Your search found 4998 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 2769-3060:

inepte sententias fabricare: eoque et me temere de tantis rebus audere; novas Regulas cudendo, pronunciare. Cui respondeo: Me haec studio publici boni, ac obedientiae Deo praestandae causa molitum esse, cum nemo eruditior id tentare vellet: licere vero per me cuivis, longe hisce meliora praestare. Neque enim hoc labore mihi privata gloria, sed tantum publica Ecclesiae Dei utilitas quaesita est: quam si vel tenuiter promovero, aut saltem occasionem eius promovendae alteri dedero, satis me meo voto potitum, optatosque laboris fructus percepisse statuam. Non fuit autem tractatio

ac genus convenientium proprietatum gignere solent: quod postea regula generali exprimi, proponique potest, ac solet. ¶ In hac itaque Parte primum proposui copiosum tractatum de ratione vacandi Sacris literis, earumque genuinam sententiam feliciter scrutandi, ac aliis proponendi. Neque enim profecto feliciter in hoc tam vario opere, tamque innumeris mysteriorum adytibus quisquam versabitur, sine huiusmodi aliquo quasi Theseo filo. Secundo, adscripsi multas Regulas Patrum de lectione Sacrarum literarum, deque variis earum proprietatibus ac modis loquendi: ne quis

Non solum autem significatio eorum mirabiliter variat: sed etiam crebro tum abundant, tum desunt, tum denique non suo loco collocantur. 29 Tota connexio sermonis Latinis auribus durior est. Neque enim ita in hoc vel verba vel sententiae inter se molliter concinneque connexae aut conferruminatae sunt, ut in multis aliis Scriptoribus: sed confragoso, fluctuoso et vorticoso quodam impetu interdum ruunt: qua in re Sacris literis nonnihil similes sunt Thucydides et Salustius.

cernat. Remedia. Hisce quasi remoris et incommodis salutaria remedia quaerere, et aliis quoque communicare. et pium et utile fuerit. Quod in toto hoc opere sedulo a me fiet, sicut et ab aliis illustrandi Sacri sermonis studiosis scriptoribus factum est. Neque enim hae difficultates, piis praesertim, insuperabiles prorsus sunt. Proposuit enim ille benignissimus caelestis pater multa salutaria horum impedimentorum remedia. Sit igitur primum remedium, primoque loco et summo studio quaerendum, ipsemet unicus omnis boni fons, pater

Bibliis ad nescio quas spirituales revelationes, et impurissima sui pectoris scrinia abducere conantur, ubi sint omnia iura et Spirituales revelationes reconditae, cum sint potius cloacae malignorum Spirituum. 8 In timore Dei legendae sunt Sacrae literae: ita ut certo statuamus, inde neque ad dextram neque ad sinistram, vel in fide vel in moribus, aut ullis actionibus declinare. Iosuae 1. Deuteron. 5. Nam et summe sapiens est, ut solus veram viam noverit: et merito in hac sua domo, ut unicus summusque paterfamilias, audiendus est. 9 Cum convertimur ad Christum,

quas spirituales revelationes, et impurissima sui pectoris scrinia abducere conantur, ubi sint omnia iura et Spirituales revelationes reconditae, cum sint potius cloacae malignorum Spirituum. 8 In timore Dei legendae sunt Sacrae literae: ita ut certo statuamus, inde neque ad dextram neque ad sinistram, vel in fide vel in moribus, aut ullis actionibus declinare. Iosuae 1. Deuteron. 5. Nam et summe sapiens est, ut solus veram viam noverit: et merito in hac sua domo, ut unicus summusque paterfamilias, audiendus est. 9 Cum convertimur ad Christum, tum tollitur

est. 19 Porro Paulus 1 Tim. 1, vult nos tenere et observare naturam propositionum, quodnam sit subiectum aut praedicatum, definitiones singularum rerum totasque materias et argumenta, vel integrorum scriptorum, vel etiam partium singularum. dicit enim, seductores non attendere, neque de qua re loquantur, seu quodnam sit subiectum, aut unius sententiae, aut integrae tractationis, neque quid de ea affirment aut negent: ut qui hoc tempore liberum arbitrium tuentur, non considerant aut exponunt, an loquantur de naturali vel divinitus dato velle, de vetere aut novo homine: non

quodnam sit subiectum aut praedicatum, definitiones singularum rerum totasque materias et argumenta, vel integrorum scriptorum, vel etiam partium singularum. dicit enim, seductores non attendere, neque de qua re loquantur, seu quodnam sit subiectum, aut unius sententiae, aut integrae tractationis, neque quid de ea affirment aut negent: ut qui hoc tempore liberum arbitrium tuentur, non considerant aut exponunt, an loquantur de naturali vel divinitus dato velle, de vetere aut novo homine: non etiam, quantum per se possit aut cooperetur cum alio. Oportet igitur distinguere accurate id, de quo

alieno, Contradictionis summa haec illis erat: Homines vivent, homines carebunt commodis vitae, ut propriis uxoribus et bonis, quae non poterunt plures habere ac possidere. In causa erat ipsorum propria inscitia Scripturarum, potentiae Dei, et proprietatum novae illius vitae: ubi non nubent, neque edent, ut respondet Christus. Ficta contrarietas est. Vivent enim commutata natura sine bonis accommodis huius vitae. Iudaei putabant pugnare Prophetas cum Mose et aliis Scripturis, pollicentibus stabilitatem ac protectionem Dei illi Populo et cultui: sed non considerabant illas

experientia omnium temporum evidentissime testata est. Verissime sane illis accidit, quod de seipso Simonides pronunciarat, quod quanto diutius ac diligentius de Deo cogitet, tanto minus sciat. Cicero Tusc. 1. dicit, nostram rationem hebescere contemplando mentem, sicut oculi solem. 31 Neque tamen carent Sacrae literae suis multo potioribus ac evidentioribus demonstrationibus, quam possint ab omnibus Philosophis excogitari. Nam si ullum principium, ullave certa noticia in rerum natura est, hoc certe praecipue deberet omni rationali creaturae esse notissimum et indubitatissimum;

Significat enim ἀναγωγία, petulantiam, seu feritatem morum: ab ἀναγωγὸς; quod est intractabilis ac petulans. Dionysius figuram nominat ἀναγωγην: neque tamen apud hunc aliud est quam Allegoria, quam quidem et ipse immodice praedicat. At nostri Theologi fuerunt ineptiores: qui, ut longius etiam a sententia Grammatica discederent, ultra allegoriam finxerunt Anagogen, quae transferret rem ad caelestia. ut, Hierusalem Historice urbem eius

Semper autem versabitur Allegoria in Sacris literis, intra locos praecipuos doctrinae Christianae. Refertur enim ad Regnum Christi, ad poenitentiam, ad gratiam, ad fidem in Christum, ad doctrinam de cruce, ad orationem, ad officia charitatis. Nam in his rebus acquiescit mens Christiana, neque restat alia melior doctrina quaerenda. Quare nihil opus est allegoria, ubi Prophetae claras promissiones de Christo tradunt: aut claras sententias de fide, de poenitentia, de cruce, de officiis charitatis. Neque vero cuiusvis est artificis, dextre tractare Allegorias: aut videre,

ad officia charitatis. Nam in his rebus acquiescit mens Christiana, neque restat alia melior doctrina quaerenda. Quare nihil opus est allegoria, ubi Prophetae claras promissiones de Christo tradunt: aut claras sententias de fide, de poenitentia, de cruce, de officiis charitatis. Neque vero cuiusvis est artificis, dextre tractare Allegorias: aut videre, ubi deceant. Nemo enim erit idoneus artifex huius rei, nisi perfectam cognitionem habeat istorum locorum, qui sunt in doctrina Christiana praecipui, quos paulo ante recitavi. Christus alicubi alludit ad historiam Ionae:

recurrebat. Tales argumentationes non sunt allegoriae: non enim abiicitur sensus Grammaticus, tanquam umbra, aut figura alterius rei: sed pariter antecedentis et consequentis sententias retinere necesse est. Et argumentatione quasi per gradus a priore ad posteriorem pervenimus. Neque hic simile confertur ad simile, sed ducuntur argumenta ex causis, ex effectibus, ex definitionibus, ex contrariis, et aliis locis Dialecticis. Verum observandum est, ne quid mala consequentia attexatur Scripturis: neve coniungamus membra

nonnulla fusius repetere. Video autem quosdam varia de hac re annotasse, sed ita, ut magis incertum Lectorem dimittant, quam acceperant. Natuero vero ea proferemus, quae perspicua existimamus, quaeque confidimus etiam aliquousque in rerum divinarum scientia progressis non iniucunda fore. Neque sane pollicemur absolutam de allegoriis commentationem, in qua nihil desiderari, nihil addi queat: sed qualem brevitas, qua in praesentiarum utitur, admittit. Sacram igitur scripturam, sicut fere quodcunque scripti genus, diversa ratione ac vario sensu exponi, alienum a veritate non est: sed

loco, ut nobilissimus, erui debet: quando is solus certas et perspicuas parit sententias: solus aptus est ad ducenda argumenta, quibus dogmata religionis confirmantur: solus probationes necessarias suppeditat, ubi ex allegoricis sive anagogicis tantum probabiles et in speciem efficaces adferuntur. Neque unquam simplicem et germanam verborum sententiam licet relinquere, nisi aut verbis insint tropi, aut oratio ipsa Grammatice accepta, absurdi nescio quid significet, quam ob causam necessum sit ad interpretationem allegoricam confugere. Qua de re post dicemus. Itaque pervelim existimet ille se

pervelim existimet ille se recte sapienterque facere, qui in excipiendo sensu literali sive Grammatico diligenter se exercet. Illa autem interpretandi forma, quam Augustino placet per αἰτιολογίαν fieri, ad hoc ipsum genus referri omnino debet. Neque enim in ea a sensu Grammatico disceditur: sed tantum exposita causa facti vel dicti, illustrior redditur sententia. Enimvero in omni interpretatione cuiuscunque scripti, idem est factu pernecessarium. Crebro namque expedit ante oculos poni scriptoris consilium, atque velut digito intento

velut digito intento monstrari quo tendat oratio, cur sit instituta, quantum ponderis rationes singulae habeant. Quinetiam altera interpretandi ratio, quae Augustino dicitur secundum ἀναλογίαν, ab interpretatione Grammatica divelli minime potest. Neque enim, quemadmodum nonnulli suspicantur, allegoriae affinis est. Revera enim ἀναλογία nihil aliud quam collatio quaedam existit, qua quae dicta vel facta sunt in veteri Testamento, componuntur cum iis quae dicta factave inveniuntur in Testamento

optimum docendi interpretandique magistrum, et proprie de rebus divinis loquentem, potius audimus, et imitamur: quam quoscunque alios, ineptire subinde solitos? De Anagoge maior videtur esse difficultas. Sed si bene perpendimus, anagogica interpretatio rursus convenit cum allegorica: neque reipsa distinguuntur. Quod tum ex descriptione utriusque, tum ex Patrum sententiis evincemus. Vocant Anagogicam interpretationem, quando sic explicatur Scripturae sententia, ut paululum discedendo a verborum primitiva significatione, colligatur aliquid de caelesti gloria, post hanc vitam

Caeterum quia de literali sensu, itemque tropologico (sic enim loquuntur) satis aperte dictum est: restat de allegorico, propter quem praecipue haec dissertatio nobis suscepta est, paulo plenius agamus. Non est allegoriarum tractatio cuiuslibet de media plebe artificis, neque etiam temere et quovis loco adhibebitur: quam ob causam in ea explicanda merito maior diligentia insumetur. Haec proinde ordine discutiemus: Quid sit allegoria, et quomodo a Typo differat: tum, ubi et quando allegoricas interpretationes adiungere conveniat: hinc, quae sit eiusmodi

Typus consistit in factorum collatione, et totus historicus est: allegoria occupatur non tam in factis, quam in ipsis concionibus, e quibus doctrinam, et multa quae didactici sunt generis, depromit. Typus eo fere de aliis rebus sermocinatur, quam de Christo et ecclesia, de lege et Evangelio, neque passim accomodatur nostris personis: allegoria vero disserit de rebus quibuscunque, atque plurimum accommodatur personis nostris, quas oportet per eam erudiri, atque ad officia excitari pietatis. Breviter, typi ad certas res, de persona Christi, de Ecclesia, de lege, de Evangelio,

omnes labores vigiliasque impendi debere. Nec aspernandam quidem Philosophiam humanam, si nobis obtrudi eam contigerit: sed tamen finem studiorum omnium, ad rerum divinarum cognitionem comparandam tendere. Interea autem nobis amplissimos fructus obtingere, dum instudiorum cursu perseveramus. Neque ipsius Laban, id est, mundi et carnis imposturas posse obsistere, quo minus optatis tandem bonis fruamur. Alius forte aliter, et commodius, doctiusque. Legis insuper diversa praecepta in Levitico, vel alio volumine, de Sacerdotio, de caeremoniis, sacrificiis, observationibus

satis largiter doctrinam salutarem suppeditant, (qualis in libris Iehosua, Iudicum, Samuelis, Regum plurimae) ubi item nuda continentur praecepta, mores informantia (uelut in libris didacticis, Proverbiis inquam, Ecclesiaste, Hiob, Psalmis) supervacaneum fuerit allegorias anxie interferere. Nam neque necessitas, neque utilitas laborem eum ibi requirit. Porro quomodo allegoricae interpretationes formari debeant, explicemus. Est aute eiusmodi hoc artificium, quod potius usu frequentique exemplorum ab aliis tractatorum diiudicatione, quam praeceptionibus ullis ad disci queat:

doctrinam salutarem suppeditant, (qualis in libris Iehosua, Iudicum, Samuelis, Regum plurimae) ubi item nuda continentur praecepta, mores informantia (uelut in libris didacticis, Proverbiis inquam, Ecclesiaste, Hiob, Psalmis) supervacaneum fuerit allegorias anxie interferere. Nam neque necessitas, neque utilitas laborem eum ibi requirit. Porro quomodo allegoricae interpretationes formari debeant, explicemus. Est aute eiusmodi hoc artificium, quod potius usu frequentique exemplorum ab aliis tractatorum diiudicatione, quam praeceptionibus ullis ad disci queat: attamen in gratiam

tum vero auditores laedit magis quam adiuvat: et de ipso dici potest, quod (iuxta proverbium) extra oleas currat. OBSERVATIO IV. Debet insuper allegoria vere per omnia quadrare ad partes, sive sententiae, sive historiae, quam enerrandam suscipis: neque pugnare ullo pacto cum praecedentibus in ea, aut sequentibus. Etenim si dissentiat, longiusque petita sit tua interpretatio, durior erit, ideoque omnem amiserit gratiam. Non quidem quod necessarium sit singulas particulas et circumstantias superstitiose excutere: sed interim eas quae

comprimis illustrant, praeterire hauquaquam convenit. OBSERVATIO V. Eo autem artificio formari vult allegoria, eoque ornatu vestiri et comi, ex quo quasi maiestas quaedam ei accedat, et unde auditores iudicare queant pondus aliquod ei inesse: neque institutam modo ad aliquantam animorum delectationem, verumetiam ad movendos (quoad fieri licet) adfectus. Quod si haec virtus absit, frigida plane erit interpretatio, censebiturque parum dextre tractata. OBSERVATIO VI. Neque enim iusto

aliquod ei inesse: neque institutam modo ad aliquantam animorum delectationem, verumetiam ad movendos (quoad fieri licet) adfectus. Quod si haec virtus absit, frigida plane erit interpretatio, censebiturque parum dextre tractata. OBSERVATIO VI. Neque enim iusto diutius immoraberis, aut longius quam causa postulat persequeris. Unde quibusdam placet, sufficere, si allegoriae paucis tantum verbis, argute, et cum quadam suavi acrimonia perstringantur verius, quam pertractentur. Quod genus usurpatum cernimus in Sacris literis, et propterea

faciant. Idem Hieronymus in praefatione ad Abdiam prophetam sese ipse damnat, qui iuvenis, iuvenili temeritate interpretatus fuisset Abdiam prophetam allegorice, cuius historiam non intellexerat. Quid quod auditores ipsi statim ducunt idem sibi, quod doctori, licere? Dum autem votis non succedit (neque enim possunt arte moderari inveniendi disponendique habenas) necessario gignunt monstrosas opiniones. Quo pacto Priscillianistae impia dogmata sua pertinaciter tutati sunt, contendentes, quaecunque contra ipsos proferebantur, esse allegorice explicanda. Eadem vaesania nonnulli monachi suum

interpretis, convertere mentis aciem oportet. Postremo, cum variis modis Scriptura nonnunquam enarratur, eius commendatur foecunditas, et multiplex commoditas. Praeclarum enim hoc est, quod historia vel sententia obvia non illud modo significat, quod verba simpliciter sonant: neque solum suppeditat locos morales, verum etiam adfert aliquid sublimioris intelligentiae, et de Christo, de lege, de Evangelio, de Ecclesia, de Spiritu et carne, denique de omni pietatis officio nobis valde eruditas, nec minus salubres admonitiones proponit. Fieri autem non potest, quin ex

de re futura, quae postea de re peracta profert Evangelista Matth. cap. 2. Adnotavit plura exempla D. Augustinus, enarrans Psalm. 3. praeterea lib. 2. de Sermone Domini in monte. 16 Deprehensum quoque est, futura a Prophetis praenunciari forma optandi, seu imprecandi. Neque enim eos, cum videntur mala imprecari aliis, revera sic imprecari: sed imprecationis figura, ea quae ventura sunt, certo praevidere. Itaque cum dicitur, Sit mensa eorum ante ipsos in laqueum: tantundem sibi volunt ea verba, ac si diceretur, pro certo erit mensa eorum ipsis in laqueum. Testis

indueris personam loquentis: teque quasi medio illi negocio, de quo agitur, immiscueris. Nam frigide profecto, minimoque cum profectu in alieno versatur scripto is, qui animi sui sensum ac motus ad scriptoris mentem atque affectiones, quoad eius fieri poterit, non impulerit, attemperaveritque Neque sine causa profecto Psalmi tanta varietate ac vehementia affectuum sunt conscripti sed ut pii eos in suos animos illabi patiantur, suaque corda veluti transforment ac transfigurent in habitum formamque mentis Psalmistae. 12 Quare cum legimus Psalmum agnoscentem et confitentem peccata, ac

spiritualibus dirigitur. Atque est revera mirabili Dei providentia constitutum, ut incomparabilis divitiarum spiritualium varietas et copia in sacrorum librorum poenario recondita existeret. Habent enim cuiuscunque conditionis homines occasionem aliquid ad suam commoditatem inde transferendi: neque possunt ulli excusationem praetexere, si nihil vel ad augendam cognitionem, vel ad vitae emendationem hauserint. Inveniunt, qui paulo feliciori captu sunt praediti, et prae caeteris illuminati, omnia caelestis philosophiae dogmata: qui erraverint, aut lapsi quoquo modo in doctrina fuerint,

subinde ex disciplinis humilioribus, qualis Dialectica et Rhetorica, aut de media plebe petita: nonnumquam quaedam argute dicta a Philosophis; aut aliis magni nominis hominibus, veluti emblemata intermiscet. Neque illa praeterit, quae orationem illustrant, ac divitem speciosamque reddunt. est etium ὑποτοπώσεων et amplificationum studiosus coaceruator. Denique ea quoque omnia operose congerit, quae ad movendos adfectus conducere arbitratur. In

Qua occasione, quove consilio sit adducta: hoc est, cur haec potius adhibita quam alia: cur eo loco, cu- tali forma. 4. Quid potissimum efficiat, sive quis sit argumentationis scopus atque summa. 5. Num in verbis ullis probationes aliquae lateant, ad institutum pertinentes. Neque hic praetereundam, si locus depromitur ex veteri Testamento, operae eos precium facere, qui explorant versionem tum ex Hebraea, tum ex LXX. editione, atque investigant quousque conveniat praesenti causae: diligenter etiam pensitatis iis quae ibi tum antecedunt, tum sequuntur. Quod si historia

non video quid adiiciendum restet. 5 Poterit nihilominus quinto loco doctor, si opportunum sentiat, aliorum quoque interpretum Schola in lucem protrahere: nec non synceriter citra invidiae suspicionem indicare, quid recte, argute, apposite, quid perperam ab aliis dictum appareat. Neque enim sunt contemnenda aliena. Si non recte loquuti sunt, tum lucis ac dignitatis aliquid accedit tuae explanationi. Sin recte, non erant ea utilitate frustrandi auditores. Quam vero arbitratur doctor explicationem commodissimam, sive eam primus ipse protulerit, sive alii eam attigerint,

