Visitasti nocte, conflasti, me
ibid.
Oculi eius contra pauperem absconditi sunt 228
11. Pluet Dominus super impios laqueum, etc. 229
Dominus odit amantem iniuriae 183
Impius prae altitudine naris suae non requirit 224
14. Omnes declinaverunt, etc. ibid.
15. Qui ambulat integre, etc. 172
16. Visitasti nocte, conflasti, me non invenisti 224
17. Adipe suo clauserunt. ibid.
18. Non sunt infirmata vestigia mea. 209
Tuilluminas lucernam meam
228
11. Pluet Dominus super impios laqueum, etc. 229
Dominus odit amantem iniuriae 183
Impius prae altitudine naris suae non requirit 224
14. Omnes declinaverunt, etc. ibid.
15. Qui ambulat integre, etc. 172
16. Visitasti nocte, conflasti, me non invenisti 224
17. Adipe suo clauserunt. ibid.
18. Non sunt infirmata vestigia mea. 209
Tuilluminas lucernam meam 158. 159
20. Hi in curribus et hi in equis 224
21.
timentibus ipsum. 224
Anima eius in bono commorabitur 183
27. Sacrificabo in tabernaculo eius sacrificia iubilationis 183
27. Nisi credidissem me visurum bonitatem Iehovae 224
28. Assimilabor descendentibus in lacum 236
Ne taceas a me, etc. 224
30. Ego iacui, dormivi, et evigilavi: Dominus autem suscepit me 219
21. Beati quorum remissae sunt iniquitates, etc. 206. 207
32. Docebo te viam quam ibis 193
33. Bene facite psallendo 160
Videte et gustate quam
Nisi credidissem me visurum bonitatem Iehovae 224
28. Assimilabor descendentibus in lacum 236
Ne taceas a me, etc. 224
30. Ego iacui, dormivi, et evigilavi: Dominus autem suscepit me 219
21. Beati quorum remissae sunt iniquitates, etc. 206. 207
32. Docebo te viam quam ibis 193
33. Bene facite psallendo 160
Videte et gustate quam suavis est Dominus 276
34. Quis vir ille qui vult vitam 224
35. Iudica me Domine secundum iustitiam tuam 185
Surrexerunt
185
Surrexerunt contrame testes mendaces 184
Vidisti Iehova, ne taceas 224
37. Melius est parum iusti, quam opulentia multorum impiorum 206
39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos 201
40. Inimici mei dixerunt male mihi: Quando morietur, etc. 104
Et inclinavit ad me 224
44. Et nomini tuo in seculum confitebimur, etiam repulisti 224
Hi in curribus, et hi in equis, etc. 337
Et odio habentes non diripuerunt sibi. 224
49. Homo vanitati assimilatus est. 236
39. Ecce palmae spacium posuisti dies meos 201
40. Inimici mei dixerunt male mihi: Quando morietur, etc. 104
Et inclinavit ad me 224
44. Et nomini tuo in seculum confitebimur, etiam repulisti 224
Hi in curribus, et hi in equis, etc. 337
Et odio habentes non diripuerunt sibi. 224
49. Homo vanitati assimilatus est. 236
Quoniam non cum mortuus fuerit, accipiet quicquam 209
50. Immola Deo sacrificium laudis 159
51. Asperges me Domine hyssopo, et muntlabor 322
laudis 159
51. Asperges me Domine hyssopo, et muntlabor 322
Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea 371
Malum coram te feci, ut iustificeris, etc. 216
Tibi peccator solum sum, et maleficus coram te, etc. 250
Ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas 234
55. Auribus percipe Deus orationem meam 199
57. Mittet e caelo, et liberabit me 160
59. Deus faciet me videre
Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea 371
Malum coram te feci, ut iustificeris, etc. 216
Tibi peccator solum sum, et maleficus coram te, etc. 250
Ut sis iustus cum loqueris, mundus cum iudicas 234
55. Auribus percipe Deus orationem meam 199
57. Mittet e caelo, et liberabit me 160
59. Deus faciet me videre in hostibus. 184.
Insidiantur animae meae 228
62.
57. Mittet e caelo, et liberabit me 160
59. Deus faciet me videre in hostibus. 184.
Insidiantur animae meae 228
62. Interficietis nos omnes 193
Quousque insidiamini viro, occidetis omnes nos 191
69. Deus tu nosti stulticiam meam, etc. 29
72. Cum luna et sole timebunt 203
73. Perdes omnem meretricantem abs te 228
78. Et evigilavit, ac si dormivisset Dominus, etc. 203
Non percepit a morte animae eorum. 192
78. Quare dicent gentes, Ubi est Deus eorum?
omnes 193
Quousque insidiamini viro, occidetis omnes nos 191
69. Deus tu nosti stulticiam meam, etc. 29
72. Cum luna et sole timebunt 203
73. Perdes omnem meretricantem abs te 228
78. Et evigilavit, ac si dormivisset Dominus, etc. 203
Non percepit a morte animae eorum. 192
78. Quare dicent gentes, Ubi est Deus eorum? 212
80. Propinasti nobis in lachrymis mensam 206
87. Fundamenta eius in montibus sanctis 172
88. Deus salutis in die clamavi et nocte coram te
latere tuo mille, et decem millia a dextera tua 274
102. Festina, exaudi me 160
104. Ad habitacula sua recumbent 228
106. Festinaverunt, obliti sunt operum eius 160
Omnem escam abominata est anima eorum 218
107. Ascendunt usque ad caelos, etc. 219
109. Pro dilectione mea oderunt me. 214
110. Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dextram meam 199
Sede a dextris meis, donec, etc. 170
Ex utero ante luciferum genui te 86
Tu es sacerdos in aeternum, etc. 46
operum eius 160
Omnem escam abominata est anima eorum 218
107. Ascendunt usque ad caelos, etc. 219
109. Pro dilectione mea oderunt me. 214
110. Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dextram meam 199
Sede a dextris meis, donec, etc. 170
Ex utero ante luciferum genui te 86
Tu es sacerdos in aeternum, etc. 46
Ex utero ab aurora tibi ros iuventutis meae 19. 20
111. Confessio et magnificentia est opus eius 207
112. Dispersit et dedit pauperibus 194
caelos, etc. 219
109. Pro dilectione mea oderunt me. 214
110. Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dextram meam 199
Sede a dextris meis, donec, etc. 170
Ex utero ante luciferum genui te 86
Tu es sacerdos in aeternum, etc. 46
Ex utero ab aurora tibi ros iuventutis meae 19. 20
111. Confessio et magnificentia est opus eius 207
112. Dispersit et dedit pauperibus 194
114. Mare vidit et fugit, etc. 173
116. Credidi, quia locutus sum 216
luciferum genui te 86
Tu es sacerdos in aeternum, etc. 46
Ex utero ab aurora tibi ros iuventutis meae 19. 20
111. Confessio et magnificentia est opus eius 207
112. Dispersit et dedit pauperibus 194
114. Mare vidit et fugit, etc. 173
116. Credidi, quia locutus sum 216
Dolores inferni invenerunt me 186
118. Dominus fortitudo et cantio nostra. ibid.
Deus est Dominus, et illuxit nobis 157
119. Iudicia tua adiuvabunt me 215
122. Sicut
quia locutus sum 216
Dolores inferni invenerunt me 186
118. Dominus fortitudo et cantio nostra. ibid.
Deus est Dominus, et illuxit nobis 157
119. Iudicia tua adiuvabunt me 215
122. Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae, etc. 276
125. Circa Ierusalem sunt montes, et Dominus in circuitu populi sui 203
132. Propter David servum tuum, ne avertas faciem Messiae tui 322
133. Dominus mandavit benedictionem. 319
137. Infantes dissipabunt ad petram. 228
141.
ruinam 191
19. Parata sunt derisoribus iudicia 185
20. Quis dicet, Mundus sum 193
Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum 258
22 et 26. Vidisti virum velocem in opere suo? 212
26. Responde stulto secundum stultitiam suam, etc. 225
Noli respondere stulto secundum stultitiam suam, etc. 24
¶ Cant. 4. Dentes tui sicut grex tonsarum, etc. 87
¶ Esaiae 1. Audite caeli, et auribus percipe terra, etc. 280
Discite benefacere,
dicet, Mundus sum 193
Lucerna eius extinguetur in obscuritate tenebrarum 258
22 et 26. Vidisti virum velocem in opere suo? 212
26. Responde stulto secundum stultitiam suam, etc. 225
Noli respondere stulto secundum stultitiam suam, etc. 24
¶ Cant. 4. Dentes tui sicut grex tonsarum, etc. 87
¶ Esaiae 1. Audite caeli, et auribus percipe terra, etc. 280
Discite benefacere, etc. 222
Ut quid mihi multitudinem victimarum vestrarum 224
258
22 et 26. Vidisti virum velocem in opere suo? 212
26. Responde stulto secundum stultitiam suam, etc. 225
Noli respondere stulto secundum stultitiam suam, etc. 24
¶ Cant. 4. Dentes tui sicut grex tonsarum, etc. 87
¶ Esaiae 1. Audite caeli, et auribus percipe terra, etc. 280
Discite benefacere, etc. 222
Ut quid mihi multitudinem victimarum vestrarum 224
Iustitia morabitur in ea 193
Lavamini, mundi estote 301
Responde stulto secundum stultitiam suam, etc. 225
Noli respondere stulto secundum stultitiam suam, etc. 24
¶ Cant. 4. Dentes tui sicut grex tonsarum, etc. 87
¶ Esaiae 1. Audite caeli, et auribus percipe terra, etc. 280
Discite benefacere, etc. 222
Ut quid mihi multitudinem victimarum vestrarum 224
Iustitia morabitur in ea 193
Lavamini, mundi estote 301
Si fuerint peccata vestra sicut coccinum. 188
Terram vestram alieni coram
225
Noli respondere stulto secundum stultitiam suam, etc. 24
¶ Cant. 4. Dentes tui sicut grex tonsarum, etc. 87
¶ Esaiae 1. Audite caeli, et auribus percipe terra, etc. 280
Discite benefacere, etc. 222
Ut quid mihi multitudinem victimarum vestrarum 224
Iustitia morabitur in ea 193
Lavamini, mundi estote 301
Si fuerint peccata vestra sicut coccinum. 188
Terram vestram alieni coram vobis comedunt 228
Quomodo facta est
224
Iustitia morabitur in ea 193
Lavamini, mundi estote 301
Si fuerint peccata vestra sicut coccinum. 188
Terram vestram alieni coram vobis comedunt 228
Quomodo facta est meretrix civitas fidelis 236
Erit fortitudo idoli in stuppam, etc. 236
2. Ingreditur in cavernas petrarum 189
4. Apprehendent septem mulieres unum virum. ibid.
5. Viri eius gloriosi homunciones famis 160
7. Ecce virgo concipiet et pariet 231
Vocabitur nomen eius Emmanuel 235
189
4. Apprehendent septem mulieres unum virum. ibid.
5. Viri eius gloriosi homunciones famis 160
7. Ecce virgo concipiet et pariet 231
Vocabitur nomen eius Emmanuel 235
Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, etc. 216
11. Tunc concident vomeres in falces. etc. 189
13. Medi argentum non curabunt, etc. 220
14. Ascendam super excelsa nubium 180
17. Tumultus populorum sicut aquae tumultuabuntur 160
18. Sermo fit ad
5. Viri eius gloriosi homunciones famis 160
7. Ecce virgo concipiet et pariet 231
Vocabitur nomen eius Emmanuel 235
Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, etc. 216
11. Tunc concident vomeres in falces. etc. 189
13. Medi argentum non curabunt, etc. 220
14. Ascendam super excelsa nubium 180
17. Tumultus populorum sicut aquae tumultuabuntur 160
18. Sermo fit ad terram considentem sub umbra alarum, etc. 258
22.
160
7. Ecce virgo concipiet et pariet 231
Vocabitur nomen eius Emmanuel 235
Butyrum et mel comedet, ut sciat reprobare malum, etc. 216
11. Tunc concident vomeres in falces. etc. 189
13. Medi argentum non curabunt, etc. 220
14. Ascendam super excelsa nubium 180
17. Tumultus populorum sicut aquae tumultuabuntur 160
18. Sermo fit ad terram considentem sub umbra alarum, etc. 258
22. Illic morieris, illic pompa quadrigarum tuarum 172
23.
vomeres in falces. etc. 189
13. Medi argentum non curabunt, etc. 220
14. Ascendam super excelsa nubium 180
17. Tumultus populorum sicut aquae tumultuabuntur 160
18. Sermo fit ad terram considentem sub umbra alarum, etc. 258
22. Illic morieris, illic pompa quadrigarum tuarum 172
23. Ad Chitim surge transeas 205
26. Addidisti ô Iehova, addidisti genti, glorificatus es 224
27. Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, etc. 215
28. Prae
sub umbra alarum, etc. 258
22. Illic morieris, illic pompa quadrigarum tuarum 172
23. Ad Chitim surge transeas 205
26. Addidisti ô Iehova, addidisti genti, glorificatus es 224
27. Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, etc. 215
28. Prae sicera stupent 184
Haec est requies, reficere lassum 187
29. Prudentia intelligentium eius abscondetur 189
29. Ecce dies veniunt, etc. 157
30. Tulerunt iumenta per viam Australem 208
34.
genti, glorificatus es 224
27. Idcirco per hoc expiabitur iniquitas Iacob, etc. 215
28. Prae sicera stupent 184
Haec est requies, reficere lassum 187
29. Prudentia intelligentium eius abscondetur 189
29. Ecce dies veniunt, etc. 157
30. Tulerunt iumenta per viam Australem 208
34. Convertentur flumina eius in picem, et pulvis eius in sulphur 236
38. Quod signum est, quod ascensurus sim in domum Domini 230
Desiderasti animam meam ex fovea putrida 228
Tollant
putrida 228
Tollant massam ficorum, et contundant eam super ulcus 228
40. Parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri 251
Accepit duplicia de manu Domini pro omnibus peccatis suis 315
42. Arundinem quassatam non confringet, etc. 222
Iudicium gentibus proferet 185
43. Loquere tu, ut sis iustus 165
44. Narra tu ut sis iustus 234
Operabitur brachio fortitudinis 229
49. Reges lingent pulverem pedum ecclesiae 234
Et si illa oblita fuerit, ego tamen non
gentibus proferet 185
43. Loquere tu, ut sis iustus 165
44. Narra tu ut sis iustus 234
Operabitur brachio fortitudinis 229
49. Reges lingent pulverem pedum ecclesiae 234
Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliviscar tui 87 etc.
