Your search found 2770 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 913-1113:

tam suum opus conscripsit, quam multorum doctorum huius temporis adnotationes de Hebraismis, ad verbum ex eorum Commentariis excerpsit, et in unum congessit. Verum ille non digessit cum iudicio, nec aliqua diligentiore censura id Opus perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus

de Hebraismis, ad verbum ex eorum Commentariis excerpsit, et in unum congessit. Verum ille non digessit cum iudicio, nec aliqua diligentiore censura id Opus perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus causis motus, volui novum Opus de sermone Sacrarum literarum, quanta omnino

ex eorum Commentariis excerpsit, et in unum congessit. Verum ille non digessit cum iudicio, nec aliqua diligentiore censura id Opus perpolivit: multo minus Hebraicos Graecosque fontes consuluit. Multa igitur saepius in eius Opere repetuntur, in multis testimonia desunt, multa inter se pugnant, multa significata adhuc desunt: non pauca etiam parum vere, atque adeo quaedam etiam impie dicuntur: ut, cum fides iustificans non raro cum charitate et bonis operibus confunditur. Quibus causis motus, volui novum Opus de sermone Sacrarum literarum, quanta omnino potui diligentia,

et Latine aliquando Propter. Sed in Novo testamento valde crebro ἀπὸ pro ὐπὸ positum legas. Sic Matth. 11. Iustificata est sapientia a filiis suis. Matth. 16, Oportet filium hominis multa pati a sacerdotibus. A bono ad malum: Gen. 31. A bove usque ad pecus: 2. Sam. 13. A cive ad peregrinum. Exod. 22 Ab acinis usque ad corticem: Num. 15. A parvo ad magnum, a viro ad mulierem, a puero ad senem: Num. 6. Subintelligitur, numerando aut computando, cum omnia eius generis

pro, ipsi ignota. Sic Psaltes orat Psalm. 119, Ne abscondas praecepta tua a me. quod idem est ac, doce me viam tuam. Sic impii Iob 24 dicunt, Quare non essent abscondita a Deo tempora? Abscondi alium ab alio, Genes. 31, pro recedere, longius removeri alium ab alio, ne eum videre, aut de eo multa nosse queat. Sic Iob 17, absconditum cor ab intellectu, est cor carens aut privatum intelligentia. ¶ Privare. Abscondere ab aliquo superbiam, est privare eum illa, humiliare eum, Iob 33. Ut superbia a viro abscondat Deus. Sic, abscondere ab aliquo molestiam, Iob 3. ¶ Negligere.

abyssum advocat. Sic, De profundis clamavi ad te Domine: pro, ex immensis calamitatibus, quibus sum obrutus. Eadem figura ponitur vox haec pro immensa Dei sapientia, et occultis eius iudiciis et consiliis. inquit enim Psal. 36. Iustitia tua sicut montes Dei, et iudicia tua abyssus multa. Sic profunditas sapientiae et scientiae Dei a Paulo dicitur, Rom. 11. Eadem quoque est vis vocis Vorago. Eadem vox Lucae 8, Rom. 10, Apocalyp. 9. 11. 17. et 20, significat infernum: quam significationem etiam ad Metaphoram referre queas. ACCEDERE, aliquid omnino idiotismi

ἤθους ἀρετὴν μέγιστον εἶναι, τὸ χαίρειν οἷς δεῖ. Ex quibus exemplis apparet, rem eandem utraque praepositione explicatam. Sic etiam Latini saepissime utuntur praepositione AD: ut cum dicunt, Aliquid conferre ad vitam beate transigendam, et multa similia. Terentius vero dixit, Pisciculos emere in coenam. Et Quintilianus, Uti re aliqua in argumentum. Sed videtur interdum praepositione AD vel instrumentum, vel causa efficiens potius quam finis significari. Itaque pro ratione eorum de quibus agitur considerandum est, utra interpretatio

et ἀνάθημα: quod posterius quidem tantum donarium divis dicatum: prius vero rem sacram, execrandam, devotam aut detestandam significet. Sed Chrysostomus pro eodem accipit, quem et nos sequemur, simpliciter de hac voce agentes. Monet alioqui multa Budaeus de hoc nomine utiliter, in secunda parte Annotationum super Pandect. et in Commentario Graecae linguae. Hieronymus quidem monet, hanc vocem aut rem ratione originis propriam Hebraeis esse, eosque eam pro extrema execratione aut detestatione habere. Sed nos moti etiam ipsa vocis

De vegetativa in sequentibus exemplis. Comedere animam. Ezech. 22. sicut leo rugiendo rapiens rapinam, comederunt animam. Thren. 2. Cum effunderent animam suam in sinum matrum suarum. Luc. 9. Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam. Posses etiam accipere de vita Luc. 12. Anima habes multa bona. Matt. 6, Non, ne anima pluris est quâm esca? Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis

Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis innumera sunt exempla: ut cum dicitur, Anima incurvavit se in pulverem, Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad rationalem animam trahi possunt. Sicut et illud: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus, etc. In hac vegetativa significatione credo et accipi animam, cum ea dicitur sanguis, aut in sanguine esse: et animam non esse comedendam,

loca humida nominantur, quae loca ob hoc, in illis ferventibus locis, pro frugiferis habentur: sicut et primus Psalmus celebrat arborem ad aquas plantatam. Num. 14, Et semen eius in aquis multis: id est, semen aut posteritas eius copiose propagabuntur, sicut semina in locis humentibus. Aqua multa, Ierem. 51. vocatur Euphrates: sed Psal. 107, ipsum mare. Facere opus in aquis multis, significat negociationem in mari exercere. Contra Hortus sine aqua pro sterili ponitur, Isa. 1. Aquae superbae, Psal. 124, sunt aquae maximo impetu et vehementia

id est, in vestram curam benigne recipite ac fovete. Ibidem: Dominus assumpsit eum. ATRIUM, prior pars templi Qui statis in atriis domus Domini, laudate Deum. Psal 135. Alloquitur populum, qui tantum in atrium templi admittebatur. ATTENDIT attentione, multa attentione: Isa. 21. Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit: id est, intente cavete. Attendere lectioni, 1. Timoth, 4. Attendere sermoni prophetico, 2. Petri 1. Perspicuae sunt loquutiones. ATTENVARI, pro pauperem fieri, Levit. 25. Tenues

aurem, significat diligenter auscultare: ac ideo etiam sequi, et obedire alicui. Sic Latini Praebere aurem dicunt. Ttribuitur vero tum Deo, tum hominibus Deo, ut Ps. 71. Inclina ad me aurem tuam, et serva me. Hominibus, Psal. 78. Inclinate aurem vestram ad verba oris mei. Multa passim exempla reperiuntur. Psal. 49 paulo aliter accipitur, Inclinabo in parabolam aurem meam: id est, ipse quoque simul ea audiam et discam, quae alios docebo. Audi filia, et inclina aurem tuam. i. diligenter ausculta. Psal. 45. Contrarium est Obturare aures.

et verbi pugnare. nam in Hebraeo est ferme idem thema Nilham. Unde bella et lites sunt intervos? Iac. 4. abusive privata certamina indicat. BENEDICERE, Graece εὐλογεῖν, Hebraice ברך berech, valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum homines

gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam ac desideratam terram non est consecutus: sed ut peregrinus sursum ac deorsum non sine gravi cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem

bestia gestans meretricem, ipsum imperium Romanum est, aut etiam una et Antichristus: sicut et Dan. 7. quarta bestia. Hilarius super Psal. 74 et 118. hanc vocem exponit inquiens: Bestia quippe est daemon, bestia illius perfidiae imitator homo. Bestia tandem is est, qui cum multa pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione designatur: alias vero ipse satanas. Quare Antichristi bestiam vide

magnam eruditionem indoctus vir. Porro Iohan. 5. inquit Christus, Quomodo potestis vos credere gloriam ab hominibus accipientes? Quod potius videtur significare captantes, aut ambientes. Nam accipere gloriam, ubi ultro offertur, non impedit fidem. Sed qui captant hominum favorem ac gloriam, multa contra verbum, ad voluntatem hominum facere coguntur. CAPUT, habet plures proprietates: in de igitur variae huius vocis significationes exoriuntur. Nam et nobilissimum membrum, summoque loco positum, et quasi initium est hominis, et maxime conspicitur: denique periculosissime

asseverationem. Prorsus ille ipse sum, qui loquor vobis: sum persona cuius officium fuit, et nunc est, ut caelestem doctrinam vobis adnunciem, ac videtur ad etymologiam vocabuli τὸν λόγον alludere. Nam de suo ministerio, eloquendi audita a patre, multa in eo loco disserit. Periphrasi Messiae utuntur discipuli Iohannis: Tunc es ille qui venturus est? Matth. 11. Lucae 7. Diu enim erat Messias iuxta promissiones desideratus. Quod autem esset ille ipse, probat factis miraculosis, et doctrinae genere. Et haec de nominibus Christi hoc loco

est pascere ventum. CIRCUITUS. In circuitu aliquid esse, aut fieri, saepe in Scriptura tum vicinitatem, tum et copiam significat. ut Psalm. 89. Terribilis est Deus in congregatione sanctorum multa, et terribilis super omnes in circuitibus eius: id est, super omnes qui ei astant. Ibidem: Et veritas tua in circuitibus tuis: id est, passim circa te, in omnibus rebus tuis. Sic quoque Psalm. 27. Exaltabitur caput meum super inimicos meos, in circuitibus meis. Sic Psalm. 31. Audivi

in tota mundi machina pulchrius firmiusque caelo: ideo illam ei quasi regalem quandam sedem, arcem aut palatium adscribit. Aliqui etiam illam rationem addunt, ut inde tanquam ex nobilissimo opere, eius maiestas tanto magis expendatur et magnifiat. Praeterea ut a terrenis istis, fluxis, ac etiam multa peccata secum trahentibus, oculos ac vota cordis nostri sursum erigamus ac extollamus. Posset et ea ratio reddi, quia inde pluviae, color solis, tonitrua, fulmina, et alia tum salutaria, tum etiam terrifica ad nos veniunt, quae proximos eius effectus esse, et a praesentia ipsius prodire

recipiente hac voce in causas, vel ad effectus a propria significatione progrediente, oriuntur. In propria significatione accipitur in hisce exemplis. Ezech. 38. Cogitabisque cogitationem malam: pro, diu multumque cogitabis Psalm. 94 In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo: pro, dum multa mecum tacitus reputo aut cogito. Sic Dan. 2. Tu rex, cogitationes tuae ascenderunt: id est, coepisti cogitare, quid nam esset post te futurum. Eze. 16. Nec fecisti cogitationem super omnibus iniquitatibus eius: id est, nec semel quidem expendisti iniquitates tuas. Pro causa cogitationis:

possunt non paucae contradictiones Scripturae conciliari. Alias enim dicitur Deus omnia nosse, alias peccatum ac impios non novisse: id est, non tueri, probare ac promovere. Vicissim vero etiam peccata novit, cum ad poenam observat, ut peccantes castiget. Sed de hoc et vicinis verbis. multa reperies infra in verbo NOVI, et SCIO. COLAPHUM alicui infringi, non tantum proprie in Sacris literis accipitur, sed etiam figurate pro omni contumeliosa vexatione. 1. Corinth. 4. Quotidie colaphis caedimur. 1. Petr. 2. Quae enim gratia, si peccantes colaphis caedimini? Sic

vero plura. CONSTERNARI, pro contremiscere. nam Rigzu Hebraice, hoc est, Contremiscere, omnes Hebraei, vel expavescere reddunt. Psal. 4. In universum autem significat hoc verbum conturbari, commoveri motu, nonnunquam dolore, interdum etiam indignatione. Primi exempla multa sunt. Exod. 15. Audiverunt populi, et commoti sunt. Et Deut. 3 et 28 cap. In his locis omnibus, ubi consternari potest verti, Scriptura habet Rigezu רגצו. Secundi exemplum, ubi hoc verbo commotio moeroris significatur, habetur 1. Sam.

aequipolleant, et uni Deo attribuantur. Cap. 5. Creavit Elohim hominem. Item: Ambulavit Enoch cum Elohim. Ita etiam promiscue, seu aequipollenter accipiuntur Iehova et Elohim. Cap. 6. Et dixit Iehova, Non rixabitur spiritus meus cum homine. Item: Vidit Dominus quod multa malitia esset hominum. Et rursum: Vidit Elohim terram. Et, Dixit Elohim ad terram. Et, Fecit Noah omnia quae praeceperat illi Elohim. Et cap. 7. Dixit Iehova ad Noah. Et cap. 8 dicitur: Recordatus est Elohim ipsius Noah. Et postea: Odoratus est Iehova odorem

tribuatur, infra annotabitur. אלה a potentia. Deuteron. 32. Dereliquit Deum (Eloha) factorem suum. Item: Immolaverunt daemoniis, et non Deo (Eloha) Esaiae 44. Nunquid non est Deus praeter me? Daniel. 11. Deus Maosim, Iehova, Elohai. Psalm. 40. Multa fecisti tu Domine Deus meus mirabilia tua. אל Deus. Genes. 16. Tu אל qui vidisti me. et praemittitur: Vocavit Agar nomen Iehova, qui loquebatur ad eam. Capite 17. Ego sum אל

DICERE, verbum amar אמר, λέγειν, quantumvis notum, tamen non paucos Hebraismos in Sacris literis efficit. Quomodo differat â verbo Loquor, infra in LOQUOR dicemus. Nunc quaedam eius obscuriora significata recensebimus, quae quidem multa ac varia sunt. Alias igitur significat solam cogitationem, seu idem quod intra sese deliberare et statuere. Et quidem aliâs addit Scriptura hanc circumscriptionem interni dicere, alias non. Deuteron. 7. Si dixeris in corde tuo, etc. Sic et Matthaei 9. Dicebant enim intra

est dicendo: id est, hoc sensu, summa aut sententia. Talis phrasis adeo crebra est, ut non sit necesse aliqua eius exempla recensere. Dicentes: Rom. 1. pro, putantes, aut etiam iactantes, seu gloriantes se esse sapientes. Pro asserere: Lucae 7. Propterea dico tibi, Remissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. Sic saepe alias, Dico vobis: pro, certo affirmo, assero, etc. Est vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse

et absolute. Est igitur aliquis, qui se bene gessit, bono dignus: alius contra malo. Atque in hoc communissimo sensu plerunque ab omnibus vox haec passim accipitur. Inde factum est, ut sophistae ac papistae multa Scripturae dicta perperam intelligerent. ut Matth. 3. Actor. 26. Facite fructus dignos poenitentia: Papistae putarunt. et adhuc hodie contendunt, praecipi ibi de satisfactoriis operibus, quibus pro peccatis nostris condigne satisfaciamus. Sic cum Christus dicit Matth 10. Qui diligit