Quarto, an allusio ad alium Scripturae locum, vel ad historiam, vel ad rei cuiuspiam naturam. Quinto, an emphasis, aut δεινότην Sextο, an repositum sit in aliqua voce, aut paucis coniunctis, argumentum ad doctrinam, sive ad exhortationem faciens. Neque enim novum est, ex una voce subinde grave argumentum colligi: quemadmodum paulo ante ostendimus Apostolum facere ad Gal. 3, ad vocem Seminis singulari numero expressam. Quidam interpretationem vocum

semina, si iustam curam nanciscatur, ad magnam altitudinem exurgit, facultate quae in ipso est expassa. Quod si quis ridet nostram videns circa syllabas, ut Psalmi verbo utar, nugacitatem: ipse quidem inutilem risus fructum decerpere se sciat. Nos autem minime hominum opprobriis cedentes, neque a vituperatione ipsorum superati, neutiquam investigationem relinquamus. Tantum enim abest ut propter haec parva erubescam, ut si vel minimam dignitatis ipsorum partem adsequor, et mihiipsi velut magnas res adepto gratulaturus sim, et fratri haec una nobiscum perscrutanti, non parvum hinc

sed etiam habitualiter ad virtutem dispositum. Fortitudinem vero discit a Iob, qui non solum cum vita ipsi in contrarium mutata esset, pauperque ex divite, et orbus ex pulchros liberos habente, in uno temporis momento factus esset, idem permansit, invictam ubique animi constantiam conservans: sed neque amicis ad consolandum ipsum venientibus, ipsique insultantibus, et dolorem exacerbantibus, exasperatus est. Rursum si quis consideret, quomodo mitis in eadem re et simul magnanimus fiat, ut animi quidem indignatione adversus peccatum utatur, lenitate vero erga homines: invenit David,

et vigentiorem animam desiderio ad Deum commotam suspiciunt. Bona autem est precatio, quae evidentem Dei notionem animo inducit: et hoc est Dei inhabitatio, nimirum Deum per memoriam sibiipsi insidentem habere. Sic efficimur templum Dei, cum non curis terrenis memoriae continuitas dirimatur, neque inopinatis adfectionibus mens turbetur: sed amans Deum omnibus relictis ad Deum secedat, expellens provocantes nos ad intemperantiam adfectiones, et in studiis ad virtutem ducentibus conversetur. IRENAEUS ADVERSUS VALENTINI ET SIMILIUM SCRIPTA,

voces, unam consonantem melodiam in nobis sentiet, laudantem hymnis Deum, qui fecit omnia. Idem adversus haereses Valentini et similium, lib. 3. cap. 2. Haeretici, cum ex Scripturis arguuntur, in accusationem convertuntur ipsarum Scripturarum, quasi non recte habeant, neque sint ex authoritate: et quia varie sint dictae, et quia non possit ex his inveniri veritas ab his qui nesciant traditionem. Non enim per literas traditam illam, sed per vivam vocem. Ob quam causam et Paulum dixisse: Sapientiam autem loquimur inter perfectos, sapientiam autem non mundi huius.

huius. Et hanc sapientiam unusquisque eorum esse dicit, quam a semetipso adinvenit fictionem videlicet. EPIPHANIUS CONTRA HAERESES LIB. 2. TOM. 2. Ipsa enim dictio non omnino cogit me de filio Dei dicere: non enim indicavit Scriptura, neque quisquam Apostolorum meminit, neque Evangelium. Si vero etiam de filio Dei haec dictio acciperetur, non est eadem dictio, neque ad rectum iudicium posita. Totus enim liber proverbia sunt. Quicquid autem proverbialiter dicitur, non idem est potestate: sed alia quidem ratione recensetur, alia

eorum esse dicit, quam a semetipso adinvenit fictionem videlicet. EPIPHANIUS CONTRA HAERESES LIB. 2. TOM. 2. Ipsa enim dictio non omnino cogit me de filio Dei dicere: non enim indicavit Scriptura, neque quisquam Apostolorum meminit, neque Evangelium. Si vero etiam de filio Dei haec dictio acciperetur, non est eadem dictio, neque ad rectum iudicium posita. Totus enim liber proverbia sunt. Quicquid autem proverbialiter dicitur, non idem est potestate: sed alia quidem ratione recensetur, alia vero potestate allegorice accipitur.

EPIPHANIUS CONTRA HAERESES LIB. 2. TOM. 2. Ipsa enim dictio non omnino cogit me de filio Dei dicere: non enim indicavit Scriptura, neque quisquam Apostolorum meminit, neque Evangelium. Si vero etiam de filio Dei haec dictio acciperetur, non est eadem dictio, neque ad rectum iudicium posita. Totus enim liber proverbia sunt. Quicquid autem proverbialiter dicitur, non idem est potestate: sed alia quidem ratione recensetur, alia vero potestate allegorice accipitur. Ibidem paulo post: Et non sciunt hi qui tota via veritatis errant, quod divina

veritatem, non hominum consuetudinem sequi oportet. Si solus Christus audiendus est, non debemus attendere quid aliquis ante nos faciendum putaverit: sed quid prius, qui ante omnes est Christus, prior fecerit. neque enim hominis consuetudinem sequi oportet, sed Dei veritatem, cum per Esaiam propheci loquatur Deus et dicat: Sine causa colunt me, mandata et doctrinas hominum docentes. Liquido igitur ex praemissis apparet, quod consuetudo naturali iuri postponitur. Ibidem, distinct. 9. Can. 3.

quam veritas postulat. In eo quippe numero sumus, ut non dedignemur etiam nobis dictum ab Apostolo accipere: Et si quid aliter sapitis, hoc quoque vobis Deus revelavit. Idem in Epistola ad Fortunatum: Non debetur par reverentia canonicis scripturis, et expositionibus earum. Can. 10. Neque quorumlibet disputationes, quamvis catholicorum et laudatorum hominum, veluti scripturas canonicas habere debemus, ut nobis non liceat salva honorificentia, quae illis debetur hominibus, aliquid in eorum scripturis improbare atque respuere: si forte inveniremus quod aliter senserint quam

utuntur Apostoli. Item vide Augustinum contra Faustum Manichaeum lib. 11. cap. quomodo emendanda sint. Idem de Doctrina Christiana lib. 1. cap. 5. Scripturam ab una lingua profectam esse dicit. Idem D. Augustinus in epist. 48. ad Vincentium: Neque enim sic potuit integritas atque noticia literarem unius quantumlibet illustris Episcopi custodiri, quemadmodum Scriptura canonica, tot linguarem literis et ordine et successione celebrationis Ecclesiasticae custoditur. Apostolorum multa confingerent. Frustra quidem: quia illi sic commendata,

omnibus illis praeclusis auribus, ad amussim Canonem sacrae Scripturae sequamur. HILARIUS DE TRINITATE LIB. IIII. DE SACRA SCRIPTURA LOQUENS INQUIT: Nemini autem dubium esse oportet, ad divinarum rerum cognitionem divinis utendum esse doctrinis. Neque enim scientiam caelestium per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque

HILARIUS DE TRINITATE LIB. IIII. DE SACRA SCRIPTURA LOQUENS INQUIT: Nemini autem dubium esse oportet, ad divinarum rerum cognitionem divinis utendum esse doctrinis. Neque enim scientiam caelestium per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque

neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque incomprehensibilem virtutem sensu aliquo infirmitas nostra concipiet. Ipsi de se Deo credendum est, et iis quae cognitioni nostrae de se tribuit, obsequendum. Aut enim more gentilium denegandus est, si testimonia eius improbantur: aut si, ut est, Deus creditur, non potest aliter de Deo, quam

se Deo credendum est, et iis quae cognitioni nostrae de se tribuit, obsequendum. Aut enim more gentilium denegandus est, si testimonia eius improbantur: aut si, ut est, Deus creditur, non potest aliter de Deo, quam ut ipse est de se testatus, intelligi. Cessent itaque propriae hominum opiniones, neque se ultra divinam constitutionem humana iudicia extendant. Sequamur ergo adversas irreligiosas et impias de Deo institutiones, illas ipsas divinorum dictorum authoritates, unumquodque eorum ipso de quo

sermo subiectus. Verum omnia editis simul et dicendi causis et dictorum virtutibus persequemur. Igitur singula secundum propositionis ordinem retractentur, nam hoc eorum principale est. Idem de Trinitate lib. 3. Nihil igitur in divinis effectibus humanae mentis opinione tractandum est: neque de creatore suo opificii ipsius materia decernat. Assumenda autem nobis est stulticia, ut sapientiam sumamus non in prudentiae sensu, sed naturae nostrae conscientia, ut quod cogitationis terrenae ratio non concipit, id nobis rursum ratio divinae virtutis insinuet. Cum enim recognita

cohibeamus, cum hoc solum de Deo bene credi intelligamus, ad quod de se credendum ipse sibi nobiscum et testis et autor existit. Idem de Trinitate lib. 1. Optimus enim lector est, qui dictorum intelligentiam expectet ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam attulerit: neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit intelligendum. Cum itaque de rebus Dei erit sermo, concedamus cognitionem sui Deo, dictisque eius pia veneratione famulemur. Idoneus enim sibi testis est, qui nisi per se cognitus non est. Si qua vero nos de

igitur comparatio, homini utilis potius habeatur, quam Deo apta: quia intelligentiam magis significet, quam expleat. Idem lib. 4. de Trinit. Postremo, qua interpretationum suarum arte veritatem divinorum dictorum virtutemque corrumpant. Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas neque hominum elocutionem, neque naturae humanae comparationem posse sufficere. Quod enim inenarrabile est, id significantiae alicuius finem et modum non habet: et quod spirituale est, id a specie corporalium exemploque diversum est. Tamen cum de naturis caelestibus sermo est, illa ipsa quae sensu

utilis potius habeatur, quam Deo apta: quia intelligentiam magis significet, quam expleat. Idem lib. 4. de Trinit. Postremo, qua interpretationum suarum arte veritatem divinorum dictorum virtutemque corrumpant. Non ignoramus autem, ad res divinas explicandas neque hominum elocutionem, neque naturae humanae comparationem posse sufficere. Quod enim inenarrabile est, id significantiae alicuius finem et modum non habet: et quod spirituale est, id a specie corporalium exemploque diversum est. Tamen cum de naturis caelestibus sermo est, illa ipsa quae sensu mentium continentur, usu

aditus invenire: quia ratio et qualitas non sinat, non suas claves claustris disparibus coaptare. Itaque secundum Domini misericordiam aperiendi unius, cuiusque Psalmi clavem reperturi, huius ipsius primi Psalmi aditum propria sua et congrua clave pandamus. Idem lib. 5. de Trinit. Neque enim aliter veritas intelligi potest, quam si falsa ea esse quae veritati obiecta sunt, detegantur: et hoc quidem mentientium absolutiore dedecore, si mendacia ipsa proficiant veritari. Et quidem sensu

veritati obiecta sunt, detegantur: et hoc quidem mentientium absolutiore dedecore, si mendacia ipsa proficiant veritari. Et quidem sensu humanae opinionis commune iudicium est, nequaquam veris falsa sociari, neque haec terum genera mutuo sibi assensu contineri: quia per generis differentiam adversante natura, nunquam dissidentia coeant, nec diversa consentiant, nec sibi invicem aliena communia sunt. Quae cum ita sint, interrogo inter verum et falsum Deum, quomodo hoc dictum intelligatur: Faciamus

Deus, nec se aut pater mentitur, aut filius: et accipe, quae in his fides nominum sit. Idem de Trinit. lib. 10. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Pietas est non ambigere, et iustitia est, credere, et salus est, confiteri. Non in incerta diffluere, neque ad stultiloquia effervere, neque ratione aliqua virtutes Dei ventilare, neque modo circumscribere potestatem, neque causas investigabilium sacramentorum retractare: Dominum Iesum confiteri, et a Deo suscitatum a mortuis credere, salus est. Quae vero insania est, qualis et cuiusmodi sit, Iesum

aut filius: et accipe, quae in his fides nominum sit. Idem de Trinit. lib. 10. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Pietas est non ambigere, et iustitia est, credere, et salus est, confiteri. Non in incerta diffluere, neque ad stultiloquia effervere, neque ratione aliqua virtutes Dei ventilare, neque modo circumscribere potestatem, neque causas investigabilium sacramentorum retractare: Dominum Iesum confiteri, et a Deo suscitatum a mortuis credere, salus est. Quae vero insania est, qualis et cuiusmodi sit, Iesum calumniari: cum salus sola sit,

sit. Idem de Trinit. lib. 10. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Pietas est non ambigere, et iustitia est, credere, et salus est, confiteri. Non in incerta diffluere, neque ad stultiloquia effervere, neque ratione aliqua virtutes Dei ventilare, neque modo circumscribere potestatem, neque causas investigabilium sacramentorum retractare: Dominum Iesum confiteri, et a Deo suscitatum a mortuis credere, salus est. Quae vero insania est, qualis et cuiusmodi sit, Iesum calumniari: cum salus sola sit, hoc solum scire quod Dominus sit? Tum porro

lib. 10. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Pietas est non ambigere, et iustitia est, credere, et salus est, confiteri. Non in incerta diffluere, neque ad stultiloquia effervere, neque ratione aliqua virtutes Dei ventilare, neque modo circumscribere potestatem, neque causas investigabilium sacramentorum retractare: Dominum Iesum confiteri, et a Deo suscitatum a mortuis credere, salus est. Quae vero insania est, qualis et cuiusmodi sit, Iesum calumniari: cum salus sola sit, hoc solum scire quod Dominus sit? Tum porro qui humanae inanitatis error est, de

ea nec nosse debemus. Idem in enarratione Psal 124. Faciunt nobis plerique obscuritatem, volentes Scripturas propheticas solo aurium iudicio aestimare: et non aliud in his intelligere, quam quod sub singulis rerum quarumcunque vocabulis audiatur. Quod cum volunt, neque nobis quod intelligamus relinquunt: neque Prophetas non dico caelestia, sed ne terrena quidem rationabiliter dixisse constituunt. Quid enim aut a nobis congrue tractabitur, aut ab illis recte dictum existimabitur, cum a quas ludantes, videntes, timentes, et plaudentes manibus audiemus: nisi

Idem in enarratione Psal 124. Faciunt nobis plerique obscuritatem, volentes Scripturas propheticas solo aurium iudicio aestimare: et non aliud in his intelligere, quam quod sub singulis rerum quarumcunque vocabulis audiatur. Quod cum volunt, neque nobis quod intelligamus relinquunt: neque Prophetas non dico caelestia, sed ne terrena quidem rationabiliter dixisse constituunt. Quid enim aut a nobis congrue tractabitur, aut ab illis recte dictum existimabitur, cum a quas ludantes, videntes, timentes, et plaudentes manibus audiemus: nisi ex autoribus Scripturarum earundem, sub a

authoritate canonica munito, plus quam declarationi Papae credendum est. Et alibi sic: In sacris Literis excellenter erudito, atque authoritate catholicam proferenti plus est credendum, quam generali concilio. Neque supervacue D. Augustinum dixisse arbitror, fieri ex causa ut doctissimi nonnunquam cadant et hallucinentur, et ideo doctoribus plerunque minus aliquid revelari. Idem Panormitanus cap. Significasti, de elect. Plus credendum vel simplici laico Scripturam producenti, quam toti simul

contentus sum: Ama Scripturas sanctas, et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Porro in Epistola ad Celantiam matronam, quae inscribitur, De institutione matris familias (sive autem, quod nonnullis placet, Hieronymi sit, sive ut alii malunt, Paulini, neque nunc disputo, neque multum refert: quando piam ac doctam, ex illius seculi esse inter omnes convenit) ita legimus: Praecipua tibi cura sit, legem nosse divinam, per quam possis quasi praesentia cernere exempla sanctorum: quid faciendum sit, quidve vitandum, illius consilio disce. Maximum enim

Scripturas sanctas, et amabit te sapientia: dilige eam, et servabit te: honora illam, et amplexabitur te. Porro in Epistola ad Celantiam matronam, quae inscribitur, De institutione matris familias (sive autem, quod nonnullis placet, Hieronymi sit, sive ut alii malunt, Paulini, neque nunc disputo, neque multum refert: quando piam ac doctam, ex illius seculi esse inter omnes convenit) ita legimus: Praecipua tibi cura sit, legem nosse divinam, per quam possis quasi praesentia cernere exempla sanctorum: quid faciendum sit, quidve vitandum, illius consilio disce. Maximum enim ad iustitiam

praeponit scripturas, idque valde congruenter. Siquidem Angeli quamlibet magni, tamen servi sunt, ac ministri. Caeterum omnes Scripturae non a servis, sed ab universarum Domino Deo venerunt ad nos. Idem in opere imperfecto, cap. 7. Omnis doctor est servus legis, quia neque supra legem addere potest aliquid de suo sensu, neque subtrahere aliquid secundum proprium intellectum: sed hoc tantummodo praedicat, quod habetur in lege. Neque enim potest mens humana detrectare, quod sapientia divina dictat. Sic enim ait Salomon: Ne addas ad verba Dei, neque detrahas inde.

Angeli quamlibet magni, tamen servi sunt, ac ministri. Caeterum omnes Scripturae non a servis, sed ab universarum Domino Deo venerunt ad nos. Idem in opere imperfecto, cap. 7. Omnis doctor est servus legis, quia neque supra legem addere potest aliquid de suo sensu, neque subtrahere aliquid secundum proprium intellectum: sed hoc tantummodo praedicat, quod habetur in lege. Neque enim potest mens humana detrectare, quod sapientia divina dictat. Sic enim ait Salomon: Ne addas ad verba Dei, neque detrahas inde. TERTUL. IN

universarum Domino Deo venerunt ad nos. Idem in opere imperfecto, cap. 7. Omnis doctor est servus legis, quia neque supra legem addere potest aliquid de suo sensu, neque subtrahere aliquid secundum proprium intellectum: sed hoc tantummodo praedicat, quod habetur in lege. Neque enim potest mens humana detrectare, quod sapientia divina dictat. Sic enim ait Salomon: Ne addas ad verba Dei, neque detrahas inde. TERTUL. IN LIB. DE PRAESCRIPT. HAERETI. Nobis nihil licet ex nostro arbitrio indulgere: sed nec eligere quod

servus legis, quia neque supra legem addere potest aliquid de suo sensu, neque subtrahere aliquid secundum proprium intellectum: sed hoc tantummodo praedicat, quod habetur in lege. Neque enim potest mens humana detrectare, quod sapientia divina dictat. Sic enim ait Salomon: Ne addas ad verba Dei, neque detrahas inde. TERTUL. IN LIB. DE PRAESCRIPT. HAERETI. Nobis nihil licet ex nostro arbitrio indulgere: sed nec eligere quod aliquis de arbitrio suo induxerit. Apostolos Domini habemus authores, qui nec ipsi quicquam de suo arbitrio, quod

disserebat, illis dicens datum esse cognoscere arcana, quae populo intelligere non liceret. HILARIUS LIB. I. DE TRINITATE. Optimus lector est, qui dictorum intelligentiam expectat ex dictis potius quam imponat, et retulerit magis quam attulerit: neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit. CYPRIANUS CONTRA DEMETRI. TRACTAT. Credite, et vivite: et qui nos ad tempus persequimini, in aeternum gaudete nobiscum. Quando isthinc excessum fuerit, nullus iam locus

sunt, et haec exigenda sunt per proprietatem vocum. Cavendum est, ne figuratam locutionem ad literam accipiamus. Nec locutio propria ut figurata accipienda est. August. 3 de Doctrina Christiana, cap. 5. et cap. 10. et 11. Quicquid in sermone divino neque ad morum honestatem, neque ad fidet veritatem proprie referri potest, figuratum esse cognosce. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 10.