50. Quare veni, et non fuit vir 211
53. Servus meus iustitia sua iustificabit multos 330
Noticia sui iustificabit multos 184
54. Haec est haereditas servorum Domini, et iustitia eorum a me, dicit Dominus 323
Vae quae dicit patri, Quid
iustitia sua iustificabit multos 330
Noticia sui iustificabit multos 184
54. Haec est haereditas servorum Domini, et iustitia eorum a me, dicit Dominus 323
Vae quae dicit patri, Quid gignis? 160
In iustitia praeparaberis, et longe eris a calumnia, etc. 322
55. Percutiam vobiscum foedus aeternum, misericordias Davidis fideles. 322. 323
Venite ad me omnes sitientes, etc. 209
58. Quare ieiunavimus, et non iudisti? 211
Totas dies quaerunt me, et scire volunt vitam meam 237
a me, dicit Dominus 323
Vae quae dicit patri, Quid gignis? 160
In iustitia praeparaberis, et longe eris a calumnia, etc. 322
55. Percutiam vobiscum foedus aeternum, misericordias Davidis fideles. 322. 323
Venite ad me omnes sitientes, etc. 209
58. Quare ieiunavimus, et non iudisti? 211
Totas dies quaerunt me, et scire volunt vitam meam 237
Si protuleris famelico animam tuam,
etc. 171
omnes sitientes, etc. 209
58. Quare ieiunavimus, et non iudisti? 211
Totas dies quaerunt me, et scire volunt vitam meam 237
Si protuleris famelico animam tuam,
etc. 171
63. Quis est iste qui venit de Aedon rubricatis vestibus, etc. 277
Quare facies errare nos Domine a viis tuis 194
¶ Ierem. 1. Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, etc. 235
2. Nunquid obliviscetur
211
Totas dies quaerunt me, et scire volunt vitam meam 237
Si protuleris famelico animam tuam,
etc. 171
63. Quis est iste qui venit de Aedon rubricatis vestibus, etc. 277
Quare facies errare nos Domine a viis tuis 194
¶ Ierem. 1. Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, etc. 235
2. Nunquid obliviscetur virgo ornamentorum suorum? 191
5. Ut non audiat vir labium proximi sui 185
etc. 171
63. Quis est iste qui venit de Aedon rubricatis vestibus, etc. 277
Quare facies errare nos Domine a viis tuis 194
¶ Ierem. 1. Praefeci te hodie super gentes et regna, ut evellas, etc. 235
2. Nunquid obliviscetur virgo ornamentorum suorum? 191
5. Ut non audiat vir labium proximi sui 185
13. Si potuerit Aethiops mutare pellem aut nigredinem suam 222
14. Quod fuit verbum ad Ieremiam 206
16. Dominus fortitudo mea, et
fortitudo mea, et robur meum 286
20. Non vocaberis amplius Paschus, sed Magor 168
24. Ficus bonas, bonas 255
26. Iudicium mortis est viro huic 185
30. Et vincula tua rumpam 159
33. In diebus illis germinare faciam David germen iustitiae, etc. 359
Desertus est locus a non homine 229
46. Quia sacrificium erit Domino iuxta Euphraten 168
48. Pavor et horrenda facta sunt super terram, etc. 267
¶ Thren. 3. Anima mea discessit e pace. 205
Recessit anima mea a pace
Et vincula tua rumpam 159
33. In diebus illis germinare faciam David germen iustitiae, etc. 359
Desertus est locus a non homine 229
46. Quia sacrificium erit Domino iuxta Euphraten 168
48. Pavor et horrenda facta sunt super terram, etc. 267
¶ Thren. 3. Anima mea discessit e pace. 205
Recessit anima mea a pace 190
¶ Ezech. 14. Sicut est iniquitas quaerentis, sic propheta erit 207
18. Non vult Deus mortem peccatoris. 222
20. Abominationes oculorum vestrorum
205
Recessit anima mea a pace 190
¶ Ezech. 14. Sicut est iniquitas quaerentis, sic propheta erit 207
18. Non vult Deus mortem peccatoris. 222
20. Abominationes oculorum vestrorum abiicite 227
21. Quomodo gaudebimus? tributum filii mei, etc. 224
Haec, non ista, humilem sublevabo. ibid.
23. Ignominia perpetua, quae nunquam oblivioni tradetur 258
24. Quia mundavi te, et non es mundata, etc. 165
28. Et profanabo de monte Dei 228
33. Quare
vestrorum abiicite 227
21. Quomodo gaudebimus? tributum filii mei, etc. 224
Haec, non ista, humilem sublevabo. ibid.
23. Ignominia perpetua, quae nunquam oblivioni tradetur 258
24. Quia mundavi te, et non es mundata, etc. 165
28. Et profanabo de monte Dei 228
33. Quare moriemini domus Israel? 212
40. Et octo gradus, gradus eius 206
¶ Dan. 9. Redibit, reaedificabitur platea 160
¶ Oseae 4. Iusti ambulabunt per eas. 194
7. Peregrini
160
11. Ex Aegypto vocavi filium meum 231
12. Et ut visitet Iacob iuxta vias eius. 224
¶ Ioel. 1. Gaudium aruit a filiis hominum 160
Dentes eorum dentes leonum 201
2. Scindite corda vestra 305
Et laudabitis nomen Domini, etc. 160
Magnifecit ad agendum. ibid.
¶ Amos 2. Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164
3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187
7. Vae vobis qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte
aruit a filiis hominum 160
Dentes eorum dentes leonum 201
2. Scindite corda vestra 305
Et laudabitis nomen Domini, etc. 160
Magnifecit ad agendum. ibid.
¶ Amos 2. Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164
3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187
7. Vae vobis qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae optimates, etc. 266
9. Pertinget arans ad messorem, etc. 207
Vocate agricolam ad luctum
ad agendum. ibid.
¶ Amos 2. Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164
3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187
7. Vae vobis qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae optimates, etc. 266
9. Pertinget arans ad messorem, etc. 207
Vocate agricolam ad luctum et planctum. ibid.
¶ Ionae 1. Adhuc 40 dies, et Ninive subvertetur 239
¶ Mich. 1. Decalua teipsam, et tonde comam super filios deliciarum
Ecce ego stridebo subter vos. sicut stridet, etc. 164
3. Quis thesaurizabit iniuriam et violentiam? 187
7. Vae vobis qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae optimates, etc. 266
9. Pertinget arans ad messorem, etc. 207
Vocate agricolam ad luctum et planctum. ibid.
¶ Ionae 1. Adhuc 40 dies, et Ninive subvertetur 239
¶ Mich. 1. Decalua teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum 231
Fui sicut collectiones fructus aestatis. 203
¶ Mich. 1. Decalua teipsam, et tonde comam super filios deliciarum tuarum 231
Fui sicut collectiones fructus aestatis. 203
4. Et perficiam ipsi Iehovae desiderium eorum 158. 159
6. Adhuc est in domo impii? 212
7. Quis Deus similis tui, etc. 158. 159
Iram Domini portabo, quia peccavi ei 185
Amico noli credere 220
¶ Hab. 1. Iustus fide sua vivet 218
3. Transfixisti caput de domo impii. 184
¶ Zach. 2. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et constituam domui Israel,
158. 159
Iram Domini portabo, quia peccavi ei 185
Amico noli credere 220
¶ Hab. 1. Iustus fide sua vivet 218
3. Transfixisti caput de domo impii. 184
¶ Zach. 2. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et constituam domui Israel, etc. 115
3. Lapis quem dedi coram Iehova 159
9. Ecce rex tuus venit tibi iustus 223
10. Et roborabo eos in Iehova 159
¶ Malachiae 1. Iacob dilexi, Esau odio habui 211 etc.
2. Et in uxorem adolescentiae tuae non
Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et constituam domui Israel, etc. 115
3. Lapis quem dedi coram Iehova 159
9. Ecce rex tuus venit tibi iustus 223
10. Et roborabo eos in Iehova 159
¶ Malachiae 1. Iacob dilexi, Esau odio habui 211 etc.
2. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur 159
¶ Matt. 1. Nomen eius erit Iesus 222
Non cognovit eam, donec, etc. 210
Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160
Ioseph autem maritus eius iustus
iustus 223
10. Et roborabo eos in Iehova 159
¶ Malachiae 1. Iacob dilexi, Esau odio habui 211 etc.
2. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur 159
¶ Matt. 1. Nomen eius erit Iesus 222
Non cognovit eam, donec, etc. 210
Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160
Ioseph autem maritus eius iustus existens, etc. 161
Ioseph fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, etc. 361
2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur.
2. Et in uxorem adolescentiae tuae non praevaricetur 159
¶ Matt. 1. Nomen eius erit Iesus 222
Non cognovit eam, donec, etc. 210
Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160
Ioseph autem maritus eius iustus existens, etc. 161
Ioseph fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, etc. 361
2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur. 115
Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159
5. Quam mercedem habetis 187
Cum vidisset autem
eius erit Iesus 222
Non cognovit eam, donec, etc. 210
Deprehensa est habere in utero e Spiritu sancto 160
Ioseph autem maritus eius iustus existens, etc. 161
Ioseph fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, etc. 361
2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur. 115
Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159
5. Quam mercedem habetis 187
Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem, etc. 277
Si quis percusserit te in maxillam
fili David, ne metuas adiungere tibi Mariam uxorem tuam, etc. 361
2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur. 115
Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159
5. Quam mercedem habetis 187
Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem, etc. 277
Si quis percusserit te in maxillam tuam, etc. 219
Quisquis te angariaverit, etc. 239
Beati pauperes spiritu 170
Amen dico vobis, donec praetereat caelum et terra, iota unum aut apex non praeterierit, etc.
361
2. Percontatus est, ubi Iesus nascatur. 115
Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159
5. Quam mercedem habetis 187
Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem, etc. 277
Si quis percusserit te in maxillam tuam, etc. 219
Quisquis te angariaverit, etc. 239
Beati pauperes spiritu 170
Amen dico vobis, donec praetereat caelum et terra, iota unum aut apex non praeterierit, etc. 365
Qui occiderit hominem, reus erit iudicio 271
Sit
115
Tunc Herodes mittens, interfecit omnes pueros 159
5. Quam mercedem habetis 187
Cum vidisset autem turbam, ascendit in montem, etc. 277
Si quis percusserit te in maxillam tuam, etc. 219
Quisquis te angariaverit, etc. 239
Beati pauperes spiritu 170
Amen dico vobis, donec praetereat caelum et terra, iota unum aut apex non praeterierit, etc. 365
Qui occiderit hominem, reus erit iudicio 271
Sit sermo vester nae nae, et non non 195 Non exibis illinc
etc. 277
Si quis percusserit te in maxillam tuam, etc. 219
Quisquis te angariaverit, etc. 239
Beati pauperes spiritu 170
Amen dico vobis, donec praetereat caelum et terra, iota unum aut apex non praeterierit, etc. 365
Qui occiderit hominem, reus erit iudicio 271
Sit sermo vester nae nae, et non non 195 Non exibis illinc donec per salveris extremum quadrantem 202
Qui unum ex hisce minimis praeceptis violaverit 171
Vos estis sal terrae 201
6.
donec per salveris extremum quadrantem 202
Qui unum ex hisce minimis praeceptis violaverit 171
Vos estis sal terrae 201
6. Remitte nobis debita, sicut et nos remittimus 203
Ne nos inducas in tentationem 221
Lucerna corporis est oculus, etc. 201
Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis 216
Nolite soliciti esse de crastino 221
Haec omnia gentes curant 188
Nonne anima pluris est quam alimentum, etc. 223
7. Nolite iudicare, ne
221
Lucerna corporis est oculus, etc. 201
Attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis 216
Nolite soliciti esse de crastino 221
Haec omnia gentes curant 188
Nonne anima pluris est quam alimentum, etc. 223
7. Nolite iudicare, ne iudicemini 185
Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, etc. 110
Quis est vestrûm homo, quem si petierit filius panem 254
Multi mihi dicent in illa die, Domine Domine 189
8. Ego homo sum,
ut videamini ab eis 216
Nolite soliciti esse de crastino 221
Haec omnia gentes curant 188
Nonne anima pluris est quam alimentum, etc. 223
7. Nolite iudicare, ne iudicemini 185
Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, etc. 110
Quis est vestrûm homo, quem si petierit filius panem 254
Multi mihi dicent in illa die, Domine Domine 189
8. Ego homo sum, habeo sub me milites, etc. 223
Confestimque fuit mundata lepra eius. 188
Filius hominis non
Nolite iudicare, ne iudicemini 185
Quaecunque vultis ut faciant vobis homines, etc. 110
Quis est vestrûm homo, quem si petierit filius panem 254
Multi mihi dicent in illa die, Domine Domine 189
8. Ego homo sum, habeo sub me milites, etc. 223
Confestimque fuit mundata lepra eius. 188
Filius hominis non habet, ubi caput reclinet 158. 159
9. Cum auferetur ab eis sponsus, tunc ieiunabunt 309
Non oportet vinum novum in veteres utres imponere 201
10. Qui invenerit animam
multi 205
Ne metuatis ab iis qui corpus occidunt. 220
Ne sumatis peram aut baculum, aut pecuniam in via 189
Nolite soliciti esse, quomodo aut quid loquamini 221
Non veni mittere pacem, sed gladium. 215
Qui abnegaverit me coram hominibus, etc. 195
11. Qui minor est in regno caelorum, maior est Baptista 183. 184
Regnum caelorum vim patitur 189. 190
Tune es ille veniens, aut alium expectamus 191
Venit filius hominis bibens et comedens 221
12. Beati oculi et aures vestrae qui
184
Regnum caelorum vim patitur 189. 190
Tune es ille veniens, aut alium expectamus 191
Venit filius hominis bibens et comedens 221
12. Beati oculi et aures vestrae qui vident et audiunt haec 188
Peccatum in Spiritum sanctum non remittitur, etc. 209
Genimina viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? 213
Sicut Ionas fuit in ventre ceti per tres dies et tres noctes 202
Si satanas satanam eiicit, quomodo ergo stabit regnum eius? 213
13. Propterea per parabolas loquor eis,
209
Genimina viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? 213
Sicut Ionas fuit in ventre ceti per tres dies et tres noctes 202
Si satanas satanam eiicit, quomodo ergo stabit regnum eius? 213
13. Propterea per parabolas loquor eis, etc. 190
Qui enim habet, ei dabitur 221
Simile est regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo 203
Videntes non vident, et audientes non audiunt 194
15. Populus hic labiis me honorat 212
16. Qui voluerit animam suam servare
186
17. Hic est filius meus dilectus, hunc audite 391. 392
Hoc genus daemoniorum non potest
exire, nisi ieiunio 190
Ipsum audite 185
18. Bonum est homini, ut alligata mola asinaria, etc. 211
Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? ibid.