Praecipiteris in mare, etc. Marc. 11. De qua etiam Paulus 1. Corinth. 13 inquit: Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam, etc. Talem fidem habent et illi hypocritae, qui in extremo die dicent: Domine Domine, nonne in nomine tuo daemonia eiecimus, et multa signa fecimus? Fides etiam non raro ipsam veram doctrinam, aut praedicationem fidei significat, ut supra dixi. Rom. 1, Ut obediatur fidei in omnibus gentibus. id est, huic doctrinae. Galat. 1. Fidem quam aliquando vastabat, praedicat Sic et Galat. 3. Antequam venisset fides. 1.

dixi. Rom. 1, Ut obediatur fidei in omnibus gentibus. id est, huic doctrinae. Galat. 1. Fidem quam aliquando vastabat, praedicat Sic et Galat. 3. Antequam venisset fides. 1. Thessal. 3. Ut suppleamus quae desunt vestrae fidei. id est, pleniorem institutionem adiungamus. Fidei obediebat multa turba sacerdotum, Act. 6. id est, verae doctrinae. Sic etiam fidem aliqui deserere dicuntur. Significatur quoque hac voce interdum constantia in Religione retinenda, in summis difficultatibus, ac persequutione. Rom. 1. Fides vestra annunciatur in toto mundo. 1. Thessal. 1. Fides

Scripturae iunioribus adimeret. Nunc etiam Synonyma eiusdem, seu verba, phrases ac circumloquutiones fidem significantes recensebimus, ne imperitiores nusquam putent veram fidem doceri, nisi ubi nominatim haec vox scripta aut nominata reperitur. Synonyma aut aequipollentia fidei vocabula sunt multa, quae nosse ad perspiciendam vim fidei utile est: nos igitur aliqua recensebimus. Fidei συνώνυμον est παῤῥησία, fiducia. 1. Iohan. 2: Cum apparuerit, habeamus fiduciam. 1. Ioh. 3: Fiduciam

civitatis aut gentis, in qua res agitur, in mores recepta sunt. Latine autem fides in hoc significata certam derivationem non habet: sed Graecorum imitatione usurpatum est ab antesignanis fidei Christianae, qui aliud verbum significantius esse nullum existimabant. Hactenus illi. Etsi autem supra multa dixi de verbo πείθω persuadeo, et πίστιν fidem inde deduxi ac quia quandam persuasionem fiduciae iunctam significare docui, et hic etiam aliorum sententiam de voce Persuasionis adscripsi, illustrandi vocabuli

Israel. Isaias cap. 30 usus est eiusdem vallis nomine diverso, nempe Tophet, pro inferno: et simul infernum depinxit. inquit enim: Quoniam ordinata est ab heri Tophet, etiam pro rege est praeparata quam Dominus in profundum posuit, et dilatavit, cuius incendium est ignis et ligna multa: et flatus Domini, qui est quasi fluvius sulphuris, succendit eam. Filium gehennae duplo magis fieri proselytum a Pharisaeis conversum, quam antea fuerit, testatur Dominus Matth 23. pro, duplo magis dignum aeterno supplicio, quam antea propterea quod antea erat simplex ethnicus ac

oculis solet. Sic dicitur Isaias vidisse gloriam Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore splendentem. Gloria quoque Dei significat illam summam

qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gloriam estis servati, etc. Quibus Paulus abunde docet, Gratia servari aliquem, idem sibi esse quod Ex ingenti misericordia et multa dilectione servari. Nam repetita sententia, Per gratiam estis servati, clarius exponit id quod prius dixerat, Per misericordiam aut charitatem. XII. Roman. undecimo, ait Apostolus, reliquias et electionem ex gratia factam esse. Quid ibi aliud Gratia est, nisi gratuitus favor, sicut toto 9,

novum Testamentum, agens de gratuita hominis salute. ut Rom. 3. Iustificantur gratis ipsius gratia. id est, sine omni nostrorum operum compensatione, aut merito. quod alias dicitur, Sine operibus, sine lege, sine nobis, secundum gratiam, aut ex gratia: item, Donum Dei est, etc. Multa de hac voce hoc tempore Theologi disputant, nec immerito, discernit enim promissiones legales, quae sunt conditionales, flagitantes meritum, aut plenam legis obedientiam: ab Evangelicis, quae nobis sunt plane gratuitae, et ex solius Christi merito dependent. Saepe autem etiam aliis phrasibus

eamque valde gloriose depingunt et exornant. Habet vero Hierusalem varia synonyma in Sacris: quando quidem multus eius vocis ac urbis usus est, tum in propria significatione acceptae, tum et in figuratis. Ea synonyma et periphrases ascribam, ut eo facilius multa scripturae loca intelliguntur. Hierusalem nomina sunt haec. Civitas Dei, resque eximii, appellatur Matth. 5. Vallis visionis, quod sita in valle, et ad montes Syon ac Moria, ferax fuerit propheticorum vaticiniorum, et alioqui piorum donorum, quae vocantur visiones:

manuario artifici, Merces. Eadem ratione accipiendum est, quod Paulus inquit Rom. 12, Honore vos invicem praevenientes. i. non tantum externa quadam reverentia sed etiam mutuis officiis ac beneficiis. Sic et Lucas Act. 28 narrat, Melitenses multis honoribus honorasse Paulum ac comites. i. multa eis beneficia praestitisse. In eadem significatione credo accipiendum esse, quod Paulus 1 Cor. 11 dicit, nos ignobiliora membra magis honorare: i. plurib. beneficiis ut sunt tegmina vestium, afficere. Idem vult etiam ei 1 Thes 4 dicit, unum quemque debere possidere vas suum

ieiunio animam meam, et Psal. 69. Flevi in ieiunio animae meae. i. ob nimium cordis mei dolorem, quo cruciabar. ubi etiam descriptio ieiunii habetur. Ieiunus etiam pro esuriente, extra religionem, usurpatur. ut Matt. 15. Ieiunos dimittere nolo. i. esurientes. Sic Act. 27, Cum multa ieiunatio fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo. IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis

tolleretur occasio desperandi lectori. Tametsi et illud sit hic observandum, quod agat de lapsu apostasiae, non de alio aliquo gravi lapso. Qui autem deficit a Christo, ille non habet remedium in Christo, utpote deserto et abnegato, nisi ad eum redeat. In confirmationem vero huius explicationis, multa possent ex ipsa Scriptura adduci: ut quod in eo ipso loco additur, Et hoc faciemus, si Deus permiserit: ostendens, resurrectionem aut conversionem ex tanto lapsu, non iam ex nostris virib. ac diligentia, sed ex solius Dei omnipotenti misericordia pendere, petendamque omnino esse: docens

dicitur, quod est in vase, et omnino in loco. Possunthae Aristotelicae significationes non difficulter ad aliquas praecedentes Sacrarum literarum applicari. ¶ Loquutio, IN CHRISTO IESU, valde varie in novo Testamento accipitur. Aliquot notiora et generaliora significata recensebo. nam multa sunt, quae parvo et obscuro discrimine a se invicem differunt. Primum igitur, homines aut Ecclesiae in Christo, saepe idem significat quod Christianae. Gal. 1. Eram ignotus Ecclesiis in Christo. 1. Thess. 2. Ecclesiis existentib. in Iudaea in Christo. id est, Christianis. Philip. 4.

significat harum potentiarum internos motus: ut cogitationes, vota, cupiditates, et similia. Psal. 64: Intimum cuiusque et cor profundum perficiunt: id est, sua intima et astutissima consilia. Psal. 94: In multitudine cogitationum mearum in intimo meo. id est, cum multa in corde meo voluto. Psal. 49: Interiora eorum domus ipsorum. pro, intimae eorum cogitationes, vota, curae, ac spes, sunt tantum de carnalibus rebus, vel si possent hic perpetuo commode vivere. aut, saltem confidunt suos posteros perpetuo florituros, et celebres futuros.

De exercitus quoque hostilis copia, impetu, ac damnis, aliquando hac metaphora Scriptura loquitur. ut Dan. 11. Venietque veniendo, et inundabit et transibit. Et mox ibidem veluti seipsum explicans: Et post aliquot annos veniet veniendo cum exercitu magno et substantia multa, ingredieturque terras, et inundabit, et transibit. id est, transeundo per Aegyptum, vastabit ac perdet omnia: sicut solent magna flumina, cum perruptis aggeribus exundant, et omnia circumquaque obruunt. Isaiae 28 impii minas Prophetarum ista terribili metaphora propositas, deridentes

Gen. idem confirmet, ac declaret de ipso semine benedicto, et non benedicturo, non de muliere. IRA, varia habet significata in Sacris literis, quae percurram. Primum enim dicitur de humano affectu, quo cor inflammato a bile sanguine excitatur ad repellendum et vindicandum offendentem. Multa huius significationis exempla passim in Sacris literis reperiuntur. ut Prover. 15. Vir fatuus statim indicat iram suam: at qui dissimulat iniuriam, callidus est. et Prover. 19, Responsio mollis frangit iram. Accipiturautem rarius in bonam partem: quin etiam inter opera carnis Gal, 5

parabit. Ad iudices applicare: id est, ad iudices aut magistratus vocare, vocare in ius. 1 Sam. 24, Sit Iehova in iudicem inter me et te: id est, iudex. Iudicium nonnunquam significat omnes cogitationes, consultationes, consilia ac conatus alicuius. Hinc Dei quoque iudicia dicuntur abyssus multa, Psal. 36. Quam vocem et totam locutionem videtur admodum apte Paulus Rom. 11 exponere, cum inquit: O' profunditatem divitiarum sapientiae et cognitionis Dei, quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et impervestigabiles viae eius. Quis enim cognovit mentem Domini, et quis illi

proponam: id est, interrogatoria iudicia seu quaestiones. Et iterum cap. 39 et 52, Et proposuit ei quaestiones, etc. Septimo, dicitur de arduis quaestionibus, difficilibus, et miraculosis cum dictis tum factis et gestis Dei. De priore, Psalm. 36. Iudicia tua abyssus multa. ubi de verbo Dei dicitur, aut potius de omnibus in perscrutabilibus consiliis ac cogitationibus Dei, ut et prius exposui. Et Psalm. 119. Labiis meis recensui omnia iudicia oris tui: id est, mysteria, vel etiam decreta, mandata. Psalm. 147. Non fecit taliter ulli genti, nec iudicia ipsi

proventus iustitiae vestrae, ut in omnibus socupletemini. et Iac. 1, Fructus autem iustitiae in pace seminatur, facientib. pacem. Rom. 6. An nescitis, quod cui accommodatis vos ipsos servos ad obediendum, eius servi estis, cui obeditis? sive peccati ad mortem, sive obedientiae ad iustitiam. Multa nihilominus horum de ipsa obedientia, seu de opere iustitiae exponi queunt. ¶ Crebro solent plures iustitiae conferri in Sacris literis: quare illas breviter complectemur. Celebrantur igitur in Sacris iustitiae multiplices, et varie sibi invicem opponuntur: una Mosaica, alia Christiana: una

id est, liberabat suos auditores cupiditatibus. Quare passivum πέπαυται, significat. liberatus est. quamvis igitur probem istam eorum deductionem, aut forensem originem huius significationis verbi Iustifico: tamen quoniam multa verba sunt, quae cum hoc in isto Hebraismo conveniunt, quorum collatio mirificam lucem huic verbo afferre potest: et simul aliquid grammaticum, et sermoni huic magis proprium esse opinor: ideo istam eorum naturam aut idiotismum, regula universali simul et exemplis pluribus declarabo ac

nempe in carcerem subterraneum. Et Exod. 12 dicuntur esse interfecta omnia primogenita, a filio Pharaonis sedente in solio, usque ad filium molentis in lacu. Sic et lacus leonum apud Danielem celebratur, simul et describitur, qualis nam fuerit Porro a tali calamitoso loco transfertur ista vox ad multa alia significata. Denotat. n. interdum ipsum infernum, quia sit quidam profundus miserorum carcer: ut Isaiae 24 praedicuntur congregandi in lacum, tum aliqui caelestes exercitus, tum etiam potentes mundi, ibique concludendi, ac denique post longa tempora rursus visitandi, nempe in extremo

statuam significare, quae non tantum caesione, sed et picturatione ad imaginem hominis paratur. Lapis manus: pro, quem manu proiicere solent, aut possunt, quem Latini manuarium dicunt. ut Num. 35, Si lapide manus percusserit eum. id est, lapide manuario, aut manu proiecto. Lapidum preciosorum multa est passim mentio in Sacris literis. Hinc lapides repletionum, aut plenitudinum, Exod. 25, et alibi, pro lapidibus in aurum annulorum, et alio qui includendis. Et Psal. 19, eloquia Domini dicuntur lapidib. preciosis desiderabiliora esse. Item in Proverbiis munus lapidi

laquei proprietates. Nam et ab hoste, aut quae ante alterius exitium, ut a venatore, struitur, et occultum quid et fraudulentum est, et sûbitaneum, et veluti optivum faciens, aut tenens illaqueatum, et denique [?: exi-ale ] . Ex hisce tam variis veluti proprietatibus laquei, valde multa non quidem prorsus ac extreme diversa, [?:-d ] tamen nonnihil differentia significata exoriuntur, [?: ] quibus quoad potero ordine dicam. Laquet mortis, Psal. 18, videntur significare dolores mortiferos, aut le [?:-es ] . Exponit enim

Facit igitur ibi Aristoteles quiddam maius honorea laude. Dicere autem forte queas, gloriam adhuc quiddam maius ac excellentius honore videri. Definitenim Quintilianus, quod sit consentiens laus bonorum sicut et Cicero, qui addit, et incorrupta vox recte incantium. Est igitur gloria, quasi multa multorum ac recte iudicantium laus alicuius. Solent etiam hoc [?: no- ] ne extollere vocis Gloriae significationem, quod sit [?: ] qualium cunque aut mediocrium recte factorum laus, [?: ] multorum ac magnorum in rempub. meritorum: ut Cicero in Phil.

pecudis leoni ablatis: volens docere, per tenues reliquias extot poenis Dei et cladibus evasuras esse. LEPRA, est genus immedicabilis morbi per contagium serpentis, et totum sanguinem atque adeo massam corporis inficientis, et in omnibus ferme terris experientia ipsa noti: de quo multa passim in Moyse, praesertim Levit. 13 praecipiuntur. Fuit vero apud Iudaeos nonnunquam etiam lepra in vestimentis ac aedificiis, quae aliis gentibus inusitata, et soli illi populo propria fuisse videtur: de qua vide Levit. 14 prolixius. Allegorice patres lepram de falsa doctrina exponere

decimas accipiant a populo iuxta legem. Et ibidem: Lex homines constituit pontifices habentes infirmitatem. Et 8 cap. meminit mandati de extruendo tabernaculo ad exemplar ostensum in monte. Et cap. 9 multa ceremonialia de templo et rebus in eo, de oblationibus, de expiatione et purificationibus, quae fiebant sanguine taurorum, hircorum, vitulorum, cinere iuvencae, aqua et lana coccinea et hysopo commemorat. cap. 10, Lex umbram obtinens futurorum, etc. his hostiis,

plenius, Christo iuvante, agetur. Traditionum humanarum mentio fit in scriptis Apostolorum 1. Pet. 1, Col. 2, 1. Tim. 4. Sic et legum civilium Romanarum meminerunt Apostoli Act. 16. et 22, ubi Paulus se civem Romanum esse dicit, quem indemnatum non liceat flagellare. et tribunus respondit, se multa summa pecuniae civitatem illam comparasse. Act. 25 Paulus inquit: Ad tribunal Caesaris sto, ubi me oportet iudicari, etc. Et Festus inquit: Caesarem appellasti, ad Caesarem ibis. Item: Non est Romanis consuetudo, ob gratiam donare aliquem hominem, ut pereat, priusquam is qui