EXPLICATIO. Morum honestas ad diligendum Deum et proximum, fidei veritas ad cognoscendum Deum et

per proprietatem vocum. Cavendum est, ne figuratam locutionem ad literam accipiamus. Nec locutio propria ut figurata accipienda est. August. 3 de Doctrina Christiana, cap. 5. et cap. 10. et 11. Quicquid in sermone divino neque ad morum honestatem, neque ad fidet veritatem proprie referri potest, figuratum esse cognosce. August. 3. de Doctrina Christiana, cap. 10.

EXPLICATIO. Morum honestas ad diligendum Deum et proximum, fidei veritas ad cognoscendum Deum et proximum pertinet. Si ergo

apertum est, vel augetur, vel extenuatur, nec tamen a tramite significande veritatis erratur. Quoniam sic verba rem quae indicatur, excedunt, ut voluntas loquentis, nec fallendus appareat, qui novit quousque credatur: a quo, ultra quam credendum est, vel minuitur loquendo aliquid, vel augetur. Neque enim mendacium est, quando ad intelligentiam veritatis aliud ex alio significantu referuntur, Caeterum de Hyperbole alibi dixi. Parabolae non sunt ad verbum exponendae, ne multa sequantur absurda. Chrysostomus in capitulo tertio Matthaei, Homiliae decimatertia: et in capite

Respondit Dominus: Ego ero tecum. Interrogabat iterum Moyses: Quid dicam illis, si requirant, Quis est Dominus, qui misit te, et quod nomen est illi? Dixit Dominus: Ego sum qui sum, dices: Qui est, misit me. Hoc est verum nomen Dei, Esse semper. Respondit Moyses: Si non crediderint mihi, neque obedierint voci meae. dicentes: Quia non apparuit tibi Deus: quid dicam illis? Dedit illi signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce sum, et tardiore lingua, quomodo me audiet Pharao? Vade, inquit Deus, et ego aperiam os tuum, et

in tractatu de modo legendi sacras Literas, ostendi: unde et huius Regulae expositio peti potest. Tropologia libera est, et his tantum legibus circumscripta, ut pietatem sequatur, et intelligentiae sermonisque contextum, nec in rebus multum inter se contrariis violenta sit copulandis. Neque enim eadem est historiae lex, et tropologiae. Hieron. in cap. 1. Abacuc.

EXPLICATIO. Hieronymus in cap. 1 Ionae: Apostolus, inquit, Agar et Saram ad duo Testamenta refert: et tamen noomnia quae in historia illa narrantur,

per seipsos: sicut decem per decem centum sunt, et duodecim per duodecim centum quadraginta quatuor: quo numero significatur universitas sanctorum in Apocalypsi. Unde apparet, non solas temporum quaestiones istis numeris solvendas, sed latius patere significationes eorum, et in multa proserpere. Neque enim numerus iste in Apocalypsi ad tempora pertinet, sed ad homines. Sacra Scriptura singularem numerum pro plurali ponit aliquando. Augustin. 5. de sent. ad literam, cap. 10.

EXPLICATIO. Hieronymus lib. z. contra Iovinianum:

Apostoli usi sunt. Nam de historia illud sumptum est, cum obiectum esset, quod die sabbati discipuli eius spicas evulsissent. Non legistis, inquit, quod fecit David, cum esuriret, et qui cum eo erant? Quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis manducavit, quos non licebat ei manducare, neque eis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus? Ad aetiologiam vero illud pertinet, quod cum Christus prohibuisset uxorem abiici, nisi fornicationis causa: relatumque esset ab interrogantibus. Mosen libello dato repudii remisisse licentiam: Hoc, inquit, Moyses fecit propter duriciem cordis

illa permeant, suis nominibus appellet, Evilath, Aethiopiam, Assyriam: absurdum esset allegorice tantum accipere, nisi prius illa esse vera flumina concedatur. Intellectus sacri eloquii inter textum et mysterium tanta est libratione pensandus, ut utriusque partis lance moderata, hunc neque nimiae discussionis pondus deprimat, neque rursus torpor incuria vacuum relinquat. Gregor. 21 Moral. cap. primo.

EXPLICATIO. Multae sacri eloquii sententiae tanta allegoriarum conceptione sunt gravidae, ut quisquis eas ad solam tenere

Evilath, Aethiopiam, Assyriam: absurdum esset allegorice tantum accipere, nisi prius illa esse vera flumina concedatur. Intellectus sacri eloquii inter textum et mysterium tanta est libratione pensandus, ut utriusque partis lance moderata, hunc neque nimiae discussionis pondus deprimat, neque rursus torpor incuria vacuum relinquat. Gregor. 21 Moral. cap. primo.

EXPLICATIO. Multae sacri eloquii sententiae tanta allegoriarum conceptione sunt gravidae, ut quisquis eas ad solam tenere historiam nititur, earum noticia per suam iniuriam

aliud in eis inquirere Lectorem cogunt. Apud Iob legis, Non adaequabitur ei aurum vel vitrum. Quis sapiens hoc iuxta literam sentire dignetur? Vitrum quippe auro longe est vilius: et postquam dictum est, quod aurum huic sapientiae non aequatur, adhuc quasi crescendo subiungitur, quod ei quoque neque vitrum possit aequari. Sed ipsa nos litera ab historico intellectu ad indagandum allegoriae mysterium mittit. Quid ergo in auro vel vitro accipimus, nisi illam beatorum civium societatem, quorum corda sibi invicem et charitate fulgent, et veritate translucent? Quam Iohannes in apocalypsi

sacrae Scripturae exponere per alium eiusdem scripturae clariorem, optima interpretatio. Augustinus tertio de doctrina Christiana, cap. 26.

EXPLICATIO. Ubi apertius aliquid ponitur, ibi discendum est, quomodo idem intelligatur in locis obscuris. Neque enim melius potest intelligi quod dictum est Deo, Apprehende arma et scutum, et exurge in adiutorium mihi: quam ex illo loco, ubi legitur, Domine ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Nec tamen ita, ut iam ubicunque scutum pro aliquo munimento legerimus positum, non accipiamus nisi

ad superiora protinus redeant. Gregor. 5. Moral. cap. 29.

EXPLICATIO. Paulus Apostolus cum dilectum discipulum de instituendis Ecclesiae officiis admoneret, ne quos forte ad sacros ordines inordinate proveheret, dixit: Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis: teipsum castum custodi. Qui ad infirmitatem eius corporis protinus verba convertens ait: Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino utere propter stomachum et frequentes tuas infirmitates. statimque subiungit, dicens: Quorundam hominum peccata manifesta sunt,

autem et subsequuntur: quid ergo ad illud pertinet, quod ab infirmo aquam bibi prohibuit? Hoc de peccatis absconditis quorundam hominum manifestisque subiunxit, nisi quod interposita de eius infirmitate sententia, ad hoc in extremo rediit, quod superius dixit: Manus cito nemini imposueris, neque communicaveris peccatis alienis. Non relictus est hominum eloquiis de Dei rebus alius praeter quam Dei sermo. Hilarius 7. de Trin. EXPLICATIO. Omnia reliqua et arcta et

Omnia reliqua et arcta et conclusa et impedita sunt, et obscura. Si enim aliquis divina aliis verbis demonstrare, quam quibus a Deo dictum est, volet: aut ipse non intelliget, aut legentibus non intelligendum relinquet. Per sacra eloquia scimus, quod ignorare non expedit, neque per nos scire possumus. Augustinus 11. de Civit. Dei, cap. 3.

EXPLICATIO. Prius per Prophetas Dominus, deinde per seipsum, postea per Apostolos, quantum satis esse iudicavit, locutus, etiam scripturam condidit, quae Canonica nominatur,

et non verum corpus Christum habuisse affervit. Sabellius eundem esse Patrem et Flium, ex Evangelio Ioannis, Ego et Pater unum sumus. Arriani creaturam Christum dicunt, et Patri inaequalem, ex Ioannis verbis, Pater maior me est. Alii dissimilem Patri, ex illo: De die autem et hora nemo scit, neque Angeli in caelis, neque Filius, nisi Pater solus. Alii tenebras coaevas Deo dixerunt, quia in Genesi post noctem dies coepta sit. Alii Mathusalem post diluvium vixisse, et sic non tantum sunt octo animae reservatae. Haec et alia plurima ex divinis libris male intellectis hauserunt haeretici:

Christum habuisse affervit. Sabellius eundem esse Patrem et Flium, ex Evangelio Ioannis, Ego et Pater unum sumus. Arriani creaturam Christum dicunt, et Patri inaequalem, ex Ioannis verbis, Pater maior me est. Alii dissimilem Patri, ex illo: De die autem et hora nemo scit, neque Angeli in caelis, neque Filius, nisi Pater solus. Alii tenebras coaevas Deo dixerunt, quia in Genesi post noctem dies coepta sit. Alii Mathusalem post diluvium vixisse, et sic non tantum sunt octo animae reservatae. Haec et alia plurima ex divinis libris male intellectis hauserunt haeretici: non tamen propterea

stulta. Decentissimum est mysticis Scripturarum eloquiis sacram et abstrusam caelestium spirituum veritatem arcanis velamentis et sacratissimis signis occultare. Dionys. Caelestis Hierarch. cap. 2.

EXPLICATIO. Non enim omnes sacri sunt, neque iuxta Scripturae sententiam omnium scientia est. Nempe enimque informibus figuraque carentibus, figurae admoveantur dispensatione salutari, causa est infirmitatis nostrae ratio, quae conscendere ad celsiora, ac spiritualia contemplari sine adminiculis nequit, indiget propriis et de sua

velle gentibus iudicanda proponit. Nec solum homines ipsos vel laudabiles vel vituperabiles intimans: verum etiam quaedam in vituperabilibus laudanda, et in laudabilibus vituperanda non tacet. Augustinus 22. contra Faustum, cap. 66.

EXPLICATIO. Neque enim, quia vituperabilis homo erat Saul, ideo non est laudabile factum eius, quod gustatum de anathemate tam diligenter scrutatus, tam severe vindicare conatus est, obediens Deo, qui hoc fieri prohibuerat: vel quod Pythones et ventriloquos de regno suo delevit. Aut quia laudabilis erat David,

Sicut et alibi Moyses dicit, Interroga patres tuos, et annunciabunt tibi: presbyteros tuos et dicent tibi. Profunditas mysteriorum atque iudiciorum Dei non est per quirenda. Ambrosius de vocatione gentium lib. 1, cap. 4.

EXPLICATIO. Neque sapientiores aut scientiores beatissimo Apostolo sumus, qui cum de gratiae potentia disputaret, magnorum mysteriorum ingressus arcanum, iis quae impossibile erat enarrare, succubuit. Cum enim dixisset, Nolo vos ignorare, fratres mysterium hoc, ut non sitis vobisipsis sapientes, quia caecitas

quia oportebat eum mori pro populo et gente. Tamen illi cum viderant, populum post eum ire, dixerunt: Quando morietur, et peribit nomen eius? Id est, cum occiderimus eum, iam nomen eius non erit in terra, neque seducet aliquos mortuus. Mortuus est, et non periit nomen eius: sed seminatum est nomen eius. Glorificato ergo Domino nostro Iesu Christo, coeperunt multo magis, multoque numerosius credere in illum, et coeperunt membra eius audire, quod caput audiebat Hinc ergo Diabolus persecutiones in

illius, cum quo agitur: quae tamen ad hoc inferuntur a bono et docto homine, ut in his erubescens illo cuius errorem consequuntur, eundem relinquat errorem: quia si in eodem manere voluerit, necesse est, ut etiam illa quae damnat, tenere cogatur. Non enim vera inferebat Apostolus, cum diceret: Neque Christus resurrexit. Et illa alia: Inanis est praedicatio nostra: inanis est et fides nostra. Et deinceps alia, quae omnino falsa sunt: quia et Christus resurrexit: et non erat inanis praedicatio eorum, qui hoc annunciabant: nec fides eorum, qui hoc credebant. Sed ista falsa verissime

enim vel syllabi vel articulus est in sacris Literis, in cuius profundo non sit grandis quispiam thesaurus. Proinde nobis opus est, divina gratia ducamur. Et Spiritu sancto illustrati, eloquia divina adeamus. Neque opus habet divina Scriptura hominum sapientia, ut intelligatur: sed revelatione Spiritus, ut hausto inde vero sensu, magnum nobis hinc lucrum accrescat. Sacra scriptura cohaeret sibi tota. Chrysost. in Marc. Homil. 4.

EXPLICATIO. Quia ab uno

EXPLICATIO. Sunt homines quidam, qui postea quam sacros Libros in manus sumpserunt, deinde repererunt vel annorum numerum, vel nomina recensionum: ilico praetercurrunt, et incusantibus respondent: Nomina tantum sunt, neque quicquam habent utilitatis. Quid ais? Deus loquitur, et tu audes dicere, Nulla est dictorum utilitas? Hieronymus in cap. 3. epist. ad Ephes. Singuli, inquit, sermones, syllabae, apices et puncta, in divinis Scripturis plena sunt se nsibus. Sacrae scripturae locus

Scripturis vera aliquando tacentur, non mentiendo, sed tacendo. Augustinus contra mendacium ad Consentium, cap. 10.

EXPLICATIO. Quamvis enim omnis qui mentitur, velit celare quod verum est: non tamen omnis qui vult quod verum est celare, mentitur. Neque enim mentitus est Dominus, ubi ait: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis illa portare modo. Vera tacuit, non falsa locutus est. Quibus veris audiendis eos minus idoneos iudicavit. Mos est sacrae Scripturae, futurorum veritatem in typis praemittere. Hieronymus super Danielem,

est sacrae Scripturae, futurorum veritatem in typis praemittere. Hieronymus super Danielem, capite 10.

EXPLICATIO. De Domino salvatore in septuagesimoprimo Psalmo dicitur, qui praenotatur Salomonis: et omnia quae de eo dicuntur, Salomoni non valent convenire. Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque

Danielem, capite 10.

EXPLICATIO. De Domino salvatore in septuagesimoprimo Psalmo dicitur, qui praenotatur Salomonis: et omnia quae de eo dicuntur, Salomoni non valent convenire. Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque omnes gentes magnificaverunt eum. Ex parte autem et quasi in umbra et imagine

in septuagesimoprimo Psalmo dicitur, qui praenotatur Salomonis: et omnia quae de eo dicuntur, Salomoni non valent convenire. Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque omnes gentes magnificaverunt eum. Ex parte autem et quasi in umbra et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur.

dicitur, qui praenotatur Salomonis: et omnia quae de eo dicuntur, Salomoni non valent convenire. Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque omnes gentes magnificaverunt eum. Ex parte autem et quasi in umbra et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur. Salomonem igitur et caeteros sanctos in

omnia quae de eo dicuntur, Salomoni non valent convenire. Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque omnes gentes magnificaverunt eum. Ex parte autem et quasi in umbra et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur. Salomonem igitur et caeteros sanctos in typum adventus sui praemisit.

Neque enim permansit ille cum sole, et ante lunam generationis generationum: neque dominatus est a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum: neque omnes gentes servierunt ei: neque ante solem permansit nomen eius: neque benedictae sunt in ipso omnes tribus terrae: neque omnes gentes magnificaverunt eum. Ex parte autem et quasi in umbra et imagine veritatis in Salomone praemissa sunt, ut in Domino salvatore perfectius implerentur. Salomonem igitur et caeteros sanctos in typum adventus sui praemisit. Apertis sacrarum Literarum testimoniis, probandum

Infinita proculdubio sunt mysteria Dei, quae non est fas, utile, aut etiam possibile nos homines nosse. Quare vetat Paulus sapere supra id quod scriptum est, sed tantum ad sobrietatem. In Scriptura sacra quaedam cum non sint, dicuntur tamen: alia cum sint, non dicuntur: alia neque sunt, neque dicuntur: alia denique et sunt, et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.

EXPLICATIO. Horum exempla sunt, Deus cum affectibus non sit obnoxius, sacra tamen Scriptura irasci illum, dormire, sedere, ambulare dicit. Ergo totum hoc genus

Infinita proculdubio sunt mysteria Dei, quae non est fas, utile, aut etiam possibile nos homines nosse. Quare vetat Paulus sapere supra id quod scriptum est, sed tantum ad sobrietatem. In Scriptura sacra quaedam cum non sint, dicuntur tamen: alia cum sint, non dicuntur: alia neque sunt, neque dicuntur: alia denique et sunt, et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.

EXPLICATIO. Horum exempla sunt, Deus cum affectibus non sit obnoxius, sacra tamen Scriptura irasci illum, dormire, sedere, ambulare dicit. Ergo totum hoc genus cum non sit,

sancto eius? Vide caput de interrogatione et responsione. Libri quidam sacrae Scripturae sui autoris nomen habent, quidam non habent. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1.

EXPLICATIO. Moyses libris quinque a se scriptis nusquam nomen suum addidit, neque qui illum subsecuti, quae post illum gesta sunt, scripsere. Sed neque Matthaeus neque Iohannes, non Marcus, non Lucas. At beatus Paulus ubique epistolarum suarum nomen suum praeponit. Quid ita? Quod illi

Libri quidam sacrae Scripturae sui autoris nomen habent, quidam non habent. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1.

EXPLICATIO. Moyses libris quinque a se scriptis nusquam nomen suum addidit, neque qui illum subsecuti, quae post illum gesta sunt, scripsere. Sed neque Matthaeus neque Iohannes, non Marcus, non Lucas. At beatus Paulus ubique epistolarum suarum nomen suum praeponit. Quid ita? Quod illi quidem praesentibus scribebant, atque supervacanea illis erat

Scripturae sui autoris nomen habent, quidam non habent. Chrysost. in epist. ad Rom. Homil. 1.

EXPLICATIO. Moyses libris quinque a se scriptis nusquam nomen suum addidit, neque qui illum subsecuti, quae post illum gesta sunt, scripsere. Sed neque Matthaeus neque Iohannes, non Marcus, non Lucas. At beatus Paulus ubique epistolarum suarum nomen suum praeponit. Quid ita? Quod illi quidem praesentibus scribebant, atque supervacanea illis erat praesentiae suae

in nobis operante, fecerimus: ita recte dicitur requiescere, cum eius munere requiescimus. Hoc quidem recte intelligimus, quia et verum est, et non magna intentione indiget, ut videamur ita dicere, requiescere Deum, cum nos requiescere facit: sicut dicitur cognoscere, cum efficit, ut cognoscamus. Neque enim Deus tempora liter cognoscit, quod antea non noverat, et tamen dicit ad Abraham: Nunc cognovi, quoniam times Deum. Ubi quid aliud accipimus, nisi, nunc feci, ut cognosceretur? Et hoc locutionis modo arbitror dictum illud ab Apostolo: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei, in quo

cognoscit, quod antea non noverat, et tamen dicit ad Abraham: Nunc cognovi, quoniam times Deum. Ubi quid aliud accipimus, nisi, nunc feci, ut cognosceretur? Et hoc locutionis modo arbitror dictum illud ab Apostolo: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei, in quo signati estis in die redemptionis. Neque enim ipsa Spiritus sancti, qua est, quicquid est, substantia contristari potest, cum habeat aeternam atque incommutabilem beatitudinem, magisque sit ipsa aeterna et incommutabilis beatitudo. Sed quia ita in sanctis habitat, ut eos impleat charitate, qua necesse est, ut homines ex tempore

antefertur. David primus in Psalmis promissa caelestia, aut poenas ignis aeternas manifestis verbis ennunciavit. Ruperti Abbatis super Oseae cap. 7.

EXPLICATIO. Apud Mosen fere nusquam invenies promissiones Paradisi vel regnum Dei, neque comminationes inferni nominibus manifestis, praeter locum unum, in cantico Deuteronomii, ubi sic dicit: Ignis accensus est in ira mea, et ardebit usque ad inferni novissima. Omnia clausa sunt sub figuris. Et bona quidem aeterna sub nomine terrae Canaan, terrae quasi lacte et melle manantis:

Evangelio Thaddaeus dicitur: multaque alia quae ad exemplum horum pertinent. Ipse sibi de omnibus Scripturis Lector poterit congregare. Prophetae et intelligebant et sciebant, quae prophetabant. Hieronymus in prooemio Comment. in Esaiam.