19. Facilius est camelum intrare per foramen acus, etc. 219
Hoc fac, et vives 238
Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, etc. 21
exire, nisi ieiunio 190
Ipsum audite 185
18. Bonum est homini, ut alligata mola asinaria, etc. 211
Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? ibid.
19. Facilius est camelum intrare per foramen acus, etc. 219
Hoc fac, et vives 238
Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, etc. 21
23. Ecce relinquitur vobis domus deserta 188
In cathedra Mosis sedent scribae et Pharisaei: omnia ergo, etc. 226
Nequaquam me
mola asinaria, etc. 211
Quoties peccabit in me frater, et remittam ei? ibid.
19. Facilius est camelum intrare per foramen acus, etc. 219
Hoc fac, et vives 238
Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, etc. 21
23. Ecce relinquitur vobis domus deserta 188
In cathedra Mosis sedent scribae et Pharisaei: omnia ergo, etc. 226
Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus, etc. 227
Pharisaee caece, purga prius id quod
camelum intrare per foramen acus, etc. 219
Hoc fac, et vives 238
Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, etc. 21
23. Ecce relinquitur vobis domus deserta 188
In cathedra Mosis sedent scribae et Pharisaei: omnia ergo, etc. 226
Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus, etc. 227
Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum 171
Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae 213
Scribae et pharisaei, qui
Quid ergo Moyses mandavit dare libellum repudii, etc. 21
23. Ecce relinquitur vobis domus deserta 188
In cathedra Mosis sedent scribae et Pharisaei: omnia ergo, etc. 226
Nequaquam me videbitis amplius, donec dicatis: Benedictus, etc. 227
Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum 171
Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae 213
Scribae et pharisaei, qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, etc. 420
23. Vae
donec dicatis: Benedictus, etc. 227
Pharisaee caece, purga prius id quod est intra poculum 171
Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae 213
Scribae et pharisaei, qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, etc. 420
23. Vae vobis scribae et pharisaei simulatores, qui, etc. 201
24. Ab arbore fici discite parabolam 184
Amen dico vobis, non transibit generatio haec, etc. 182
Orate ne fiat fuga vestra hyeme aut sabbato 189
id quod est intra poculum 171
Progenies viperarum, quomodo effugere possetis damnationem gehennae 213
Scribae et pharisaei, qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, etc. 420
23. Vae vobis scribae et pharisaei simulatores, qui, etc. 201
24. Ab arbore fici discite parabolam 184
Amen dico vobis, non transibit generatio haec, etc. 182
Orate ne fiat fuga vestra hyeme aut sabbato 189
Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis 203
Sicut dies Nohe erit
et pharisaei, qui sederunt super cathedram Mosi, omnia quae dicunt vobis, etc. 420
23. Vae vobis scribae et pharisaei simulatores, qui, etc. 201
24. Ab arbore fici discite parabolam 184
Amen dico vobis, non transibit generatio haec, etc. 182
Orate ne fiat fuga vestra hyeme aut sabbato 189
Dividet eum, et partem eius ponet cum hypocritis 203
Sicut dies Nohe erit adventus filii hominis. ibid.
Vae praegnantibus et lactantibus 231
25. Esurivi, et dedistis mihi
hoc est corpus meum 286
Hic calix est novum testamentum 229
Hic est sanguis meus novi testamenti. 228
Hoc facite in mei commemorationem 416
Non bibam amodo de hoc genimine vitis usque in diem illum 171
Qui intingit mecum manum in patina, etc. 157
Sanguis eius super nos et filios nostros 322
¶ Mar. 1. In hoc exivi, ut doceam 189
Omnis civitas erat congregata ad ianuam 218
2. Quare discipuli Ioannis et pharisaeorum ieiunant, etc. 211
3. Audientes propinqui
Qui intingit mecum manum in patina, etc. 157
Sanguis eius super nos et filios nostros 322
¶ Mar. 1. In hoc exivi, ut doceam 189
Omnis civitas erat congregata ad ianuam 218
2. Quare discipuli Ioannis et pharisaeorum ieiunant, etc. 211
3. Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent 189
Erat Ioannes baptizans in deserto 161
4. Quomodo omnes parabolas intelligetis? 213
5. Et neque catenis quisquam poterat eum ligare 281
Filia tua est mortua 195
6.
caperent 189
Erat Ioannes baptizans in deserto 161
4. Quomodo omnes parabolas intelligetis? 213
5. Et neque catenis quisquam poterat eum ligare 281
Filia tua est mortua 195
6. Apostolis in mari noctu periclitantibus venit Iesus ambulans, etc. 190
Et coepit eos mittere duos duos 255
In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, etc. 221
Quicunque non receperint vos, nec audierint, etc. 253
Ne induamini duabus tunicis 109
Non potuit Iesus in sua patria
5. Et neque catenis quisquam poterat eum ligare 281
Filia tua est mortua 195
6. Apostolis in mari noctu periclitantibus venit Iesus ambulans, etc. 190
Et coepit eos mittere duos duos 255
In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, etc. 221
Quicunque non receperint vos, nec audierint, etc. 253
Ne induamini duabus tunicis 109
Non potuit Iesus in sua patria multa miracula facere 190
Pharisaei et Iudaei nisi crebro lavent, non comedunt 207
7. Quare tui
est mortua 195
6. Apostolis in mari noctu periclitantibus venit Iesus ambulans, etc. 190
Et coepit eos mittere duos duos 255
In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, etc. 221
Quicunque non receperint vos, nec audierint, etc. 253
Ne induamini duabus tunicis 109
Non potuit Iesus in sua patria multa miracula facere 190
Pharisaei et Iudaei nisi crebro lavent, non comedunt 207
7. Quare tui apostoli illotis manibus comedunt? 212
8. Exiverunt Pharisaei, et
multa miracula facere 190
Pharisaei et Iudaei nisi crebro lavent, non comedunt 207
7. Quare tui apostoli illotis manibus comedunt? 212
8. Exiverunt Pharisaei, et coeperunt altercari cum Christo 189
9. Hoc genus daemoniorum in nullo potest exire, etc. 207
9. Omnia sunt possibilia credenti 218
Quime recipit, non me recipit, etc. 210
10. Ad duritiam cordis permisit Moyses praeceptum hoc 24
Confestim ablegabunt asellum 182
16. Praedicate evangelium omni creaturae 217
tui apostoli illotis manibus comedunt? 212
8. Exiverunt Pharisaei, et coeperunt altercari cum Christo 189
9. Hoc genus daemoniorum in nullo potest exire, etc. 207
9. Omnia sunt possibilia credenti 218
Quime recipit, non me recipit, etc. 210
10. Ad duritiam cordis permisit Moyses praeceptum hoc 24
Confestim ablegabunt asellum 182
16. Praedicate evangelium omni creaturae 217
Qui crediderit et baptizatus fuerit. 218
¶ Luc. 1. Respexit ad humilitatem ancillae suae
3. Genimina viperarum, quis vobis monstrabit fugere a ventura ira? 223
Dicebat baptista exeuntibus turbis, ut ab eo baptizarentur 189
5. Non veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam 234
Quis potest dimittere peccata? Utrum est facilius dicere, etc. 171. 172
6. Non potest arbor mala fructus bonos facere 371
Quomodo potes dicere fratri tuo: Frater sine eiiciam festucam quae est in oculo tuo 213
Remittite, et remittetur vobis 320
Si quis te percusserit in dextram maxillam, etc.
dicere, etc. 171. 172
6. Non potest arbor mala fructus bonos facere 371
Quomodo potes dicere fratri tuo: Frater sine eiiciam festucam quae est in oculo tuo 213
Remittite, et remittetur vobis 320
Si quis te percusserit in dextram maxillam, etc. 220
7. Remittuntur ei peccata multa, quia dilexit multum 15. 16
Quia dilexit multum 216
9. Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, etc. 203
10. Nihil vos iniuria afficiet 183
Nolite portare sacculum, etc. 221
oculo tuo 213
Remittite, et remittetur vobis 320
Si quis te percusserit in dextram maxillam, etc. 220
7. Remittuntur ei peccata multa, quia dilexit multum 15. 16
Quia dilexit multum 216
9. Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, etc. 203
10. Nihil vos iniuria afficiet 183
Nolite portare sacculum, etc. 221
Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones 189
11. Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud 185
12. Nolite
maxillam, etc. 220
7. Remittuntur ei peccata multa, quia dilexit multum 15. 16
Quia dilexit multum 216
9. Nemo qui mittit manum suam ad aratrum, etc. 203
10. Nihil vos iniuria afficiet 183
Nolite portare sacculum, etc. 221
Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones 189
11. Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud 185
12. Nolite quaerere quid edatis aut bibatis 220
13. Amen dico vobis, von videbitis me, donec dicatis,
221
Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones 189
11. Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud 185
12. Nolite quaerere quid edatis aut bibatis 220
13. Amen dico vobis, von videbitis me, donec dicatis, etc. 189
14. Cum facis prandium, noli vocare fratres tuos, etc. 219
Nolite invitare eos qui vos, etc. 189
Si quis venit ad me, et non odit patrem suum 186
16. Aut enim alterum odio habebit, et alterum diliget.
in latrones 189
11. Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud 185
12. Nolite quaerere quid edatis aut bibatis 220
13. Amen dico vobis, von videbitis me, donec dicatis, etc. 189
14. Cum facis prandium, noli vocare fratres tuos, etc. 219
Nolite invitare eos qui vos, etc. 189
Si quis venit ad me, et non odit patrem suum 186
16. Aut enim alterum odio habebit, et alterum diliget. ibid.
Pater Abraham misereri mei, etc. 98
17. Cum
et custodiunt illud 185
12. Nolite quaerere quid edatis aut bibatis 220
13. Amen dico vobis, von videbitis me, donec dicatis, etc. 189
14. Cum facis prandium, noli vocare fratres tuos, etc. 219
Nolite invitare eos qui vos, etc. 189
Si quis venit ad me, et non odit patrem suum 186
16. Aut enim alterum odio habebit, et alterum diliget. ibid.
Pater Abraham misereri mei, etc. 98
17. Cum omnia feceritis, dicite: Servi inutiles sumus 239
noli vocare fratres tuos, etc. 219
Nolite invitare eos qui vos, etc. 189
Si quis venit ad me, et non odit patrem suum 186
16. Aut enim alterum odio habebit, et alterum diliget. ibid.
Pater Abraham misereri mei, etc. 98
17. Cum omnia feceritis, dicite: Servi inutiles sumus 239
22. Et erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis 201
Orate ne intretis in tentationem 221
23. Porro dies erat parasceves, etc. 183. 184
24. Christus aperuit
Pater Abraham misereri mei, etc. 98
17. Cum omnia feceritis, dicite: Servi inutiles sumus 239
22. Et erat sudor ipsius tanquam guttae sanguinis 201
Orate ne intretis in tentationem 221
23. Porro dies erat parasceves, etc. 183. 184
24. Christus aperuit Apostolis Scripturam 190
Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas 424. 425
¶ Ioan. 1. Deus erat verbum 207
Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, etc. 273
Sicut
Porro dies erat parasceves, etc. 183. 184
24. Christus aperuit Apostolis Scripturam 190
Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas 424. 425
¶ Ioan. 1. Deus erat verbum 207
Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, etc. 273
Sicut unigenitus a patre 201
Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 192
Lex et prophetae usque ad Ioannem 237
Lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Iesum Christum 30
Omnes de plenitudine eius accepimus. 217
venientem in hunc mundum 192
Lex et prophetae usque ad Ioannem 237
Lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Iesum Christum 30
Omnes de plenitudine eius accepimus. 217
Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. 258
Ioannes venit in testimonium, ut testaretur de lumine, etc. 301
Confessus est, non negavit, et confessus est. ibid.
Posthac videbitis caelos apertos 290
2. Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud 239
Lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Iesum Christum 30
Omnes de plenitudine eius accepimus. 217
Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, etc. 258
Ioannes venit in testimonium, ut testaretur de lumine, etc. 301
Confessus est, non negavit, et confessus est. ibid.
Posthac videbitis caelos apertos 290
2. Destruite templum hoc, et in triduo restituam illud 239
3. Hoc est iudicium, quod lux venit in mundum 187
Illum oportet
quod lux venit in mundum 187
Illum oportet crescere, me vero minui. 237
Qui credit in eum, non iudicabitur 185
Testimonium eius nemo accipit 220
Vos testimonium de me perhibebitis 281
4. Cognovit Iesus quod audierunt pharisaei, quod plures, etc. 223
Scimus quod sis a Deo, etc. ibid.
Spiritus est Deus 207
Maiora hisce pater mihi ostendet 214
Ne putetis quod ego sim vos accusaturus 210
Non possum ego a meipso facere quicquam 210
Pater meus
me vero minui. 237
Qui credit in eum, non iudicabitur 185
Testimonium eius nemo accipit 220
Vos testimonium de me perhibebitis 281
4. Cognovit Iesus quod audierunt pharisaei, quod plures, etc. 223
Scimus quod sis a Deo, etc. ibid.
Spiritus est Deus 207
Maiora hisce pater mihi ostendet 214
Ne putetis quod ego sim vos accusaturus 210
Non possum ego a meipso facere quicquam 210
Pater meus usque modo operatur, etc. 97
Pater
Scimus quod sis a Deo, etc. ibid.