Legis et Evangelii dixisse sufficiat. Percurremus nunc porro varias Scripturae locutiones, in quibus nomen Legis reperitur: quarum cognitio ad Bibliorum, praesertim Pauli intellectum, extreme est necessaria. Lex et prophetae usque ad Iohannem, inquit Christus Lucae decimosexto: quod dictum valde multa in se complectitur. Nam primum, sicut Prophetae prophetarunt de venturo Christo: ita et lex caeremonialis eundem suis typis, figuris, umbris ac picturis pinxit. Veniente autem luce ipsa, seu re significata, praenunciata, et prophetata, desierunt lex ac prophetae praestita iam sua promissione,

verisime dici potest, quod sicut, si ea prorsus in rerum natura non existeret, videlicet non solum in libris, sermone ac memoria hominum, sed nec in iustitia aut voluntate Dei, contraria facta minime certe essent peccata. Ita ubi eadem plane ignoratur, non tamen data opera (sicut Deus dicit, tam multa millia esse in Ninive, eorum qui nequeant discernere inter dextram et sinistram:) ibi minus grave est peccatum, contra eam aliquid egisse: ideoque servus [?: ] ignorantiam peccans, minus vapulabit. Huc pertinet disputatio, quatenus ignorantia excu set peccatum. Ergo contra ubi

Dei, est magis intelligem [?:-us ] de potentia quam de actu, seu magis de ipsa rei sciendae perspicuitate, aut obvia evidentia, quam de hominis perspicacitate, aut etiam vere percepta noticia. sicut docti distinguere solent, alia esse per se, suave natura, alia nobis nota. Nam multa sunt sua natura perspi [?:-ua ] , ad quae nos (quod etiam Philosophi olim confessi sunt) sicut vespertiliones ad claram lucem caecutiamus. Et sic sane Paulus ipse exponit Ethnicorum noticiam Dei. Act. 14 et 17. affirmans Deum quidem ita de se manifeste testari, dando pluvias,

quia animalis homo non percipit quae Dei sunt. 1. Corinthiorum 2. perciperet autem recte, si eius scientiae primas noticias aut principia, etiam exilia, aut tenues inclinationes ad eas insculptas haberet. Tertio, quia inter opera carnis aut veteris Adami est idololatria, quae ab uno Deo ad multa idola errore iudicii discedit ac deficit: Galat. 5. hoc innatum principium manifeste contra ista principia de uno Deo pugnat. Quarto, quia impossibile est, innata principia in omnibus gentib. latere, et sese in opus ipsum aut praxin non exerere aut proferre, quandoquidem Naturae

esse. Responsio: Habuerunt illas meliores sententias a primis patrib. per manus traditas. Nec omnino fuit muta doctrina Iudaica, [?:-ut ] gentib penitus ignota: sicut Phocylides, Homerus, Hesiodus et alii quidam pene ad verbum ex Sacris recitant. Manifestum certe est, Platonem multa verae religionis dogmata, sacrarumque literarum sententias ab Aegyptiis percepisse. Is vero est fons Graecae philosophiae: primus in orbe Deos fecit timor,— timentes enim, et tonitrua ac fulmina audientes, mox cogitarunt, esse aliquam potentiam supra se, eamque placare et

] ut cum Deus concedit ac largitur quoque [?: licet ] carnes avium in deserto, tamen idipsum postea, nit. Sic in ira sua concedit eis regem, et in furore suo adimit, ut ipsemet dicit. Talia multa fuerunt Iudaeis propter duriciem cordis eorum, teste Christo, concessa: ut etiam multa coniugalia, quae tamen nec Deo omnino probata sunt, nec suis poenis caruerunt. Ea ergo omnia quae sunt huius infimi et deterrimi gradus iuris, ita licent, ut per sese quoque suaque natura sint simul

deserto, tamen idipsum postea, nit. Sic in ira sua concedit eis regem, et in furore suo adimit, ut ipsemet dicit. Talia multa fuerunt Iudaeis propter duriciem cordis eorum, teste Christo, concessa: ut etiam multa coniugalia, quae tamen nec Deo omnino probata sunt, nec suis poenis caruerunt. Ea ergo omnia quae sunt huius infimi et deterrimi gradus iuris, ita licent, ut per sese quoque suaque natura sint simul nonnihil illicita, reprehensibilia et damnabilia: ut si concionator largius victitet, delicias

autem, et quidem saepius, concedere significat, tolerare, sinere, non impedire. Haec sane significatio huc demum pertinet, siquidem hoc modo permittit Deus, permittit homo, permittit lex divina, permittit lex humana. Deus sane, tametsi prohibuerit mala, praeceperit bona, consuluerit meliora, multa tamen misericorditer, plura longanimiter, nonnulla aegre et non sine magna indignatione permittit: mala quidem omnia, quae fiunt, tolerando: minora autem bona concedendo, interprohibita vero nonnulla indulgendo, etc. Valla, Indulgere (inquit) est concedere, et (ut sic dicam)

et poenae, ut supra dixi. Ostendi etiam discrimen inter istam leviorem, aut certe simpliciorem malitiam, et illam summam diabolicam perversitatem. Alioqui κακία proprie vitiosiratem significat, teste Cicerone. Sic sane accipitur Gen. 6. Vidit Deus quod multa esset malitia hominum. 1. Sam. 20. Scito quod consummata est malitia patris tui contra me. id est, iniusta ira. Ubi, et in sequentib. capitibus, aliquoties haec vox iteratur. 2. Sam. 3. Rependat Dominus facienti malitiam, secundum malitiam eius. Sic Isa. 47. Confisa es in malitia tua:

Vel diriget eos pro sua aequitati Mansuetudo vero Graece πραότης, tractabilitas est. [?: ] ron. Mansuetudo, inquit, illa est, quae nulla passione [?: ] batur, et specialiter ira et furore non rumpitur. MANUS, in Sacris multa et admodum varia [?: ] parit etiam non paucas obscuras phrases, de quibus aliquid paulo prolixius dicendum est, quo fieri possit ordine. A` variis autem quasi proprietatibus manus, varia significata et Hebraismi deducuntur: tametsi [?: ] similes locutiones etiam in

conarique oporteret, ut foetus ederetur, ubi tum partus, tum mater in praesenti periculo mortis versatur. Significat autem ista proverbialis locutio, rem aut homines esse deductos in summum et praesentissimum discrimen, unde sine singulari ope Dei effugere nequeant. MATUTINUM tempus multa significat in Sacris, quorum pleraque ex adverbio Mane supra exposito intelligi possunt. Pauca igitur quaedam huic voci propria adhuc adiiciam. Exitus matutines vocat Psal. 65, homines habitantes ea loca, ubi nobis sunt ortus solis: quasi dicas, Orientales. Et timebunt

mense totius anni. 111. Mensis simpliciter pro tempore: Iob. 29, Utinam essem iuxta menses priores, iuxta dies quib, servabat me Deus: i. Utinam in eo statu essem, in quo olim, cum me Deus tuebatur, ac fovebat. Sic tum Latini, tum et Hebraei voce diei pro tempore abutuntur: ut
Multa dies, variusque labor mutabilis aevi,
Rettulit in melius.— Esse alicui menses, aut dies: pro explevisse tantum temporis. Esther 2, In fine cum essent ei 12 menses: i. cum iam explesset ibi integrum annum. Mensis primus, aut novorum est, cuius initium aut novilunium

fore amplissimam nostrorum benefactorum remunerationem. Luc. 6. Sic et dona Spiritus dicuntur piis dari ad certam mensuram. Aliud. n. alii, et secundum aliam quantitatem largitus est Deus. Rom. 12, Sapiat ad sobrietatem, prout cuique Deus partitus est mensuram, sicut in uno corpore membra sunt multa, etc. Nec solum dona, sed et successum et opera feliciter peragenda, Deus dicitur suis ministris dimensus esse: 2 Cor. 10. ubi Paulus dicit se tantum de sua mensura gloriari, quod Deus eum voluerit non tantum in Asia, sed et in Graecia et usque ad Illyricum spargere suum

[?: ] quicquam fraudulenter aut omnino iniuste [?: ] contra me, meos posteros aut subditos. Isaiae 63 [?: ] populus meus sunt filii qui non mentientur: i. non [?: ] cient. Mentiri significat etiam subiici: quia inferiores ut subiecti aut servi, prae metu multa mentiuntur Ps. 18, Filii alieni mentiti sunt mihi: i. coacti ficte servient Psal. 66. Propter magnitudinem fortitudinis tuae [?: ] tientur tibi inimici tui: i. erunt subiecti et supplices [?: ] Psalmo 81, et saepissime aliâs. Aliquando etiam

non ex debito, sed ex gratuita benignitate. ut Gen. 15. Ego sum scutum tuum, et merces tua copiosa valde: id est, ego [?:-e ] defendo et beo. Sic Matth. 5 promittit piis in hac vita calamitosa, magnam felicitatem in altera, in quiens: Gaudete et exultate, quoniam merces vestra multa est in caelis. Sic pro levi opere excepti hospitio prophetae, promittit Dominus mercedem prophetae: Matth. [?:-0 ] . ubi recte de liberali ac veluti gratuito praemio accipias. Sic Psal. 127. Ecce haereditas Domini filii sunt, [?: ] merces fructus

umbram tuam in medio meridiei: id est, in summo aestu. Aestus vero hic afflictionem et persecutionem notat. Contra Gen. 18 scribitur Abraham excepisse hospites in aestu diei. id est, circa meridiem. Meridies significat Hebraeis etiam plagam meridionalem, seu australem. Porro quia ibi fuerunt multa deserta, ideo non raro meridies desertum significat: et contra desertum, regionem meridionalem. Gen. 13. Profectus est Abraham eundo et proficiscendo ad meridiem: id est, versus australem plagam, et ita versus Aegyptum. Meridies usurpatur etiam pro clarissima luce, siquidem Hebraei

suum: et redeuntes redibant ei iubilo, portantes manipulos suos. Christus in alia [?: ] am metaphorica significatione hisce vocibus usus est nam messis ei significat homines cupidos verae religionis, et quasi maturos ad conversionem. Matthaei nono et Lucae decimo: Messis quidem multa est, operari [?: ] tem pauci. Orate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in suam messem. Regiones albae sunt ad [?: ] , Ioan. 4. id est, homines sunt iam cupidi purioris [?: ] onis, et idonei qui convertantur. Ibidem citator prouerbium, Alius est qui

exteriores, Matth. 5 et 24. Mitti gramen aut paleas in ignem, mitti pecunias in arcam in gazophylacio, Mittere panem filiorum canibus, Mittere sortem super vestem, Mittere insulsum sal foras, Mittere lapidem in adulteram. Mittamus lignum in panem eius, Hieremiae undecimo: de quo loco multi tam multa philosophati sunt, perperam versus est: cum in Hebraeo proprie sit, Perdamus lignum aut arborem cum fructu suo: id est, excidamus stirpitus Hieremiam, cum suis liberis aut posteris. Mittere significat etiam, aliquid alicui significare, more Hebraeis usitato, qui per antecedentia aliqua,

Graeci et Latini, Divinum, adiectivum. Cacumina montium. et penetralia terrae, Dei esse dicuntur Psalmo 95. id est, omnia esse ipsius, et in [?:-ius ] potestate, summa et ima. Mons Synai saepe vocatur mons Iehovae, aut Domini quia ibi Dominus toties apparuit, et tam multa miranda fecit. Numer. 10 Profecti sunt a monte Domini. Idem et mons Dei nominatur, Exodi 31 et 18, et est idem qui et mons Horeb. Incurrere se [?: ] montem sanctitatis Dei, Psalmo 99, est eiusve [?: ] religionem ac ministerium agnoscere, accipere et sequi.

aut imbelles, ignavique, feminae et effeminati dicantur. Sic saepe Homerus suos Graecos dicit esse Achaidas, non amplius Achaeos: id est, Graecas, non Graecos. Notum est et illud Nevii:
Vos viri animos geritis muliebres,
Illa virgo viri.— In Sacris sunt multa exempla huius locutionis. Isaiae decimonono: In die illa erit Aegyptus sicut mulieres. id est, Viri Aegyptii. Ieremiae quadragesimooctavo: Erit cor fortium Moab, sicut cor mulieris afflictae. Et Nahum tertio, Ecce populus tuus mulieres in medio tui, [?:-ost-bus ] aperientur

2, Quae procul sunt a te, ridebunt te ut [?:-didam ] , nomine multae contritionis. id est, valde contritam, multaque mala perpessam. Multus fortitudine Deus, Psal. 147. Multus misericordia et veritate Psal. 34. pro, valde fortis, misericors et verax. Multa est apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in Psal.