EXPLICATIO. Neque enim, ut Montanus cum insanis feminis somniat, Prophetae in ecstasi sunt locuti, ut nescirent quid loquerentur, et cum alios erudirent, ipsi ignorarent, quid dicerent. De quibus Apostolus ait; Nescientes quae loquantur, neque de quibus affirmant: sed, iuxta Salomonem, qui loquitur in

Comment. in Esaiam.

EXPLICATIO. Neque enim, ut Montanus cum insanis feminis somniat, Prophetae in ecstasi sunt locuti, ut nescirent quid loquerentur, et cum alios erudirent, ipsi ignorarent, quid dicerent. De quibus Apostolus ait; Nescientes quae loquantur, neque de quibus affirmant: sed, iuxta Salomonem, qui loquitur in Proverbiis, Sapiens intelligit quae profert de ore suo, et in labiis suis portabit scientiam, etiam ipsi sciebant, quid dicerent, si enim sapientes erant Prophetae, quod negare non possumus: et Moyses omni eruditus sapientia,

construere, requisisset, ilico respondit: Omne quod est in corde tuo, vade et fac, quia Dominus tecum est. De quo illic statim subditur: Factus est sermo Domini ad Nathan, dicens: Vade, et loquere ad servum meum David: Haec dicit Dominus Deus, Nunquid tu aedificabis mihi domum ad habitandum? Neque enim habitavi in domo, ex die qua eduxi filios Israel de terra Aegypti, usque in diem hanc. Et paulo post: Cum completi fuerint dies tui, et dormieris cum Patribus tuis, suscitabo semen tuum post te, quod egredietur de utero tuo, et firm abo regnum eius, ipse aedificabit domum nomini meo.

consiliis et suis sermonibus contradixit: quia quod de suo spiritu dixerat, falsum fuisse deprehendit. Hieronymus in 5. Comment. in Esaiae, cap. 21: Prophetae, inquit, ideo obscuri sunt, quia personae in his plurimae commutantur. Et in prooemio decimi Comment. in Esat. Neque enim simplex a Prophetis historia et gestorum ordo narratur, sed aenigmatum plena sunt omnia, aliudque in verbis sonant, aliud tenetur in sensibus: ut quae aestimaveris plana et inoffensa currere lectione, sequentium rursum obscuritatibus involvantur. Prophetarum varii sunt gradus.

Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? cum ea non quasi transacta meminisset, sed ventura prospiceret. Tale etiam illud est: Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. et hic non dixit, Divident sibi vestimenta mea, et super vestem meam mittent sortem. Neque tamen de his verbis quisquam calumniatur, nisi qui non sentit varietatem istam figurarum in loquendo, nihil veritati rerum minuere, et plurimum afferre affectibus animorum. Et Apostolus dixit: Nunquid non audierunt? In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum.

tamen nunquam. Theophylactus in epistolam 2 ad Corinth. et Rupertus Abbas in Michaeae capite 3.

EXPLICATIO. Visio, ait Theophilactus, spectandam rem praebet: revelatio vero profundiora denudat, quam res ipsa sit visa. Non erit, ait Dominus, augurium in Iacob, neque divinatio in Israel. Visionis vero nomen passim in Prophetis et aliis Sacrae scripturae libris legimus. Divinatio namque prophetia mendax est. Ubicunque in sacris Literis legimus, ad illum, vel ad illum factum esse verbum Domini, magnam sonat beatitudinem. Rupertus super Oseae

quem tu erudieris Domine. Suaviter enim, et magna cum deliciarum multitudine summam sapientiam discit ille, ad quem fit verbum Domini: quia videlicet hoc verbum lux vera est, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Et dum infulget humanae menti, repente illuminat, repente docet, neque in incertum aurem cordis adducit: sed ita certum reddit, ita quod videt pro constanti habet, ut non dubitet dicere: Quia verbum factum, inquam, quia certissimum futurum est, immutabiliter adimplendum est, et impossibile ut non fiat, quod futurum esse denunciat. Sicut in populo

reddit, ita quod videt pro constanti habet, ut non dubitet dicere: Quia verbum factum, inquam, quia certissimum futurum est, immutabiliter adimplendum est, et impossibile ut non fiat, quod futurum esse denunciat. Sicut in populo Iudaeorum multi olim prophetaverunt falso spiritu, quorum neque prophetiae nec scripta recepta sunt, ita et in Christianorum populo Evangelia plurimi scripserunt, quae ab Ecclesia non recepta. Luc. in praefatione sui Evangelii. Et Ambros. ibidem. EXPLANATIO. Pleraque nostrorum, quemadmodum veterum Iudaeorum, paribus et generibus

vescendum esse quibuslibet, alius autem, qui infirmus est, oleribus vescitur. Colossensibus autem non perinde iisdem de reb. sed maiore cum libertate ac fiducia. Itaque si mortui estis cum Christo ab elementis mundi, quid tanquam vivem tes in mundo, decretis tenemini? Ne tetigeris, ne gustaveris, neque contrectaveris. Quae omnia ipso pereunt abusu, non per honorem aliquem ad expletionem carnis. Cuius differentiae nullam aliam invenio causam, quam ipsum Epistolarum tempus. Initio indulgendum erat: postea autem non ita. Atque hoc identidem invenias, ipsum multis aliis locis factitantem. Hunc

causam, quam ipsum Epistolarum tempus. Initio indulgendum erat: postea autem non ita. Atque hoc identidem invenias, ipsum multis aliis locis factitantem. Hunc morem videre est et medium et magistrum observare Neque enim medicus cum iis, qui in morbi adhuc sunt initio, et iis qui ad valetudinis finem iam declinarint: neque magister cum discentibus ab initio pueris, et cum iis qui perfectiore doctrina indigeant, eandem ratione agit. Igitur aliis alia quadam causa et argumento adductus scribebat Paulus.

ipsum multis aliis locis factitantem. Hunc morem videre est et medium et magistrum observare Neque enim medicus cum iis, qui in morbi adhuc sunt initio, et iis qui ad valetudinis finem iam declinarint: neque magister cum discentibus ab initio pueris, et cum iis qui perfectiore doctrina indigeant, eandem ratione agit. Igitur aliis alia quadam causa et argumento adductus scribebat Paulus. Hoc ipsum declarat cum Corinthiis scribens, De iis autem, inquit, quae ad me scripsistis: tum Galatis statim ex

et caetera his similia, quae utique vocabula, Gentilium fabularum et causas et origines habent. Apostoli et Evangelistae aliquando veteris Testamenti adducunt testimonia, ut sensum, et non verba citent. Et tamen sermonum varietas spiritus unitate concordat, quamvis nec cum Septuaginta, neque cum Hebraeis verba conveniant. Hieronym. ad Pammachium de optimo genere interpretandi.

EXPLICATIO. In Matthaeo legimus Dominum praedicentem Apostolis fugam, et hoc ipsum Zachariae testimonio confirmantem: Scriptum est, ait, Percutiam pastorem, et

coniugii. refrenandam. Simplex doctrina est, quae de fide aut de moribus in praesenti tempore simpliciter auditorem instituit. Ideo vero eam hoc nomine vocamus, quia licet omnis Scriptura aliquid doceat: tamen sub aliis speciebus, quas prius exposuimus, etiam aliud agit: haec autem neque historiam texit, neque prophetiam, neque proverbialiter loquitur, sed tantummodo simpliciter docet. Ad simplicem autem doctrinam referri potissimum Epistolae novi Testamenti. Etsi vero in illis etiam reliquae tractationes reperiantur: tamen non obtinent in eis scriptis

Simplex doctrina est, quae de fide aut de moribus in praesenti tempore simpliciter auditorem instituit. Ideo vero eam hoc nomine vocamus, quia licet omnis Scriptura aliquid doceat: tamen sub aliis speciebus, quas prius exposuimus, etiam aliud agit: haec autem neque historiam texit, neque prophetiam, neque proverbialiter loquitur, sed tantummodo simpliciter docet. Ad simplicem autem doctrinam referri potissimum Epistolae novi Testamenti. Etsi vero in illis etiam reliquae tractationes reperiantur: tamen non obtinent in eis scriptis principatum, sed accedunt

doctrina est, quae de fide aut de moribus in praesenti tempore simpliciter auditorem instituit. Ideo vero eam hoc nomine vocamus, quia licet omnis Scriptura aliquid doceat: tamen sub aliis speciebus, quas prius exposuimus, etiam aliud agit: haec autem neque historiam texit, neque prophetiam, neque proverbialiter loquitur, sed tantummodo simpliciter docet. Ad simplicem autem doctrinam referri potissimum Epistolae novi Testamenti. Etsi vero in illis etiam reliquae tractationes reperiantur: tamen non obtinent in eis scriptis principatum, sed accedunt solummodo principali

utique significat fuisse aliquid fluidum ac liquidum, id est aquas: quae ut solidatae ostenderentur, firmamentum vocatum est quod fiebat. Et rursus luminaria derivativa appellavit, quae quarto die facta sunt; ut ex lumine primo die operato facta monstraret. In his autem quae primo die facta sunt, neque aperte, neque subtili verbo factum aliquid declaratur ex altero. Nihil ergo post primum diem ostenditur ex non existentibus factum, nisi sola hominis anima, in quo hoc ad ostendendum: quia cum alia aut ex nihilo, aut ex iam factis facta sint, solus homo ex utroque componitur.

fuisse aliquid fluidum ac liquidum, id est aquas: quae ut solidatae ostenderentur, firmamentum vocatum est quod fiebat. Et rursus luminaria derivativa appellavit, quae quarto die facta sunt; ut ex lumine primo die operato facta monstraret. In his autem quae primo die facta sunt, neque aperte, neque subtili verbo factum aliquid declaratur ex altero. Nihil ergo post primum diem ostenditur ex non existentibus factum, nisi sola hominis anima, in quo hoc ad ostendendum: quia cum alia aut ex nihilo, aut ex iam factis facta sint, solus homo ex utroque componitur. Aliae

ex non existentibus factum, nisi sola hominis anima, in quo hoc ad ostendendum: quia cum alia aut ex nihilo, aut ex iam factis facta sint, solus homo ex utroque componitur. Aliae differentiae, quas creaturis asscribimus, sunt: quod ea quae primis sex diebus facta sunt, non naturaliter, neque ex similitudine provenerunt: reliqua vero quae fiunt naturaliter, ex divina definitione nascuntur, exceptis scilicet miraculis. Tertia differentia est, quod creaturarum aliquae, id est rationales, propter seipsas factae sunt, ut angele de homines: reliquae vero non propter se, sed

radiis mutuari. Quod si ita est, primo die factus est. Sed sapientius hoc Scriptura lumen quam ignem vocavit, ut ex meliore usu nomen acciperet. Septima creaturarum differentia est: quod omnia quae ex aliquo facta sunt, vel ex quibus aliqua facta sunt, corporea sunt. Incorporea autem, neque ipsa ex aliquo, neque ex ipsis facta sunt aliqua. Haec vero incorporea accipienda sunt, non sicut Deus incorporeus dicitur: eius enim comparatione nihil incorporeum est, sicut nec et immortale, nec invisibile. Alius enim modus est, quo haec verba soli divinitati conveniunt: alius, quo de

si ita est, primo die factus est. Sed sapientius hoc Scriptura lumen quam ignem vocavit, ut ex meliore usu nomen acciperet. Septima creaturarum differentia est: quod omnia quae ex aliquo facta sunt, vel ex quibus aliqua facta sunt, corporea sunt. Incorporea autem, neque ipsa ex aliquo, neque ex ipsis facta sunt aliqua. Haec vero incorporea accipienda sunt, non sicut Deus incorporeus dicitur: eius enim comparatione nihil incorporeum est, sicut nec et immortale, nec invisibile. Alius enim modus est, quo haec verba soli divinitati conveniunt: alius, quo de creaturis loquimur, sicut

ut paterfamilias: aut pro seipso, ut quilibet monachus vel egenus. Omnibus quidem aliis creaturis gubernatio convenit. Cunctis enim secundum suam naturam, velut prudentiam quandam creator indulsit: sicut legitur, Volui colligere filios tuos, sicut gallina pullos suos, et similia. Sed neque intentio Scripturae est de irrationabilibus subtiliter edocere: neque in ea proficientium est desiderium in his quaerendis tempus atterere. De accidentibus naturae. Cap. XX. De gubernatione mundi satis dictum est, nunc quae sint naturis

Omnibus quidem aliis creaturis gubernatio convenit. Cunctis enim secundum suam naturam, velut prudentiam quandam creator indulsit: sicut legitur, Volui colligere filios tuos, sicut gallina pullos suos, et similia. Sed neque intentio Scripturae est de irrationabilibus subtiliter edocere: neque in ea proficientium est desiderium in his quaerendis tempus atterere. De accidentibus naturae. Cap. XX. De gubernatione mundi satis dictum est, nunc quae sint naturis accidentia.

eventus, quatuor sunt. Quaedam enim in hac vita, 1 aut bona bonis, aut mala malis eveniunt: ut Abrahae prosperitas, Cain poena. 2 Aut contra, bona malis, et mala bonis: ut dives, qui in Evangelio usque ad mortem felix describitur: econtra Lazarus ulceribus atque egestate torquetur. 3 Aut certe neque his neque illis utralibet retributio: ut pro Ioseph vendito, nulla ultio fratribus irrogatur. Nec socer Moysi pro regendo populo consilium dans, licet laudetur a Deo, aliqua mercede donatur. Huius diversitatis causas dicimus. Ali quibus hic congrua rependuntur, ne mundus non

quatuor sunt. Quaedam enim in hac vita, 1 aut bona bonis, aut mala malis eveniunt: ut Abrahae prosperitas, Cain poena. 2 Aut contra, bona malis, et mala bonis: ut dives, qui in Evangelio usque ad mortem felix describitur: econtra Lazarus ulceribus atque egestate torquetur. 3 Aut certe neque his neque illis utralibet retributio: ut pro Ioseph vendito, nulla ultio fratribus irrogatur. Nec socer Moysi pro regendo populo consilium dans, licet laudetur a Deo, aliqua mercede donatur. Huius diversitatis causas dicimus. Ali quibus hic congrua rependuntur, ne mundus non putetor

probentur, et discant ea contemnere, quae vident indignis secum esse communia: bonis autem aeque accidunt mala. Aut utrique generi nulla hic compensationis imago conceditur, utalibi et iudicium, et plenam pro actibus retributionem certissime possimus cognoscere. 4 Modus quartus est: Cum ii, qui neque mali aliquid per se, neque boni gesserunt, bona participant: aut mala, ut infantes: aut forsitan neutra, ut sunt abortivi: de quorum et statu, et merito, causa subtilis, dubiusque tractatus est. De his quae ad futurum seculum pertinent. Cap. XXIII.

contemnere, quae vident indignis secum esse communia: bonis autem aeque accidunt mala. Aut utrique generi nulla hic compensationis imago conceditur, utalibi et iudicium, et plenam pro actibus retributionem certissime possimus cognoscere. 4 Modus quartus est: Cum ii, qui neque mali aliquid per se, neque boni gesserunt, bona participant: aut mala, ut infantes: aut forsitan neutra, ut sunt abortivi: de quorum et statu, et merito, causa subtilis, dubiusque tractatus est. De his quae ad futurum seculum pertinent. Cap. XXIII. Quoniam omnes

sive in principio ipsius incarnationis, sive incremento, sive in Baptismate, sive in miraculis, sive in doctrina, sive in resurrectione: ut est, Ponam spiritum meum super eum. et: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, et reliqua. 20 Aut diligentiam circa discipulos: ut est, Non dicet, neque clamabit, neque audiet quis in plateis vocem eius. 21 Aut sessionem eius super ium entum: ut est, Ne timeas filia Sion: ecce rex tuus venit sedens super pullum asinae. 22 Aut passiones vel sepulturam, causasque eorum: ut dicitur. Vidimus, et non habebat speciem neque decorem: sed species eius

ipsius incarnationis, sive incremento, sive in Baptismate, sive in miraculis, sive in doctrina, sive in resurrectione: ut est, Ponam spiritum meum super eum. et: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, et reliqua. 20 Aut diligentiam circa discipulos: ut est, Non dicet, neque clamabit, neque audiet quis in plateis vocem eius. 21 Aut sessionem eius super ium entum: ut est, Ne timeas filia Sion: ecce rex tuus venit sedens super pullum asinae. 22 Aut passiones vel sepulturam, causasque eorum: ut dicitur. Vidimus, et non habebat speciem neque decorem: sed species eius inhonorabilis,

discipulos: ut est, Non dicet, neque clamabit, neque audiet quis in plateis vocem eius. 21 Aut sessionem eius super ium entum: ut est, Ne timeas filia Sion: ecce rex tuus venit sedens super pullum asinae. 22 Aut passiones vel sepulturam, causasque eorum: ut dicitur. Vidimus, et non habebat speciem neque decorem: sed species eius inhonorabilis, inferior omnibus hominibus. et rursus: Homo in plagis, et sciens ferre humilitatem: quia aversa facies eius, et dehonestata est, et ad nihilum reputatus: ipse peccata nostra portat, et pro nobis dolet: et nos putavimus eum esse in dolore, et inplaga,

Omnes praedictiones de solo Salvatore, duobus modis solemus accipere. 1 Quaedam enim ita in ipsius personam praedicta sunt, ut aliis convenire non possint: sicut legitur, Non deficiet princeps ex Iuds, neque dux ex foemore eius, donec veniat cui reposita sunt. 2 Quaedam vero sub alterius personae occasione dicuntur ad Christum, tamen intellectum respiciunt: ut, In te et semine tuo benedicentur omnes gentes. De praedictionibus ad vocationem gentium pertinentibus sub

sitis nos esse vocatos, et a Deo electos. Glos. Benefaciendo faciatis vos certos de praemio vestrae vocationis et electionis. Unde per bona opera quae facit homo, suae electionis potest habere certitudinem: non quidem scientiae, sed coniecturae, non rei, sed spei. Roman. 8, Certus sum, quod neque mors, neque vita, etc. haec ille. Observetur tamen simul, quod in Graeco non sit, Per bona opera, in praedicto Petri loco. DE PARTIBUS ORATIONIS, TRACTATUS III.

esse vocatos, et a Deo electos. Glos. Benefaciendo faciatis vos certos de praemio vestrae vocationis et electionis. Unde per bona opera quae facit homo, suae electionis potest habere certitudinem: non quidem scientiae, sed coniecturae, non rei, sed spei. Roman. 8, Certus sum, quod neque mors, neque vita, etc. haec ille. Observetur tamen simul, quod in Graeco non sit, Per bona opera, in praedicto Petri loco. DE PARTIBUS ORATIONIS, TRACTATUS III.

tenebras dilexisse. Quare id quod hic in inferiore gradu ponitur, simpliciter negative accipi debet, perinde ac si dixisset: Sed homines dilexerunt tenebras, et lucem odio habuerunt. Sic Luc. 18 dicit Dominus: Descendit publicanus magis iustificatus in domum suam, quam Pharisaeus: cum Pharisaeus neque parum neque multum sit iustificatus, et omnium iustificatorum eadem sit quantitas aut modus iustificationis. Qui locus itidem sic accipi debet, ac si dixisset Dominus: Et descendit publicanus in domum iustificatus, Pharisaeus autem in suis peccatis haesit securus, sine Dei gratia. Sic et

Quare id quod hic in inferiore gradu ponitur, simpliciter negative accipi debet, perinde ac si dixisset: Sed homines dilexerunt tenebras, et lucem odio habuerunt. Sic Luc. 18 dicit Dominus: Descendit publicanus magis iustificatus in domum suam, quam Pharisaeus: cum Pharisaeus neque parum neque multum sit iustificatus, et omnium iustificatorum eadem sit quantitas aut modus iustificationis. Qui locus itidem sic accipi debet, ac si dixisset Dominus: Et descendit publicanus in domum iustificatus, Pharisaeus autem in suis peccatis haesit securus, sine Dei gratia. Sic et Matth. 10,