Spiritus est Deus 207
Maiora hisce pater mihi ostendet 214
Ne putetis quod ego sim vos accusaturus 210
Non possum ego a meipso facere quicquam 210
Pater meus usque modo operatur, etc. 97
Pater non iudicat. etc. 203
Non quaero voluntatem meam, sed patris 164
Vis sanus fieri? Domine, non habeo hominem 223
6. Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum, etc. 15. 16
Hoc est opus Dei, ut
Spiritus est Deus 207
Maiora hisce pater mihi ostendet 214
Ne putetis quod ego sim vos accusaturus 210
Non possum ego a meipso facere quicquam 210
Pater meus usque modo operatur, etc. 97
Pater non iudicat. etc. 203
Non quaero voluntatem meam, sed patris 164
Vis sanus fieri? Domine, non habeo hominem 223
6. Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum, etc. 15. 16
Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit 314
Caro
210
Pater meus usque modo operatur, etc. 97
Pater non iudicat. etc. 203
Non quaero voluntatem meam, sed patris 164
Vis sanus fieri? Domine, non habeo hominem 223
6. Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum, etc. 15. 16
Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit 314
Caro non prodest quicquam, etc. 1
Descendi de caelo, ut faciam non voluntatem meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum,
quaero voluntatem meam, sed patris 164
Vis sanus fieri? Domine, non habeo hominem 223
6. Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum, etc. 15. 16
Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit 314
Caro non prodest quicquam, etc. 1
Descendi de caelo, ut faciam non voluntatem meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum, etc. 208
Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, etc. 227
habeo hominem 223
6. Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit illum, etc. 15. 16
Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit 314
Caro non prodest quicquam, etc. 1
Descendi de caelo, ut faciam non voluntatem meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum, etc. 208
Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, etc. 227
Murmurabant ergo Iudaei de eo, quia dixerat, Ego sum panis, etc. 213
15. 16
Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit 314
Caro non prodest quicquam, etc. 1
Descendi de caelo, ut faciam non voluntatem meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum, etc. 208
Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, etc. 227
Murmurabant ergo Iudaei de eo, quia dixerat, Ego sum panis, etc. 213
Non Moses
non prodest quicquam, etc. 1
Descendi de caelo, ut faciam non voluntatem meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum, etc. 208
Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, etc. 227
Murmurabant ergo Iudaei de eo, quia dixerat, Ego sum panis, etc. 213
Non Moses dedit vobis illum panem caelestem, sed pater 209
Omnis qui audierit et didicerit a patre,
meam, etc. 211
Hic est vere propheta ille qui venturus est in mundum, etc. 208
Hoc vos offendit, quid si videritis filium hominis eo ascendentem, etc. 227
Murmurabant ergo Iudaei de eo, quia dixerat, Ego sum panis, etc. 213
Non Moses dedit vobis illum panem caelestem, sed pater 209
Omnis qui audierit et didicerit a patre, venit ad me 221
Operemini non pereuntem cibum 314
Quomodo hic potest nobis
et didicerit a patre, venit ad me 221
Operemini non pereuntem cibum 314
Quomodo hic potest nobis carnem suam ad manducandum dare? 213
Voluerunt eum excipere in navem 191
7. Et me nostis, et unde sim nostis 180
Mea doctrina non est mea, etc. 164
Si quis voluerit voluntatem patris facere, cognoscet de doctrina, etc. 10
Vos nostis qui sim, et unde sim 163
Spiritus nondum erat 162
Nemo facit aliquid occulte, et vult ipse propalam esse 207
Nemo loquebatur aliquid
hic potest nobis carnem suam ad manducandum dare? 213
Voluerunt eum excipere in navem 191
7. Et me nostis, et unde sim nostis 180
Mea doctrina non est mea, etc. 164
Si quis voluerit voluntatem patris facere, cognoscet de doctrina, etc. 10
Vos nostis qui sim, et unde sim 163
Spiritus nondum erat 162
Nemo facit aliquid occulte, et vult ipse propalam esse 207
Nemo loquebatur aliquid propalam de Christo ob metum Iudaeorum 217
Quaeretis me, et non invenietis 188
meum, id loquor 221
Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est 236
Si ego de me testimonium praebeo, testimonium meum verum non est 237
Vos ex patre diabolo estis 236
9. Non veni propter iustos 163
Quis peccavit, hic aut parentes eius, etc. 208
Nec hic nec parentes eius peccaverunt. 217
Si caeci essetis, peccatum non haberetis, etc. 234
10. Amen dico vobis, qui non intrat per ostium, etc. 207
Fur non venit, etc. 162
Oves meae alienum
testimonium meum verum non est 237
Vos ex patre diabolo estis 236
9. Non veni propter iustos 163
Quis peccavit, hic aut parentes eius, etc. 208
Nec hic nec parentes eius peccaverunt. 217
Si caeci essetis, peccatum non haberetis, etc. 234
10. Amen dico vobis, qui non intrat per ostium, etc. 207
Fur non venit, etc. 162
Oves meae alienum non sequentur 193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit
9. Non veni propter iustos 163
Quis peccavit, hic aut parentes eius, etc. 208
Nec hic nec parentes eius peccaverunt. 217
Si caeci essetis, peccatum non haberetis, etc. 234
10. Amen dico vobis, qui non intrat per ostium, etc. 207
Fur non venit, etc. 162
Oves meae alienum non sequentur 193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit Dominum 229
12. Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
peccavit, hic aut parentes eius, etc. 208
Nec hic nec parentes eius peccaverunt. 217
Si caeci essetis, peccatum non haberetis, etc. 234
10. Amen dico vobis, qui non intrat per ostium, etc. 207
Fur non venit, etc. 162
Oves meae alienum non sequentur 193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit Dominum 229
12. Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
Ideo non potuerunt credere, etc.
Si caeci essetis, peccatum non haberetis, etc. 234
10. Amen dico vobis, qui non intrat per ostium, etc. 207
Fur non venit, etc. 162
Oves meae alienum non sequentur 193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit Dominum 229
12. Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
Ideo non potuerunt credere, etc. 208
Non crediderunt, ut impleretur sermo, etc. 214
Nos audivimus quod oporteat
venit, etc. 162
Oves meae alienum non sequentur 193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit Dominum 229
12. Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
Ideo non potuerunt credere, etc. 208
Non crediderunt, ut impleretur sermo, etc. 214
Nos audivimus quod oporteat Meschiam manere in aeternum 213
Qui amat animam suam, perdet eam, etc. 186
14. Non relinquam vos orphanos 223
Qui diligit me,
193
Qui ex Deo est, verbum Dei audit, etc. 278
11. Erat autem Maria quae unxit Dominum 229
12. Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
Ideo non potuerunt credere, etc. 208
Non crediderunt, ut impleretur sermo, etc. 214
Nos audivimus quod oporteat Meschiam manere in aeternum 213
Qui amat animam suam, perdet eam, etc. 186
14. Non relinquam vos orphanos 223
Qui diligit me, servat sermonem meum.
Quic quid petieritis in nomine meo 218
Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me 217
Ideo non potuerunt credere, etc. 208
Non crediderunt, ut impleretur sermo, etc. 214
Nos audivimus quod oporteat Meschiam manere in aeternum 213
Qui amat animam suam, perdet eam, etc. 186
14. Non relinquam vos orphanos 223
Qui diligit me, servat sermonem meum.
Quic quid petieritis in nomine meo 218
Rogabo patrem, et alium consolatorem dabit vobis 419
Si diligeretis me, gauderetis utique, quod dixi vobis: Vado ad
meum.
Quic quid petieritis in nomine meo 218
Rogabo patrem, et alium consolatorem dabit vobis 419
Si diligeretis me, gauderetis utique, quod dixi vobis: Vado ad patrem 223
Surgite, eamus hinc. ibid.
Venit princeps mundi, etc. ibid.
15. In hoc glorificatus est pater, ut, etc. 303
Sed ut impleatur sermo 223
Si non venissem, et locutus essem eis, peccatum non haberent 163
Sine me nihil facere potestis 217
Vos dixi amicos, quia
et alium consolatorem dabit vobis 419
Si diligeretis me, gauderetis utique, quod dixi vobis: Vado ad patrem 223
Surgite, eamus hinc. ibid.
Venit princeps mundi, etc. ibid.
15. In hoc glorificatus est pater, ut, etc. 303
Sed ut impleatur sermo 223
Si non venissem, et locutus essem eis, peccatum non haberent 163
Sine me nihil facere potestis 217
Vos dixi amicos, quia quaecunque audivi a patre, etc. 216
16. Hactenus non petiistis quicquam
15. In hoc glorificatus est pater, ut, etc. 303
Sed ut impleatur sermo 223
Si non venissem, et locutus essem eis, peccatum non haberent 163
Sine me nihil facere potestis 217
Vos dixi amicos, quia quaecunque audivi a patre, etc. 216
16. Hactenus non petiistis quicquam in nomine meo 220
Haec in proverbiis locutus sum vobis. 190
Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo 421. 422
Non dico vobis, quod ego oraturus sim patrem pro vobis 210
Quaeretis
quod ego oraturus sim patrem pro vobis 210
Quaeretis me, et non invenietis 237
17. Haec est vita aeterna, ut cognoscant te 187
20. Quorumcunque remiseritis peccata, remittuntur eis 218
21. Sunt et alia multa quae fecit Iesus, quae si scribantur, etc. 221
¶ Act. 4. An coram Deo iustum sit, vos potius audire quam Deum, vos ipsi iudicate 285
Pilatus, Herodes et Iudaei convenerunt ut facerent voluntatem Dei de Christo 191
Si nos hodie interrogamur de beneficio hominis infirmi 238
5.
Spiritui sancto. 419
22. Saul frater ablue peccata tua 320
26. Nihil aliud dicens, quam ea quae prophetae praedixerant futura esse 238
¶ Rom. 1. Ago gratias Deo de vestra fide 247
invisibilia Dei ex creationis operibus considerata perspiciuntur, etc. 246
Iustitia Dei patefit in evangelio 189
Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis 258
Nolo vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos 243
Non ut Deum honor averunt 209
Palam enim fit ira Dei de
in evangelio 189
Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis 258
Nolo vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos 243
Non ut Deum honor averunt 209
Palam enim fit ira Dei de caelo adversus omnem impietatem, etc. 250
Paulus servus Iesu Christi, vocatus apostolus 289
Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, etc. 175
Propterea tradidit eos Deus in cupiditates cordium 249
Vani facti sunt in ratiocinationibus fuis, etc. 279
2.
fratres, quod saepe proposui venire ad vos 243
Non ut Deum honor averunt 209
Palam enim fit ira Dei de caelo adversus omnem impietatem, etc. 250
Paulus servus Iesu Christi, vocatus apostolus 289
Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, etc. 175
Propterea tradidit eos Deus in cupiditates cordium 249
Vani facti sunt in ratiocinationibus fuis, etc. 279
2. Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris 178
Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint. 238
Cumulas tibi
omnem impietatem, etc. 250
Paulus servus Iesu Christi, vocatus apostolus 289
Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, etc. 175
Propterea tradidit eos Deus in cupiditates cordium 249
Vani facti sunt in ratiocinationibus fuis, etc. 279
2. Circumcisio prodest quidem, si legem servaveris 178
Cum gentes ea quae legis sunt, fecerint. 238
Cumulas tibi iram in die irae 185
Dico enim per gratiam quae data est mihi 183
Ecce tu cognominaris Iudaeus, et acquiescis in lege
tu effugies iudicium. 185
Nam cum gentes quae legem non habent, natura quae legis sunt fecerint 276
Persistentibus in bono opere gloriam et honorem et immortalitatem 258
Qui redditurus est unicuique iuxta facta sua 249
Si praeputium legem servaverit, etc. 171
3. Deus iustificat circumcisionem ex fide 227
Non est iustus, ne unus quidem 279
Primum quidem quod concredita sunt eis oracula Dei 245
Sit vero Deus verax, omnis autem homo mendax 234
Veritas per meum mendacium exuberavit 234. 235
Quid invenit pater noster Abraham. 186
5. Charitas Dei effusa est in cordibus nostris 160
Christus enim cum adhuc essemus infirmi iuxta temporis rationem, pro impiis mortuus est 252
Gloriantur in tribulatione, scientes quia tribulatio patientiam operatur, etc. 264
Lex subintravit, ut abundaret delictum 216
Mortuus est pro imbecillibus 222
Nam reatus ex uno quidem ad damnationem 204
Nempe igitur sicut per unam offensam in omnes homines ad condemnationem. ibid.
Quoniam tribulatio
subintravit, ut abundaret delictum 216
Mortuus est pro imbecillibus 222
Nam reatus ex uno quidem ad damnationem 204
Nempe igitur sicut per unam offensam in omnes homines ad condemnationem. ibid.