, nomine multae contritionis. id est, valde contritam, multaque mala perpessam. Multus fortitudine Deus, Psal. 147. Multus misericordia et veritate Psal. 34. pro, valde fortis, misericors et verax. Multa est apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in Psal. quadragesimo. pro, multa sunt mirabilia tua quae fecisti, vel multa ac miranda

mala perpessam. Multus fortitudine Deus, Psal. 147. Multus misericordia et veritate Psal. 34. pro, valde fortis, misericors et verax. Multa est apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in Psal. quadragesimo. pro, multa sunt mirabilia tua quae fecisti, vel multa ac miranda opera patrasti. Multi in annis, Levit. 25. Si adhuc multi in

apud Deum redemptio, Psal. 130. pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in Psal. quadragesimo. pro, multa sunt mirabilia tua quae fecisti, vel multa ac miranda opera patrasti. Multi in annis, Levit. 25. Si adhuc multi in annis: pro, Si multi adhuc anni supersint. In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo consolationes tuae oblectarunt animam meam. Psalm. 94. pro, dum multa tacitus

pro, Dominus multa frequenter et large liberare solet, praesertim a peccatis. Multa fecisti Domine Deus meus mirabilis in Psal. quadragesimo. pro, multa sunt mirabilia tua quae fecisti, vel multa ac miranda opera patrasti. Multi in annis, Levit. 25. Si adhuc multi in annis: pro, Si multi adhuc anni supersint. In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo consolationes tuae oblectarunt animam meam. Psalm. 94. pro, dum multa tacitus mecum revolvo ac cogito. In multitudine

pro, multa sunt mirabilia tua quae fecisti, vel multa ac miranda opera patrasti. Multi in annis, Levit. 25. Si adhuc multi in annis: pro, Si multi adhuc anni supersint. In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo consolationes tuae oblectarunt animam meam. Psalm. 94. pro, dum multa tacitus mecum revolvo ac cogito. In multitudine dierum: Ecclesiast 11. Mitte panem tuum super facies aquarum, quia in multitudine dierum reperies eum. pro, post multum tempus percipies inde fructus. Credo de marina negotiatione dici: alii de semente in locis irriguis exponunt. Tecum habes

multitudine idolorum suorum. Ezek. 14. Ego Dominus respondebo ei, in multitudine idolorum suorum. id est, eo quod fuit maximus idololatra, respondebo tali consulenti, redarguendo et puniendo eum. Alii legunt interrogative, Sum respondebo tali idololatrae? In multitudine magnificentiae: id est, multa magnificentia, vel excellenti fortitudine. Exod. 15, In multitudine magnificentiae tuae destruxisti inimicos. Sic Psalmo quinto, In multitudine misericordiae tuae introibo in domum tuam: id est fretus tua amplissima misericordia, accedam ad thronum gratiae, et ibi remissionem peccatorum,

magnificentiae tuae destruxisti inimicos. Sic Psalmo quinto, In multitudine misericordiae tuae introibo in domum tuam: id est fretus tua amplissima misericordia, accedam ad thronum gratiae, et ibi remissionem peccatorum, aliaque beneficia supplex orabo ac mendicabo. Pacis multitudo, pro multa pax: Hieremiae 33, Revelabo eis multitudinem pacis et veritatis: id est, impartiar eis multam et constantem pacem, quam mundus dare non potest. Multitudo populi cecidit, 2. Sam. 1. pro, maxima pars exercitus deleta est. Multitudo exercitus caelestis Lucae secundo. pro, maximus

verbum varie construitur et varias significationes nanciscitur, quarum aliquot exempla propositum. Multiplicare abominationes, Ezek. 16. Multiplicare [?: ] . 2. Paral 33. Multiplicasti fornicationes tuas, Ezek. 16 Multiplicare ut aliquid fiat: id est, aliquid [?: multa ] facere Iud. 20, Tempus constitutum erat multiplicare, [?: ] ascendere facerent combustionem fumi. id est, ut plurimum fumum efficerent dandi signi gratia. Multiplicavit ad faciendum, aut facere. id est, multum facere. 2 Reg. 21. Multiplicavit ad faciendum malum coram

super quatuor, usque ad omnem multiplicantem pedes suos. id est, plures pedes habentem. Multiplicare portenta, Exod. 7 et 11. Non audiet ut multiplicem portenta mea. id est, eo renuente obedire mihi, cogar eum plurib. portentis terrere, et affligere. Alii (sed non recte) exponunt per, quamvis multa prodigia edam. Multiplicare primitias: pro, in magna copia offerre. 2. Paral. 31, Multiplicationi imperii et paci non est finis super solium David et regnum eius. id est, Meschias erit verus semper Augustus imperii Davidis patris sui. Multiplicari verbum, aut rem. id est, divulgari:

Vocem Multi in positivo gradu retinuerunt etiam Septuaginta, sed addiderunt adverbium μᾶλλον magis. Eos vero secutus est in citando hoc textu Paulus Galat. quarto. In multiloquio non deerit mendacium aut praevaricatio, ut est in Hebraeo. id est, multa loquendo fac le impingimus. An multiloquium carebit responsione? Iob undecimo. id est, tam prolixae verbositati respondendum non est? Putant Ethnici, quod in multiloquio suo exaudiantur, Matth. sexto. id est, Ethnici, Iudaei, et omnes ignorantes verum ac spiritualem cultum, eoque ad opus

tam prolixae verbositati respondendum non est? Putant Ethnici, quod in multiloquio suo exaudiantur, Matth. sexto. id est, Ethnici, Iudaei, et omnes ignorantes verum ac spiritualem cultum, eoque ad opus operatum delapsi sunt, cum ubique alibi suos cultus in immensum cumulant, tum et precationem multa loquacitate producunt, putantes Deum aestimare bonitatem precationis ex nimia prolixitate, non ex fidei vigore ac magnitudine, quam illi in precibus et tota pietate prorsus ignorant. Huius rei vivam et crassam praxin ac exemplar in adversariis nostris Papistis videmus: quod tum innumerae

ostentabatur, et fabulosae historiae recensebantur, ut perillam et in illa ille somniatus deus coleretur. Ideo dicit, unum solum Deum esse. Adversus mundi rectores, Ephes. 6. diabolum sic vocat, qui impios potenter ac pro arbitrio regit, et alioqui in mundo, atque adeo etiam in piorum actionibus multa turbat et agit, impediens bona, et promovens mala. Nohe per arcam damnavit mundum, Hebraeor. undecimo. id est, monuit et accusavit homines de suis peccatis, et exitio praesentis et futurae vitae, per illam ipsam structuram. Cum vero ipsi divinas illas monitiones contempsissent, ab incolumi

sunt omnia peccata in Decalogo prohibita. Sic et Paulus Romanorum decimo constanter affirmat, nihil esse immundum, nisi ei qui id immundum esse existimat. [?: Auxerantur ] [?: ] immensum Pharisaei istas mundationum, sanctificationum et purificationum observationes, ita ut multa plura statuerent esse immunda, et (ut ita dicam) immundantia, aut contaminantia hominem, quam quae Deus praescripserat: plures etiam et superstitiosas traditunculas de ratione mundandi, tum aliis, tum [?: ] suo ordini, veluti Monastica quadam regula praescripserant, ut habetur

mollius verbum Excussionis onerum quaesivisse: verum haec mea sententia ideo quoque verisimilior est, quia Solon in Cypro, Syria et Aegypto versatus est, eorumque hominum mores, leges et politias diligenter exploravit, et in multis in sua legislatione secutus est. Affirmant sane scriptores, eum multa ex Aegyptiis legibus in Athenienses transtulisse. Diodorus certe Siculus lib. 2. Veteris historiae, clare testatur, eum hanc ipsam legem ab Aegyptiis mutuatum esse. MUTUS, non tantum prorsus lingua vocisque usu privatum significat: sed etiam alioqui parum idoneum qui suam

probationem sententiae, non autem causam rei efficientem notat. Quare citra ambiguitatem sensum exprimit, cum ὅτι et Quia, uti dictum est, ambigua sint in utramque partem. Illustre huius ambiguitatis exemplum est Luc. 7, Dico tibi, remissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. ubi Papistae putant ac contendunt, ea coniunctione ostendi, causam efficientem remissionis peccatorum esse dilectionem: perinde [?: ] si dictum esset, propterea quod dilexit multum. Sic [?: ] veteres in hoc dicto impegerunt. Verum quod ibi

Sic [?: ] veteres in hoc dicto impegerunt. Verum quod ibi ὅτι, [?: ] , notet tantum rationem, probationem, aut demonstrationem praecedentis assertionis, dicente Christo, [?: affirmo ] tibi, remissa ei sunt peccata multa, quod probo ex multa ipsius dilectione, etc. multis rationibus [?: ali-i ] demonstravi. Sic ὅτι accipitur Iohan. 8 Ille homicida [?: ] ab initio, et in veritate non stetit, quia non est veritas in eo. ubi a

[?: ] veteres in hoc dicto impegerunt. Verum quod ibi ὅτι, [?: ] , notet tantum rationem, probationem, aut demonstrationem praecedentis assertionis, dicente Christo, [?: affirmo ] tibi, remissa ei sunt peccata multa, quod probo ex multa ipsius dilectione, etc. multis rationibus [?: ali-i ] demonstravi. Sic ὅτι accipitur Iohan. 8 Ille homicida [?: ] ab initio, et in veritate non stetit, quia non est veritas in eo. ubi a praesenti natura Satanae

et numerabiles, sicut caesa sylva una aut altera arbor in monte relicta speciem habet mali, navi infixi. NAZARAEUS, a separando dictus, quod qui hoc genere voti ac victus se aliquandiu obligabant, separabant se a vino, sicera et carnibus, aliisque deliciis. de quo genere voti habes multa Num. 6. Porro quod Matthaeus dicit praedictum esse a Prophetis, quod CHRISTUS vocabitur Nazaraeus: id aliqui malunt verti Nazarenus, ut discernatur cognomen gentile, ab oppido quod incoluit, deductum a nomine huius (ut ita dicam) sectae aut hominum voto obstrictorum. Quod si omnino

docere possitis. Ita quasi [?: extremum ] quendam gradum rerum necessariarum sinificat: sicut cum Cato praecipiebat contra emacitatem. Non id esse emendum quod opus sit, sed quod [?: plane ] sit necessarium. Et veteres, Uxorem esse necessarium malum: id est, quae licet multa incommoda secum [?: ] , tamen ea carere non possimus. Utilitatem haec [?: mox ] etiam significat, cum Paulus Philipp. 1 dicit, Manere in carne magis est necessarium propter vos: id est, [?: ] ingenti multarum Ecclesiarum damno. De loco primae

quid sint spinae. De tali aliqua tristi experimentalique noticia etiam illud cacodaemonis dictum ad exorcistas Act. 19 accipi debet, cum inquit: Christum novi, et Paulum scio, vos autem qui estis? Quasi dicat, Quid vos me territatis Christi a Paulo praedicati nomine? Ego sane cum illis multa habeo, tristiaque certamina, eorumque acerbas plagas quotidie experior, eoque illos metuo, Sed. vos mea misera nihilique mancipia non pili facio, nec quicquam in vobis scio quod mihi terrorem incutere possit. Novisse, pro possidere, est vicinum initio indicatae significationi. Psalm. 50,

peiora primis: id est, tandem multo peior fit ipse, et deterior est eius conditio quam prius, cum ab uno tantum cacodaemone possidebatur. Novissimum alicuius, vocatur etiam postrema pars vitae, aut temporis vitae ipsius. Deut. 8, Ut benefaceret tibi in novissimo tuo: id est, tandem tibi multa beneficia conferret. Deut. 32, Videbo quid in novissimo eorum: id est, quid tandem illis accidet. Psal. 37. Novissimum impiorum succidetur: id est, tandem peribunt. Possis et de eorum posteritate interitura accipere: nam id quoque novissimum denotat. Novissimum. aliquando

sermo. Nudatione nudatus est arcus tuus: Habac. 3. i. manifesta fuit tua vis bellica. forte quod preciosiores arcus in vaginam reconduntur, unde depromendi sunt. ¶ Hactenus de nuditatis externae et quasi corporalis phrasibus. Nunc de spiritualis nuditatis locutionibus agemus: de qua multa utiliter dici possent. Sed quoniam non propositum est nobis, de rebus ipsis accuratius disserere: ideo simpliciter distinguemus varias nuditates easque breviter explicabimus, ut dicta de eis in Scripturis tanto rectius intelligi queant. Est ergo multiplex nuditas. alia creationis et honesta

27. Nunc absumar die una per manum Saulis. id est, in istis tot persecutionibus et insidiis tam potentis adversarii, tandem alicubi opprimar. Sic Grammatici interpretantur per [?:-dem ] illud Virg. Nunc scio quid sit amor, duris in cotibus illum. Quasi dicat: Postquam multa audivi, cogitavi et expertus sum de eo, tandem mea propria experientia cognovi, quid nam sit. Est enim, etc. Et nunc, valde crebro illativum est, et ponitur pro Igitur, itaque, vel ergo. Gen. 27 inquit Isaac ad Esau: Ecce consenui, nec scio quando moriar: et NUNC accipe arma

] miamate Levit. 2 et 6, Adolebitque sacerdos odorem eius super altare. id est, incensam ipsam rem odoriferam Odor aquae, pro humectatione aut humiditate, per [?: ] . Iob 14, Ab odore aquae germinabit arbor preciosa. Odorare et Olfacere metaphorice, pro deprehendere, quod multa etiam ex odore bono aut malo [?: ] scuntur et diiudicantur. Sic Demea apud [?: Terem- ] dicit, se olfacturum fuisse totis sex mensibus priusquam filius

iustificationem pertineant, eamque doceant et urgeant: quod et in aliis pluribus legalibus vocibus non raro accidit. Operari et [?: O- ] dicitur interdum de providentia Dei, eiusque in nos gratuitis beneficiis. Ioann. 5, Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Et alibi, Multa bona opera monstravi vobis, de quo eorum me lapidatis? pro, multa beneficia vobis praestiti. Sic de beneficio dicit Christus, Magdalenam quae eum in Betania unxerat, bonum opus in se operatam esse: Matthaei vigesimosexto, et Marci decimo quarto. Operari alicuius opera, est nequi aliena

in aliis pluribus legalibus vocibus non raro accidit. Operari et [?: O- ] dicitur interdum de providentia Dei, eiusque in nos gratuitis beneficiis. Ioann. 5, Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Et alibi, Multa bona opera monstravi vobis, de quo eorum me lapidatis? pro, multa beneficia vobis praestiti. Sic de beneficio dicit Christus, Magdalenam quae eum in Betania unxerat, bonum opus in se operatam esse: Matthaei vigesimosexto, et Marci decimo quarto. Operari alicuius opera, est nequi aliena praescripta, Iohann. nono, Oportet me operari eius opera qui misit

Ierem. 9. Ore suo cum amico loquentur, et in corde suo [?: ] nent insidias. Custodire os, aut custodiam ponere [?: ] pro, sermone uti caute. Proverbiorum decimotertio Qui custodit os suum, custodit animam suam: pro, [?: ] cautus est in loquendo, effugit multa mala. Sic Psalmo 141. Pone Domine custodiam ori meo. Custodi [?: ] labiorum meorum: pro, fac ut vere, pie ac sapienter loquar. Sic quoque Mich. 7. habetur. Ab ea quae [?: ] in sinu tuo, custodi ostia oris tui. pro, cave credas ei secreta tua. Psalm. 39,

est, Videre bona aut mala, aut mortem: item gustare. ut alibi de hac re prolixe dissertum est. Psal. 71. Ostendisti mihi angustias multas et malas: pro, experiri ac perpeti me fecisti eas. Sic Psal. 60, Ostendisti populo tuo dura. 2. Tim. 4. Alexander faber aerarius multa mihi ostendit mala Gen. 50. Redditione reddet nobis omnia mala quae ostendimus ei. Contra, etiam de bonarum rerum communicatione dicitur Iohan. 10, Multa bona opera ostendi vobis a patre meo. id est, praestiti vobis multa beneficia a patre impetrata, aut cooperante mihi simul patre. Sic

pro, experiri ac perpeti me fecisti eas. Sic Psal. 60, Ostendisti populo tuo dura. 2. Tim. 4. Alexander faber aerarius multa mihi ostendit mala Gen. 50. Redditione reddet nobis omnia mala quae ostendimus ei. Contra, etiam de bonarum rerum communicatione dicitur Iohan. 10, Multa bona opera ostendi vobis a patre meo. id est, praestiti vobis multa beneficia a patre impetrata, aut cooperante mihi simul patre. Sic Psal. 4 dicitur, Quis ostendet nobis bonum? pro, dabit aut communicabit nobis bonum. Sic et Graeci ac Germani aliquando loquuntur. Vicinae sunt