5, Scripsi vobis: ponitur bis, quod aliqui non male in praesenti exponunt. Hac Enallage praeteriti pro praesenti etiam Graeci interdum uti solent. 19 Sic et futurum aliquando praesens tempus includit. Psal. 3, Non timebo a decem millibus populi: quasi dicat, Te fretus neque iam timeo, neque in posterum timebo. Psal. 22, Clamabo de die, et non exaudies: id est, clamo, nec tamen exaudis. 20 Praeteritum pro futuro creberrime in prophetiis ponitur. Esa. 9, Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa.

ponitur bis, quod aliqui non male in praesenti exponunt. Hac Enallage praeteriti pro praesenti etiam Graeci interdum uti solent. 19 Sic et futurum aliquando praesens tempus includit. Psal. 3, Non timebo a decem millibus populi: quasi dicat, Te fretus neque iam timeo, neque in posterum timebo. Psal. 22, Clamabo de die, et non exaudies: id est, clamo, nec tamen exaudis. 20 Praeteritum pro futuro creberrime in prophetiis ponitur. Esa. 9, Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: pro, nascitur et dabitur. Esa. 60, Venit lux

subitam mutationem personarum aut Grammaticarum, aut (ut ita dicam) comicarum seu realium, numerorum, aut vocum, decipiamur, ac putemus res ipsas commutari. Sic etiam modorum ac temporum fiunt crebro subitae mutationes. 1. Cor. 10, primum dicit, Non esse nos cupidos: mox, Ne sitis: Paulo post, Neque scortemur: et denique, Non murmurate. Latini haec omnia uno modo, tempore ac persona protulissent. 57 In colloquiis persona loquens multum tertia persona utitur: ut, Filius hominis vadit, sicut de eo scriptum est, etc. Sic et Caesar in Commentariis suis, de se in

camelum, pro, excolatis et devoratis. Ponitur et pro praesenti optativi ac coniunctivi, aliquando etiam pro imperfecto. Gen. 4, Vox sanguinum clamantium ad me, id est, clamat et accusat te. Ion. 1, Sciebant quod a facie Domini fugiens ipse, quia dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra

Propter superbiam impii patietur miser: id est, quousque abscondes te, et quousque patietur miser? 4 Negatio nec, non, et aliae voces declinabiles et indeclinabiles semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut, Gene. 19, Et nescivit, cum iaceret ut surgeret, id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Psal. 1, Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro, neque peccatores. Psal. 9, Non in seculum erit in oblivionem pauper, patientia pauperum peribit in seculum. Idem non raro et in

impii patietur miser: id est, quousque abscondes te, et quousque patietur miser? 4 Negatio nec, non, et aliae voces declinabiles et indeclinabiles semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut, Gene. 19, Et nescivit, cum iaceret ut surgeret, id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Psal. 1, Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro, neque peccatores. Psal. 9, Non in seculum erit in oblivionem pauper, patientia pauperum peribit in seculum. Idem non raro et in declinabilibus partibus

declinabiles et indeclinabiles semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut, Gene. 19, Et nescivit, cum iaceret ut surgeret, id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Psal. 1, Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro, neque peccatores. Psal. 9, Non in seculum erit in oblivionem pauper, patientia pauperum peribit in seculum. Idem non raro et in declinabilibus partibus servandum est. 5 De negatione praeposita aut postposita signo universali dictum est alibi, quod variet a consuetudine

aut repetenda, seu subintelligenda sunt: ut ex se quenti regula et exemplis patet. 33 Nam negationes, nec, non, et aliae indeclinabiles, tametsi et declinabiles voces semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut Genes. 19, Et nescivit cum iaceret et surgeret: id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Proverb. 25, Comedere multum mellis, non est bonum. Sic et scrutari gloriam gloria, scilicet non est gloriosum. Hic simul deest particula inchoans similitudinem, Sicut. Psal. 1. Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in

subintelligenda sunt: ut ex se quenti regula et exemplis patet. 33 Nam negationes, nec, non, et aliae indeclinabiles, tametsi et declinabiles voces semel positae, saepe in pluribus membris repetendae sunt: ut Genes. 19, Et nescivit cum iaceret et surgeret: id est, neque cum iaceret, neque cum surgeret. Proverb. 25, Comedere multum mellis, non est bonum. Sic et scrutari gloriam gloria, scilicet non est gloriosum. Hic simul deest particula inchoans similitudinem, Sicut. Psal. 1. Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro,

neque cum surgeret. Proverb. 25, Comedere multum mellis, non est bonum. Sic et scrutari gloriam gloria, scilicet non est gloriosum. Hic simul deest particula inchoans similitudinem, Sicut. Psal. 1. Ideo non resurgent impii in iudicio, et peccatores in congregatione iustorum: pro, Neque peccatores. Et 9, Non in seculum in oblivionem erit pauper, patientia pauperum peribit in aeternum. i. non peribit. 34 Idem non raro et in declinabilibus fit. Proverb. 9, Corripiens derisorem accipit sibi ignominiam, et arguens impium propter maculam eius: subaudi, accipit sibi

deest nomen regens: Dan. 9, Desideriorum, subintellige, Vir desideriorum. Psal. 108, Et ego orationis, scilicet Vir. Aliquando contra nomen rectum deest. Isai. 51, Ebria non vini. iebria doloris ac moeroris. Psal. 74, Ne tradas bestiae, scilicet agri: neque coetui, scilicet hostium. 12 Inversae locutiones, ita ut nomen rectum regatur, et regens in genitivo ponatur, aliquande idem valent: ut Moyses dicit, Regnum sacerdotale, Exod. 19. et contra Petrus primae 2, Regale sacerdotium, sanguis Testamenti, et Testamentum in sanguine.

construitur, non vocis, sed sensus habita ratione. Rom. 9, Ut ostenderet divitias gloriae super vasa misericordiae, quos vocavit nos. ubi Quos, non proprie cum Metaphora vasa construitur, sed cum eo quod illa significant, cum hominibus electis, per vasa misericordiae significatis. Col. 2, Neque obtinens caput, ex quo totum corpus, etc. Caput in Graeco est feminini, Ex quo masculini: sed constructio respicit sensum, intelligens per caput ipsum Christum quem relativum refert. 24 Construitur aliquando relativum genere cum sequente, non cum antecedente voce.

et praeputium per fidem: tametsi hoc possis referre ad illum Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare. 7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem

tametsi hoc possis referre ad illum Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare. 7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim

referre ad illum Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare. 7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim mutat infinitivum

Hebraismum, quod futurum indicativo interdum exprimere oporteat per Soleo: et suum infinitivum: Iustificabit, id est, solet iustificare. 7 Modus quoque subito mutatur: ut 1 Corinth. 10, At non esse nos, etc. Neque estote idololatrae, neque scortemur, neque tentemus, neque murmurate. Ubi videmus primum esse infinitivum, postea imperativum, tertio coniunctivum πορνεύωμεν, postremo denuo imperativus, Murmurate. Sic 1 Thess. 5, Arbitrari eos charos, pacem habete cum eis. Ubi statim mutat infinitivum in imperativum.

tertia pro secunda: Afferesque mirrham, et offeret illam sacerdoti, Levit. 2, pro, offeres. Certe expelletur Cain, usquequo Assur captivum ducatte, Num. 24, pro, expelleris. Paululum visitavit te ira evis, neque novit multum admodum, Iob 35, pro, nosti. Dentes impiorum confregisti, Iehovae est salus, et super populum tuum benedictio tua: Psal. 3, pro, tua est salus. Tu illuminas lucernam meam, Deus meus illuminat tenebras meas, Psal. 18, pro, illuminas. Et sequenti

alias de sola earum potentia, alias de actu accipiuntur: quemadmodum etiam nulgo alias dicimus aliquem edere caseum, qui iam ipso opere et actu edit, alias qui solet aut potest edere eum. Dicimus aliquem non bibere vinum, eo sensu, quod iam non bibat: alias quod omnino bibere nequeat, neque soleat. Notant hanc Regulam etiam Pontificiae decretales, lib. 3. hisce verbis: Multa verba secundum communem usum loquendi non ad actum, sed ad aptitudinem referuntur. De qua re alibi prolixius actum est. 6 Alias secundum rei veritatem, idque exactam. Ioan. 8, Si ego de meipso

iam complura huius generis dicta sint, quae hisce studiosus lector utiliter adiunget. Prima igitur Regula haec sit: Praeclare dicit Hilarius lib. de Trin. 1. Optimus enim lector est, qui dictorum intelligentiam expectat ex dictis potius, quam imponat, et retulerit magis quam attulerit, neque cogat id videri dictis contineri, quod ante lectionem praesumpserit intelligendum. Cum itaque de reb. Dei erit sermo, concedamus cognitionem sui Deo, dictisque eius pia veneratione famulemur. Videndum igitur iterum atque iterum est, ut ex Scriptura discamus, quid nobis sentiendum aut docendum

etiam paulo post vocatur primogenitus ex mortuis, id est, resuscitatus ante omnes alios mortuos, itidem non propriissime accepta hac voce. Non semper ergo exactissime vocabularibus congruunt, quod etiam in aliis linguis non raro usuvenit. Refetantur sane haec sequentia ad Catachresin: neque enim nunc occurrit, quo rectius referri possint. Versores crebro voces Hebraeas non ita vertunt, ut eo loci accipiuntur, sed ut plerunque ac maxime usitate. Hoc vero idem est quod retinere Hebraismum, ut

autem forte inde venit, quod scriptor tantum de suo illo aut sibi proposito tempore vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque ad

forte inde venit, quod scriptor tantum de suo illo aut sibi proposito tempore vult aliquid determinare, nihil plane de ulteriore solicitus. Eandem naturam aliquando induunt etiam excludentes sententiae. 1. Sam. 15, Samuel non vidit Saulem usque ad diem mortis. id est, neque ante, neque post. Isa. 46, Usque ad senectam ego ipse, et usque canos portabo, id est eousque, et etiam postea semper. Matth. 26, Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, etc. id est, nunquam amplius vinum bibam. Matth 28, Ego vobiscum sum usque ad consummationem

in pauperes, qui sunt Ierosolymis. Placuit. n. et debitores eorum sunt. Non ita multum ab hisce differt EPANALEPSIS, quam Donatus ait accidere, cum eadem vox et initio et in fine versus ponitur, et ceu resumitur initium. Psal. 83, Deus quis est similis tibi? ne taceas, neque conquiescas Deus. Phil. 4, Gaudete in Domino semper, iterum dico gaudete. Epanalepsin etiam vocant, cum ob interposita aliqua, aut verborum multitudinem, vel alioqui prolixitatem prioris membri, eius initium longius distat, quam ut commode ei sequentia adiungi queant. Ideoque initium illud

in ea, nunc autem homicidae. Talis contentio, aut per antithesin amplificatio prolixa est. Isa. 43, Non adduxisti ad me pecora holocaustorum tuorum, nec sacrificiis tuis honorasti me: nec ego feci te servire in oblatione Mincha, nec laborare te feci in thure. Non emisti mihi pro pecunia calamum, neque adipe sacrificiorum tuorum inebriasti me: sed fecisti me servire in peccatis tuis, et fecisti me laborare in iniquitatibus tuis, etc. Sic amplificat per contentionem Paulus beneficium Christi, quod cum adhuc impii et inimici essemus, pro iniustis ac impiis sit mortuus, cum vix

ipsi salus in Deo eius. Col. 2, Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet. Hos. 13, Qui sacrificant hominem, vitulum osculabuntur. Sic Ps. 75, Ne loquamini in collo superbo, Quod neque ab ortu, neque ab occasu, neque e deserto: id est, nihil est nobis ex ullo loco periculi. Sunt vero aliquando obscurae quaedam Mimeses, aut etiam tantum allusiones ad aliena dicta, quas animadvertere plurimum facit ad intelligendum verum Scripturae sensum: ut cum Iudaei Ioan. 7

Deo eius. Col. 2, Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet. Hos. 13, Qui sacrificant hominem, vitulum osculabuntur. Sic Ps. 75, Ne loquamini in collo superbo, Quod neque ab ortu, neque ab occasu, neque e deserto: id est, nihil est nobis ex ullo loco periculi. Sunt vero aliquando obscurae quaedam Mimeses, aut etiam tantum allusiones ad aliena dicta, quas animadvertere plurimum facit ad intelligendum verum Scripturae sensum: ut cum Iudaei Ioan. 7 dicunt, Novimus

2, Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet. Hos. 13, Qui sacrificant hominem, vitulum osculabuntur. Sic Ps. 75, Ne loquamini in collo superbo, Quod neque ab ortu, neque ab occasu, neque e deserto: id est, nihil est nobis ex ullo loco periculi. Sunt vero aliquando obscurae quaedam Mimeses, aut etiam tantum allusiones ad aliena dicta, quas animadvertere plurimum facit ad intelligendum verum Scripturae sensum: ut cum Iudaei Ioan. 7 dicunt, Novimus unde hic sit.

Sic Germani quoque dicunt, Er will nichts darvon wissen: i. fingit se esse innocentem. Tale est et illud Esa. 53, Noticia sui iustificabit multos, id est, noticia fidente, et simul suo merito. Ier. 2, Tenentes legem non noverunt me. Ioan. 16, Haec facient vobis, quia non noverunt patrem neque me: ubi non de noticia, qualem diaboli et impii habent, loquitur: sed de viva ac salutari, nempe quae simulamat Deum, eumque timet, nec multum diversa est locutio Pauli 2 Cor. 5, Neminem novi, id est, ex nullo pendeo, nulli confido. Verbum Heemin, credere, hac eadem figura saepe

quasi Deus nihilo indigere videtur. Hinc divites in Scripturis appellantur in malam partem, elati, inflati, superbi, abundantes flatu suo, qui sese beatos aestimant, cum fruuntur bonis huius mundi, aut qui sibi nihil iustitiae deesse putant: quemadmodum Pharisaeus, de quo in Evangelio. Et ideo neque esuriunt neque sitiunt iustitiam, aestimantes sese non indigere vero pane, qui est Christus, tentantes se fieri iustos suis viribus, suisque meritis et operibus. Econtrario pauperes spiritu appellantur. 4 Haec diligentia cum in omnibus aliis vocabulorum significatis, praesertim

nihilo indigere videtur. Hinc divites in Scripturis appellantur in malam partem, elati, inflati, superbi, abundantes flatu suo, qui sese beatos aestimant, cum fruuntur bonis huius mundi, aut qui sibi nihil iustitiae deesse putant: quemadmodum Pharisaeus, de quo in Evangelio. Et ideo neque esuriunt neque sitiunt iustitiam, aestimantes sese non indigere vero pane, qui est Christus, tentantes se fieri iustos suis viribus, suisque meritis et operibus. Econtrario pauperes spiritu appellantur. 4 Haec diligentia cum in omnibus aliis vocabulorum significatis, praesertim figuratis, probe

vero minime obnoxius est ullis affectibus) sed quod per tales locutiones ex nostris rebus sum ptas, multo clarissime, quae sit Dei bona malave seu irata erga nos voluntas, et quomodo eiusdem voluntatis effecta ad nos permanent, demonstretur. Incomprehensibilia namque sunt Dei opera et actiones: neque nos assequi aliquid de iis possemus, nisi sacra Scriptura iis uteretur loquendi de Deo formulis, quae rebus humanis propinquae sunt. Itaque Spiritui sancto Scripturarum authori placet propter captus nostri imbecillitatem nostro more balbutire, et blandius, humiliusque, quam maiestati tantae

erit tenebrosum. Ergo si lumen quod est in te, tenebrae fuerint, ipsae tenebrae quantae? id est, Sicut in corpore oculus sanus bene praelucet corpori, vitiatus autem male: sic mens recta ac illuminata, ac ad studium rerum caelestium inflammata, omnes hominis actiones, totamque vitam pie regit. Neque enim proprie corporis oculus simplex aut malus dicitur, sed animi. Sed haec sic inter se confunduntur, ut in cap. 23 Matthaei, ubi sic dicit: Vae vobis scribae et Pharisaei simulatores, qui poculi scutellaeque partem exteriorem purgatis, cum ea intus rapina intemperantiaque

linguis flagitat, sicut Plato dicit in fabulis et figmentis verisimiliter fingendum esse. Quare eorum, quae ita ratione Similis dicuntur, in expositione aut intellectu locorum ratio habenda non est: ut, Patientiam habe in me, reddam tibi omnia. Sic verisimile est homines erga homines loqui, neque enim audent simpliciter petere tanti crediti condonationem, quod in hac vita extremae impudentiae esse videretur, et non impetraretur. At coram Deo nihil tale dicere debemus petentes remissionem peccatorum, quod nos persolvere velimus. Hoc enim esset non agnoscere magnitudinem sui debiti,

impiorum. Vox Multus, adiicienda opulentiae, tribuitur hominibus habentibus opulentiam. Sic credo et illud Christi exponendum esse: Nonne vos pluris estis, quam passeres multi: pro, multo pluris estis quam passeres multi. Nisi quis pronomen Vos distributive intelligat, pro singuli vestrum. Neque enim multos homines cum multis passeribus confert, sed vel unum cum innumeris, vel vult infinitam esse distantiam aut praestantiam hominum prae brutis. Sic supra de Pronominibus dixi. Tale est illud Virgilii Eclo. 9. Usque ad aquam et veteris iam fracta cacumina fagi: pro, usque ad

Talia sunt et illa exempla Amos 9, Pertinget arans ad messorem, et calcans botros ad trahentem semen, pro, messor pertingit ad arantem: id est, tanta erit copia frumenti, ut eius collectio sit se extensura usque in autumnum, cum iam ad alterius anni proventus arandum et serendum esset. neque enim copiam laboris seu arationis promittit, quae facile haberi potest, sed copiam messis, quae diu occupabit agricolas. Ezech. 14, Sicut est iniquitas quaerentis, sic propheta erit. Dicendum potius, Sicut est iniquitas pseudoprophetae, sic consulentis eum. Non enim pseudoprophetae, sed

fuerant discipuli eius, et quod non introiisset cum discipulis suis Iesus in naviculam, sed soli discipuli eius abiissent: aliae vero supervenerunt naviculae a Tiberiade iuxta locum, ubi comederunt panem, postea quam gratias egisset Dominus. Cum ergo vidisset turba, quod Iesus non esset ibi, neque discipuli eius, ascenderunt et ipsi naviculas, et venerunt Capernaum, quaerentes Iesum. Et cum invenissent eum trans mare, dixerunt ei: Rabbi quando huc venisti? Respondit eis Iesus, et dixit, etc. Hic videmus, prius narrari, quod vulgus, reperta unica navicula prope

recte inter se distributis ac connexis eius membris. DE NEGATIONE ET AFFIRMATIONE. Negatio semel posita, etiam in sequentibus membris repetenda est: de qua re in Syncategorematibus dixi. Levit. 10, Et non moriemini, in totam synagogam irascetur: pro, neque in totam synagogam irascetur Deus. Non iurabis in nomine meo mendaciter, et pollues nomen Dei tui, Levit. 19, pro, nec pollues. Non enim sepulchrum confitebitur tibi, mors laudabit te. pro, neque mors laudabit te. Negatio geminata non affirmat, aut semet destruit, ut apud

qua re in Syncategorematibus dixi. Levit. 10, Et non moriemini, in totam synagogam irascetur: pro, neque in totam synagogam irascetur Deus. Non iurabis in nomine meo mendaciter, et pollues nomen Dei tui, Levit. 19, pro, nec pollues. Non enim sepulchrum confitebitur tibi, mors laudabit te. pro, neque mors laudabit te. Negatio geminata non affirmat, aut semet destruit, ut apud Latinos. Ex. 14, An quod non non essent sepulchra. Id multo magis fit in novo Testamento ob Graecam consuetudinem, quibus duae negativae intendunt negationem: tametsi et Latinis id aliquando usuvenit,

In hunc sensum Theologi solent docere, negativa Dei praecepta vehementiora esse, pluraque complecti affirmativis. Et Dialectici dicunt, negationem potentius tollere, quam affirmationem affirmare. Negatio, sicut et affirmatio, simul etiam suam antithesin complectitur: neque enim possibile est, contraria simul esse vera: quare negans unum contrarium, locum alteri relinquit. Sic in praeceptis Scriptura prohibens habere deos alienos, praecipit unum solum ac verum Deum coli: prohibens furtum, mendacium aut homicidium praecepit contraria opera ac virtutes.