Quoniam tribulatio patientiam operatur, etc. 296
Sed non per unum peccantem, donum. 204
Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum 246
Spes non confundit 251
6. An nescitis quod cui sistitis vos ipsos servos ad obediendum, etc. 258
Christus excitatus est ex
Quoniam tribulatio patientiam operatur, etc. 296
Sed non per unum peccantem, donum. 204
Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum 246
Spes non confundit 251
6. An nescitis quod cui sistitis vos ipsos servos ad obediendum, etc. 258
Christus excitatus est ex mortuis, non amplius moritur, etc. 284
Quem igitur fructum tum habebatis, in quibus non erubescitis 212
Qui mortuus est, iustificatus est a peccato
per unum peccantem, donum. 204
Sicut per unum hominem intravit mors et peccatum 246
Spes non confundit 251
6. An nescitis quod cui sistitis vos ipsos servos ad obediendum, etc. 258
Christus excitatus est ex mortuis, non amplius moritur, etc. 284
Quem igitur fructum tum habebatis, in quibus non erubescitis 212
Qui mortuus est, iustificatus est a peccato
185
Quotquot baptizati estis, Christum induistis 187
Servi estis
Quem igitur fructum tum habebatis, in quibus non erubescitis 212
Qui mortuus est, iustificatus est a peccato
185
Quotquot baptizati estis, Christum induistis 187
Servi estis cui obeditis, etc. 204
7. Ego sine lege vivebam 234
Peccatum per legem me decepit et interfecit 235
Reperio igitur eam legem nolenti mihi facere bonum 296
Ut peccatum esset vehementer peccatum 234
8. De peccato condemnavit peccatum. 185
Deus
185
Deus scrutatur corda 193
Lex spiritus vitae in Christo Iesu 157
Nulla igitur nunc est condemnatio his qui insiti sunt Christo Iesu 250
Quid igitur dicemus ad haec? Si Deus pro nobis, quis contra nos? 273
Quod enim impossibile erat legi, etc. 354
Quomodo etiam non cum illo nobis omnia donabit? 272
Scimus autem, quoniam diligentibus Deum, omnia cooperantur in bonum 268
Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei 188
9. An'non habet figulus potestatem ex eodem luto,
354
Quomodo etiam non cum illo nobis omnia donabit? 272
Scimus autem, quoniam diligentibus Deum, omnia cooperantur in bonum 268
Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei 188
9. An'non habet figulus potestatem ex eodem luto, etc. 221
Iacob dilexi, Esau odio habui 220
Israel sectatur legem iustitiae, etc. 207
Potestati eius quis restitit? 193
Quod si Deus volens ostendere iram, etc. 194
Quorum sunt patres, ex quibus est Christus secundum
Deum, omnia cooperantur in bonum 268
Solicita expectatio creaturae expectat revelationem filiorum Dei 188
9. An'non habet figulus potestatem ex eodem luto, etc. 221
Iacob dilexi, Esau odio habui 220
Israel sectatur legem iustitiae, etc. 207
Potestati eius quis restitit? 193
Quod si Deus volens ostendere iram, etc. 194
Quorum sunt patres, ex quibus est Christus secundum carnem, etc. 110
10. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem
Dei 188
9. An'non habet figulus potestatem ex eodem luto, etc. 221
Iacob dilexi, Esau odio habui 220
Israel sectatur legem iustitiae, etc. 207
Potestati eius quis restitit? 193
Quod si Deus volens ostendere iram, etc. 194
Quorum sunt patres, ex quibus est Christus secundum carnem, etc. 110
10. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem 320
Ne blasphemetur bonum vestrum 192
11. Ex quo, per quem, et in quo omnia,
Iacob dilexi, Esau odio habui 220
Israel sectatur legem iustitiae, etc. 207
Potestati eius quis restitit? 193
Quod si Deus volens ostendere iram, etc. 194
Quorum sunt patres, ex quibus est Christus secundum carnem, etc. 110
10. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem 320
Ne blasphemetur bonum vestrum 192
11. Ex quo, per quem, et in quo omnia, etc. 35
Non repulit Deus populum, etc. 184
O profunditatem
etc. 194
Quorum sunt patres, ex quibus est Christus secundum carnem, etc. 110
10. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem 320
Ne blasphemetur bonum vestrum 192
11. Ex quo, per quem, et in quo omnia, etc. 35
Non repulit Deus populum, etc. 184
O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. 279
Opus non esset opus 187
Scriptura conclusit omnes sub peccato. 235
12. Obsecro autem vos fratres per miserationem
quibus est Christus secundum carnem, etc. 110
10. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem 320
Ne blasphemetur bonum vestrum 192
11. Ex quo, per quem, et in quo omnia, etc. 35
Non repulit Deus populum, etc. 184
O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. 279
Opus non esset opus 187
Scriptura conclusit omnes sub peccato. 235
12. Obsecro autem vos fratres per miserationem Dei, etc. 268
Unicuique ut Deus
creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem 320
Ne blasphemetur bonum vestrum 192
11. Ex quo, per quem, et in quo omnia, etc. 35
Non repulit Deus populum, etc. 184
O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. 279
Opus non esset opus 187
Scriptura conclusit omnes sub peccato. 235
12. Obsecro autem vos fratres per miserationem Dei, etc. 268
Unicuique ut Deus partitus est 296
13. Magistratus est terrori bono aut malo operi 187
35
Non repulit Deus populum, etc. 184
O profunditatem divitiarum et sapientiae Dei, etc. 279
Opus non esset opus 187
Scriptura conclusit omnes sub peccato. 235
12. Obsecro autem vos fratres per miserationem Dei, etc. 268
Unicuique ut Deus partitus est 296
13. Magistratus est terrori bono aut malo operi 187
Necesse est subditum esse non solum propter iram 185
Nox praecessit, dies appropinquavit, etc. 297
14. Alius iudicat diem prae die,
Obsecro autem vos fratres per miserationem Dei, etc. 268
Unicuique ut Deus partitus est 296
13. Magistratus est terrori bono aut malo operi 187
Necesse est subditum esse non solum propter iram 185
Nox praecessit, dies appropinquavit, etc. 297
14. Alius iudicat diem prae die, etc. 195
Id iudicate potius, ne scandalum ponatis 195
Si quis non manducat, manducantem non iudicet 185
15. Ab Ierosolymis usque in Illyricum implevi Evangelium 339
Christus non placuit
268
Unicuique ut Deus partitus est 296
13. Magistratus est terrori bono aut malo operi 187
Necesse est subditum esse non solum propter iram 185
Nox praecessit, dies appropinquavit, etc. 297
14. Alius iudicat diem prae die, etc. 195
Id iudicate potius, ne scandalum ponatis 195
Si quis non manducat, manducantem non iudicet 185
15. Ab Ierosolymis usque in Illyricum implevi Evangelium 339
Christus non placuit sibiipsi, sed ut scriptum est, Opprobria opprobrantium,
195
Id iudicate potius, ne scandalum ponatis 195
Si quis non manducat, manducantem non iudicet 185
15. Ab Ierosolymis usque in Illyricum implevi Evangelium 339
Christus non placuit sibiipsi, sed ut scriptum est, Opprobria opprobrantium, etc. 245
Quaecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, etc. 406
¶ 1. Corin. 1. Christus factus est nobis sapientia a Deo, iustitia, etc. 186
Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt confundat 221
Non enim
manducat, manducantem non iudicet 185
15. Ab Ierosolymis usque in Illyricum implevi Evangelium 339
Christus non placuit sibiipsi, sed ut scriptum est, Opprobria opprobrantium, etc. 245
Quaecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, etc. 406
¶ 1. Corin. 1. Christus factus est nobis sapientia a Deo, iustitia, etc. 186
Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt confundat 221
Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare 289
Nonne infatuavit Deus sapientiam
339
Christus non placuit sibiipsi, sed ut scriptum est, Opprobria opprobrantium, etc. 245
Quaecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, etc. 406
¶ 1. Corin. 1. Christus factus est nobis sapientia a Deo, iustitia, etc. 186
Elegit ea quae non sunt, ut ea quae sunt confundat 221
Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare 289
Nonne infatuavit Deus sapientiam huius mundi 249
Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare 244
Sed ut
non sunt, ut ea quae sunt confundat 221
Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare 289
Nonne infatuavit Deus sapientiam huius mundi 249
Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare 244
Sed ut evangelizarem non erudito sermone, etc. 292
Qui nos confirmat Deus 293
Visum est Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes 250
2. Oportet haereses esse 191
Spiritualis diiudicat omnia 192
3. Fundamentum nemo potest ponere aliud 191
Sed ne iam quidem
ut reddatur sapiens 235
Sumus superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum. 226
Num in Pauli nomine estis baptizati? 248
Unusquisque propriam mercedem accipiet secundum proprium laborem 249
4. Deus qui iussit fulgere lumen ex tenebris, etc. 293
Iam saturati estis, iam ditati estis 175
Quid autem habes, quod non accepisti, etc. 273
5. Et vos inflati estis, et non potius luxistis 160
Expurgate vetus fermentum, etc. 165
Eos qui foris sunt, Deus
Pauli nomine estis baptizati? 248
Unusquisque propriam mercedem accipiet secundum proprium laborem 249
4. Deus qui iussit fulgere lumen ex tenebris, etc. 293
Iam saturati estis, iam ditati estis 175
Quid autem habes, quod non accepisti, etc. 273
5. Et vos inflati estis, et non potius luxistis 160
Expurgate vetus fermentum, etc. 165
Eos qui foris sunt, Deus iudicabit 209
Festum igitur celebremus non in fermento veteri, etc. 227
Iam constitui, sicuti
4. Deus qui iussit fulgere lumen ex tenebris, etc. 293
Iam saturati estis, iam ditati estis 175
Quid autem habes, quod non accepisti, etc. 273
5. Et vos inflati estis, et non potius luxistis 160
Expurgate vetus fermentum, etc. 165
Eos qui foris sunt, Deus iudicabit 209
Festum igitur celebremus non in fermento veteri, etc. 227
Iam constitui, sicuti praesens, eum qui sic hoc perpetravit, in nomine Domini, etc. 260
Qualis scortatio nec inter
Quid autem habes, quod non accepisti, etc. 273
5. Et vos inflati estis, et non potius luxistis 160
Expurgate vetus fermentum, etc. 165
Eos qui foris sunt, Deus iudicabit 209
Festum igitur celebremus non in fermento veteri, etc. 227
Iam constitui, sicuti praesens, eum qui sic hoc perpetravit, in nomine Domini, etc. 260
Qualis scortatio nec inter ethnicos nominatur 235
Si modo induti, non nudi reperiamur. 198
6. Corpora vestra sunt templa spiritus 258
luxistis 160
Expurgate vetus fermentum, etc. 165
Eos qui foris sunt, Deus iudicabit 209
Festum igitur celebremus non in fermento veteri, etc. 227
Iam constitui, sicuti praesens, eum qui sic hoc perpetravit, in nomine Domini, etc. 260
Qualis scortatio nec inter ethnicos nominatur 235
Si modo induti, non nudi reperiamur. 198
6. Corpora vestra sunt templa spiritus 258
Omnes scitis, quod iniusti regnum Dei non possidebunt 249
Quare non potius iniuria afficimini et
vestra sunt templa spiritus 258
Omnes scitis, quod iniusti regnum Dei non possidebunt 249
Quare non potius iniuria afficimini et spoliamini 193
Tollens ergo membra Christi, scorti membra faciam. ibid.
7. Qui vero stat firmus in corde, etc. 260
Quid scis mulier, si servabis virum 215
Quod si quid indecorum virgini suae putat, etc. 181
Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet 249
8. Atqui esca nos non commendat Deo. ibid.
Caeterum de iis quae idolis
iniuria afficimini et spoliamini 193
Tollens ergo membra Christi, scorti membra faciam. ibid.
7. Qui vero stat firmus in corde, etc. 260
Quid scis mulier, si servabis virum 215
Quod si quid indecorum virgini suae putat, etc. 181
Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet 249
8. Atqui esca nos non commendat Deo. ibid.
Caeterum de iis quae idolis immolantur, etc. 250
De esu igitur eorum quae simulacris immolantur, etc.
Quid scis mulier, si servabis virum 215
Quod si quid indecorum virgini suae putat, etc. 181
Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet 249
8. Atqui esca nos non commendat Deo. ibid.
Caeterum de iis quae idolis immolantur, etc. 250
De esu igitur eorum quae simulacris immolantur, etc. ibid.
Scientia inflat, etc. 220
9. Nunquid curat Deus boves 219
Quae igitur est merces mihi? 187
10. Ego per omnia omnibus placeo 192
virgini suae putat, etc. 181
Unumquemque ut vocavit Deus, ambulet 249
8. Atqui esca nos non commendat Deo. ibid.
Caeterum de iis quae idolis immolantur, etc. 250
De esu igitur eorum quae simulacris immolantur, etc. ibid.
Scientia inflat, etc. 220
9. Nunquid curat Deus boves 219
Quae igitur est merces mihi? 187
10. Ego per omnia omnibus placeo 192
Non potestis simul de mensa Domini et mensa daemoniorum participare 191
ut vocavit Deus, ambulet 249
8. Atqui esca nos non commendat Deo. ibid.
Caeterum de iis quae idolis immolantur, etc. 250
De esu igitur eorum quae simulacris immolantur, etc. ibid.
Scientia inflat, etc. 220
9. Nunquid curat Deus boves 219
Quae igitur est merces mihi? 187
10. Ego per omnia omnibus placeo 192
Non potestis simul de mensa Domini et mensa daemoniorum participare 191
Panis quem frangimus, nonne communicatio corporis Christi
mensa daemoniorum participare 191
Panis quem frangimus, nonne communicatio corporis Christi est? 188
Per omnia et omnibus placere conor. 295
Qui stat, videat ne cadat 185
Sicut ego per omnia omnibus placeo. 193. 194
11. Bibite ex hoc omnes, etc. 425. etc.
Caetera cum veniam, ordinabo 431
Hoc est corpus meum 159. 160
Hoc facite in mei commemorationem. 435
Oportet haereses esse inter nos, etc. 216
Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum
191
Panis quem frangimus, nonne communicatio corporis Christi est? 188
Per omnia et omnibus placere conor. 295
Qui stat, videat ne cadat 185
Sicut ego per omnia omnibus placeo. 193. 194
11. Bibite ex hoc omnes, etc. 425. etc.
Caetera cum veniam, ordinabo 431
Hoc est corpus meum 159. 160
Hoc facite in mei commemorationem. 435
Oportet haereses esse inter nos, etc. 216
Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini
ego per omnia omnibus placeo. 193. 194
11. Bibite ex hoc omnes, etc. 425. etc.
Caetera cum veniam, ordinabo 431
Hoc est corpus meum 159. 160
Hoc facite in mei commemorationem. 435
Oportet haereses esse inter nos, etc. 216
Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate 435
Si is qui venit alium Christum praedicat, etc. 187
Iudicium sibi manducat et bibit 185
12. Nemo loquens bono spiritu, etc. 207
est corpus meum 159. 160
Hoc facite in mei commemorationem. 435
Oportet haereses esse inter nos, etc. 216
Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate 435
Si is qui venit alium Christum praedicat, etc. 187
Iudicium sibi manducat et bibit 185
12. Nemo loquens bono spiritu, etc. 207
Quemadmodum enim est corpus unum, etc. 250. etc.
Sed ne iam quidem potestis: adhuc enim carnales estis 289
Sicut
inter nos, etc. 216
Quoties enim panem hunc comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate 435
Si is qui venit alium Christum praedicat, etc. 187
Iudicium sibi manducat et bibit 185
12. Nemo loquens bono spiritu, etc. 207
Quemadmodum enim est corpus unum, etc. 250. etc.
Sed ne iam quidem potestis: adhuc enim carnales estis 289
Sicut multa sunt membra in uno homine 188
13. Charitas omnia credit, omnia suffert, omnia sperat 218
comederitis, et poculum biberitis, mortem Domini annunciate 435
Si is qui venit alium Christum praedicat, etc. 187
Iudicium sibi manducat et bibit 185
12. Nemo loquens bono spiritu, etc. 207
Quemadmodum enim est corpus unum, etc. 250. etc.
Sed ne iam quidem potestis: adhuc enim carnales estis 289
Sicut multa sunt membra in uno homine 188
13. Charitas omnia credit, omnia suffert, omnia sperat 218
14. Gratias ago Deo meo omnibus vobis magis largius loquens
biberitis, mortem Domini annunciate 435
Si is qui venit alium Christum praedicat, etc. 187
Iudicium sibi manducat et bibit 185
12. Nemo loquens bono spiritu, etc. 207
Quemadmodum enim est corpus unum, etc. 250. etc.
Sed ne iam quidem potestis: adhuc enim carnales estis 289
Sicut multa sunt membra in uno homine 188
13. Charitas omnia credit, omnia suffert, omnia sperat 218
14. Gratias ago Deo meo omnibus vobis magis largius loquens 254
Loqui
ut cognoscerem probationem vestri 258
4. Quod si velatum est evangelium nostrum, in pereuntibus velatum est 258
5. Deus erat reconcilians mundum 161
Neminem novi 184
7. Estis in corde nostro 228
10. Hoc autem oro, ne cum praesens adero, etc. 191
11. Quod loquor, non loquor secundum Deum, sed quasi in stultitia in hac substantia gloriae 265
Quod si etiam sim rudis sermone, sed certe non cognitione 291
Sustinetis si qui vos exedit 188
12. Cum infirmus sum, tum potens sum. 163
sum. 163
De tali homine gloriabor, de me non gloriabor 206
Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis palus 258
13. Propterea haec absens scribo, ne praesens, etc. 191
¶ Gal. 1. Deo visum est revelare filium suum per me, etc. 258
Notum facio vobis evangelium, quod praedicavi vobis 173
Num Deum aut homines suadeo 194
Si hominibus placerem, servus Dei non essem. ibid.