60, Ostendisti populo tuo dura. 2. Tim. 4. Alexander faber aerarius multa mihi ostendit mala Gen. 50. Redditione reddet nobis omnia mala quae ostendimus ei. Contra, etiam de bonarum rerum communicatione dicitur Iohan. 10, Multa bona opera ostendi vobis a patre meo. id est, praestiti vobis multa beneficia a patre impetrata, aut cooperante mihi simul patre. Sic Psal. 4 dicitur, Quis ostendet nobis bonum? pro, dabit aut communicabit nobis bonum. Sic et Graeci ac Germani aliquando loquuntur. Vicinae sunt huic Hebraismo phrases, Exhibere alicui molestias, curas,

in paradiso: id est, regno caelesti, et summa illa beatitudine. Paulus quoque eundem locum ac statum notasse hac voce videtur, cum 2. Corinth. 12 dicit se raptum fuisse in paradisum, usque in tertium caelum, ad Deum, ut ibi de Evangelio Christi et mysteriis Dei institueretur, seque ibi audivisse multa arcana et ineffabilia. Apoc. 2 dicitur, Vincenti dabo edere de ligno vitae, quod est in paradiso: ubi idem ea vox valere videtur. pollicetur enim vincenti aeternam felicitatem. Porro ubi sit, fueritque Paradisus illa terrena, varie a Scriptoribus disputatur: quam controversiam definire, nec

saepissime alias: eo quod non est praeceps in iram peccantibus nobis, nec ut Poeta inquit, mox sua fulmina mittu: quinetiam in ipsa ira ac poena, ut Propheta inquit, recordatur misericordiae suae, praesertim erga deprecantes culpam ac poenam De hac Dei patientia dicit Paulus Rom. 9, quod in multa patientia ferat vasa irae: id est, impios. et Rom. 2, At divitias benignitatis, patientiae et longanimitatis eius contemnis? qua scilicet fert te, et differt poenas [?: tole- ] ter, poenitentiam tuam expectans. Sic 1 Pet. 3, Olim inobedientibus cum semel expectabat Dei

aliquot. Germanica valde commode et usitate vertit, Hab gedult mit mir. nam ea locutio (ut et prius dixi) tum etymon exprimit, tum etiam expectationem significat: usitatissimeque a creditorib. dicitur, Hab gedult mit mir auff etliche tag oder zeit. In hac eadem significatione recte etiam multa alia dicta Scripturae interpretari queas. Verbum ὑπομένω, omnia ista significata solet habere. Et de nomine ὑπομονὴ recte Erasmus Hebr. 10 adnotat, inquiens: Haec dictio non simpliciter sonat

tibi pax conceditur, ubi putas te tutum ac tranquillum esse. Hieremiae duodecimo: In terra pacis tu fidebas: id est, putabas te tibi inter tuos tutum esse, cum esses in summo periculo. Videre visionem pacis. Ezech. 13, Et vident ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax prosperum omnium rerum statum notat: Scandalum verô, omnia adversa. Loqui cum aliquo in pacem: Genes. 37, Non potuerunt fratres Ioseph

duodecimo: In terra pacis tu fidebas: id est, putabas te tibi inter tuos tutum esse, cum esses in summo periculo. Videre visionem pacis. Ezech. 13, Et vident ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax prosperum omnium rerum statum notat: Scandalum verô, omnia adversa. Loqui cum aliquo in pacem: Genes. 37, Non potuerunt fratres Ioseph loqui ei in pace, aut ad pacem: id est, prae odio non potuerunt

tuos tutum esse, cum esses in summo periculo. Videre visionem pacis. Ezech. 13, Et vident ei visionem pacis: id est, nunciant ei nomine Dei res secundas. Multa pax, id est, summa ac largissi ma felicitas Psalm. 119. Multa pax diligentibus nomen tuum, et non est eis scandalum aut casus: ubi multa pax prosperum omnium rerum statum notat: Scandalum verô, omnia adversa. Loqui cum aliquo in pacem: Genes. 37, Non potuerunt fratres Ioseph loqui ei in pace, aut ad pacem: id est, prae odio non potuerunt amanter cum eo colloqui. In pace ire, Iud. decimooctavo. In pace transire,

est, iustitia universalis aut integra. Idem etiam valent mala aut prava opera, quod peccatum: et contra Bona et recta opera, idem quod iustitia. Sanctitas quoque et pietas aequivalent iustitiae, et sunt contraria peccato: sicut contra impietas et iniquitas congruunt cum peccato. Haec observatio ad multa prodest, quum alioqui sit obvia. Sic enim melius intelligemus, cur peccatis mors, et remissioni peccatorum vita tribuatur: sicut et in communi vita et olim a doctis disputatum est, iustitiam esse causam felicitatis, aut beatae vitae: iniustitiam autem contra infelicitatis, aut beatae vitae:

sua. Item Iosuae 22. Ezech. 14, cum terta praevaricetur praevaricationem. Esaiae vigesimo quarto, Praevaricatores praevaricati sunt, praevaricatione praevaricatores praevaricati sunt. Psalmo 101, Facientes praevaricationes odivi. Transgressio, Malitia: Genes. 6, Vidit Deus quod multa malitia hominis esset. Genes. decimotertio, Viri Sodomitae erant mali. Ieremiae 1, Et loquar iudicia mea cum eis, super omnem malitiam eorum qui dereliquerunt me. Ionae primo, Ascendit malitia eorum ad conspectum eorum. Malum: Iudic. 3, Fecerunt filii Israel malum in oculis

protinus eos ex vita ac gratia Dei in iram et damnationem aeternam transferunt, nec eos Spiritu sancto privant, sed perpetuo teguntur ac remittuntur petentibus eorum veniam ac condonationem. Talia sunt, remanens in sanctis corruptio, cui illi repugnant: subitae commotiones, subiti lapsus, et alia multa omissionis, negligentiae, et multa etiam per ignorantiam admissa, innumera etiam quotidiana humanae imbecillitatis delicta. VIII. Et peccatum Remissibile, et Irremissibile. Irremissibilia, quae Christus blasphemiam in Spiritum sanctum vocat: quaeque Ioannes dicit esse ad mortem et vetat

in iram et damnationem aeternam transferunt, nec eos Spiritu sancto privant, sed perpetuo teguntur ac remittuntur petentibus eorum veniam ac condonationem. Talia sunt, remanens in sanctis corruptio, cui illi repugnant: subitae commotiones, subiti lapsus, et alia multa omissionis, negligentiae, et multa etiam per ignorantiam admissa, innumera etiam quotidiana humanae imbecillitatis delicta. VIII. Et peccatum Remissibile, et Irremissibile. Irremissibilia, quae Christus blasphemiam in Spiritum sanctum vocat: quaeque Ioannes dicit esse ad mortem et vetat pro talibus fieri preces, sunt omnis

vocarunt הביביך id est, charissima. et Gellius lib. 6. Cap. 5 dicit veteribus dictum Proprium, propitium: sicut auram et argentum purum putum, quod erat purgatissimum. Sic David dicit ad populum Israeliticum, 1. Pat. 29. [?: ] multa praeparasse ad aedificium templi, et tandem addit: In super pro mea ad domum Dei mei affectione est mihi singulare peculium auri et argenti, quod seorsum tribui pro domo Dei mei, ultra omnia quae [?: praepara- ] pro domo sanctuarii Malach. 3, Et erunt mihi, dicit Dominus

Apostolus solvisse Philippis post dies azymori: quos tamen quis idcirco dixerit fuisse ab Ecclesiis ob servatos? Sic etiam Act. 27 significatur inclinatio autumni per diem ieiunii, sive propitiationis festum Inque illa interpretatio nulla ratione nititur. PER praepositio habet multa significata, suasque obscuritates tum ratione Latinae linguae, tum et ratione Graecae ac Hebraeae. Per igitur usitatissime significat quasi medium quoddam loci, temporis, personae: ut, Per locum aliquem ire, aut transire: per totam diem otiari, aut laborare: per aliquem mittere literas, aut

citantes dictum Pauli primae Corin. octavo: Nobis est unus ille Deus pater, ex quo omnia, et nos in ipso: et unus Dominus IESUS Christus, per quem omnia, et nos per eum. Cui sophismati illam indignitatem calumniae adhibuerunt, quasi PER solum instrumentum denotet. Quare Basilius contra multa dicta citat, ubi Per etiam summum gradum efficaciae obtinet, et etiam ipsi patri tribuitur. sicut est illud Romanorum unodecimo: Quoniam ex ipso peripsum, et in ipsum sunt omnia. Quod de ipso patre necessario accipi debet. Docet etiam, praepositiones istas non semper sic distinguere causas

Perdere ad consumptionem. secundo Paralip. duodecimo, Non ad perdendum ad consumptionem: pro, non disperdat prorsus. Etiam illud usque ad perditionem, Numerorum vigesimo quarto. id est, etiam illud peribit. Perdere multum bonum, Eccles. nono: At peccator unus perdit bonum multum. id est, multa mala ac incommoda attrahit sibi ac aliis. Perditione perdere, Nehem. primo. id est, valde peccare: subintelligunt viam Domini. inquit enim, Perdendo perdidimus, aut corrumpendo corrupimus tibi, et non custodivimus praecepta, iudicia ac caeremonias, quas praecepisti. Sic Iud. secundo:

in ea filius hominis. Genesis vigesimo Abraham peregrinatus est in Gerar. id est, ibi vixit. Iacob quoque. Genesis trigesimo secundo, peregrinatus dicitur esse cum Laban. id est, cum eo moratus, aut habitasse. Denique Psalmo sexagesimo primo dicitur: Peregrinabor in tentorio tuo per multa secula. id est, vivam in Ecclesia, ac cura protectioneque tua in hac vita: in altera vero, in aeterna gloria. Exodi duodecimo: Cum peregrinabitur apud te peregrinus. id est habitabit, versabitur. Idem valet peregrinari in medio alicuius populi, Iosuae vigesimo, et alias. Peregrinari ubi

Sic Iob quoque statim in initio sui libri describitur fuisse perfectus et rectus. id est, sincere colens Deum ac iustitiam, non hypocrita aut simulator. Sic Psaltes 19 Psal. orat, se custodiri ab insolentia ac superbia: addens, Tunc ero perfectus, et innocens a praevaricatione multa. id est. sincere ac integre pius ero, si tu me non patieris in haec aut illa tetra vitia incidere. Sic idem David inquit Psal. 18, Fui Thamim integer cum Deo, et cavi mihi ab iniquitate mea. Et mox cum pio pium aut benignum te praestabis, et cum viro integro integrum te

Onus potius, solet significare quasvis molestias nos prementes: sicut et apud Latinos. Eodem modo etiam Gravis et Gravare. Psalm. 55. Proiice super Dominum onus tuum, et ipse te sustentabit. PONERE, varia significata in Sacris literis habet, ut ex sequentibus exemplis patebit. Multa tamen eorum ad nostrum verbum Facere reduci possent. Magna quoque ei verbo in Hebraeo sermone coniunctio cognatioque est cum verbo Dare, adeo ut saepe coniungantur, saepe etiam pro sese invicem ponantur: sicut in verbo Dare, et voce Mundus, supra dictum est. Aliquid ponere, aut

sunt exempla, ubi hoc verbum cum variis nominibus coniungitur, potestque commodissime per verbum [?: ] exponi. Exod. 10, Erant ex eis mulieres, et posuerent filios. id est, fecerant aut pepererant. Sic Latini dicunt gallinas ponere ova: pro, parere. et Homerus dicit, iram Achillis multa mala posuisse Achivis. Exod. 4. Quis posuit os homini, quis posuit surdum et mutum? id est, fecit. Sic praeceptum posuit, Esdr. 6 et 5. pro, fecit, aut praecepit. Posses igitur saepe tales locutiones per verbum ex adiuncto nomine formatum, aut unde nomen venit, exprimere: ut, ponere

habebit, necesse est intelligi, Deum impios ad hoc ipsum nefarium scelus creasse. Porro qui ita vertit, suum hunc sensum probate conatur ex Rom. 9. cap. ubi dicitur, vasa irae praeparata ad interitum. Verum ibi Paulus non dicit, Deum illa vasa ad interitum condidisse, sed tantum multa patientia pertulisse: quod ex diametro pugnat cum illius sententia. Ea enim demum dicimur multa patientia tolerare, quae ipsi non fecimus, quaeque nobis extreme displicent ac molesta sunt. Quod si Deus ipse autor esset et conditor talium vasorum, non posset certe dici ea magna patientia

ita vertit, suum hunc sensum probate conatur ex Rom. 9. cap. ubi dicitur, vasa irae praeparata ad interitum. Verum ibi Paulus non dicit, Deum illa vasa ad interitum condidisse, sed tantum multa patientia pertulisse: quod ex diametro pugnat cum illius sententia. Ea enim demum dicimur multa patientia tolerare, quae ipsi non fecimus, quaeque nobis extreme displicent ac molesta sunt. Quod si Deus ipse autor esset et conditor talium vasorum, non posset certe dici ea magna patientia pertulisse. Conatur et confirmare dicto 1. Thess. 5: Non constituit nos Deus ad iram, sed ad

so viel moegen dienen, oder zugefallen sein, pro noluit. Sic dicit Deus Isaiae 1, Ut convocetis convocationem, non possum: subintell. ferre. id est, nolo. Gen. 43, Non possunt Aegyptii comedere cum Hebraeis. pro, non solent, non volunt. Sic aliqui exponunt illud Marc. 6. Non potuit ibi multa miracula facere. tametsi suam emphasin habeat acceptum proprie. Dei enim potentia se quasi alligat ad fidem nostram, suamque potentiam aut impotentiam in nos transfert. nobisque imputat. Quo pertinet et illud dictum, Omnia sunt possibilia credenti. Supra autem in voce Impossibilis et

dignitatis et potestatis: ideoque ait, et pios in ipso esse completos ac perfectos. quae significatio vel maxime convenit cum loco Ioannis, ubi nostra adoptio vocatur potestas seu dignitas. Sic et Luc. 21 dicitur Christus in extrema die venturus cum potestate et gloria multa. Et Matth. 28 affirmat, sibi traditam esse omnem potestatem: ubi omnia simul comprehenduntur, ius, potentia, et dignitas. Septimo, significat nonnunquam potestas ipsum locum dominii alicuius, sicut et vox Regnum ac principatus. Sic Ezechias dicitur monstrasse legatis omnem opulentiam

quae pro meta ponitur: aut contrâ, excludendo eam. Verum ut praepositio Post et μετὰ tanto magis innooscat, adscribam locum ex Annotationibus cuiusdam recentioris supra Marci octavum: non quod putem ei commodissime illum locum exposuisse: sed quia multa exempla adducit ex scriptoribus, unde vis Graecae praepositionis perspici aliquanto clarius potest. Tribus post diebus, μετὰ τρεῖς ἡμέρας, Vulgata et Erasmus ad verbum, Post tres dies: quae interpretatio non modi est obscura hoc quidem

aut primam iustificationem commissis: sed pro sequentibus, Missis aut bonis operibus nostris aut aliorum esse satisfaciendum. Verum ille est verus sensus, quod omnis remissio peccatorum fiat tantum de praeteritis, non autem de futuris, ut aliqui indulgentiarum praecones olim factitarunt, et multa privilegia papalia faciunt. Exempli gratia, ut alicui liceat carnes vetitis diebus comedere. Quid enim aliud est vetita in religione concedere, quam futura peccata condonare? Tale nihil docet vera Theologia. Quare recte ait Paulus, Ob remissionem praeteritorum peccatorum. Recte etiam dicitur.