quidem fuit in sese a patris voluntate, at non separata, sicut Iudaei imaginabantur: ut qui Christum non intelligerent esse ex Spiritu sancto conceptum, ideoque ab omni peccati labe purum. Sic cum Christus Matthaei 12 inquit: Quisquis locutus fuerit adversus Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc seculo, neque in futuro: stulte raciocinantur Papistae pro suo purgatorio, igitur alia peccata in futuro seculo remitti, cum simpliciter neget, et nihil ponat: sitque sensus, nunquam remittetur, ut ante praecessit, et Marcus exposuit, non remittetur in aeternum. Aliqua in

a patris voluntate, at non separata, sicut Iudaei imaginabantur: ut qui Christum non intelligerent esse ex Spiritu sancto conceptum, ideoque ab omni peccati labe purum. Sic cum Christus Matthaei 12 inquit: Quisquis locutus fuerit adversus Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc seculo, neque in futuro: stulte raciocinantur Papistae pro suo purgatorio, igitur alia peccata in futuro seculo remitti, cum simpliciter neget, et nihil ponat: sitque sensus, nunquam remittetur, ut ante praecessit, et Marcus exposuit, non remittetur in aeternum. Aliqua in genere affirmantur, et

tui pascunt oves in Sichem? Ios. 10, Nonne scriptum est hoc in libro? In hisce duobus exemplis interrogatio valet idem, quod simplex affirmatio aut narratio. Psal. 115, Quare dixerunt Gentes, ubi est Deus eorum? Marci 12, Nonne propterea erratis, quia nescitis Scripturas, neque potentiam Dei? Matth. 7, Nonne in nomine tuo prophetavimus? Ioan. 6, Nonne ego vos duo decim elegi, et unus vestrum est diabolus? 1. Cor. 10, Nonne fractio panis, participatio corporis Domini est? quasi dicat, omnino est. Consuetudo est Hebraeae linguae, ut habituri sermonem

delictum. Oportet haereses esse, ut, qui probati sunt, manifesti fiant. Malum coram te feci, ut iustificeris in sermonibus tuis. In huiuscemodi locutionibus coniunctio UT, non causam finalem, sed consecutionem aut eventum, seu sequelam designat: quemadmodum dicimus: ita evenit, ut putavi. Neque enim Deus homo est, ut agat poenitentiam. Venerunt dies eius, ut moreretur. Post haec factum est, ut moreretur. Praedictarum locutionum sensus est: Haec sic facta sunt, ut implerentur Scripturae. Lex ita subintravit, ut abundaret seu augmentum sumeret delictum: hoc est, ex lege subintrante

Ierem. 7, Non praecepi de sacrificiis. sed audi, Doctrina mea non est mea. id est principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium de me praebeo, testimonium meum non est verum. Tale et illud est, Nunquid curat Deus boves? 1. Cor. 9, id est, praecipue, potissimum, ut propter eos leges condat. Neque hic peccavit, neque parentes eius, Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent. In praeceptis et adhortationibus est in primis hoc genus Hyperboles usitatum. Ubi cum

praecepi de sacrificiis. sed audi, Doctrina mea non est mea. id est principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium de me praebeo, testimonium meum non est verum. Tale et illud est, Nunquid curat Deus boves? 1. Cor. 9, id est, praecipue, potissimum, ut propter eos leges condat. Neque hic peccavit, neque parentes eius, Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent. In praeceptis et adhortationibus est in primis hoc genus Hyperboles usitatum. Ubi cum homines sint nimium proni

ignoret, quid dextra largita sit: adeo etiam non ostentare ieiunium, ut contra ostentent delicatam vitam lotione faciei et unctione capitis. Ubi manifestae Hyperbolae sunt, eoque ad mediocritatem necessario reduci debent. Sic Luc. 14, Cum facis prandium, noli vocare fratres tuos consanguineos, neque vicinos tuos divites: sed voca pauperes, mutilos, claudos et caecos. Videtur Dominus simpliciter mandare, ne iis benefaciamus, qui nobis referre gratiam possunt, sed tantum iis, qui non possunt: cum illud

id est, ne nos nimium tentari, aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22, Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita ut succumbatis. Matth. 11, Venit Iohannes neque bibens neque comedens: id est, non multum comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos

ne nos nimium tentari, aut tentationibus vinci et opprimi permittas. Sic et Marc. 14. et Luc. 22, Orate, ne intretis in tentationem, scilicet valde ita ut succumbatis. Matth. 11, Venit Iohannes neque bibens neque comedens: id est, non multum comedens, seu tenuissime victitans. Venit filius hominis bibens et comedens: id est, satis liberaliter vivens, et perinde ut alii honesti homines communiter. Luc. 10, Nolite portare sacculum, et neminem in via salutaveritis: id est, ne patiamini vos aliis

mihi (sub. offertis) multitudinem victimarum vestrarum, etc. Isa. 1. Quod convocetis convocationem, non possum (sub, ferre) iniquitatem cum coetu, Isa. 1. Addidisti o Iehova, addidisti genti: glorificatus es: sub. ob beneficia, Isa. 26. Et ego quoque: non parcet oculus meus, neque miserebor, Ezech. 9. Ecce ego ad pugillos, etc. Ezech. 13. submissurus sum iram meam. Quomodo gaudebimus? tribum filii mei sprevit omne lignum, Ezech. 21. pro, quomodo gauderemus, cum tribum filii mei caedat et exterminet et spernet omne lignum? Haec, non ista, humilem

sed quod etiam sine illis nihilominus videretur necessarius sensus constitutus. Abundantes vero illae voces alias rem plenius exponunt, alias emphasin addunt, alias evidentiam faciunt. Abundanter saepe et verba et nomina quaedam ponuntur, cum tamen ea in aliis adiunctis inclusa sint, neque tamen carent sua emphasi et fructu: ut, Et aperuit os suum, et locutus est. Item: Voce mea clamabo ad Dominum. Item Gen. 13, Et levavit Loth oculos suos, et vidit planiciem circa Iordanem. Item aliquoties in Psalmis, Vocem precationis exaudivit. Exod. 15, Reduxit super eos aquas maris.

est in oculis ipsius feceris, et auscultaveris praeceptis eius, et custodieris omnia statuta eius: omnem infirmitatem, quam posui in Aegypto, non ponam in te. Deut. 13, Post Deum vestrum ibitis, ipsum timebitis, praecepta eius observabitis, voci eius obedietis, ipsum coletis, et ei adhaerebitis. Neque tamen haec congeries aut inculcatio inutilis est, quin potius humanae ruditati ac stupori rerumque magnitudini ac necessitati prorsus necessaria. Ad Pleonasmum etiam referri posset, quod crebro in Prophetis, crebrius vero in Psalmis eadem sententia bis, aliquando etiam ter, iam

quod adeo doleat reiectionem Israelitarum, ut suo exitio optet eos liberare, magisque tantae gentis salutem quam propriam optet. Huc referri posset et illud dictum de Helia, 1 Reg. 19, Helias in virtute illius cibi ambulavit 40 diebus, et 40 noctibus. Ambulare coniungitur proprie cum diebus, neque enim noctu iter fecit: sed noctibus nihilominus eodem cibo sustentatus est. Videndum ergo quod verbum cum quo et quatenus coniungendum sit. Huius vero admonitionis de vigilanti iudicio, quae nam res aut voces, quibus et quatenus, in una sententia connectendae sint, ideo in hac

aut per ignorantiam, et quasi invitos voluntatem Dei executos esse. Sensus ergo est, quasi dicat Apostolus: Persecutores nefario animo conspirarunt in necem Iesu, eamque etiam tandem scelerate peregerunt. Quam mortem ipsemet etiam Deus dudum ordinaverat, ac tandem ad eventum produxit. Verum Iudaei neque sciverunt hoc consilium, nec in hoc Deo obedire sunt conati. Ita duplex dubium per hanc distinctionem substantiae et accidentis in hoc loco solvitur. Alterum qui fiat; quod cum tum Deus, tum Iudaei voluerint procuraverintque Christum interfici, tamen Dei factum est sanctissimum,

praesertim rudiorem simul, ut ita dicam, in aures intellectumque eius effusa, obruit et confundit, ut omnia subito apprehendere et expendere non possit. Quare hoc genus sermonis aut tractationis rerum perspicere, notumque imperitioribus, quoad fieri omnino potest, efficere, utile fuerit. Neque tamen hic tantum communis ista ruditas obstaculo est, sed etiam contraria aliorum scriptorum et linguarum consuetudo, quae plerunque paucas res magna verborum copia dilatant. Quare ob summam huius linguae peregrinitatem ac diversitatem ab aliis etiam literati minus eam feliciter intelligere

autem verissime dicit Cicero, aures plenas sententias, plenumque sermonem requirere, eoque vel tenui, vel brevi offendi: tamen etiam contra illud Horatianum non minus verum est:
Est brevitate opus, ut currat sententia, neu se
Impediat verbis, lassas onerantibus aures. Neque vero tantum aures onerantur, sed etiam intellectus ipse perturbatur illa tanta multitudine rerum ac verborum, ut nec percipere, nec meminisse, nec ratiocinando complecti omnia quae audit, possit. Est igitur quidem, ut dixi, omnibus linguis iste mos plures sensus ac res in unum

vobis vel utilissimum sit. Nam quod is unus omnia et arcana et aperta moderatur, ac simul et dux est et dominus, et quaestor, et ipse ubique adest exercitui, ad res bellicas celeriter et tempestive conficiendas, multum quidem valet: sed pacificationi quam cum Olynthiis facere cupit, adversatur. Neque enim obscurum est Olynthiis, hoc agi bello, non existimationem suam, non agri partem, sed excidium patriae, et servitutem. Tali igitur expolitione aut expositione plurimum utuntur Hebraei, in qua uti dictum est, primum aliquid paucis verbis dicitur, postea illud idem copiosius

et ira, etc. Galat. 6. Propositio: Quicquid enim seminaverit, hoc et metet. Expolitio: Nam qui seminat in carnem suam, de carne sua metet corruptionem: sed qui seminat in spiritum, de spiritu metet vitam aeternam. 1 Cor. 8. Propositio: Atqui esca nos non commendat Deo. Expolitio: Neque enim si comedamus, abundamus, neque si non comedamus, deficimus. 1. Cor. 3. Propositio: Nonne infatuavit Deus sapientiam huius mundi? Expolitio propositionis: Quoniam enim per sapientiam Dei, non cognovit Deum mundus: visum est Deo per stultitiam praedicationis salvos facere

Propositio: Quicquid enim seminaverit, hoc et metet. Expolitio: Nam qui seminat in carnem suam, de carne sua metet corruptionem: sed qui seminat in spiritum, de spiritu metet vitam aeternam. 1 Cor. 8. Propositio: Atqui esca nos non commendat Deo. Expolitio: Neque enim si comedamus, abundamus, neque si non comedamus, deficimus. 1. Cor. 3. Propositio: Nonne infatuavit Deus sapientiam huius mundi? Expolitio propositionis: Quoniam enim per sapientiam Dei, non cognovit Deum mundus: visum est Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. 1 Cor. 3.

illis patefecit. Siquidem quae sunt invisibilia eius ex creatione mundi, dum per opera intelliguntur, pervidentur, ipsaque eius aeterna potentia ac divinitas, in hoc, ut sint inexcusabiles. β Propterea, quod cum Deum cognoverint, non ut Deum glorificaverunt, neque grati fuerunt, sed frustrati sunt per suas cogitationes, et obtenebratum est, insciens cor eorum. Rom. 4. Propositio: α Quia praeter spem, β in spem credidit, se fore patrem multarum gentium, iuxta id quod

sicut praecepit Dominus Mosi et Aharoni, sic fecerunt. Aliquando etiam posito casu verbum sequente orationem iterant, ut in superius dato exemplo ex secundo ad Galat. Ab iis vero qui videbantur, etc. Alias vero aliis sententiae partibus positis fit repetitio. Neque enim tantam varietatem regulis complecti facile possumus. Fit etiam repetitio propter additionem diversorum genitivorum. Isa. 4, In spiritu iudicii et spiritu ardoris. Sic forte spiritus sapientiae, spiritus fortitudinis, et similia semel positae voci addi poterant, ne diversitas non tantum

et generationem. Ubi D. Augustinus admonet non esse inanem ταυτολογίαν, sed facere eiusmodi repetitionem ad vehementem et certam confirmationem. Tales iterationes sunt in Evangelistis innumerae. Matth. 10, Non est discipulus supra magistrum, neque servus supra dominum, etc. Nihil est opertum, quod non revelabitur: et nihil occultum, quod non cognoscetur. Quod dico vobis in tenebris, etc. Quod in aurem auditis, etc. Iob 38, multis verbis et veluti quadam amplificatione, describitur mare certis

est in oculis ipsius feceris, et auscultaveris praeceptis eius, et custodieris omnia statuta eius: omnem infirmitatem quam posui in Aegypto, non ponam in te. Deut. 13, Post Deum vestrum ibitis, ipsum timebitis, praecepta eius observabitis, voci eius obedietis, ipsum coletis, et ei adhaerebitis. Neque tamen haec Congeries aut inculcatio inutilis, aut non necessaria est humanae ruditati et tarditati. Est etiam quoddam Epanalepticum genus repetitionum in sacris Literis usitatum post interpositas digressiones, quod ad perspicuitatem plurimum facit. De cuius quibusdam speciebus ac

μεν ἐμϕασιν, πολλην δὲ συντομίαν, ἀμφιβολίας τε ἐλάττονος μετέσχηκε, καὶ ποικιλίας καὶ τοῦ πλήθους τῶν λέξεων. Quod (inquit Hadrianus Iunius) Latine ita sonat: Neque vero eandem omnino sententiam servant nomina in aliam linguam transfusa: sed sunt peculiares suae cuique genti proprietates, quae nequeunt voce alterius gentis significari: deinde, si vel maxime transferantur, non tamen eandem vim obtinent. Habent autem barbarae voces (sic Hebraeas vocat)

peculiares suae cuique genti proprietates, quae nequeunt voce alterius gentis significari: deinde, si vel maxime transferantur, non tamen eandem vim obtinent. Habent autem barbarae voces (sic Hebraeas vocat) magnam efficaciam, et brevitatis gratiam, minusque habent ambiguitatis, minus variationis, neque tanta verborum copia redundant. Quae postrema (inquit ille addens) de Hebraeis vocibus dicuntur, quibus mirificam inesse emphasin non magices modo periti, sed ex professo omnes fatentur: usque adeo, ut et Origenes adversus Celsum scribens, Hebraeas voces transfundi aliam in linguam vetet, sed

ad praecepta eloquentiae, in hoc ipso loco, quem pro exemplo posuimus, possunt reperiri. Sed bonum auditorem non tam si diligenter discutiatur instruit, quam si ardenter pronuncietur accendit. Neque enim haec humana industria composita, sed divina mente sunt fusa et sapienter et eloquenter, non intenta in eloquentiam (sapientia) sed a sapientia non recedente eloquentia. Si enim, sicut quidam disertissimi atque acutissimi viri videre ac dicere potuerunt, ea quae velut oratoria arte

separabit a charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola

a charitate Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi

Christi? Tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta

an angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in

an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus,

fames, an nuditas, an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus, ubi est eloquium

an periculum, an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus, ubi est eloquium temperatum:

an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus, ubi est eloquium temperatum: tamen interponit

Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus, ubi est eloquium temperatum: tamen interponit quendam locum eo

est: Quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oves occisionis. Sed in his omnibus supervincimus per eum qui dilexit nos. Certus sum enim, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque praesentia, neque futura, neque virtus, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia, poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo IESU Domino nostro. Ad Galatas autem, quamvis tota ipsa epistola submisso dicendi genere scripta sit, nisi in extremis partibus, ubi est eloquium temperatum: tamen interponit quendam locum eo motu animi, ut

et menses, et annos, et tempora. Timeo vos, ne forte sine causa laboraverim in vobis. Estote sicut et ego: quoniam et ego sicut vos. Fratres, precor vos, nihil me laesistis. Scitis quia per infirmitatem carnis iampridem Evangelizavi vobis, et tentationes vestras in carne mea non sprevistis, neque respuistis: sed sicut angelum Dei excepistis me, sicut Christum IESUM. Quae ergo fuit beatitudo vestra? Testimonium vobis perhibeo, quoniam si fieri posset, oculos vestros eruissetis, et dedissetis mihi. Ergo inimicus factus sum vobis vera praedicans? Aemulantur vos non bene, sed excludere

invictum: maxime quando adest ei quoddam decus non appetitum, sed quodammodo naturale: et quando nonnulla non iactatiuncula, sed quasi necessaria, atque (ut ita dicam) ipsis rebus extorta numerositas clausularum, tantas acclamationes excitat, ut vix intelligatur esse submissa. Non enim quia neque incedit ornata, neque armata, sed tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium nervis lacertisque collidit, et obsistentem subruit, ac destruit membris fortissimis falsitatem. Unum autem crebro et multum acclamatur ita dicentibus, nisi quia veritas sic demonstrata, sic defensa, sic invicta

quando adest ei quoddam decus non appetitum, sed quodammodo naturale: et quando nonnulla non iactatiuncula, sed quasi necessaria, atque (ut ita dicam) ipsis rebus extorta numerositas clausularum, tantas acclamationes excitat, ut vix intelligatur esse submissa. Non enim quia neque incedit ornata, neque armata, sed tanquam nuda congreditur, ideo non adversarium nervis lacertisque collidit, et obsistentem subruit, ac destruit membris fortissimis falsitatem. Unum autem crebro et multum acclamatur ita dicentibus, nisi quia veritas sic demonstrata, sic defensa, sic invicta delectat. Hactenus

et Chrysippo cudendis insolubilibus syllogismis a cutiores efficere veritatis praecones. Caeterum locuples illa liberalissimaque divinitas noluit quinque solum, decemve aut quindecim, centumve aut ducentos homines aquis salutaribus recreari, sed cunctas affatim tum Graecas tum Barbaras nationes: neque solum homines literarum studiis innutritos, sed sutores iuxta textoresque, fabros item ferrarios, caeterosque manuales artifices, praeterque hos ipsos etiam mendicos, agricolas, lignatores: feminas quoque tum divitiis affluentes, tum manuum suarum studio parce ac duriter victitantes. Eamque

usi fuerunt: sed per eas tamen praenitentis sapientiae rivos effundens, non aliter quam si quis odoris vinum, saporisque suavissimi convivis suis apponat, quod tamen phialis poculisque infundat, minus eleganter affabreque insculptis. nihilo enim secius qui sitientes accumbunt, vino se imbuunt, neque poculorum materiam artificiumve inspiciunt: sed valde potius admirantur, quod eloquentiae sacris minus initiati, horumque alii vel a pueris solam piscationem edocti, alii vero publicanorum trapezis assisteri consueti (sicut hic noster Matthaeus) illico prodierint ministri divinarum rerum,

illo donabit. Hac enim fiducia manifestae veritatis sic urgetur auditor, quasi non habeat quod respondeat. Item acrius est, An tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, quam si simpliciter negasset. Ad idem faciunt Incisa, ab eadem dictione incipientia, sicut modo retuli, velut et in illo: Neque mors, neque vita, neque angeli, etc. Grandem autem orationem illa proprie reddunt, quod velut afflatus numine nihil humile loquitur, proponit enim magnifice: Scimus quod diligentibus Deum omnia, etc. Deinde totus sermo constat magnificis tum rebus, tum personis:

Hac enim fiducia manifestae veritatis sic urgetur auditor, quasi non habeat quod respondeat. Item acrius est, An tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, quam si simpliciter negasset. Ad idem faciunt Incisa, ab eadem dictione incipientia, sicut modo retuli, velut et in illo: Neque mors, neque vita, neque angeli, etc. Grandem autem orationem illa proprie reddunt, quod velut afflatus numine nihil humile loquitur, proponit enim magnifice: Scimus quod diligentibus Deum omnia, etc. Deinde totus sermo constat magnificis tum rebus, tum personis: Mors, vita,

manifestae veritatis sic urgetur auditor, quasi non habeat quod respondeat. Item acrius est, An tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, quam si simpliciter negasset. Ad idem faciunt Incisa, ab eadem dictione incipientia, sicut modo retuli, velut et in illo: Neque mors, neque vita, neque angeli, etc. Grandem autem orationem illa proprie reddunt, quod velut afflatus numine nihil humile loquitur, proponit enim magnifice: Scimus quod diligentibus Deum omnia, etc. Deinde totus sermo constat magnificis tum rebus, tum personis: Mors, vita, fortitudo,

subiecta fidelibus, et quae Ipse sibi tradit spectator, etc. Quare cum omnis oratio in hunc finem sumatur, ut audientem legentemve et instruat et promoveat: solet magis laudari is sermo, qui res quasi ante oculos spectandas proponit, quam qui veluti procul remotas tantum audiri facit. Neque tamen talis sermo solum animum movet, sed etiam res ipsas feliciter illustrat, dum eas veluti coram spectandas contemplandasque proponit, atque ita veluti intuitivam quandam noticiam (ut scholae loquuntur) efficit. De hoc genere sermonis disserit Aristot. Rhet. 3. cap. 14, idque

sanctum Israel, alienaverunt se retrorsum. Qua percutiemini porro, si addideritis perversitatem: omne caput dispositum est ad infirmitatem, et omne cor infirmum. A planta pedis usque ad verticem non est in eo integritas: sed vulnus, et livor, et plaga recens, non sunt constricta, neque alligata, neque emollita oleo. Terra vestra desolatio, civitates vestrae succensae igni. Terram vestram coram vobis alieni comedunt: desolatio, inquam, erit sicut subversio alienorum. Et derelinquetur filia Syon sicut umbraculum in vinea, velut tugurium in cucumerario, et ut civitas desolata.

alienaverunt se retrorsum. Qua percutiemini porro, si addideritis perversitatem: omne caput dispositum est ad infirmitatem, et omne cor infirmum. A planta pedis usque ad verticem non est in eo integritas: sed vulnus, et livor, et plaga recens, non sunt constricta, neque alligata, neque emollita oleo. Terra vestra desolatio, civitates vestrae succensae igni. Terram vestram coram vobis alieni comedunt: desolatio, inquam, erit sicut subversio alienorum. Et derelinquetur filia Syon sicut umbraculum in vinea, velut tugurium in cucumerario, et ut civitas desolata. Nisi Iehova

non exitium. Sic Marci quinto, in brevi oratione magna est plenitudo: Homo obsessus a spiritu immundo habebat suum domicilium in monumentis, quem nemo poterat catenis vincire, propterea quod saepe suerat vinctus catenis et pedicis: sed discerpserat catenas, et contriverat pedicas, neque quisquam valuerat eum domare: et per omne tempus die ac nocte erat in montibus et sepulchris, clamans et contundens seipsum. Hîc plene describitur istius ferocia, praesertim quod bis inculcatur eum tantum in sepulchris

potestate? Respondit Dominus: Ego ero tecum. Interrogabat iterum Moyses: Quid dicam illis, si requirant, quis est Dominus qui misit te, et quod nomen est illi? Dixit Dominus: Ego sum qui sum, dicens: Qui est misit me. Hoc est verum nomen Dei, esse semper. Respondit Moyses: Si non crediderint mihi, neque obedierint voci meae, dicentes, Quia non apparuit tibi Deus: quid dicam illis? Deditilli signa facere, ut crederetur, quia a Domino missus est. Tertio ait Moyses: Non sum dignus, et gracili voce, sum et tardiore lingua: quomodo me audiet Pharao? Vade, et ego aperiam os tuum, et instruam te,

vestrae: in quo etiam, postea quam credidistis, obsignati estis Spiritu illo promissionis sancto, qui est arrhabo haereditatis nostrae, dum in libertatem vendicemur ad laudem gloriae ipsius. Talis forma sermonis est etiam 2 Tim. 1. Ne igitur te pudeat testimonii Domini nostri, neque te pudeat mei, qui sum vinctus ipsius: sed esto particeps afflictionum Evangelii ex potentia Dei, qui servavit nos, et vocavit vocatione sancta, non ex operibus nostris, sed ex suo proposito et gratia: quae data quidem est nobis in Christo IESU ante tempora secularia, sed patefacta est nunc

nostri IESU Christi, qui et mortem abolevit, et vitam in lucem produxit, ac immortalitatem per Evangelium: cuius constitutus ego sum praeco et Apostolus, ac doctor gentium: quam ob causam et haec patior, neque erubesco: novi enim cui crediderim, et mihi persuasum est, eum posse depositum meum in illum diem servare. Simile aut Hyperbaton, aut alioqui pendentis sermonis exemplum est 2. Corinth. 6. Quin et adiuvantes obsecramus, ut ne in vacuum gratiam Dei receperitis. dicit enim: In

Tribuit alioqui ipsemet Apostolus seductoribus Rom. 16. χριστολογίας et εὐλογίας: et Petrus cap. 2 secundae, praetumidam vanitatem sermonis: cum tamen interim, teste Paulo, nesciant neque quid, neque de quo blaterent. qualis est noster ille obseus venter, et Pelagianae synergiae patronus, Suvencfeldius, et multi fanatici grandia quaedam plenis buccis efflantes ac iactantes: quae si probe examines, quavis vesica aut bulla vaniora depraehendes inanioraque. Multas

alioqui ipsemet Apostolus seductoribus Rom. 16. χριστολογίας et εὐλογίας: et Petrus cap. 2 secundae, praetumidam vanitatem sermonis: cum tamen interim, teste Paulo, nesciant neque quid, neque de quo blaterent. qualis est noster ille obseus venter, et Pelagianae synergiae patronus, Suvencfeldius, et multi fanatici grandia quaedam plenis buccis efflantes ac iactantes: quae si probe examines, quavis vesica aut bulla vaniora depraehendes inanioraque. Multas virtutes

Paulus aliquando audisset aliquem Apostolum, aut etiam Barnabam concionantem, aut miracula eorum spectasset? Sed obiicit alius: Atqui Paulus nec vocatus nec cofirmatus est per Apostolos. Respondeo: Neque id dicit ista Epistola, sed ipsam tantum doctrinam esse confirmatam et comprobatam. Sed nimirum illa per communicationem respectu auditorum, non doctoris dicuntur. Notum etiam est, quod cum aliqua in talibus materiis de pluribus dicuntur, non mox sit necesse omnia omnibus ad

videbitur Hyperbaton. Item in aliis quoque quae vitia videri possunt, tibi usuveniet, si illa modo ea mente legeris, qua Paulus scripsit. Sermo per totum est Hebraeograecus: sed hoc quoque decebat, ut agnosceretur huius generis et linguae, undae Dei benedictio in omnes gentes debuerat derivari. Neque putes vero, quod pleraque in Paulo nobis phraseos eius imperitis obscuriora sunt, fuisse iis quoque obscura, quibus sunt initio scripta. Ubique erant eiusmodi Hebraeograeci in Ecclesiis, et fere semper qui Paulum ipsum audierant, sermonemque eius haberent familiarem: qualis ille et nobis

Christi beneficia intellexisse: quare mirum non est, si nec caput nec pedes aut pectus Paulinae scriptionis quiverit discernere. Sed multi adhuc sunt, qui a lectione Paulinarum epistolarum eo nomine abhorreant, quod videatur tam horride et barbare loqui, ut legentes taedio afficiat, neque facile sensus eius comprehendantur. His occurremus, Pauli dictionem, si credamus Augustino, libro quarto de Doctrina Christiana, non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere,

libro quarto de Doctrina Christiana, non prorsus destitutam esse iusta ratione dicendi: non quod is eloquentiam captaverit, sed quod ea sapientiam eius comitata sit. Nam is indicatur apposite dicere, qui praeclarissimarum rerum tractationem suscepit, et omnia ea dicit quae necessaria sunt, neque illa tractat aliter quam oportuit. Augustino subscribit Chrysostomus, lib. 4 de Sacerdotio, ubi distinguit eloquentiam, quod alia sit praestigiatrix, ad quam homines obstupescunt, cum videant tolli quae sunt infima, et poni sublimia, fucis haec agit, et imposturis: hanc in Paulo non

illa omnia derelinquens, eloquentiam secularem superfluam iudicans, nec de elocutionibus, nec de urbanitatibus curam mihi esse profiteor: sed me licebit et pauperem esse verbis, et rerum appellationibus simplicibus uti, cum in intellectu et veritate dogmatum, non sit is de quo loquimur, imperitus, neque desidiam suam obtentu illius viri, qui in vertice laudum stetit, conetur obnubere. Unde enim, dic mihi, confundebat Iudaeos, qui erant in Damasco, cum adhuc signa facere non coepisset? Unde gentiles superabat? Cur autem etiam in Tharsum dirigebatur? Nonne quia erat in verbo

esset, et ego in praesentiarum brevitati studerem. Est igitur ieiunium in sacris Literis quaedam corporis afflictio, ac signum quoddam externum, et effectus animi intus moerentis, seu luctus quidam externus, qui sponte quidem, sed tamen naturali quodam motu, moerente corde suscipitur. Neque multum interest, vel ad efficientem proximam, vel formalem causam ieiunii, unde ille moeror veniat. Iacob enim Gen. 37, hoc modo se affligit propter amissum filium. Iabesithae quoque 1. Sam. ultimo, et David 2. Sam. 1, Ionathae et totius exercitus cladem ieiunio lugent. Ninivitae Ionae

rei adferant, ut cogitemus, vel parentes, qui amiserint charissimos liberos, vel amatorem, cui sit adempta spes potiundi valde adamata, vel avarum hominem, qui magnam vim pecuniae amiserit: hos, inquam, si intuiti fuerimus, animadvertemus illis, quamdiu in illo tristi moerore et luctu detinentur, neque cibum, neque potum sapere, quin et lucem hanc Solis, omnibus animalibus gratissimam, odisse et fugere. Eiusmodi exempla si contemplati fuerimus, et credemus, facilius et rectius intelligemus, quomodo ex magna animi tristicia, et ex quadam cordis fractione, contritione,

ut cogitemus, vel parentes, qui amiserint charissimos liberos, vel amatorem, cui sit adempta spes potiundi valde adamata, vel avarum hominem, qui magnam vim pecuniae amiserit: hos, inquam, si intuiti fuerimus, animadvertemus illis, quamdiu in illo tristi moerore et luctu detinentur, neque cibum, neque potum sapere, quin et lucem hanc Solis, omnibus animalibus gratissimam, odisse et fugere. Eiusmodi exempla si contemplati fuerimus, et credemus, facilius et rectius intelligemus, quomodo ex magna animi tristicia, et ex quadam cordis fractione, contritione, humiliatione, et velut

Quanquam enim Telesphorus Papa, ut scribit Platina, iam antea, nempe anno 130. statuerat, ut Ecclesia ieiunaret septem hebdomadas ante Pascha: tamen, ut testatur Irenaeus, qui post Christi nativitatem circiter 200. annos vixit, nec Telesphorus non observantes Quadragesimam excommunicavit, neque alii eius successores. Imo vero ne ipsius quidem Irenaei tempore Quadragesima fuit necessarium ieiunium, sed ut ipse inquit, alius uno die, alius duobus, alius octo, alius 40. ante Pascha ieiunavit. Ac denique summam fuisse ieiunandi varietatem et libertatem suo tempore, restatur.

progenitoribus datum, nunquam Ninam capi posse, nisi cum fluvius urbi hostis fieret. Quod rex nunquam futurum ratus, spem coeperat obsidionis traducendae: et simul futura auxilia expectabat. Hostes urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedêre. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae regis cura ad id antea impense supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset per summum otium obsessorum, tertio continuis imbribus

datum, nunquam Ninam capi posse, nisi cum fluvius urbi hostis fieret. Quod rex nunquam futurum ratus, spem coeperat obsidionis traducendae: et simul futura auxilia expectabat. Hostes urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedêre. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiiciuntur, usus erat. Iis qui in civitate erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae regis cura ad id antea impense supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset per summum otium obsessorum, tertio continuis imbribus excrescens supra modum

MOSIS EIUSQUE DETRACTIONE. Doctrina de Velamine Mosis, multum lucis toti legi adferret, si aliquanto plenius exponeretur. Dicam ergo breviter de ea, ut praestantiores artifices vel hac ipsa nostra brevitate ac ruditate excitentur, ad praestandum aliquid plenius, perfectius et limatius. Neque enim scio, quod bona aliorum venia dixerim, quenquam aliquid integri ac explicati de hac re hactenus conscripsisse. Velamen Mosis, est quaedam obscuritas legis, ut eius primarius, verus ac genuinus sensus aut scopus non plene aut perspicue perspici possit. Id vero duplex est,

ipsa necessitate sic exigente, ac veluti χειραγωγούσης ad rei inventionem, et non demum annis 236 post secundi templi destructionem (ut isti somniant) a quibusdam bellis homunculis Tiberitis. Illud autem quod Christus dicit, Legis neque Iod, neq apicem unicum periturum, cum sit Hebraice locutus, non video de qua re alia intelligi possit, nisi de notis, quibus vocales, distinctiones, accentusque in Hebraico sermone notantur. Non enim est dubium, quin de Hebraica scriptura, non Graeca, dixerit, cum et Lex scripta esset

scripta esset Hebraice, et ipse Hebraice, vel Chaldaice, quod idem ferme est; sit locutus. Voluit autem significare non solum legem totam eiusve partem aliquam non fore irritam, sed ne minimum quidem delege (alludens ad notulas, quibus Lex et Prophetae scripti sunt) interiturum esse. Neque hoc etiam dici potest, quod in eam quidem sententiam Christus disserverit: caeterum Evangelistae verbis, quibus ipsi voluerint, eadem extulissent. Videmus enim Evangelistas, praesertim in istiusmodi gravioribus sententiis, non solum sensum verborum Christi, sed et ipsa verba expressisse. Huc

sint valde similes, pronunciatioque pene singulorum hominum valde variet: nonńe saepissime auditor alteram pro altera accepisset? Ut autem ipse accepisset, sic aliis tradidisset, semperque errores cumulati fuissent, atque ita plane impossibile fuisset veram lectionem conservari. Verum neque assidue in manibus discentium docentiumque fuit Scriptura, neque semper eruditos interpretes habuit. Nam quod ex sacris Literis constat, sub Manasse, Amon et Iosia, annis circiter 67, quicquid tunc erat sacrarum Literarum, tam fuit ex usu remotum, ut extaret'ne omnino amplius Lex, an non,

variet: nonńe saepissime auditor alteram pro altera accepisset? Ut autem ipse accepisset, sic aliis tradidisset, semperque errores cumulati fuissent, atque ita plane impossibile fuisset veram lectionem conservari. Verum neque assidue in manibus discentium docentiumque fuit Scriptura, neque semper eruditos interpretes habuit. Nam quod ex sacris Literis constat, sub Manasse, Amon et Iosia, annis circiter 67, quicquid tunc erat sacrarum Literarum, tam fuit ex usu remotum, ut extaret'ne omnino amplius Lex, an non, penitus ignoraverint. Nec credo omnino ullum hominem privatim clam

si hanc hypothesin, plane ab ipso diabolo excitatam, in Ecclesiam irrumpere permiserimus, totum vetus Testamentum, ac pene etiam novum, quod inde dependet et confirmatur, incertissimum nobis futurum esse, quod neque Spiritus sanctus, cum ob id ipsum scripserit, ut intelligatur, non, ut non intelligatur, concessisset: neque etiam Ecclesia, nullis plane firmis rationibus victa, concedere debet. Sed iam etiam bellas adversariorum ratiunculas videamus, quibus tantam rem tam temere affirmare non

ac pene etiam novum, quod inde dependet et confirmatur, incertissimum nobis futurum esse, quod neque Spiritus sanctus, cum ob id ipsum scripserit, ut intelligatur, non, ut non intelligatur, concessisset: neque etiam Ecclesia, nullis plane firmis rationibus victa, concedere debet. Sed iam etiam bellas adversariorum ratiunculas videamus, quibus tantam rem tam temere affirmare non dubitant. Ac primum, quod ad Rabinorum authoritatem attinet, non valde moveor eorum dictis, ut in alterutram

et nostrorum quorundam rationes, inter quas potissima est, quod nomina propria in Graeca Latinaque versione multum sint diversa ab Hebraica scriptione. Item, quod quaedam aliae voces sint perperam versae: quod, ut ipsi putant, non accidisset, si eorum Biblia fuissent punctata. Igitur concludunt, neque Latinum, neque Graecum interpretem habuisse Biblia punctata: si autem ipsi non habuerunt, nulla fuerunt eorum temporibus adhuc puncta. Hoc ferme est eorum praecipuum, vel et unicum argumentum, ad cuius nos singula membra ordine respondebimus. Primum, quod dicunt de nominibus pro

quorundam rationes, inter quas potissima est, quod nomina propria in Graeca Latinaque versione multum sint diversa ab Hebraica scriptione. Item, quod quaedam aliae voces sint perperam versae: quod, ut ipsi putant, non accidisset, si eorum Biblia fuissent punctata. Igitur concludunt, neque Latinum, neque Graecum interpretem habuisse Biblia punctata: si autem ipsi non habuerunt, nulla fuerunt eorum temporibus adhuc puncta. Hoc ferme est eorum praecipuum, vel et unicum argumentum, ad cuius nos singula membra ordine respondebimus. Primum, quod dicunt de nominibus pro priis,

fuisse videtur. Nam adeo sunt quaedam depravate versa, ut si liceret inde argumentari, facile probare possemus, eos non solum vocales, sed nec consonantes, imo vero ferme nec textum quidem habuisse, cum ea perverterent, sed aegrorum tantum somnia scripsisse. Quod si etiam concederem, neque Hieronymum, neque Graecos interpretes Biblia cum vocalibus scripta habuisse: num propterea sequeretur, nulla fuisse? Potuit enim fieri, ut cum tanta fuerit difficultas scribendi, praesertim Hebraea, propter tantum numerum notularum, nec facile quisque posset tantos sumptus facere, ut sibi

Nam adeo sunt quaedam depravate versa, ut si liceret inde argumentari, facile probare possemus, eos non solum vocales, sed nec consonantes, imo vero ferme nec textum quidem habuisse, cum ea perverterent, sed aegrorum tantum somnia scripsisse. Quod si etiam concederem, neque Hieronymum, neque Graecos interpretes Biblia cum vocalibus scripta habuisse: num propterea sequeretur, nulla fuisse? Potuit enim fieri, ut cum tanta fuerit difficultas scribendi, praesertim Hebraea, propter tantum numerum notularum, nec facile quisque posset tantos sumptus facere, ut sibi curaret Biblia

textu, praesertim in Prophetis, multa legantur, ut diceres, eum omnino nullum textum habuisse, sed somnia tantum aegrorum chartis illinivisse, aut etiam studio multa corrupisse, nisi forte librariorum vitio illa tanta depravatio textus acciderit. Nullius igitur momenti haec ratio est, neque quicquam affert, quod, non dicam demonstrare, sed ne verisimiliter quidem tantum probare possit, nullas vocales consonantibus additas tempore horum interpretum in Hebraica scriptura extitisse. Nostrae vero rationes, quas superius attulimus (ut quidem nobis videntur) certo certius convincunt,

apicibus, necesse est eam ratam impermutatamque in perpetuum permanere. Quod autem insuper et incertitudo maxima sacrarum Literarum ex hac diabolica hypothesi sequitur: non ńe nos vehementissime extimulare deberet, ut pro contraria sententia, tanquam pro aris ac focis, depugnaremus? Neque enim ullo modo credendum, Spiritum sanctum docendi magistrum omnium optimum tam obscure, ac omnino certitudine omni carente, sicut daemonum oracula olim fecerunt, ratione caelestem doctrinam tradere voluisse. Non permittamus igiturullo modo hanc tam pestiferam opinionem in nostras Eccesias

peccatis, non etiam de peccato in genere, non etiam de reatu ex primo lapsu promanante: sed tantum de ipsa illa nunc in homine existente, et ex utero matris allata malitia aut pessimare, unde omnia alia mala ubertim scaturiunt: quo appareat, quidnam ea sit, et quomodo de ipsa Scriptura loquatur. Neque tamen de illa ipsa tota originali peste agam. totus enim homo, quantus iam est, sive in substantia, sive in accidentibus, quatenus talis est, mera abominatio ac peccatum est: sed de eius potissima substantialique parte, quam Scriptura praecipue arguit et accusat. Infinite vero et

ad hoc ut homo denuo fiat Dei filius, vult hunc praesentem hominem mori, sepeliri, mortificari, ac prorsus exui: et contra novum ex spiritu et aqua, imo ex se generari, renasci ac innovari, et formari ad imaginem eius, qui eum ab initio condidit, et ita ut fuit ab initio conditus. Neque tamen nego aliquam partem peccati originalis esse accidentia. Scio enim peccatum ita pervasisse totum hominem, ac etiam totum mundum, ut possit in toto homine et in omnibus praedicamentis reperiri, ac sit ferme transscendens quoddam. Aliquod enim peccatum est substantia, nempe ipsa caro,