Et ne excellentia revelationum ultra modum efferrer, datus est mihi carnis palus 258
13. Propterea haec absens scribo, ne praesens, etc. 191
¶ Gal. 1. Deo visum est revelare filium suum per me, etc. 258
Notum facio vobis evangelium, quod praedicavi vobis 173
Num Deum aut homines suadeo 194
Si hominibus placerem, servus Dei non essem. ibid.
2. Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, etc. 260
Cum autem
est revelare filium suum per me, etc. 258
Notum facio vobis evangelium, quod praedicavi vobis 173
Num Deum aut homines suadeo 194
Si hominibus placerem, servus Dei non essem. ibid.
2. Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, etc. 260
Cum autem venisset Petrus Antiochiam, palam illi restiti, etc. 250
Cum vidissent, quod creditum mihi est evangelium praeputii, sicut Petro circumcisionis 260
Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, etc. ibidem
quod praedicavi vobis 173
Num Deum aut homines suadeo 194
Si hominibus placerem, servus Dei non essem. ibid.
2. Ab iis vero qui videbantur esse aliquid, etc. 260
Cum autem venisset Petrus Antiochiam, palam illi restiti, etc. 250
Cum vidissent, quod creditum mihi est evangelium praeputii, sicut Petro circumcisionis 260
Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, etc. ibidem
Num igitur Christus minister peccati est? 221
3. Fratres, secundum hominem
esse aliquid, etc. 260
Cum autem venisset Petrus Antiochiam, palam illi restiti, etc. 250
Cum vidissent, quod creditum mihi est evangelium praeputii, sicut Petro circumcisionis 260
Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, etc. ibidem
Num igitur Christus minister peccati est? 221
3. Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum. ibidem
In Christo non est Graecus, Iudaeus, circumcisio, etc. 187
O stulti Galatae, qui vos fascinavit,
Nos natura Iudaei, et non ex gentibus peccatores, etc. ibidem
Num igitur Christus minister peccati est? 221
3. Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum. ibidem
In Christo non est Graecus, Iudaeus, circumcisio, etc. 187
O stulti Galatae, qui vos fascinavit, etc. 290
4. Dico autem quanto tempore haeres. 203
4. Dies observatis, et menses, et annos, etc. 269
Ita et nos cum essemus infantes, etc. 272
Quomodo
ibidem
Num igitur Christus minister peccati est? 221
3. Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum. ibidem
In Christo non est Graecus, Iudaeus, circumcisio, etc. 187
O stulti Galatae, qui vos fascinavit, etc. 290
4. Dico autem quanto tempore haeres. 203
4. Dies observatis, et menses, et annos, etc. 269
Ita et nos cum essemus infantes, etc. 272
Quomodo convertimini denuo ad infirma et egena elementa, etc. 237
confirmatum testamentum. ibidem
In Christo non est Graecus, Iudaeus, circumcisio, etc. 187
O stulti Galatae, qui vos fascinavit, etc. 290
4. Dico autem quanto tempore haeres. 203
4. Dies observatis, et menses, et annos, etc. 269
Ita et nos cum essemus infantes, etc. 272
Quomodo convertimini denuo ad infirma et egena elementa, etc. 237
5. Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem 375
Ex gratia excidistis, qui per legem
Graecus, Iudaeus, circumcisio, etc. 187
O stulti Galatae, qui vos fascinavit, etc. 290
4. Dico autem quanto tempore haeres. 203
4. Dies observatis, et menses, et annos, etc. 269
Ita et nos cum essemus infantes, etc. 272
Quomodo convertimini denuo ad infirma et egena elementa, etc. 237
5. Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem 375
Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini 192
Qui in lege iustificamini, gratia
fascinavit, etc. 290
4. Dico autem quanto tempore haeres. 203
4. Dies observatis, et menses, et annos, etc. 269
Ita et nos cum essemus infantes, etc. 272
Quomodo convertimini denuo ad infirma et egena elementa, etc. 237
5. Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem 375
Ex gratia excidistis, qui per legem iustificamini 192
Qui in lege iustificamini, gratia excidistis 194
Qui sunt Christi, crucifixerunt carnem suam cum affectibus et
qui per legem iustificamini 192
Qui in lege iustificamini, gratia excidistis 194
Qui sunt Christi, crucifixerunt carnem suam cum affectibus et concupiscentiis suis 376
Si hominibus placerem, servus Christi non essem 193
6. Nam qui seminat in carnem, etc. 201
Quicquid enim seminaverit, hoc et metet 249
Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit 272
¶ Ephes. 1. Reconciliare omnia quae sunt in caelo et in terra 294
2. Et vos existentes mortuos peccato. 259
Gratia estis servati,
249
Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit 272
¶ Ephes. 1. Reconciliare omnia quae sunt in caelo et in terra 294
2. Et vos existentes mortuos peccato. 259
Gratia estis servati, et hoc non ex vobis 294
Iam non estis hospites, etc. 198
3. Et erudire omnes, quae sit communio mysterii, quod fuit absconditum a condito orbe in Deo 247
Huius rei gratia ego Paulus vinctus Iesu Christi pro vobis gentibus 260
Siquidem audivistis dispensationem gratiae Dei datam mihi ergavos 247
Ut
fuit absconditum a condito orbe in Deo 247
Huius rei gratia ego Paulus vinctus Iesu Christi pro vobis gentibus 260
Siquidem audivistis dispensationem gratiae Dei datam mihi ergavos 247
Ut possitis scire quae sit latitudo, longitudo, profunditas et sublimitas, etc. 262
4. Et nos spiritu Dei in imaginem Dei transformari a gloria in gloriam 342
Nolite contristare Spiritum S. Dei, in quo signati estis, etc. 109
Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis 172
6. Ad
Dei datam mihi ergavos 247
Ut possitis scire quae sit latitudo, longitudo, profunditas et sublimitas, etc. 262
4. Et nos spiritu Dei in imaginem Dei transformari a gloria in gloriam 342
Nolite contristare Spiritum S. Dei, in quo signati estis, etc. 109
Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis 172
6. Ad hoc ipsum vigilantes cum omni sedulitate et deprecatione pro omnibus sanctis et prome, etc. 291. 292
Quod quis fecerit, reportabit, etc.
342
Nolite contristare Spiritum S. Dei, in quo signati estis, etc. 109
Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis 172
6. Ad hoc ipsum vigilantes cum omni sedulitate et deprecatione pro omnibus sanctis et prome, etc. 291. 292
Quod quis fecerit, reportabit, etc. 186
¶ Philip. 2. Implete meum gaudium, ut idem sentiatis 246
3. Videte canes, videte malos 181
¶ Col. 1. Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi, etc.
estis, etc. 109
Omnis amaritudo, ira, indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis 172
6. Ad hoc ipsum vigilantes cum omni sedulitate et deprecatione pro omnibus sanctis et prome, etc. 291. 292
Quod quis fecerit, reportabit, etc. 186
¶ Philip. 2. Implete meum gaudium, ut idem sentiatis 246
3. Videte canes, videte malos 181
¶ Col. 1. Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi, etc. 248
2. Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris 180
prome, etc. 291. 292
Quod quis fecerit, reportabit, etc. 186
¶ Philip. 2. Implete meum gaudium, ut idem sentiatis 246
3. Videte canes, videte malos 181
¶ Col. 1. Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi, etc. 248
2. Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris 180
Vos mortuos in peccatis vivificavit, ac deleto, etc. 181
3. Mortificate membra vestra terrestria 245
Sermo Christi habitet in vobis opulenter cum omni sapientia 398
ut idem sentiatis 246
3. Videte canes, videte malos 181
¶ Col. 1. Gratias agimus Deo et patri Domini nostri Iesu Christi, etc. 248
2. Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris 180
Vos mortuos in peccatis vivificavit, ac deleto, etc. 181
3. Mortificate membra vestra terrestria 245
Sermo Christi habitet in vobis opulenter cum omni sapientia 398
¶ 1. Thes. 1. Gratias agimus Deo semper de omnibus vobis, mentionem vestri facientes, etc. 248
Fides vestra erga
in peccatis vivificavit, ac deleto, etc. 181
3. Mortificate membra vestra terrestria 245
Sermo Christi habitet in vobis opulenter cum omni sapientia 398
¶ 1. Thes. 1. Gratias agimus Deo semper de omnibus vobis, mentionem vestri facientes, etc. 248
Fides vestra erga Deum ubique exiit. 228
4. Nolite dolere de mortuis, ficut qui spem non habent 284
¶ 2. Thess. 2. Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius 253. etc.
¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes.
Deo semper de omnibus vobis, mentionem vestri facientes, etc. 248
Fides vestra erga Deum ubique exiit. 228
4. Nolite dolere de mortuis, ficut qui spem non habent 284
¶ 2. Thess. 2. Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius 253. etc.
¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes. et quibusdam praecipere, etc. ibid.
2. Deus vult omnes homines salvos fieri 217
Mulier est decepta, non vir 211
5. Testimonium habens, si liberos educavit,
vestra erga Deum ubique exiit. 228
4. Nolite dolere de mortuis, ficut qui spem non habent 284
¶ 2. Thess. 2. Nemo vos seducat, quia nisi venerit defectio prius 253. etc.
¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes. et quibusdam praecipere, etc. ibid.
2. Deus vult omnes homines salvos fieri 217
Mulier est decepta, non vir 211
5. Testimonium habens, si liberos educavit, etc. 238
5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis alienis 260
¶ 2.
etc.
¶ 1. Tim. 1. Sicut te iussi manere Ephes. et quibusdam praecipere, etc. ibid.
2. Deus vult omnes homines salvos fieri 217
Mulier est decepta, non vir 211
5. Testimonium habens, si liberos educavit, etc. 238
5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis alienis 260
¶ 2. Tim. 2. In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, etc. 28. 29
3. Ac tu persistito in his quae didicisti, etc. 414. etc.
fieri 217
Mulier est decepta, non vir 211
5. Testimonium habens, si liberos educavit, etc. 238
5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis alienis 260
¶ 2. Tim. 2. In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, etc. 28. 29
3. Ac tu persistito in his quae didicisti, etc. 414. etc.
Omnis doctrina divinitus inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga
habens, si liberos educavit, etc. 238
5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis alienis 260
¶ 2. Tim. 2. In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, etc. 28. 29
3. Ac tu persistito in his quae didicisti, etc. 414. etc.
Omnis doctrina divinitus inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
etc. 238
5. Manus cito ne cui imponas, ne communices peccatis alienis 260
¶ 2. Tim. 2. In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, etc. 28. 29
3. Ac tu persistito in his quae didicisti, etc. 414. etc.
Omnis doctrina divinitus inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
Discant autem etiam nostri
alienis 260
¶ 2. Tim. 2. In magna domo sunt non tantum vasa aurea et argentea, etc. 28. 29
3. Ac tu persistito in his quae didicisti, etc. 414. etc.
Omnis doctrina divinitus inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse, etc. 12
¶ Heb. 2.
in his quae didicisti, etc. 414. etc.
Omnis doctrina divinitus inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse, etc. 12
¶ Heb. 2. Illum autem modicum prae angelis imminutum cernimus, etc. 209
Per mortem aboleat diabolum 221
Propterea oportet nos
inspirata, est utilis ad doctrinam, etc. 392
¶ Tit. 2. Nemo te contemnat 192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse, etc. 12
¶ Heb. 2. Illum autem modicum prae angelis imminutum cernimus, etc. 209
Per mortem aboleat diabolum 221
Propterea oportet nos vehementius attendere iis quae dicta sunt nobis. 178
Si Deus permiserit 221
9. Ecce
192
3. At postquam bonitas et erga homines amor apparuit servatoris nostri Dei, etc. 294
Discant autem etiam nostri bonis operibus aut functionibus praeesse, etc. 12
¶ Heb. 2. Illum autem modicum prae angelis imminutum cernimus, etc. 209
Per mortem aboleat diabolum 221
Propterea oportet nos vehementius attendere iis quae dicta sunt nobis. 178
Si Deus permiserit 221
9. Ecce sanguis Testamenti, quod mandavit Deus erga vos 157
11. Abel per fidem loquitur 235
esse arbitror, donec sum in hoc tabernaculo 168
Satagite, ut per bona opera certam faciatis vocationem et electionem vestram 133
2. Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est 258. 259
¶ 1. Ioan. 1. et 5. Quod si quis neget se esse peccatorem, etc. 165
Quod erat ab initio, quod audivimus, etc. 175
Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat abomni peccato 301
3. Qui iustitiam facit, etc. 187
Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur 235
ut per bona opera certam faciatis vocationem et electionem vestram 133
2. Quibus caligo tenebrarum in aeternum servata est 258. 259
¶ 1. Ioan. 1. et 5. Quod si quis neget se esse peccatorem, etc. 165
Quod erat ab initio, quod audivimus, etc. 175
Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat abomni peccato 301
3. Qui iustitiam facit, etc. 187
Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur 235
4. Per hoc expleta est charitas in nobis, cum fiduciam
est 258. 259
¶ 1. Ioan. 1. et 5. Quod si quis neget se esse peccatorem, etc. 165
Quod erat ab initio, quod audivimus, etc. 175
Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat abomni peccato 301
3. Qui iustitiam facit, etc. 187
Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur 235
4. Per hoc expleta est charitas in nobis, cum fiduciam habemus, etc. 323
5. Haec est victoria quae vicit mundum. 187
Novi vos quod charitatem non habeatis 188
175
Si in luce ambulamus, sanguis Christi nos mundat abomni peccato 301
3. Qui iustitiam facit, etc. 187
Videte qualem charitatem nobis dedit Deus, ut filii Dei vocemur 235
4. Per hoc expleta est charitas in nobis, cum fiduciam habemus, etc. 323
5. Haec est victoria quae vicit mundum. 187
Novi vos quod charitatem non habeatis 188
Qui ex Deo est, non peccat: qui ex diabolo est, peccat 278
¶ Apoc. 12. Non dilexerunt animam usque ad mortem 222
14. Opera morientium
non habeatis 188
Qui ex Deo est, non peccat: qui ex diabolo est, peccat 278
¶ Apoc. 12. Non dilexerunt animam usque ad mortem 222
14. Opera morientium sequentur illos. 322
20. Vidi mortuos magnos et pusillos, stantes in conspectu throni, etc. 103. 104
22. Qui iniuste agit, iniuste agat adhuc 187
vixerit 55
agni paschalis typus 229
Ain litera cur ad Graecos sit traducta. 361. 362
alae Dei 200
Alcoranum etiam Christo divinitatem tribuere 444
allegoria 200. historiae Iacob, Laban, Liae et Rachelis 45 etc. quid 44. 45. quot modis in lege divina usurpata reperiatur 122. ubi non quaerenda 89. 90
allegoriae et typi vicinitas 201. proprietas 200
inter Allegoriam et typum discrimen 92
per Allegoriam exponendi Scripturas necessitatis
quid 79. 80
antiphrasin in literis S. quandoque inveniri 88
antiphrasi quae vocabula tribuantur. 168
antitheses ac res oppositae non semper optime respondent 204. crebrae in Iohanne 301
antithesium illustratio 245. etc.