verbum a varicibus. Praevaricari in similitudine praevaricationis Adae, infra in voce SIMILITUDINIS exponetur. Dare praevaricationem, est impellere Num. 31. Ecce ipse fuerunt ad dandam praevaricationem contra Dominum. pro, impulerunt Israelitas ad praevaricandum. PRAEVENIO, multa habet synonyma, quae aliquando pro eodem verbo Hebraeo קדם Kadam, et Graeco [?: ] in Sacris usurpantur: ut sunt. Occupo, anteverto, praeverto, praeoccupo, anticipo, et similia: quae tam in bonam, tum et in malam partem accipiuntur,

velit intelligere de ordine dicere posset, secundum esse quod sequitur, Revelatur ira Dei de caelo. quasi diceret, post gratiarum actionem, secundo loco volo vobis proponere summam doctrinae Christianae. Quod autem particula Secundo non sit addemta, id Hebraeorum consuetudini tribui posset, qui multa subintelligunt, et in quibus non adeo exacte posteriora prioribus, quod ad styli aequabilitatem attinet, conferruminantur. Aliqui Primum pro praecipue, aut in primis exponunt: ut non sit ordinis, sed praestantis indicativum. Primam fidem irritam facit, 1. Timoth. 5, supra in voce FIDEI

vestris moriemini. ut sit hic sensus: In peccatis vestris moriemini, primum ob id ipsum quod haec loquar vobis. Deinde pro eo quod subiici oportuit secundam et tertiam aliquam rationem, addit in genere: Multa habeo de vobis dicere. Sed quorsum ista interrogatione spreta, tam obscure loquatur Dominus? Quidam denique ex recentioribus exponit, Prorsus id quod loquor vobiscum: id est, plane illud ipsum verbum sum, quod loquor vobiscum. quia Christus est verbum Patris: et quia se verbum esse testatur,

autem non confundit. Ubi probatio significat experientiam qua scilicet patienter ferendo crucem, et Deum implorando, Dei veritatem, liberationesque reipsa experimur. Unde fit, ut spes nostra crescat, quae etiam in posterum laetos eventus experitur. Passive porro usurpatur 2. Corinth. 8. Quod in multa probatione afflictionis redundavit gaudium ipsorum. id est, quod multae illae afflictiones, quibus eos Deus tentavit, ac exploravit eorum alacritatem, non modo non extinxerunt, sed etiam auxerunt et illustrarunt. Sic quoque δοκίμιον fidei, probatio

primitivae Ecclesiae magna ex parte [?: ] ta est. Sentiunt tamen plerique, intelligi ibi hac voce suamos et eximios doctores, caeteris cognitione rerum sacrarum et prudentia excellentiores, quorum aliqui [?: ] dono prophetiae instructi sunt. Sicut nostro tempore Lutherus multa futura praedixit: inter quae etiam illud eximium, se vivo Papam, eiusque sectatores nihil armis profecturos esse, sed mox se mortuo maximas turbas [?: ] ros esse. Qualis et illa concilii pictura est, cuius [?: S- ] nus mentionem facit, quam Lutherus paulo ante mortem

consolari. Sic Petrus inquit, Iudicium incipit a domo Dei: 1. Pet. 4. et Romanorum primo. Revelavit iram Dei super omnem impietatem. Isaiae primo, cap. Omne caput languidum, et cor omne moerens. Genes. 6, Cuncta cogitatio cordis humani, etc. Et, Videns Deus quod, multa esset malitia. Et deinde; Omnis caro corruperat viam suam. Et postea dicit: Noe vero erat perfectus, etc. Noe gratiam invenit, etc. Propheticus quoque mos est, sicut et Apostolicus (ut in Actis 20. Cap. ) certo futurum propter promissionem Dei

Significat autem, eum rem vilem, et tamen difficilem conari. Nam pulicem unum capi a rege Israel, non magnum operaeprecium est: et tamen difficile reperiri potest, aut etiam capi si reperiatur. Sic et Davidem coepisse, non fuerit magna praeda Sauli: sed tamen hoc ei difficile factu fuerit, cum tam multa latibula habeat, et facillime ex uno in aliud transiliat. PULLATUM, aut Atratum incedere, luctus aut moeroris indicium est. Psal. 38. Incuruatus et depressus sum vehementer, quotidie pullatus incessi: qui color et ad

conditionem significet: ut non possit dici violenta interpretatio, quod Cum pro Si accipio. QUANTUS, nonnunquam videtur habere aliquid obscuritatis. Matth. 6, Ipsae tenebrae quantae erunt? id est, quam grandes? Et 27, An' non audis, quanta adversus te testantur? id est, quam multa, et quam tetra? Sic Lucae 4. Fac et hic, quanta audivimus facta esse in Capernaum. id est, quam multa et quam grandia miracula. Luc. 15. Quanti mercenarii in domo patris mei sunt: id est, quam multi? Sic et in Actis saepe accipitur. QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed

QUANTUS, nonnunquam videtur habere aliquid obscuritatis. Matth. 6, Ipsae tenebrae quantae erunt? id est, quam grandes? Et 27, An' non audis, quanta adversus te testantur? id est, quam multa, et quam tetra? Sic Lucae 4. Fac et hic, quanta audivimus facta esse in Capernaum. id est, quam multa et quam grandia miracula. Luc. 15. Quanti mercenarii in domo patris mei sunt: id est, quam multi? Sic et in Actis saepe accipitur. QUARE, saepe non quaerit causam facti, sed tantum accusat factum, aut etiam arguit falsitatis dictum aliquod. ut, Quare fremuerunt gentes, et populi

posset verti per NAM, Denn. Grammatici hosce duos diversissimos usus ac significata huius coniunctionis, uno nomine causalis exprimunt. Hoc de duabus parum observatis significationibus [?: parti- ] Quia moneo, propter locum Luc. 7: Remissa sunt ei peccata multa, QUIA dilexit multum. Ubi adversarii praedictam particulam exponunt, quasi causam efficientem remissionis indicet: perinde ac si scriptum esset, Remissi sunt ei peccata multa, propterea quod dilexit multi aut propter remissionem. Verum illud ὅτι, Quia

parum observatis significationibus [?: parti- ] Quia moneo, propter locum Luc. 7: Remissa sunt ei peccata multa, QUIA dilexit multum. Ubi adversarii praedictam particulam exponunt, quasi causam efficientem remissionis indicet: perinde ac si scriptum esset, Remissi sunt ei peccata multa, propterea quod dilexit multi aut propter remissionem. Verum illud ὅτι, Quia dixit, non pendet ex proxime praecedentibus, Remissi sunt ei peccata: sed ex illo superiore, Dico tibi, aut affirmo tibi esse illi remissa peccata. Additur ratio assertionis,

qui nos vetat solicitos esse de crastino: nisi quis ita interpretetur, quasi petatur victus qui usque in crastinum diem sufficiat. Sed nimium subtile esse videtur, Panem crastinum interpretari, quanto usque in diem posterum sit opus. Puto igitur novum esse vocabulum, qualia â sacris scriptoribus multa sunt conficta, idque deduco ab ἐπι et οὐσία, sicut [?: ] περιουσία iidem formarunt περιούσιος. ut eum demum

responsa divina dabantur. Verum quales fuerint res, nemini mortalium constat. Quidam Hebraeorum putant fuisse scriptum quoddam divinum, aut nomina quaedam sacra. Alii putant fuisse lucidissimos lapides, in quibus summus sacerdos vidit iudicium filiorum Israel perfecte. Alii aliud sentiunt, et multa de his rebus retrusis nugantur. Placet mihi, quod hic Rabbi Salomon scribit: nempe quod nedum de Hosea pronunciare non possumus qualis fuerit res: verum et Ephod, hoc est, simulachrum Ephod, ex contextu non satis dilucide intelligi potest. Quo fit, ut ta ab Hebraeis, quam a Latinis

Deo precium redemptionis eius. id est, non poterit dato precio Deo liberare eum, te moriatur: quasi persuaso magnitudine precii Deo, ut [?: ] parcat, et patiatur eum diutius aut semper vivere. sicut in bello interficiendi orant victorem, magna pollicendo, ut sibi parcat. Psalmo 130, Multa est apud Iehovam redemptio, ipse redimet Israelem ab omnib. iniquitatibus suis: id est, dato precio passionis Christi liberabit. siquidem foecunda et praepotens, perpetuoque valens ac vigens est illa eius redemptio aut liberatio. Gal. tertio: Christus redemit nos de maledictione legis,

Latinis ac Germanis, ut verba Noticiae pro verbis rerum ponantur, seu dictum pro facto, ut Linacer loquitur: et supra, et in quadam Regula Universali idem ostendi. Sic dicit Paulus 2 ad Tim. 4. quod Alexander aerarius sibi ἐδείξατο ostenderit multa mala. Et Germani, Veil guts erzeigen, oder beweisen. REVERTOR verbum, eiusque Hebraismi aliquo modo sunt expositi in verbo REDEO: nihilominus et hic aliquos adiiciam. Reverti, et aliquid agere: pro, rursus id facere, valde crebra phrasis est. ut Genesis 26, Reversus est, et

decimas de filiis Israel, Num. 18, et Iosuae 13: Orare pro populo, Numer. 18: Benedicere populo, laudare Deum per Psalmos et organa Musica, 2. Par. 30: Colligere pecuniam a Mose ad templi aedificationem destinatam, 2. Par. 24. et 4. Reg. 12. Immolare phase, 2. Par. 30. ¶ Multa autem discrimina quoque Sacerdotum et Levitarum reperiuntur. I. Sacerdotes erant ex tribu Aaronis: Levitae vero ex tribu Levi. Num. 3. cui etiam Moysi filii annumerati sunt: 1. Par. 23. II. Sacerdotes alio ritu consecrabantur, de quo Exod. 29: alio [?: Le- ] , Num. 8.

te contra me: odoretur sacrificium tuum. Psal. 50 convocat eos qui secum feriunt foedus super sacrificio. id est, quod sacrificare velint Deo, seu eum colere: ubi credo poni Sacrificium pro toto cultu. Mox dicit, se nolle eos arguere de sacrificio: i. nolle eos accusare, quod non multa sacrificent: illorum enim se semper habere copiam ante oculos. Verûm non requirere sacrificia externa brutorum, sed internum cordis contriti ac fidei invocantis et celebrantis illum. Sicut mox sequenti Psalmo ait, Sacrificium Deo acceptum esse Spiritum contribulatum, et cor contritum.

et ad aeternae vitae participatum igneo suo Spiritu transferens, absumpta terrestri illa et depravata natura. Huc alludens Christus, salem cum igne coniungit dicens: Nam omnis homo igni salietur, et omnis victima salietur. Eodem modo Apostoli Sal terrae dicuntur, propter Evangelii doctrinam, cum multa virtute ignei Spiritus ab eis annunciandam. Non aliter Paulus sanctorum sermonem sale conditum commendat, qui vitam pravam corrigat, et meliorem inducat. Ex contrario vero damnatur sal infatuatum, de quo illud: Caeterum si sal infatuatus fuerit, qua re condietis? neque in terram, neque in

ubinon erat pax. id est, stulte et inanibus [?: con-tionibus ] eam lactarunt. Ibidem, Tempus sanationis, signicat tempus liberationis a calamitatibus. Sanitas saepe rem salubrem, aut salutiferam, gratamque significat Proverb. duodecimo: Lingua sapientis est sanitas id est, sanat multa. Proverb. decimotertio: Legatus [?:-lis ] sanitas. id est, multa sanat, et salutariter efficit. Proverb. decimo quarto: Vita carnis est cor sanans, et petredo ossium zelus seu invidia. et decimosexto: [?: Fa- ] mellis verba iucunda. sunt enim dulcia animae ipsi,

lactarunt. Ibidem, Tempus sanationis, signicat tempus liberationis a calamitatibus. Sanitas saepe rem salubrem, aut salutiferam, gratamque significat Proverb. duodecimo: Lingua sapientis est sanitas id est, sanat multa. Proverb. decimotertio: Legatus [?:-lis ] sanitas. id est, multa sanat, et salutariter efficit. Proverb. decimo quarto: Vita carnis est cor sanans, et petredo ossium zelus seu invidia. et decimosexto: [?: Fa- ] mellis verba iucunda. sunt enim dulcia animae ipsi, desunt sanitas ossium. id est, sanant ossa. Proverb. primo Timor Dei, et

ni vobis nimium sapientes esse, et quasi soli sapere. Sicut Isaias inquit: Vae sapientibus in oculis suis, et qui coram seipsis sunt intelligentes. et Rom. 1, Cum dicerent (aut putarent) se sapientes esse, stulti facti sunt De talibus terrenis, aut opinione potius quam reipsa sapientibus, multa dicit Paulus 1 Cor. 1. 2. 3: quae supra magna ex parte iam exposita sunt: aut certe exiliis sicut et alia loca, ubi ista vox reperitur, intelligi [?: que- ] Sapientiam loqus: Psal. 49. Os aperire in sapientia. Prov 31, est docere sapientiam. Adducere in cor

prioris significationis proponam. Exod. 10 dicunt servi Pharaonis: Quousque patiemur hoc scandalum? id est, haec damna et calamitates. Proverb. 22: Ne forte discas vias eius, et accipias offendiculum in anima tua. id est, tibi tuaeque vitae exitium accersas. Psal. 119, Pax multa diligentibus nomen tuum, et non est eis offendiculum aut scandalum. id est, nulla calamitas. Sic Ezech. 17: Scandalum iniquitatis eorum erit. pro, incident in talem calamitatem aut poenas propter suas iniquitates. Iudicum secundo: Dii eorum erunt nobis in scandalum. id est, causa

est arrepta aliqua occasione ex Christi persona, religione aut regno, aliisve quoquo modo ei cohaerentibus, fieri ab eo alieniorem, aut etiam prorsus ab eo deficere. Nam cum et species personae ac doctrinae religionisque minus rationi sit plausibilis: et tum crucem tum alia innumera, quorum etiam multa Satan excitat, connexa habeat: aliis aliud in eo displicet: unde paulatim ab eo fiunt alieniores, aut etiam plane hostes ipsius. Ideo vocatur petra scandali, tum in Veteri, tum et in Novo testamento. Isaiae 8: Dominus erit in sanctuarium, in lapidem offendiculi, et in petram ruinae

hoc est Decalogi opera, siquidem (sicut Deus Hieremiae 31, et Christus Ioan 7, Petrus Actorum 15. et Paulus ut saepe alias, maxime vero Roman. 7 et 8 disertis verbis affirmat) ea nemo praestet, aut praestare queat. Pluraliter עולמים. id est, multa secula. 1. Regum octavo: Aedificando aedificavi habitaculum tibi firmum, ut in eo habites multa secula. Psalmo 77, Num in multa secula repellet Iehova, et non addet bene velle amplius? Psalmo 145, Regnum tuum regnum omnium seculorum, et dominatio tua in generationem et generationem.