Circumcisionis inquit: Morbus qui resecandus est, in nullis operibus, sed in ipsa natura haeret, totaque substantia hominis corrupta est: ut peccatum sit hominis origo, ac quicquid in eo est: atque hoc peccatum illud originale, vel potius naturae et totius nominis peccatum est: quod si non esset, neque aliquid actuale (quod vocant) peccatum committeretur. Hoc peccati non committitur, ut omnia alia peccata, sed per se existit, vivit ac facit omnia peccata: estque peccatum substantiale, quod non ad horam aut tempus aliquod peccat, sed quandiu homo est, ipsum quoque durat peccando,

ex veteri Adamo impellimur et rapimur ad peccandum: nempe cor ipsum pravum, et totam rationem cum omnibus etiam optimis et summis viribus suis, quibus nihil aliud possumus quam peccare: sic ut tunc facere peccatum dicamur, quando hac energia, ceu impetu quodam, toti ferimur et impellimur ad malum: neque ullum peccatum externum fit, nisi primum hac nativa vi totus homo totoque affectu ceu rotetur et transuersus auferatur ad peccandum. Hanc pravitatem cordis et propensionem nativam, hoc vitium, et hanc incredulitatem ceufontem et caput omnium peccatorum respicit Scriptura et Deus, quando de

istud lapideum cor, et istum veterem Adamum, ex suo patre vetere Adamo, malam nempe maslam de mala, et (sicut Christus loquitur) genimina viperarum ex viperis, format, generat, ac conservat: sicut etiam ipsum satanam talem, qualis nunc est, servat ac sustentat, cum sit mera ac pura malitia. Neque tamen propterea est aut huius tanti mali aut lapidei cordis primarius autor, sed conservat tantum hanc veteris Adami speciem, aut etiam tolerat ista vasa ignominiae magna patientia, donec aliqua refingat, et reliqua in aeternum ignem abiiciat: qua ratione etiam impium dicitur Deus facere ad

ratione etiam impium dicitur Deus facere ad diem malam, aut ad tristem poenam. Praeterea possis obiicere, An'non etiam accidentia hominis Deus initio condiderit? An'non etiam haec ipsa accidentia hominis nativa ex parentibus in liberos propagat et servat talia, qualia sunt, sive bona, sive mala? neque tamen propterea concedent Deum esse authorem peccati. Verum instant isti iterum importune, separandum esse omnino hominem ab eo malo, quod ab extra a diabolo accessit, aut veluti venenum quoddam infusum est. id enim non esse ipsam hominis substantiam, sed tantum quiddam perdens,

optimam substantiam corrumpere, et ex ea malam facere. Innumerae artes sunt, quae ex aliis substantiis alias faciunt, ut ex luto lateres aut testas, ex alia mixtura vitrum: quin etiam ancillae ex lacte faciunt varias substantias casei, seri, recoctae, butyri, et aliorum innumerorum lacticiniorum, neque tamen propterea sunt vel creatrices vel deae. Quin potius inde sequetur, satanam esse creatorem, si dicemus illum, non illam bonam Dei substantiam aut creaturam invertisse et corrupisse: sed suam quandam rem aut creaturam ceu venenum quoddam in hominem infudisse aut induxisse,

verae pietatis et religionis omnino discenda ac percipienda sit, quas ordine recensebo, sermone si non eleganti ac ornato, at certe simplici et perspicuo, bonasque ac utiles res continente, ut saltem sensa nostra (qui sermonis primarius usus est) studiosa iuventus liquido percipere possit. Neque enim me Rhetorem esse profiteor, et simplici ac perspicua oratione studiosi verae pietatis in rebus Theologicis contenti esse possunt ac debent. ἐθλὸν γὰρ τὸ σαφές, καὶ ἁπλοῦς ὁ λόγος τῆς ἀληθείας.

atque adeo etiam tandem suaviter immorari. Ut vero id tanto libentius aut potius ardentius faciamus, praeter supra indicatas causas ac rationes etiam hae sequentes nos incitent ac compellant. Paulus affirmat, seductores temere in docendo blaterare, non attendentes, neque quid neque de quo dicant: sed abuti pro libitu χρηστολογίαις, εὐλογίαις, καὶ καινοφωνὶαις: seu ut Lutherus p. m. apposite reddidit, Suesse und prechtige wort: quibus decipiant

adeo etiam tandem suaviter immorari. Ut vero id tanto libentius aut potius ardentius faciamus, praeter supra indicatas causas ac rationes etiam hae sequentes nos incitent ac compellant. Paulus affirmat, seductores temere in docendo blaterare, non attendentes, neque quid neque de quo dicant: sed abuti pro libitu χρηστολογίαις, εὐλογίαις, καὶ καινοφωνὶαις: seu ut Lutherus p. m. apposite reddidit, Suesse und prechtige wort: quibus decipiant corda

aliquot recensebimus. Nam quid aliud voluit Deus caelitus clamans, Hic est filius meus dilectus, hunc audite: quâm ut conscriptas eius conciones sedulo amplecteremur, pernosceremus, et sequeremur. Neque enim profecto omnes homines, praesertim autem post illud tempus corporalis praesentiae filii nati, poterant eum coram audire. Audiri eum ergo, pater in scriptis, concionibus ac sermonibus suis voluit, quos post se fideliter conservari, quin et omnibus temporibus doceri ac explicari, immensa

rerum tractandarum necess rio concionator apud indoctum rudeque vulgus agens, maximo cum damno doctrinae ac auditorum misere destituitur. Postremo, in concionibus non id agitur, ut loci aut materiae plenissima methodo per omnes suas quaestiones aut circumstantias explicentur. Neque enim tantam quaestionum multitudinem ac diversitatem imperitus auditor vel percipere, vel memoria retinere posset: multo etiam minus in suum aliquem idoneum usum convertere. Quare id solum prudens fidusque doctor Ecclesiae agit, ut aliquot praecipua, et maxime utilia, aut etiam necessaria

est, graviorique crimine et ira Dei onerant sese omnes gubernatores, qui in tanti momenti periculo Ecclesiae Dei summis viribus succurrere non conantur, quam ego vel possim vel etiam ausim dicere. Nempe enim sua negligentia oves Iesu Christi paulo post adventuris lupis devorandas relinquunt. Neque enim ii sinceri doctores, qui iam Ecclesiis praesunt, perpetuo vivent. Quare paulo post petendi erunt alii ex istis fermentatis Academiis, omnibus erroribus ac corruptelis infecti. Sed obiiciet aliquis, non posse ubique, etiam in frequentioribus civitatibus iustum auditorum

auditorum Theologiae numerum haberi, et uni aut alteri legere molestum esse. At nos contra audiamus Dominum ac servatorem nostrum dicentem: Noli timere pusille grex, quia in vobis complacitum est patri caelesti. Saepe etiam ipse Christus desertus ab auditoribus, vix paucissimos retinere potuit: neque tamen ob paucitatem verba vitae suos discipulos docere destitit: saepe etiam in ignobilibus pagis, atque adeo et in solitudinibus rude ac ignobile vulgus maxima cum alacritate docuit. Utinam vel ea esset diligentia et fervor tractandi sacra, retinendique religionem in nobis, quae

quae testimonium perhibent de me, etc. maioris esset authoritatis quam Christus, aut Christi Evangelium, quod est absurdissimum. Enimvero Ioannes Baptista Christo testimonium perhibuit. Fuit enim homo missus a Deo, ut testimonium perhiberet de lumine, et omnes crederent per illum: neque tamen continuo Christo fuit maior aut aequalis. Moses et Helias simul cum nube et caelesti voce, Christum esse Messiam, et eundem cunctis mortalibus quasi caelestem praeceptorem audiendum testificantur: neque tamen protinus maiores aut aequales sunt Christo. Denique stella, pastores, Magi,

homo missus a Deo, ut testimonium perhiberet de lumine, et omnes crederent per illum: neque tamen continuo Christo fuit maior aut aequalis. Moses et Helias simul cum nube et caelesti voce, Christum esse Messiam, et eundem cunctis mortalibus quasi caelestem praeceptorem audiendum testificantur: neque tamen protinus maiores aut aequales sunt Christo. Denique stella, pastores, Magi, Anna et Simeon, qui omnes Christo detulerunt testimonia, ut generis humani redemptor verusque Messias agnosceretur ab omnibus, non sunt Christo ipso potiores. Sic Ecclesia est nobis (fateor) causa

Christo detulerunt testimonia, ut generis humani redemptor verusque Messias agnosceretur ab omnibus, non sunt Christo ipso potiores. Sic Ecclesia est nobis (fateor) causa credendi, hunc aut illum librum esse divinum, non tamen cum ipsa eadem Scriptura authoritate contendit, quemadmodum neque harum authoritas cum Christo erat ullo pacto conferenda. Ostendit notarius, publicusque tabellio, hanc aut illam scripturam esse regis, atque ita ostendit, ut illi tantam fidem adhibeamus, quanta humana negotia postulant: quis tamen tam insanus, ut tabellionis authoritatem, cum regii, aut cum

idque exprioribus actis et scriptis, ut clare constet, tum de quo agatur, tum et quid ei adscribatur, seu tum subiectum, tum praedicatum. In quibus si quid adhuc obscuri erit, liceat alterutri parti petere explicationem, ne accidat, quod Paulus de seductis et seductoribus inquit: Non attendentes neque quid, neque de quo loquantur. 6 Conveniat etiam de vicinis propositionibus, de quibus non est lis, quo etiam inde aliquid adiumenti ad illustrationem veritatis, et decisionem litis peti queat, et praeterea ne a controversis ad non controversas ob vicinitatem fiat declinatio, ut

actis et scriptis, ut clare constet, tum de quo agatur, tum et quid ei adscribatur, seu tum subiectum, tum praedicatum. In quibus si quid adhuc obscuri erit, liceat alterutri parti petere explicationem, ne accidat, quod Paulus de seductis et seductoribus inquit: Non attendentes neque quid, neque de quo loquantur. 6 Conveniat etiam de vicinis propositionibus, de quibus non est lis, quo etiam inde aliquid adiumenti ad illustrationem veritatis, et decisionem litis peti queat, et praeterea ne a controversis ad non controversas ob vicinitatem fiat declinatio, ut solent qui

videbatur. Articuli doctrinae Christianae sunt sententiae divinitus revelatae, contra et supra captum humanae rationis. Ideo illis praecipue ac solis quidem nitendum est: nec contra eas valent ullae argumentationes, non solum ex Philosophia, sed ne quidem ex Scriptura aut certo verbo Dei deductae. Neque enim hîc locum semper habet principium hoc dialecticum, quod ex veris non sequantur nisi vera, etiam in bona consequentia: ut non sequitur: Deus est persona, et homo est persona: Christus est Deus et homo: Ergo duae sunt personae in Christo. Item: Deus factus est homo: Ergo divina natura

Si ut consilium dixerit Ecclesia, Scripturam etiam in verbis praeceptivis explicatam, verbo vel praxi acceptandam, cum non habeat aliud authoritatis, quam uti per Ecclesiam dictatur, non sunt ad verba, sed ad experimentalem sensum Ecclesiae obligati. Quoniam Ecclesia est, quae non habet maculam neque rugam erroris et falsitatis, est enim corpus Christi, qui est veritas, et sic spiritu veritatis continue vegetatur et regitur. Dicet aliquis forsitan, quomodo Christi praecepta mutabuntur authoritate Ecclesiae. ut sint tunc obligatoria, quando Ecclesiae placuerit? Dico, nulla esse

promissio Christi, quod inferi adversus ipsam nunquam praevalebunt. (nota) ad eam Ecclesiam, quae ad ipsam sedem tanquam primam unita est, pertineat, hactenus veraciter tenuit, licet non omnes in ea sede successive praesidentes in sanctitate prima perstiterint. Non tamen hoc cathedrae obfuit, neque obest, ut idem Augustinus in praeallegata Epistola scribit. Veritas enim cathedrae per Christum alligata est, quando dixit, Supra cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei, quae dicunt facite: non personis, quia ait, Quae faciunt, facere nolite: credendum est, hanc sedem sacratissimam,

propalam innumeras animas sanguine Christi redemptas, in infernum traheret secum perpetuo cruciandas, nemo tamen ei contradicere, aut resistere debeat. Verba eius inter alia haec sunt: Cuncta per mundum novit Ecclesia, quod sacrosancta Romana Ecclesia fas de omnibus habeat iudicandi, neque cuiquam de eius liceat iudicare iudicio. Et si Papa suae et fraternae salutis negligens deprehenditur, multum remissus in suis operibus, et insuper a bono taciturnus, quod magis officit sibi et omnibus, nihil ominus in numerabiles populos cateruatim secum ducit, primo mancipio gehennae, cum

Sufficit dicere: Sic edoctus sum: (sane, si verbo Dei certo ac scripto sic edoctus es.) Et D. Athanasius de consimili re sermonem habens ad Epictetum Corinthiorum episcopum, perhibet: Hoc solum modo respondere ad talia, et dicere sufficit, quod ista non sunt catholicae Ecclesiae, neque ista Patres nostri senserunt, et ante hos sanctissimus Lugdunensis episcopus Irenaeus, qui fuit secundo Christianae religionis seculo, Anno scilicet a Christi natali die centesimo quinquagesimo: Si qua, inquit, disceptatio oriatur, oportet ad antiquissimas recurrere Ecclesias, in quibus

centesimo quinquagesimo: Si qua, inquit, disceptatio oriatur, oportet ad antiquissimas recurrere Ecclesias, in quibus Apostoli conversati sunt. et ab eis de praesenti quaestione statuere, quod certum est. (Aliud est de alia recenti memoria dicere, aliud de hac tanta vetustate.) Quid enim, si neque Apostoli Scripturas reliquissent nobis? nonne oportebat ordinem traditionis sequi, quem tradiderunt ii, quibus comittebant Ecclesias? Ex quibus profecto verbis satis perspicue constat, Patres, quomodo dissidia, optimatum et sacrorum virorum discordiae e medio tollendae sint, quo

Christo, et sic demum tanquam nequienti videre, acerbas et impias alapas impingit. Sed tamen nequit satan in eo omnino sese in angelum lucis transformare, quin ipse alicubi crasse et conspicue suam impuram linguam infernali igne flagrantem, contra Deum et verbum exerat. Nam inter alia (neque enim vacat omnia adscribere) omnes omnium nefandas blasphemias supergressus, dicit, ex sacris Literis impudicitiam disci, eoque eas nequaquam legendas. Ne autem id fingere videamur, verba eius ex libro cui titulus est Nachdruck adscribemus. Sic enim dicit: Ist

putes sacerdotibus aut conficere, aut offerre, aut oblatione facta Christi corpus et sanguinem sumere, nisi sub utraque specie: Dei verbum est, quod obviis (ut dicunt) ulnis reverenter amplectuntur. Sic enim Christus instituit. Sic una sancta, catholica, Apostolica semper observavit Ecclesia: neque faciet unquam, ut istud Christi mutet institutum. Sin autem illud ex his verbis colligere conaris, quod eis tanquam Christi praecepto cuncti compellantur ad utriusque speciei communionem, quod aliter salvo esse nemini liceat: tuum est hoc verbum, ô satana, qui per hanc viam et opinionum et

videor, quantam ea res Ecclesiae Dei perniciem afferat, quod imperitissimi quique de expresso Dei verbo sibi iudicium usurpant. Simul et hoc ostendi, quod sit illud verbum Dei, quod tam clarum, tam perspicuum, tam expressum est, ut etiam absque Scripturis disci possit, a quamlibet rudibus, neque sit necesse credentibus in Christum de eo disputare: verum necesse sit, firmiter in cordibus illud retinere, nec ut unquam elabatur permittere. Nota, verbum Dei absque Scripturis disci posse. Quid ergo Scripturis opus est? O' blasphemiam blasphemiarum.

Sancto, qui est spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et pietatis, edocta, atque ipsius Ecclesiae iudicium et consuetudinem secuta, declarat ac docet, nullo divino praecepto laicos et clericos non conficientes obligari ad Eucharistiae sacramentum sub utraque specie sumendum: neque ullo pacto (salva fide) dubitari posse, quin illis alterius speciei communio ad salutem sufficiat. Nam etsi Christus Dominus in ultima coena venerabile hoc sacramentum in panis et vini speciebus instituit, et Apostolis tradidit: non tamen illa institutio et traditio eo tendunt, ut omnes

Bibite ex hoc omnes: hic est enim sanguis meus novi Testamenti, qui pro multis effunditur in remissionem peccatorum. et quae alia Paulus adiungit. Sic porro foede abrepto verbo et promissione filii Dei, de dando sanguine, unde tandem certo constabit, dari communicantibus sanguinem? Neque enim frustra filius Dei de altera tantum parte elementi, seu de solo pane dixit, Hoc est corpus: et de solo vino, Hic est sanguis. Sacramenta Dei non ex Physicis concomitantiis, sed ex solo verbo ac institutione Dei dependent, suamque essentiam sortiuntur. Sublato vero verbo, mandato et

etiam indicia veritatis opponenda esse putavi, quae non prorsus aliena sunt a praecedentibus, ut et impurae illae pecudes redarguantur, et piae bonaeque mentes confirmentur. 1 Christus et Apostoli citantes Moysen et Prophetas, comprobarunt esse Dei scripturam aut librum verbumque: neque enim quicquam, nisi plane authenticum ac ipsissimum verbum Dei, qui eos miserat, docere et citare sustinuerunt. 2 Eventus praedictionum, ut semen Abrahae aut Israelitas liberatos ex Aegypto, deleturos esse gentem Cananaeam, et eorum regionem possessuros, ut desiturum esse regnum

40 Excidium Hierosolym. tam clare longe ante a Christo praedictum, manifeste confirmatum ipsius Domini, tum etiam novi Testamenti veritatem et autoritatem, quod ante illud excidium conscriptum esse certum est. 41 Turcae et alii non negant neque negare possunt, Christum fuisse sanctum et divinum prophetam: quinetiam quandam divinitatem ei Alcoranus tribuit. At si sanctus propheta fuit, sancta profecto eius dicta et facta fuisse necesse est. In his enim consistit omnis sanctitas. 42 Christus Apostolis vaticinatus erat, se

canibus meis 221 32. Dies loquentur, et multitudo annorum indicabit sapientiam 188 33. Adversus eum contendis, quod non ad omnia responderit tibi? Semel loquitur Deus, etc. 98 35. Honorabiles sunt sapientes 209 Paululum visitavit te ira eius, neque novit, etc. 158. 159 ¶ Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit, etc. 175 Novit Dominus viam iustorum 184 Impii erunt sicut puluis 188 2. Quare fremuerunt gentes, etc. 251 Osculamini

ad ianuam 218 2. Quare discipuli Ioannis et pharisaeorum ieiunant, etc. 211 3. Audientes propinqui eius exierunt, ut eum caperent 189 Erat Ioannes baptizans in deserto 161 4. Quomodo omnes parabolas intelligetis? 213 5. Et neque catenis quisquam poterat eum ligare 281 Filia tua est mortua 195 6. Apostolis in mari noctu periclitantibus venit Iesus ambulans, etc. 190 Et coepit eos mittere duos duos 255 In quamcunque domum intraveritis, manete ibi, etc.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report