antitheton 175
antonomasia quid 168. quot modis fiat. ibid.
aposiopeses longiores in Sacris literis fieri quam in aliis linguis 222
Apostoli et Evangelistae quomodo aliquando veteris Testamenti testimonia
facile intelligi 339
baptista quatenus se non esse Heliam aut prophetam dicat 236
donaverit nomen quod supra omne nomen sit 361
Christum accipere quid sit 258. constituisse Apostolos novi Testamenti sacerdotes, figmentum 435. 436. esse creaturam, unde Arriani probare voluerint 169
inter Christum et Ecclesiam summa coniunctio 28. etc.
ultra Christum, et supra, nihil quaerendum 5
Christum nos novis debitis minime onerasse 429. 430. quomodo Papistae summa contumelia afficiant 428. solum Davidis clavem habere 424. 425
de Christo conciones, loca et dicta subdividenda
coniugia extra suam tribum Iudaeos contrahere non solere 336
coniunctionis in Scriptura ratio quae 86
coniunctiones finales et causales saepe non veris causis ac finibus addi 214
considerationis scopi, argumenti, dispositionis, etc. commoda 14. 15
consilii circumstantia 20
constructionem in omnibus linguis aliquousque convenire 388. 389
consuetudines esse quasdam apud gentes peculiares, quas Deus non perinde ac aliis gentibus exigit 311
contentio 175
verbi significatio 283
creatura Dei a peccato quomodo distinguenda 380 nova 342
in Creaturarum operatione quot modos et differentias Scriptura S. posuerit 126
creaturis accidentia quae 128
Cretenses semper mendaces, etc. 119
crux nostra quomodo inter bona opera computetur 315
culpae nomina pro poena, et nomina meriti pro praemio qua figura ponantur 186. 187
cultus humanos cur Deus damnet 435
Cum aliquando similitudinem denotare 203
agnitio 349. viventis decreta et verbum ab Antichristo perverti 440. voluntas quomodo demonstretur 199
Deo humana membra Scriptura quomodo attribuat. ibid. ipsi de se credendum 75. quas proprietates Moses tribuat 358. quomodo humanum corpus, membra, etc. a Scriptura tribuantur 27
Deum, eiusque cultum alligare ad certum locum, stulticia 345. esse cum aliquo, quid sit 362. apud Deum, non in sacrificiis esse quaerendam iustitiam, quomodo veteres intellexerint 351. 352
Deum per varias similitudines
5
ex Deo esse 187
de Deo in Sacris literis traditorum divisio 96. 97. nihil temere affirmandum, quod in Scripturis non legimus. ibid. quomodo Scriptura loquatur, diligenter observandum. 27. 28. quot rationibus Scriptura Sacra loquatur 123. etc.
deorum pluralitas unde 359
diabolus cur leo dicatur 197. pater mendacii 12. quatenus iubeatur animam Iobi custodire 221. 222
diaboli dotes cur malae 380
diabolum esse creatorem unde quidam inepti colligant 382
164
diei ratio apud Romanos 338. item Hebraeos. ibid.
in Diebus aut tempore illo quid significet 170
difficultates in toto sententiae habitu unde oriantur 18. 19
difficultatibus in verbo, phrasi, sententia, etc. quomodo succurrendum 16
digiti cur Deo tribuantur 199
digressiones prolixiores in disputando cavendae 412. Scripturae quales 243
digressionibus aut parenthesibus multum uti Sacras literas 260. cuiusmodi Scriptura utatur 282. 283
error 233. Christianismi genera 10
dispensationes omnis generis quotidie Romae cudi 438
in Disputando quae Platonis regula observanda 411
disputationis disciplinam in literis Sacris plurimum valere 104. in synodo regulae 411. 412. etc.
in Disputationibus plerunque esse insidiosos quosdam laqueos 213. 214
distinctione quodnam sint multa dicta concilianda 227
distributio 248
distributione plurimum Hebraeos uti. ib.
divinationem et visionem
epistolam ad Hebraeos cur quidam Pauli non esse disputent 294. esse apostoli alicuius eximii, testimonia 295. 296
epistolae Pauli graves 290. in quo epistolarum naturam habeant 61. omnes quid in salutationis principio habeant 119. quo tempore scriptae sint, etc. nosse ad quid conferat 118. Scripturae ostium 289. 290
in Epistolarum conscriptionibus ad Ecclesias quid sancti viri principaliter proferant 119
epistolarum Pauli ordo quis. ibid.
in Epistolis Pauliquae observanda 61.
gratiam et pacem per Christum contingere 251. 352
gravitatem cur quidam Iohanni tribuant 303
Gregorii Magni quaestio 438
Nisseni sententia 63
Papae sententiae 83
gubernatio mundi, angelorum, hominum, etc. vide Mundus, Angelus, Homo, etc.
gustare coenam 185. mortem. ibid.
Gyndes in alueos deductio 441
251. 352
gravitatem cur quidam Iohanni tribuant 303
Gregorii Magni quaestio 438
Nisseni sententia 63
Papae sententiae 83
gubernatio mundi, angelorum, hominum, etc. vide Mundus, Angelus, Homo, etc.
gustare coenam 185. mortem. ibid.
Gyndes in alueos deductio 441
quam magnifice Paulinum sermonem commendet 297.
quanta diligentia Hebraeo sermons incubuerit 387
Hieronymi de Pauli scriptis iudicium 299. 300
Hieronymi dictum 19. 20.
explicatio perfunctoria 404. locus 269. etc. sententiae 80. 81
ab Hieronymo cur reprehensus Origenes 95
Hierosolymae forma 338
Hilarii locus 166. sententia 63. sententiae 75. 76. etc.
Hinnon cur Tophet dictus 332. vallis. ibid.
dictum 19. 20.
explicatio perfunctoria 404. locus 269. etc. sententiae 80. 81
ab Hieronymo cur reprehensus Origenes 95
Hierosolymae forma 338
Hilarii locus 166. sententia 63. sententiae 75. 76. etc.
Hinnon cur Tophet dictus 332. vallis. ibid.
hirec in saegol facilis mutatio 355
Hirmi schematis nomen unde veniat 228
Hispanicae flagellationes 311
historia quid 121. sacra quot libris
in Historiae S. lectione quae observanda 53. 54
historiae sacrae quomodo narrentur 50. ex iis quid discendum. ibid. quo sermonis filo conscriptae sint 240
historia Mosis de creatione quomodo cum sana philosophia conveniat 441. etc. plurimum iuvat intelligentiam literarum S. 104
cum Historia quid doctrinae simplici commune 123
in Historia sanctorum patrum doctrina ab eorum vita distinguenda 50. ratio. ibid.
historiarum gentilium cognitio theologo
originale malum 372.
quatenus ad Dei imaginem conditus . quatenus ex patre diabolo 237. etc. quatenus merum peccatum sit 368. quomodo a Deo bonus creatus 374. quomodo ad imaginem Dei factus 369. quomodo in literis Sacris consideretur 31. 32. satanae cloaca 380. sine Deo 372. etc. totus naturâ irae filius 369. vetus quomodo a Luthero depingatur 371. unde aestimetur imago Dei vel satanae 370. universa vanitas 369
hominis bonam malamve facultatem agendi quid philosophi statuant 369. coniunctionem aut disiunctionem solam Scripturam
piorum hominum cur olim frequens fuerit 310. possibile, si naturale 307. profanum. ibid. quadragesimale quando invaluerit 313. quando Deo probetur 309. quando non item 310. quatenus a Deo in populo Iudaico requirebatur. ibid. quid 307. etc. quid Hebraeis 306. religiosum 312. remissius 312. verum 306
ieiunii abusus 306. causa efficiens naturalis 307
de leiunii causa finali alios aliter sentire 308
ieiunii contrarium 312. cuiusdam iudicium commune omnibus in
et dicta saepe pro completivis poni 182
incircumscripta saepe idem valere, quod circumscripta 218
incisum 282
inclusio, aut circulus quid 261
increduli quatenus filii diaboli 197.
incredulitatis poena 430. etc.
incrementum 175
indefinita pro universali poni, usitatum 218
indignationis figura 213
de Individuo infinita disceptatio, nullaque scientia aut certitudo 2. quomodo sermo fiat 165
individua crebro pro
allegoricae quomodo formandae 51. 52. inde
interpretes eruditi hoc tempore quam regulam in omnibus scientiis sequantur 167. 168
interpretes S. Scripturae 1
interpretibus unde vertendi difficultas et obscuritas cumuletur 388. etc.
invenire 186. gratiam. ibid.
Ioachim, filii Iosiae sepulturam in literis S. non narrari 108
Iohannes Damascenus. vide Damascenus.
Iohannes gratiae praeco 283. quae vocabula propria habeat 302. 303.
168
Isocratis dictum 398
Israelitae, Sterilis ficus 274
Israeliticus populus unde ante prophetas veram salutis rationem perspicere potuerit 350
in Istria quod genus victus sit in usu 336
iterationum usus 255. etc.
Iudaea in 12. tribus divisa 334. regio saxosa 331
in Iudaea arbores quales 333
Iudaei a patribus quem rumorem haustum suo Thalmud inserverint 358. ab aliis gentibus separati 334. cur non in alia loca migrare sint soliti 336.
constituti 116
Iudaeorum promotio 399
Iudaeorum ruina gentes quomodo salvatae 215
Iudaeorum ruina, ethnicorum reconciliatio 161
Iudaeorum sectae 334
Iudaeorum sensus ac mentem quae nomina occupaverint 244. etc.
Iudaeorum servilitas quomodo consonet cum non vere conversis 232
Iudaeorum fervor tractandi sacra retinendique religionem, quantus sit 401
Iudaeis quid occasionem dederit confingendi duos diversos Messias 232
Iudaeos suam
et iustificatio piorum duplex 326
iustitia nostra quomodo sit contectio peccatorum 325
iustitia operum et legis cur celebretur 314
iustitia primaria qua salvamur, quae sit 323
iustitia qualis a Deo flagitetur 321. etc.
iustitiae aut perfectionis duo gradus 321
iustitiae definitio 381
iustitiae divinae quanta severitas 326
iustitiae nostrae renovatio quid papistis 428. 429
iustitiae vocabulum quomodo a papistis accipiatur
351
iustitiam imputativam non admodum hanc vitam curare 321. 322
iustitiam saepissime pro aliquo bono praemii aut commodi poni 322
iustitias nostras immundas, cur Deus remuneret 323
iustificare solius Dei esse 214. etc.
iustificare verbum dupliciter accipi 133
iustificari quid sit 323. quid apud D. Iacobum significet 133
iustificatio duplex 321. nostra in remissione peccatorum sita 428. quid 385. peccatoris vera quae 327
349
ex Legis ignoratione quae mala sequantur 385
legis impossibilitas 429. interpres evangelium 316
in Legis interpretatione quam gravissime pontificii errent 385
legis moralis sermo qualis 345. natura observanda 316. etc. officium 29. opus naturale quod 6. ministerium accidentarium. ibid.
ex Legis operibus cur nemo iustificetur 177
legis praedicatio qua analysi a Paulo instituta 291. praedicatio qualis in Sacris literis 314. primarius sensus
Legis usu, Augustini sententiae 83
legi ceremoniali quomodo Christus velamen detraxerit 346. item apostoli. ibidem
legi morali quomodo Christus velum detraxerit. ibid. item Paulus. ib.
legi quae mala Paulus tribuat 253 etc.
legem aliud sonare, aliud interno nucleo valere 229
legem cum Evangelio quomodo Papistae concordent 7. 8
legem duplex velamen oculis nostris obtendere 343
legem famulari Evangelio, et paedagogum esse ad Christum 3
6. mirabili artificio conscriptae 16. quare methodice tradantur 34. quomodo legendae, praecepta 12. 13. 14. 15. inde. quomodo scriptae 49. suo quodam ordine scriptae 70. tum vetustissimae, tum certissimae 442
literarum Graecarum et Hebraicarum cognatio 361. etc. maior quam punctorum ratio habenda. ibid. divinarum authoritate traditum, sine ulla cunctatione asserendum 105. demonstrationes 38. 39. Deus author 394. 395. divisiones 31. doctor et auditor vigilans quid probe nosse debeat 8. incertitudo unde 367. 368
in Literis sacris quae cautio tenenda 162. quid sonet, verbum Domini factum esse ad aliquem 117. quomodo Deus consideretur 31. quomodo homo. ibid. quomodo similitudines a rebus illaudatis saepe petantur 104. rem gestam aliquando in facto culpam esse, etc. 97. 98. scandalum quod diligenter cavendum 9. 10. scripta omnia ad Christum referri 102. sophistica cavenda 104. sponsi et sponsae qui et quae 112
Livii locus 288
151. inde. et verborum anticipatio 164. 165. imponendorum ratio apud Hebraeos quae 360. 361. mutatio, aut impositio a Deo, spiritalis gratiae indicium 91. numeralium ratio apud Hebraeos 140
in Nominum peregrinorum terminationibus mutandis linguarum libertas 361 etc.
nominum propriorum ratio apud Hebraeos 134. reduplicatio quid denotet 139
in Nominibus propriis difficultas quae 17. 18
notationum acrimonia 281. 282
noticia in literis sacris duplex 10. 11
noticiae et
ib.
opis divinae imploratio, utilissimum 13
opus operatum fidem tollere 437
opera bona cur urgeantur 314. quatenus
Deo gratissima sacrificia 238. quid proprie 317 etc. cur nonnunquam laudentur 314
opera personarum divinitatis ad extra, tribus personis communia 28
opera qua ratione in unoquoque loco urgeantur, cur videndum 315
opera remissionis effectus 323
opera spiritualia unde
unde proficiscantur 317
opera varia cum Dei beneficiis connexa 317. 318
operum bonorum celebrationem synecdochice quid describat 313. 314. conditio 317
operum iustitia unde 385. 386
de Operum praedicatione regulae 315. etc. et inde
opera bona innumera scripturae loca cur urgeant 314. iustificatum sequi 214. quatenus scriptura doceat 316. 317. cum Deus remunerat, sua in nobis dona coronat 316. quatenus scriptura exigat 315
oraculorum de Christo testimonia 443
160
orationis concisae variae phrases 223
orationis divisio 286
orationis nerui, argumenta 275
orationis partes maxime naturales et necessariae quae 133. partium origo et ratio. ibid. pendentis exemplum 287. etc. repletiones quomodo a Paulo fiant 279. tota forma quando mutetur 158. vehementia 271
orationem grandem quae efficiant 271. gratiorem quid faciat 257. unam cur in plures Hebraei diducant. ibid.