Actorum 15. et Paulus ut saepe alias, maxime vero Roman. 7 et 8 disertis verbis affirmat) ea nemo praestet, aut praestare queat. Pluraliter עולמים. id est, multa secula. 1. Regum octavo: Aedificando aedificavi habitaculum tibi firmum, ut in eo habites multa secula. Psalmo 77, Num in multa secula repellet Iehova, et non addet bene velle amplius? Psalmo 145, Regnum tuum regnum omnium seculorum, et dominatio tua in generationem et generationem. Ecclesiast. primo: Si est res de qua quis dicit, vide hoc est novum, iam fuit ante multa secula,

maxime vero Roman. 7 et 8 disertis verbis affirmat) ea nemo praestet, aut praestare queat. Pluraliter עולמים. id est, multa secula. 1. Regum octavo: Aedificando aedificavi habitaculum tibi firmum, ut in eo habites multa secula. Psalmo 77, Num in multa secula repellet Iehova, et non addet bene velle amplius? Psalmo 145, Regnum tuum regnum omnium seculorum, et dominatio tua in generationem et generationem. Ecclesiast. primo: Si est res de qua quis dicit, vide hoc est novum, iam fuit ante multa secula, quae fuerunt ante nos. Isaiae

in eo habites multa secula. Psalmo 77, Num in multa secula repellet Iehova, et non addet bene velle amplius? Psalmo 145, Regnum tuum regnum omnium seculorum, et dominatio tua in generationem et generationem. Ecclesiast. primo: Si est res de qua quis dicit, vide hoc est novum, iam fuit ante multa secula, quae fuerunt ante nos. Isaiae quadragesimoquinto: Israel salvatus est salute multorum seculorum. Et capite quinquagesimoprimo. Excitare sicut in diebus prioribus, in generationibus multorum seculorum. Danielis 9. Ad adducendam iustitiam multorum seculorum. Pro voce Olam Hebraea,

sacrificantem. Tertia erga Deum servitus, est ministrorum aut praedicatorum. Sic Paulus statim initio Ro. 1, vocat se servum Dei: suamque servitutem, ad quam sit vocatus, mox ibidem describit. Phil. 2, Timotheus, veluti cum patre filius, mecum servivit in Evangelio. De hac ministerii servitute multa dicuntur Num. 3, 7, et 8. Sic et Paulus ait: Qui altari serviunt participes sunt eius. Hac ratione et Christus dicitur servus, quia fuit minister et legatus caelestis patris ad genus humanum, et praeterea eum perfectissime colendo legem implere debuit. Isa. 42. Ecce Servus meus, suscipiam

ex Aegypto. Crebro siccitas et loca arentia pro desertis ponuntur, quia quae in illis locis aestu feruentibus sunt deserta, plerunque ob aquae inopiam deserta sunt. Contra, in septentrionalibus locis ob abundantiam aquarum tot stagna ac paludes, aut alioqui ob nimias exundationes ac humectationes multa loca inculta sunt, vel certe frugibus ferendis parum idonea. Ex hac locorum diversitate etiam fit, ut deserta in meridionalibus locis plerunque careant herbis et arboribus, extinguente nimio aestu ac siccitate omnia: contrâ in septentrionalibus, abundent arboribus et arbustis. Sic Ierem.

et hyemem. Sic et aliae stellae: sicut non tantum Virgilius et Hesiodus, sed etiam rustici, pastores ac nautae inde aliqua indicia rerum agendarum sumunt. Sic et futurarum tempestatum inde colliguntur indicia. Quin et multa miracula in eis conspiciuntur, quae sunt signa divinae irae ac poenarum. Quare nihil est necesse, ob dictum Gen. 1, cum Genethliacis ex signis facere causas rerum contingentium ac eventuum, quae maxima ex parte aut ex nobis et diabolis proficiscuntur, ut sunt peccata et pravae cogitationes:

erant solita tunc temporis fieri ab Apostolis, sunt a Paulo peracta etiam apud Corinthios. Signa etiam fallacia aut mendacia nominantur. 2. Thess. 2. id est, ad fallendum comparata: tametsi possis simul exponere conficta ab hominibus, vel praestigiosa opera satanae, cuiusmodi magi multa patrant etiam nunc, Vox signi dicitur sensus intentio aut indicatio. nam et signa omnino aliquid loquuntur. Exod. 14: Et erit, si non crediderint tibi, neque obedierint voci signi prioris, credent voci signi posterioris. id est, permovebuntur indicatione minisque signi posterioris. 1.

Daniel. decimo: Ecce inquam similitudo filiorum hominis tetigit labia mea ubi angelus vocatur similitudo hominis, quia habebat speciem humanam. Sic Deus dicit Oseae duode-cimo: Locutus sum per prophetas meos, et visionem multiplicavi, et per manum prophetarum proposui similitudines. id est, multa similia aut parabolas, quibus volui conatusque sum revocare populum ad resipiscentiam. Quarto, similitudo significat ipsam convenientiam duarum aut plurium rerum. Sic Gentiles dicuntur mutasse gloriam incorruptibilis Dei, in similitudinem imaginis hominis. id est, in imaginem, idolon, aut

corde. Pii quoque semper videntur [?: ru-es ] ac imperitiores impiis, a quibus prorsus stulti, aut etiam dementati iudicantur. Cuius rei plures causae afferri possent: ut sunt, quod terrena non perinde valde curant, quod multum temporis spiritualibus rebus tribuunt, quod ex charitate multa credunt, quod non perinde sollicite fraudes et astutias excogitant, quod multa pericula ac mala veritatis causa sustinent, quod suorum, commodorum gratia nihil impie iniusteque agunt, quod ex suo ingenio de aliis iudicant: quodque Domino fidentes, non perinde omnia dispiciunt aut cavent,

a quibus prorsus stulti, aut etiam dementati iudicantur. Cuius rei plures causae afferri possent: ut sunt, quod terrena non perinde valde curant, quod multum temporis spiritualibus rebus tribuunt, quod ex charitate multa credunt, quod non perinde sollicite fraudes et astutias excogitant, quod multa pericula ac mala veritatis causa sustinent, quod suorum, commodorum gratia nihil impie iniusteque agunt, quod ex suo ingenio de aliis iudicant: quodque Domino fidentes, non perinde omnia dispiciunt aut cavent, eoque saepe inscii laqueis adversariorum circumveniuntur, et veluti oves ad

SINUS, suos quosdam Hebraismos parit, qui explicandi sunt. Primum enim filii dicuntur esse aut gestari in sinu parentum, quia eos parentes complecti, in ulnis gestare, ac denique matres parvulos infantes in genibus et ulnis, atque ita veluti sinu tenere, fovere, ac curare solent. Multa sunt huius locutionis exempla. Sic ob complexum, et quasi paternam curam amoremque, uxor quoque dicitur esse in sinu mariti, ut mox dicetur. Hinc porro ab isto more fovendi et gestandi liberos in sinu, veniunt quaedam metaphoricae locutiones. ut Ioann. 1, Unigenitus qui est in sinu patris,

sortibus in sinum. Proverbiorum decimo sexto: Forte fuit tantum sinus factus ex ora vestis, sicut legatus Romanus in secundo Carthaginensium bello dixerat, se in tali sinu portare bellum et pacem. Munera de alicuius sinu accipere: pro, ab aliquo, Proverbiorum 17. 21 quia (ut dictum est) multa in sinu suo gestabant. Sic Ecclesiast.. 7 dicitur, iram in sinu stulti requiescere: id est, apud stultum, seu illum perpetuo sui similem esse, subindeque ac facile irritari. Ponere manum in sinum, significat nihil agere, ignavum ac negligentem esse. Contra est. depromere ex sinu.

caput tuetur ac servat, sic et spes servat ac retinet nos in vera pietate: quam si amitteremus, mox simul etiam a tota pietate deficeremus. ex illa enim finali spe vitae, tota nostra religiositas pietasve dependet. Spes viva. 1 Petr. 3: Benedictus Deus pater Domini nostri IESU Christi, qui ex multa misericordia regenuit nos in spem vivam, per resurrectionem IESU Christi. Spem vivam vocat bona sperata, quae sint perpetuo viventia ac durantia, nunquam interitura, ut ibidem mox Apostolus seipsum exponit. Posses quoque per hoc epitheton intelligere, certam, immotam ac minime interituram

esse spoliis: id est, uberi lucro. Psal. 68, Decus domus dividet spolia: id est, ingens lucrum ex illo spirituali bello consequetur. Prov. 1, Implebimus domos nostras spoliis. Aliquando laeticiam. Psal. 119, Gaudeo super eloquio tuo: sicut qui invenit spolia multa. Isa. 9, Laetabuntur coram te, sicut laetantur in messe: sicut exultant, cum dividunt spolia. Aliquando tristem vastationem belli. Isa. 10, O Assur virga furoris mei, qui et baculum est irae meae in loco istorum. Ad gentem hypocriticam mittam eum, et super populum irae meae mandata tradam

sua. Ibidem 3. cap. Si quis videtur sapiens esse inter vos in hoc seculo, stultus fiat, ut evadat sapiens. id est, agnoscat suam stulticiam. Et sequenti: Nos stulti propter Christum, vos autem sapientes in Christo. id est, nos et habemur a toto mundo stulti, dum pietati vacamus: et multa facimus ac patimur studio pietatis, cum maximo nostro incommodo, quae alii cautiores nequa quam facerent. Stultas quaestiones, vocat Paulus 2. Timoth, 2, et Tit. 3, eas quae parum piae, minusque salutares sunt: quasque etiam gravissime praecipit prorsus devitari. Stulticia alioqui

dicitur Psal. 51, In peccatis conceptus et natus sum. et Ioan. 9. Tu totus natus es in peccatis. id est, prorsus immersus et suffocatus in extrema malitia, natus es natura distortissima et monstrosissima. SUPER, אל Al praepositio multa admodum significata habet, sicut et aliae praepositiones, ac omnino inde clinabiles particulae. Usitatissima tamen et etymologiae Latinae ac Graecae (nam eadem vocula ὑπὲρ in utraque lingua est) ac denique Hebraeae

custodia, ipseque esset super apertionem quotidie mane. id est quod ipsi custodirent, et aperirent clauderentque templum. Nehem. 12, Super ipsos erat dividere fratribus. 1. Par. 23, Secundum ordinem super eos iugiter. De nonnunquam exprimit,sicut et apud Latinos: ut in illo Virgilii: Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa. Genes. 41. Ego audivi super te dici, quod somnia feliciter explices. Psalm. 32, Confitebor super sceleribus meis ipsi Iehova. Isa. 2, Verbum Domini quod vidit Isaias super Iehuda. Ioelis 1, Super hoc filiis vestris narrate. Sic

quotidie mane. id est quod ipsi custodirent, et aperirent clauderentque templum. Nehem. 12, Super ipsos erat dividere fratribus. 1. Par. 23, Secundum ordinem super eos iugiter. De nonnunquam exprimit,sicut et apud Latinos: ut in illo Virgilii: Multa super Priamo rogitans, super Hectore multa. Genes. 41. Ego audivi super te dici, quod somnia feliciter explices. Psalm. 32, Confitebor super sceleribus meis ipsi Iehova. Isa. 2, Verbum Domini quod vidit Isaias super Iehuda. Ioelis 1, Super hoc filiis vestris narrate. Sic scriptiones fieri dicuntur super aliquo libro, aut

inquiens: Domine non erexit se cor meum, neque exaltati sunt oculi mei, et non ambulavi in magnis ac mirabilibus supra me. Vicinum quid huic est, quod Latini dicunt Superciliosus. Vicina huic spirituali superbiae est et illa, cum aliqui scientia inflantur, qui putant se solos magna quaedam ac multa scire, caeteris Christianis ignota: de quibus recte pronunciat Paulus 1. Corint. 8, Quod nihil sciant sicut oporteret scire. De talibus, praesertim seductorib. dicit Petrus et Iudas, quod tumida quaedam vanitatis suae verba iactent ac effundant. Superbi aliquando simpliciter impii,

qualiscunque figura est hoc terrenum tabernaculum, est in caelo. Nam Exo. 26 diligenter Moysi praecipitur, ut in extruendo tabernaculo omnia exactissime faciat secundum illud verum archetypum, quod illi sit in monte praemonstratum. Quare epistola ad Heb. cap. 8 et 9, ex eo mandato multa praeclara mysteria illustrat, de Christi caelesti sacerdotio, quomodo is in illo suo tabernaculo perpetuo sacerdotio fungatur, et ad dexteram patris sedeat ad hoc ipsum, ut pro omnib. fide ad thronum gratiae accedentib. intercedat, eisque a Deo omnia, praesertim spiritualia bona, impetret.

hominem [?: in- ] , ut de Ezechia legitur. Qua ratione et David. intentationem numerati populi inductus est, 2. Par. 32. [?: Peti- ] ergo a Deo, non, ne ipse nos inducat: sed, ne a diabolo nos induci patiatur. TENTORIUM, idem quod tabernaculum, de quo supra multa. Non est qui extendat tabernaculum meum, et erigat cortinas eius: quoniam infatuati sunt pastores, et Dominum non quaesierunt. Videtur ipsemet propheta indicare, per intensionem tentorii spiritualem Ecclesiae aedificationem notari. TERGUM, habet suas quasdam significationes huic

tertium spirituale, ubi Dei et beatorum sedes est, quod summum est non tam [?: locorum di- ] , quam dignitate. Dan. 7 dicitur unum cornu tria [?: ] [?:-lsisse ] : per quam vocem aliqui exponunt, alia cornua aut regna, ut Tria numerus finitus sit idem quod multa. Visitans iniquitatem patrum super tertios et quartos, Num. 14. id est, puniens patres, filios, nepotes et pronepotes ob peccata. Tertii sunt nepotes. Exodi 20 dicit, in tertianos et quartanos. Idem Exodi 34 est. Genes. 50, Vidit Ioseph filios tertiorum. id est, pronepotes. tertii

Quis ut tu in diis Domine? Quis sicut tu, magnificus in sanctitate, terribilis in laudibus, faciens mirabilia? Sic dicitur terribilis opere super filios hominum: Psalmo 66 pro, operibus. id est, qui tremendus sis ob grandia tua opera. Sic Psalmo 89, Terribilis Deus in congregatione sanctorum multa, et terribilis super omnes in circuitu ipsius. Psalmo 65, Terribilis in iustitia respondebis nobis Deus salutis nostrae, spes omnium finium terrae, et eorum qui degunt in [?: ] procul: id est cum iustitiam tuam legalem et Evangelicam profers, stupenda et admiranda quaedam nobis

dignum est, quod Suetonius in vita Neronis, et A. Gellius lib. 12. cap. 21 docent, nomen Nero (quod proculdubio idem est cum Nora, terribilis) esse Sabinum, unde Claudiorum familia venerat et significare lingua Sabina fortem, ac virtute [?: pr-- ] tum. Omnino enim multa Hebraea nomina fuerunt [?: ] in Latio usitata: ut est etiam Roma, aut Rama, in [?: ] bus sita: Numa, id est, dormitator. sic enim ille [?: be- ] populus sacrificulum,

voce Testamenti totam doctrinam ad illud foedus pertinentem, complectitur. Quomodo autem ei doctrinae simul, et carnali cordi non credentium aut renatorum, superiniectum sit velamen, in Libello de Velamine Moysis, cum Libro de Fide ac iustitia impresso, prolixe disserui. In Epistola ad Hebraeos multa de duobus testamentis dicuntur, dum ita inter se conferuntur, ut longissime novum veteri abolitoque praeponatur. Christus etiam dicitur esse mediator et sponsor huius testamenti aut foederis, quia ipse etiam conciliavit ac sanxit hoc foedus inter Deum ac nos, veluti quidam communis sacerdos

est etiam Isa. 30. De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput: Psalmo centesimo decimo. Quod in summi plerique intelligunt, quod per magnas afflictiones magnam gloriam consequetur: sed alii per viam intelligunt hanc communem vitam, in qua sit Christus non delicate arcturus, sed multa ac gravissima incommoda perpessurus. Alii putant, sumi omnes illa voces â remilitari. qua enim dicitur in praecedenti versiculo, quod sternes [?: ] stes, et omnia complebit cadaveribus: ideo etiam sequentia de potione ex torrente, intelligunt, quasi ducantur de bellatore ex

usurpatur, idque plerunque in peiorem partem, ac cum reprehensione earum, ut noxiarum ac impiarum. Illud sane valde memorabile est, quod Christus et Apostoli, corrigentes ac emendantes doctrinam, nusquam traditiones patrum, sed tantum Scripturam, eamque solum authenticam citent: cum procul dubio multa pia ac praeclara, et apud Pharisaeos ac Iudaeos plurimum valitura, potuissent ex veteribus Rabinis et patrum sententiis aut traditionib. proferre. Quod proculdubio eo fine fecerunt, ut et nos disceremus, solummodo propheticum sermonem veluti lucernam in obscuro loco sequi, et inniti soli

51. Idem est, esse aut fieri civitatem in tumulem: id est, in acervum ruderum, quod fit, cum prorsus devastatur ac evertitur, incensis et subrutis aedificiis. TUNICA, vestis Rom. interior. Christus Matth. 5 dicit, Volenti auferre tunicam, relinquendum esse etiam pallium: id est, multa ferenda ac patienda esse propter Christum, neque facile de corporalibus rebus cum quoquam acerbius contendendum. Idem vetat Matth. 10, ne duas tunicas circumferamus: hoc est, ne nos nimis studiose opibus aut aliis huius vitae praesidiis oneremus potius, quam ornemus aut muniamus. Quod si

ac iudicii Dei est, quod anno 1552 per totam Saxoniam et Misniam ingens violentissimusque [?: ] bo ferme integra nocte sequentem diem Dominicam, qua Evangelium, in quo Dominus, praedicit destructionem Hierosolymorum legitur, grassatus est. ita ut passim multae validissimae arbores, multa etiam aedificia everterentur, atque adeo etiam duarum turrium pinnacula [?: Bru-gae ] , et duarum Magdeburgae conciderent. Memini agitur sequenti die, me cum super intendente M. Nic. Gallo fratre meo considerantem ruinam turris templi ad S. Huldricum, ac de illa prodigiosa

fide apprehendere. Sic igitur spiritualis via Christo medico ac servatori nostro praeparatur eius verbo, a praecursore ipsius, omnibusque sinceris doctoribus ut is corda nostra adire, eaque sanare queat. Vallis Hennon debuit vocari vallis occisionis, quia ibi multi sunt interfecti, et alioqui multa cadavera eo congesta fuere. Sicut praedicit. Ierem. cap. 7. Cur vero, et quomodo inde sit nomen Gehennae sumptum, supra in ea voce declaratum est. Valles scindentur, Mich. 1. praedicuntur horribiles poenae severissimi iudicii Dei, quibus erat Israelitas castigaturus, hisce

quoddam munus. Hinc est quod etiam vox adventus Domini in Ecclesia valde significans sit, quippe cum et res significata sit eximia. Heb. 10, Adhuc pauxillum, et qui venturus est veniet. id est, Christus secundo suo adventu ad iudicandum, quem nos tantopere expectamus, et de cuius adventu tam multa dicuntur. Vox autem ἐρχόμενος, Tu ne es ille veniens: idem valet quod, Tune es ille qui secundum prophetas et prophetias divinitus promissus est, quod ad salutem nostram venire debeat? Ille, cuius adventus tam solicite et cupide ab omnibus

Psal. 143, Ausculta precationem meam propter veritatem tuam. Ps. 19, Iudicia Iehovae veritas: i veracia. Psal 94. In veritate tua succide illos. Zach. 8. Ero eis in Deum in veritate et iustitia id est, praestabo eis vere promissiones, et simul iustificabo. Multa dicuntur veritatis, quae per adiectivum Verus possunt exponi, posito substantivo seu abstracto in genitivo possessoris pro concreto aut adiectivo: qui usitatissimus Hebraismus in Generalib. Regulis expositus est. Psal. 37 Deus veritatis: pro, verax. Ez. 18, Iudicium

pro suo effectu ponatur. Constat sane, in magna commiseratione gravissime interna viscera affici, ut non immerito ex illo sensu doloris viscerum, huic nomini significatio affectuum attributa esse videatur. Praeter sensum ac experimentum porro uniuscuiusque in suo corde ac visceribus, sunt etiam multa illustria exempla et loquutiones sacrarum literarum, talem viscerum affectionem indicantia, quale est in primis illud prius indicatum Iosephi, viso fratre Beniamin conturbati, Gen. 43: et illius mulierculae coram Salomone pro filio litigantis, quae putabat fore ut infantulus eius in duas

hostium respectu dicat: Ultra Iordanem. quibus illa loca fuerunt ultra Iordanem. Alioqui et illud probo, quod singulae illae particulae ac nomina suam propriam regionem denotent, non plures unam circumscribant. Porro quod dixi Eber utrumque latus significare, diligenter est observandum propter multa dicta Deut. ubi Moses de aliquibus rebus dicit ultra Iordanem, cum ei fuerint citra Iordanem. Sed loquitur habita ratione Chananeae, de qua agit: sic ut si quis ultramontanus Gallus aut Germanus usitato Latinis nomine Lombardiam nominet. ULULARE in cubilibus suis. Os. 7, Non

Evangelion Christi omnibus gentibus. VOLO, et VOLUNTAS, vide supra in Beneplacito. VOLVO, verbum perspicuum est: duo tantum eius dicta annotabo. Amos quinto: Voluat se sicut [?: aq- ] iudicium, et iustitia veluti torrens vehemens: id est, [?: ] multa iustitia inter vos, ut instar torrentis fluat, et omnia inundet. Volve super Iehovam viam tuam, et spera in eum. Psalm. 37. id est, commenda curas. labores et [?: ] natus tuos Deo, et certo statue eum felicem exitum illis praebiturum esse. VOMITUS, alias significat

aquarum quae sub terra sunt. Deuteronomii trigesimotertio: Benedicta terra ob voraginem cubantem deorsum. id est, ob fontes ex voraginibus scaturientes, qui postea rigant superficiem eius et simul animalibus ac hominibus pluribus modis prosunt. Psalmo trigesimosexto: Iudicia tua vorago multa. id est, prorsus inexhausta sunt. Sic et Paulus Romanorum undecimo exclamat. O profunditatem divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inexhausta sunt [?: iudici- ] eius? Idem valet Paulo Profunditas, quod Davidi vorago aut abyssus in praedicto Psalmo est. Calamitas. Psalmo

annuciabit laudem tuam. Sic Psalmo centesimo trigesimo secundo dicitur David vocasse Deo structuram templi, quae tamen vel maxime ad eius officium pertinebat, et tertio praecepto ipsi iniungebatur. Filius votorum meorum, Proverbiorum trigesimoprimo, id est, dilectissimus filius, vel pro quo multa vota seci: Quid fili mi, quid fili uteri mei, quid fili votorum meorum? Vovete, et reddite vota vestra Deo, omnes qui in circuitu estis: Psal. septuagesimo sexto. id est, celebrate Deum, qui tam miranda facit. Isaiae decimo: Vota vovebunt Domino. id est, eum colent, non

Eccl. decimo: Labor stultorum defatigat eos qui nesciunt viam ad urbem. id est, qui ignorant maxime nota ac necessaria, seu qui non habent certum scopum ac finem totius vitae, vel etiam singulorum consiliorum et actionum, illi temere ac incassum oberrant et laborant, ac sine fructu defatigantur, multa temere molientes. URI, per metaphoram tam apud Latinos, quam in Sacris literis significat, tum cruciari, tum incendiis Venereis inflammari, secundae Corinthiorum undecimo: Quis scandalizatur, et ego non uror? id est, graviter de eius scandalo crucior. Porro primae Corinthiorum

parvulus, loquebar ut parvulus. Meretrix, [?:----a ] peccatrix, quae relicto caelesti viro suo, id est, Christo, adulterinos de diabolo iniquitatis fructus concepit. In Hierem. Facies mulieris meretricis facta est tibi Operarii, Apostoli, vel praedicatores. In Evang. Messis quidem multa, operarii autem pauci. Pastor, Dominus: Ego sum pastor bonus. Item pastor, Apotolus. In Evangel, Pasce oves meas. Mercenarii, servientes Domino non pro amore tantum divino, sed pro temporali retributione. In Evang. Quanti mercenarii patris mei abundant panibus? Piscatores, Apostoli, vel

locis congruas, pro ratione allegoricae interpretationis erumpant. Nam et abyssus intelligitur, sicut supra diximus, profunditas Scripturarum: et item abyssus, aquae immensitas: Et rupti sunt fontes abyssi magnae. Item abyssus, ineffabilia iudicia Dei. In Psal. Iudicia tua abyssus multa. Item abyssus, infernus. Aut quis descendit in abyssum? i. Christum de mortuis revocat. Item abyssus, corda hominum facinorib. tenebrosa. Abyssus, dixit, non est mecum: i. sapientia. Ignis, sicut superius commemoravimus, accipitur Spiritus S. et iterum, Ignis charitas circum septa eius,

pacis multitudo ibid. 35 pacis pactum ibid. 38 pacis semen ibid. 42 pacis terra ibid. 44 pax multa ibid. 50 in Pace loqui ibid. 54 in Pace dimittere ibid. 59 pacem apponere ibid. 60 pacem habere ibid. 62 pacem clamare ibid.

16 Non confundentur, cum loquentur cum inimicis suis importa 917. 36. 37 129. Dominus iustus praecidit funes impiorum 354. 18 Perfectione odii odi eos 775. 68. 69 Supra dorsum meum arantes, produxerunt fulcum 58. 24 130. Multa est apud Deum redemptio 688. 67. 68 Anima mea ad Dominum ante custodes matutinos 631. 35. 36 131. Non ambulavi in magnis, et occultis a me 3. 20 132. Ibi faciam oriri cornu David, etc. 800. 57 133. Illic praecepit, aut

Sinite mortuos sepelire mortuos 672. 47. [?: 4- ] Et oraverunt Gadareni Iesum, ut egre deretur e finibus suis 1079. 69 etc. 9 Nunquid ponunt vinum novum, etc. 737. 49. 50 etc. Messis quidem multa, operarii vero pauci 648. 21 etc. 10 Primus Petrus et Andreas frater eius, etc. [?: 95- ] 66. 67 etc. Amen dico vobis, quod capilli quoque capitis vestri numerati sunt 100. 40 Si quis me fuerit

In extremo autem Sabbati, cum iam illucesceret in primam Sabbati 232. 66
MARCUS. 2 Filius hominis est Dominus sabbati 1055. 67 4 Habenti dabitur, non habenti, etc. 718. 70 et 719 1 6 Non potuit ibi multa miracula facere, etc. 923. 64. 65 8 Tribus post diebus iterum resurgam 932 48 49 9 Quisquis unum ex talibus parvulis accipit meo nomine, etc. 723. 57. 58 Omnis homo igne salietur 405. 29 10 Afferuntur

facite fructus dignos poenitentia 350. 59. 60 4 Et omnes mirabantur super verbis gratiae eius. vide VERBUM. 5 Discede a me, quia peccator sum 1079. 62 7 Et ecce mulier in civitate, quae erat peccatrix 853. 55 56 Remissa sunt ei peccata multa, quia, etc. 232 16 8 Fructum afferunt in patientia 837. 69. 70 9 Qui manu ad aratrum admota, respicit, etc. 1039. 55. 56 etc. Qui volet animam suam salvare, perdet eam, etc. 1068. 11

[?: ] duplices Homerus facit [?: ] 22 [?: ] a Deo tam pii quam impii sed dispari modo 368. 46 afflictos et aerumnosos cur Christus beatos dicat 70. 41 de Afflictis seu miseris et pauperib. cur Scriptura tam multa disserat 840. 61. 62 agnus Paschalis typus Christi 27. 48 agnus Dei cur Christus appelletur ibid. 45. 46 Alciatus de usu praepositionis a vel ab, ex Neratio Prisco iurisconsulto 3. 34 Almam, vocem Hebraeam, a Matthaeo

23 etc. pudenda quare a primis parentib. post lapsum ficulneis foliis tecta 747. 42 etc. pueritia metaphorica duplex 984 42 pulveris de pedibus excussio. quale symbolum 988. 48 purificationis genera multa 989 50 etc. purificationum observationes a Pharisaeis in immensum auctae 696 62 Pythagorici 783. 51 pythonis spiritus quid fuerit 991. 2
Q Quadruplator Latinis quis olim appellatus

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report