in Oratione Paulina quomodo
Papistae omnes calamitates evangelio adscribunt 214
papistae per quos impietatis gradus ad Missam suam corruerint 353. pro suis operibus quomodo ratiocinentur 317. quomodo cum verbo Dei et secum pugnent 421. quomodo legem cum evangelio, gratiam cum meritis, etc. concordent 7
papistae quomodo sint erga verbum Dei affecti 439
papistae quos sanctos vocent 323
papistae unde operum suorum merita extendere conentur 317
papistae volentes suis bonis operibus peccata sua expiare.
consectatos esse. ibid.
in Patribus qualia dicta sint, testantia scripturam esse veritatis normam. ibid.
pathah haud difficulter in cametz transire 355
Paulus a Lycaonibus cur pro Mercurio habitus 299. 300 etc. a quibus Graeci sermonis inscius arguatur 296. Apostolus natura vehemens 63. cur barbarismi nomine a quibusdam flagelletur 293. cur cum timore audiendus 248. cur persecutionis suae veniam sit consecutus 319. cur plura saepe in unum locum congerat 253. 254. cur pro se
246. quo respectu sua opera vocet reiectamenta 237. quo sermone nonnunquam in epistolis utatur 119. quo studio a Galatis sit exceptus 271. quomodo civis Romanus 339. quomodo cum Petro contulerit 163. 164. quomodo evangelium Christi usque ad Illyricum repleverit 338 etc. quomodo ex alio in aliud labatur 247. quomodo magnum lumen caelesti doctrinae attulerit 347. quomodo peccatum originale monstret 375. rerum quam verborum studiosior 298. scribendo quatenus egerit 299. 300. selectum Christi organum 61. sermone et disputatione mirabilis
347. quomodo peccatum originale monstret 375. rerum quam verborum studiosior 298. scribendo quatenus egerit 299. 300. selectum Christi organum 61. sermone et disputatione mirabilis 300
Pauli adversarii qua parte ipso fuerint loquaciores 292. captivitas 295 etc. connexio qualis 367. difficultas quomodo leniatur 300. epistolae, vide Epistolae Pauli.
Pauli epistolae ex vinculis missae, doctrinae angustioris 118. excellens eloquentia 292. facundia qualis 293. formulae loquendi quae. ibid. in epistolis ad
262. transitiones 292. 293
Paulo quid familiare 62. 63. quid per usitatum fuerit 293
Paulum dialecticum fuisse quae ostendant 291. non nunquam eos ad quos scribit, proprietate suae provinciae pulsare 119
paulina eloquentia 296 etc.
paulinae orationis virtus quae 272
paulinae epistolae quales 424
a Paulinarum epistolarum lectione quare quidam abhorreant 299
paulini sermonis natura cur observanda 289 etc.
pauperes qua
paulina eloquentia 296 etc.
paulinae orationis virtus quae 272
paulinae epistolae quales 424
a Paulinarum epistolarum lectione quare quidam abhorreant 299
paulini sermonis natura cur observanda 289 etc.
pauperes qua ratione dicantur suos benefactores in aeterna tabernacula accipere 319. spiritu 196. 197
peccatores quandiu simus 371. 372
peccatrix qua ratione sit iusta coram Deo 386
peccatum dominans 375. in genere
spiritu 196. 197
peccatores quandiu simus 371. 372
peccatrix qua ratione sit iusta coram Deo 386
peccatum dominans 375. in genere quid in scriptura significet 381. in scripturis quid 372. originale in homine quid 370. 371. 372. etc. quid Luthero 372. iniustitiae totius generis humani fons 291. unde profluxerit 348
peccatum quatenus substantia 374 etc. quid 369. 370. 371. 372 etc. quomodo a doctoribus definiatur 371. quomodo a nobis definiendum.
dominans 375. in genere quid in scriptura significet 381. in scripturis quid 372. originale in homine quid 370. 371. 372. etc. quid Luthero 372. iniustitiae totius generis humani fons 291. unde profluxerit 348
peccatum quatenus substantia 374 etc. quid 369. 370. 371. 372 etc. quomodo a doctoribus definiatur 371. quomodo a nobis definiendum. ibid. quomodo a Paulo describatur 368. quomodo totum hominem pervaserit 370. 371
peccati omnis fons unicus quid 370. originalis essentia
significet 381. in scripturis quid 372. originale in homine quid 370. 371. 372. etc. quid Luthero 372. iniustitiae totius generis humani fons 291. unde profluxerit 348
peccatum quatenus substantia 374 etc. quid 369. 370. 371. 372 etc. quomodo a doctoribus definiatur 371. quomodo a nobis definiendum. ibid. quomodo a Paulo describatur 368. quomodo totum hominem pervaserit 370. 371
peccati omnis fons unicus quid 370. originalis essentia 367. 368. etymologia diligenter observanda
definiatur 371. quomodo a nobis definiendum. ibid. quomodo a Paulo describatur 368. quomodo totum hominem pervaserit 370. 371
peccati omnis fons unicus quid 370. originalis essentia 367. 368. etymologia diligenter observanda 370. definitio 368 etc. morbum in ipsa natura haerere 371. 372. quales Theologorum definitiones 368
peccati vox quid significet 369
peccatum nos esse scire, magna sapientia 371. 272. originale in anima maxime regnare 342. 343
sub Peccato cur scriptura omnia
quomodo fiant 280
de Pericle quid Graeci dicere soliti 63
periodus 265. quibus membris constet. ibid. cur vocetur 247
periphrasis 168
periphrasibus Ioannem delectari 302. etc.
permissio quotuplex 178
persecutorum iusta poena 338. 339
personae circumstantia 20
personam quadrupliciter considerari 19. 20
personis interdum tribui, quae sunt rerum 190
in Petitione rerum
error 393. in scribendo ratio 49
Philosophos a caelestiveritate aberrasse 393. per suas ratiocinationes evanuisse. ibid.
Photini haeresis unde 99
in Phrasi, verbo, sententia, etc. difficultatibus quomodo succurrendum 16. 17
phrasibus quibusnam scriptura plurimum utatur 322
sermonis cum maxima vehementia coniuncti, qualis in Esaia 280. quomodo accidat. ibid.
in Plenitudinem sermonis quae pertineant 279
pleni sermonis exemplum. ibid.
Pleonasmi qui usitati in sacris 224 etc.
pleonasmorum in Hebraeo sermone varietas 222. usus 224. 225
pleonasticae inculcationes quales in Psalmis 225
pluralem numerum saepe in singularem in veteri Testamento verti 272
pluviae cur media aestate in Italia sint
religionis primum principium 437. synodi normae quod sit evidentissimum iudicium 426
pontificios linguarum cognitionem omni studio impedire 387
populare docendigenus quale 399
Porphyrius quare doctrinam Christianam irriferit 46. 47. etc.
positivi ratio apud Hebraeos 140
potentia dominans in homine 376
potentialis modus quomodo explicetur 193
postillae monachorum quales 439
ex Praecepto primo alia omnia dependere 316
praecepta
278
Prophetis quid usitatum 57
Prophetis quomodo futura praenunciari solita. ibid.
Prophetas, dum consuluntur, quaedam ex suo spiritu proferre etc. 114. et intellexisse et scivisse quae prophetabant 114. etiam post Christi ascensionem fuisse. ibidem. figura praeteriti temporis, ventura saepe cecinisse 115. 116. non quae viderint, sed quae facta sunt narrare. ibid. non suo arbitrio, sed ex Dei voluntate loqui.
fines 444. verae totius clavis et lux quae 29. 30
Religionem qua praxi Antichristus Ecclesiam Christi pessumdederit 436
Remedia, difficultatis et obscuritatis Scripturae S. medentia 4. 5
remissio nostra, fructus verae poenitentiae 213 etc. peccatorum fide accipienda 305. 306
remissionis peccatorum consequendae plures esse modos, error pestilens. ibid.
remissionem peccatorum consequendi vias innumeras unde papistae sint commenti 315. in se imputationem obedientiae continere
profanis scriptoribus conferre, utile 343. violatio manifesta 435. usus 397. 398
Sacris literis nihil addendum, aut adimendum 406
sacras literas confusum chaos asserentes, impie sentire 397. cur studiosa iuventus summâ diligentia legere debeat 391 etc. omni prorsus errore et imposturâ carere 394 etc. plures habere res ac veras salutaresque sententias, quam verba 395. quomodo tota antiquitas nominarit 403
in Sacris literis experientiam pleraque probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur
435. usus 397. 398
Sacris literis nihil addendum, aut adimendum 406
sacras literas confusum chaos asserentes, impie sentire 397. cur studiosa iuventus summâ diligentia legere debeat 391 etc. omni prorsus errore et imposturâ carere 394 etc. plures habere res ac veras salutaresque sententias, quam verba 395. quomodo tota antiquitas nominarit 403
in Sacris literis experientiam pleraque probare 445. quae potissimum celebrentur 264. cur multa nobis obscura videantur 269
Sacramentum cur
Salomonis currus bellici 337
Salus hominum in qua re sita 442. nostra in qua iustitia consistat 327
Salutis adipiscendae modus 294. consequendae media unde papistae somniarint 317. rationem semper eandem fuisse, esse et fore 345 etc.
Salustius qua in re nonnihil sit utilis sacris literis 3
salutandi ritus apud Iudaeos 337
Samaritani et viatoris saucii qualis concio 314. parabola quatenus legalis et evangelica 284
Samsonis capillo quomodo robur
potissimum ordine tradi 32
in Scientiis a quibus primum incipiendum 7
scopus certus omnium scriptorum sanorum 14
scopus scripti totius, et singularum eius partium, diligenter observandus 15. 16
scopi argumenti, dispositionis etc. considerationis commoda 13. 14
scorpiones Iudaeae 335
scriptio ac dictio omnis quatenus minus
rerum afferre possit 399. 400
scriptores quomodo in unam brevem orationem
414. veritatis fons 408
Scripturae S. author et explicator Spiritus S. 5. authores omnibus loquendi modis usi 79. blasphemia 414. brevitas 281. circa tempora consuetudo 91. clavis certiss. quae 3. codices unde emendandi 121. consuetudo 109. 110. 111. etc. dicta prudenter intelligenda 324. dicta pugnantia quomodo 226. dicta quo sensu sunt accipienda 167. difficultas quae 423. 424. difficultatis primarius fons quis 4
Scripturae S. diligenter et sedulo scrutandae 5. divisio 121. expositio analoga sit fidei
quosdam authoris sui nomen habere, quosdam non 108. librorum omnium omnibus aetatibus permitti tractationem apud Hebraeos 106. locutiones figuratae 87. locum quemvis, ingentem suppeditare doctrinae materiam 106. locum unum exponere per alium clariorem, interpretatio optima 95 etc. locorum collationis maxima vis et efficacia 9. locorum dictorum conciliatio. vide Locorum, Dictorum S. conciliatio. locorum obscuriorum lapis Lydius quis 14. materiae unde petendae 166. 167. mens ubique in illius superficie 105. methodus 397
de Scripturae S.
de Scriptura ne iota vel apex cadet, quin omnia impleantur 5
in Scriptura S. numerum finitum plerunque pro infinito poni 90. singularem pro plurali. ibid. omnes rhetoricae orationis partes plenissime contineri 281. quaedam esse, dici tamen, etc. 106. quaedam in contrariam, quaedam in diversam, quaedam in ambiguam significationem accipi 94. 95. quando aliquid addendum 110. quandoque hyperbolas inveniri 88. item antiphrasin. ibid. quid aeternum dicatur 85. quid figuratum 88. quomodo Deus dicatur
et studio, Patrum sententiae 72. inde
ex Scripturarum locis, quos assequeris quomodo multiplicem doctrinam et fructum spiritualem decerpas 63
Scripturarum S. meditationis et studii utilitas 72. 73. mos 91. mysticis eloquiis sacram veritatem occultare etc. decentissimum 99. nulla usquam vera contradictio 23. pro auditorum viribus, et utilitate, quae denuntiat, dimetiri 100
de Scripturarum Sacrarum quatuor sensibus 39. aliquot doctorum de iisdem sententiae et iudicia. ibid.
71
Synthetica methodus. Vide Methodus.
Tentatio piorum 221
terra Iudaica aequis portionibus divisa 334. salsuginosa 341
Tertulliani sententia festiva 72
Testamentum vetus et novum quomodo inter se differant 93. 94
testamentum vetus, occultatio novi etc. ibid. vetus praestantissima Scripturae pars 366. proprie quod 93. 94
Testamenti filii Dei sacrilegam salsationem quomodo Paulus redarguat 435. veteris et novi proprietas quae 123. summa 6. veteris lectionem non probe intelligentes, cur noxam
Dei sanctissimum papistas mutilare 431. novum varie citare veteris dicta 60. quomodo. ibid. vetus quadrifariam tradi 92
in Testamento novo, cum eadem verba leguntur, quae sunt in veteri, quid videndum 94. cum legimus, Hoc factum et impletum etc quomodo intelligendum 39. pene nulla reperiri, quae veteribus desint. ibid. regula memorabilis 27. veteri et novo credenda etiam futura, nondum completa 92
Testimoniis literarum sacrarum apertis, quod credivolumus, probandum 106. Scripturarum S.
supra Verbum Dei esse 417
verbum Domini factum esse ad aliquem, quid in literis S. sonet 118. Dei papistas innumeris modis conculcare 436. 437. qui audiant 187. 188. substantivum in Hebraea lingua saepe deesse 293
in Verbo, phrasi, sententia, etc. difficultatibus quomodo succurrendum 16
verba et voces cur contra suam naturam cum aliis construantur 158. 159
verba futuri temporis quomodo sint exponenda 191
verba quaedam non ad actum, sed ad aptitudinem referri 162. 163
quando sint, fiantque nostra bona opera 325. 326
virtutum nomina diversi generis Grammaticis 113
visionem et divinationem differre 117
visione pluris esse revelationem. ibid.
Vita aeterna, Christi agnitio 437 etc.
Vita aeterna donum 162. quo respectu meriti praemium, et merum Dei donum 428. 429. quomodo praemium 162. carnalium, foenum 87. Christianam quare sita 394. hominis Christiani peregrinatio 340. 341
Vitae aeternae caussae proximae quatuor
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.