Croatiae auctores Latini: inventa |
domum | qui sumus | textus | auxilia | tolle, lege! | |
Bibliographic criteria: none
(All documents) Search criteria: ejus Your search found 1502 occurrences
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
Occurrences 556-668:556. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] vestra tuta conquiescat, ut adeo tam piam ejusdem intentionem non dico negligentia (quis enim id vel ominari praesumat?), sed vel levi aliqua remissione fraudare grande omnino piaculum videatur. Habetis praeclarum, quem vobis Augusta praeposuit quemve ego Altissimo ejus nomine talem hic status, ducem, qui vos confirmare dubitantes, fatigatos excitare, ancipites erigere possit et consolari. Colite hunc, ut par est utve ipsa Clementissima Domina vobis praecepit, ejus dispositionibus,
557. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] praeposuit quemve ego Altissimo ejus nomine talem hic status, ducem, qui vos confirmare dubitantes, fatigatos excitare, ancipites erigere possit et consolari. Colite hunc, ut par est utve ipsa Clementissima Domina vobis praecepit, ejus dispositionibus, alioquin nonnisi in rei litterariae incrementum internamque Academiae hujus disciplinam dirigendis, ita obtemperate, ut quoties ordinationes ejus expleveritis, toties homagialem Altissimo Mandato morem vos gessisse vobiscum reputetis. Mutuum
558. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [Paragraph | Section] Colite hunc, ut par est utve ipsa Clementissima Domina vobis praecepit, ejus dispositionibus, alioquin nonnisi in rei litterariae incrementum internamque Academiae hujus disciplinam dirigendis, ita obtemperate, ut quoties ordinationes ejus expleveritis, toties homagialem Altissimo Mandato morem vos gessisse vobiscum reputetis. Mutuum inter vos ipsos amorem et amicitiam supervacaneum mihi videtur vobis commendare, credo ego, quod menti cuique vestrum alioquin obversetur, vos omnes membra unius
559. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] Cum gens sit adeo fertilis, per naturalem generationis progressum sensim majorem semper partem constituet. Nisi proinde extranei arceantur, brevi in magnum numerum eo certius assurget, quod vicina Gallicia et Polonia majorem, quam alere possit, ejus numerum habebat; vel solum Poloniae exemplum ostendit quam noxia sit Reipublicae nimia Judaeorum multitudo. Horum enim copia diversa, quibus Regnum illud premitur, monopolia sub titulo arendarum induxit: horum copia Agricolas, primam Reipublicae basim, ita exsugit
560. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] exercet, a locali jurisdictione se providere debeat. Quod si vero minutum Quaestum inire velit, primum Testimoniales de honesta sua vita a locali sua Jurisdictione sibi procurare, tum his exhibitis Passuales a Vice-Comite, aut, si in Civitate residet, ab ejus Judice excipere teneatur: omnes hae Testimoniales gratis extradentur. Qui vero Testimoniis his provisi non fuerint, tanquam vagabundi intercipiantur, ad sui legitimationem stringantur, et si hanc praestare non possint, vel ad amplectendum certum alimentationis statum
561. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] ab eo per localem Jurisdictionem, simul statim stringatur ad se legitimandum, unde illum acceperit? Si ostendere potuerit quod illum emerit, vendatur equus et pecunia illi consignetur; sin, tanquam de furto suspectus detineatur, equi descriptio publicetur, et in ejus proprietarium investigetur. Motivum. Provisionem hanc naturalis Zingarorum ad furta equorum inclinatio exigere Deputationi huic videbatur. § 10. Ipsi
562. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] quod Plebs sumtibus ejusmodi aggravetur, et tamen instituta ejusmodi raro eo perducantur, ut enata exinde utilitas sumtus hos compenset; verum si quis est justus aliquid a Plebe exigendi titulus, tunc hic certe est, utpote cum omnes hi sumtus potissimum in emolumentum ejus convertantur. Si proceduram Jurisdictionum illarum, in quarum gremio instituta ejusmodi correspondentem sumtibus utilitatem non produxerunt, attentius examinemus, facile apparebit, id non ex natura instituti, sed e manipulationis defectibus, qui cum exordio
563. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Quod hic de serico exempli causa dicitur, id relate ad culturam plerorumque etiam aliorum productorum, utpote: Tabacae, Lanae, Herbarum tinctoriarum, aliorumque perinde locum habet. Minus optatus culturae successus plerumque a defectibus, qui in ejus modum irrepserunt, et paucis fortassis extrinsecis inpedimentis proveniunt. Haec attente observare, detegere, remediumque ipsis adferre, majorem tantisper industriam requirit. Majori compendio sinister successus ipsi producto adscribitur, ut per id ingrata haec
564. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] constituenda videtur; aliud est de artefactis, de quibus Deputatio suo loco tractabit. § 19. Qui fossile aliquod productum in alieno fundo detexerit, et culturam ejus suscipere voluerit, cum proprietario transigere debet; quod si tamen proprietarius nec ipse productum tale colere, nec culturam ejus seu inventori, seu alteri hanc suscipere volenti aequis conditionibus cedere voluerit, potest localis publicus magistratus conditiones
565. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] § 19. Qui fossile aliquod productum in alieno fundo detexerit, et culturam ejus suscipere voluerit, cum proprietario transigere debet; quod si tamen proprietarius nec ipse productum tale colere, nec culturam ejus seu inventori, seu alteri hanc suscipere volenti aequis conditionibus cedere voluerit, potest localis publicus magistratus conditiones has determinare, et determinationi huic, sub dictanda in via juris per competentem jurisdictionem prudenti arbitrio pecuniaria
566. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] sartam tectamque conservari, ipse civilis societatis scopus exigit; neque tamen jus hoc eo extendi potest, ut proprietarius fundo suo cum detrimento publici abuti possit, abuteretur autem, si repertum in fundo suo utile aliquod productum nec ipse colere, nec ejus culturam alteri admittere vellet; iniquas enim conditiones illud colere volenti praescribere idem est ac non admittere; interest itaque ut legislatio modum statuat, quo in ejusmodi casibus jus proprietarii cum utilitate publica
567. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] salvatur per id, quod non obstante eo, quod alter in fundo suo utile aliquod fossile reperiat, tamen jus culturae eidem praeferenter deferatur, dein quod conditiones, sub quibus culturam hanc, si ipse eam suscipere nolit, alteri concedere possit, aequanimi ejus arbitrio substernantur; e converso prospicitur per id publico, quod in casu, quo proprietarius tales, sub quibus alteri culturam hanc suscipere impossibile est, statuat conditiones, publicus magistratus eas moderari sicque efficere possit, ne
568. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1098 | Paragraph | SubSect | Section] practice versatos perfici possit, aeque extra dubium versatur. Unica itaque circa necessarios ad id sumtus quaestio moveri potest, verum Deputatio haec demisse existimat, eum esse fundi literarii Hungarici statum, ut is expensis his omnino sufficiat. Et si in moderno ejus statu pro sumtibus his fundus re ipsa non adesset, censet Deputatio haec, quod excussis rite erogationum positionibus, invenientur in iis tales, quas resecare interest, ut fundus pro utilissimo hoc instituto inde confletur; quidquid enim ad substantialem pro
569. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] possint, pascuum procurare debeant, in his ratio publici pascuorum constrictioni quandoque obstare potest. Verum in casu ejusmodi hanc tota communitas certe non flagitabit: ubi vero latifundia adsunt, et tota communitas id postulat, nulla ratio subversatur, cur ejus desiderio deferri non debeat. Possessores enim civilium foenilium sunt perinde proprietarii, sicut alii ignobiles, qui foenilia sua condam a dominiis emerunt, nunc vero eadem intra se emunt et vendunt.
570. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] remedium adferendum esse nemo dubitat. Ad hoc autem praestandum non tantum concernentem comitatum, sed alios etiam, qui plurimas notitias locales habent, audiendos esse suapte constat. Jam quidem Articulo 118. 1723. adulteratores praestantiorum vinorum in ejus amissione convincendi statuuntur: verum sola hac dispositione malum hoc sufficienter non impeditur. Inter communicata Deputationi acta invenit illa quidem protocollum celebratae ante biennium hoc in merito localis commissionis, quod
571. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] Motiva. Tabaca ita, ut nunc adhuc imperfecta est, post frumentum, vinum, animalia et lanam, plurimam Regno pecuniam infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur, emolumentum hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo utilitatem
572. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] lanam, plurimam Regno pecuniam infert, uti id e tabellis tricesimalibus apparet. Nisi tamen qualitas ejus perficiatur, emolumentum hoc cum tempore certo diminuetur; ostensum est in Elaborato status actualis §-pho 32. quod ad id fermentatio ejus et foliorum classificatio (vulgo Sortirung) plurimum conferre possit; quare ad majorem populo utilitatem procurandam interest ut exigua illa, quam remuneratio magistri instituti hujus requiret, summa e cassa
573. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] § 34. Viennense tabacae Abaldo nullo majori quam privatus aliquis quaestor in coemenda tabaca Hungarica favore gaudeat. Motivum. Plena commercii libertas incrementum ejus vel maxime procurat; si vel privato quaestori favores aliqui concedantur; jam id eidem noxium est; quod si hos magna aliqua et potens societas impetret, debet res natura sua in monopolium degenerare, vel exemplum Viennensis Abaldo id
574. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] pertigerit, in Elaborato status actualis §-pho 32. satis ostendimus: ut haec impediatur, debet Abaldo hoc ad eandem cum quovis privato quaestore conditionem redigi. § 35. Officiales ejus, qui in Hungaria resident, negotia sua locali primae instantiae proponere: et si nec hic sibi satisfactum esse existimaverint, tunc ad Consilium recurrere debent: si nec hujus decisioni aquiescant, tunc primum ad Suam Majestatem recurrere possunt.
575. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] et id quidem non tantum in personalibus, sed in realibus etiam, objectum manipulationis suae, quam in Hungaria exercent, concernentibus, negotiis; sicut vicissim si Hungarus fabricam aliquam in Germanica Provincia possideret, officiales ejus, quoad objectum fabricae, jurisdictioni illius provinciae subjacerent: debent itaque etiam residentes in Hungaria Abaldi officiales intuitu non observatorum contractuum, aut aliarum damnificationum judicio localis primae instantiae subjacere.
576. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] itaque etiam residentes in Hungaria Abaldi officiales intuitu non observatorum contractuum, aut aliarum damnificationum judicio localis primae instantiae subjacere. § 37. Si de eo, quod officiales ejus in classificatione tabacae contribuentes damnificent, querelae porro etiam depositae fuerint, comitatus gnarum rei hujus et juramento adstringendum individuum ad depositoria Abaldi constituere possit, quod
577. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1122 | Paragraph | SubSect | Section] Articulus XIII.
578. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | SubSect | Section] transmittere, seu amico alicui, qui illud post fata eorum continuat, communicare soleant. § 46. Quodsi vero inventor secretum suum administrationi publicae communicet, aut si inventum tale per ipsum ejus exercitium se pandere debet, potest eidem, aut suae, si quam inivit, societati exclusivum pro ratione utilitatis quae inde in publicum promanabit privilegium ad aliquot, nunquam tamen ad plures quam 15 annos concedi.
579. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] major adhuc est talium articulorum numerus, qui ad nullum e praemissis principiis revocari, adeoque quibus eadem portorii quotta applicari potest. Et haec generalis portorii quoad singulam speciem determinatio clavis vectigalis appellari, reliquae vero ejus variationes pro exceptionibus considerari solent. Quoad exceptiones ejusmodi in subsequentibus §§-is principia proponentur. Quoad generalem portorii pro indifferentibus articulis in singula ejus specie quottam, nihil obstat, quo
580. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1146 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] vectigalis appellari, reliquae vero ejus variationes pro exceptionibus considerari solent. Quoad exceptiones ejusmodi in subsequentibus §§-is principia proponentur. Quoad generalem portorii pro indifferentibus articulis in singula ejus specie quottam, nihil obstat, quo minus eadem summa assumatur, quae in Germanico vectigali defixa fuerit. Ut autem clavis haec in praeambulo vectigalis exprimatur, ipsa promovendi commercii ratio exposcit. Nam et mercatores speculationes suas longe tutius
581. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] hae eum suapte effectum producunt, ut ipsum oeconomiae commercium, tam cum exoticis articulis, quam et cum coloniarum productis, penes regnum quod eas fundavit permaneat, id est, quod si fundator regnum tales, quas colonistae optant, merces non habeat, ejus mercatores has ab exotico procurent et illas colonis cariori vendant; si vero vicissim hi plura, quam fundator regnum egeat, producta adferant, tunc iterum hujus mercatores haec vili pretio coemant et deinde in alias provincias cariori divendant.
582. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] mercium articulos referantur. Onerosum hoc Hungariae vectigal eo potissimum specioso fundamento ab adverso sustinetur, quod Hungaria cum Germanicis Provinciis unum Monarchiae corpus efficiat; hoc autem florere non possit, nisi aequabile inter haec duo ejus membra commercii aequilibrium constituatur; aequilibrium vero hoc, quod secus stabiliri non possit, nisi in omnibus, in quibus commerciale Hungariae interesse cum Provinciis Germanicis in collisionem venit, casibus vectigal in harum favorem dirigatur,
583. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] justior est ille, ne multiplicata sensim, favore moderni vectigalis, Germanica artefacta actuale Hungaricum activum cum detrimento ipsarum Germanicarum Provinciarum diminuant, quam ut stabilito favorabili pro Hungaria vectigali activum ejus plus nimio increscat. Ostendimus enim jam eodem §-pho quod quo minus futurum est Hungaricum commercii activum, eo minus per politicos, quos ibi indicavimus, canales in Germanicas Provincias refluxurum sit. Sed concedamus
584. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] eodem §-pho quod quo minus futurum est Hungaricum commercii activum, eo minus per politicos, quos ibi indicavimus, canales in Germanicas Provincias refluxurum sit. Sed concedamus quod stabilito favorabili pro Hungaria vectigali, bilanx ejus commercii notabiliter increscat: propterea tamen Germanicae Provinciae haud exhaurientur. Constat enim quod cursum circulantis pecuniae non solum commercium regat, sed quod ille plures alios canales habeat, per quos non tantum profluens e commercio beneficium
585. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] bonum exposcat; apparet denique quod nec haec ratio obstare queat, quo minus justus Princeps mox proponendis principiis benigne assentiatur. Cum per praemissa ostensum sit quod nec fertilitas Hungariae, nec activa ejus commercii bilanx, nec onera Germanicarum Provinciarum Hungaricum Germanico commercio subordinari exposcat, restat ut paucis edoceatur quod id salva Regni Constitutione nec fieri possit. Hungaria qua Regnum liberum eidem, qui Germanicis Provinciis imperat,
586. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] Provinciis, id est ab eorum dicasteriis aut tribunalibus, dependentiam unquam agnoverit. Cum Augustus Josephus II. in sequelam praeconceptae a se uniformitatis systematis influxum in res Hungaricas iisdem tantisper laxasset, status Regni Hungariae in primis, quae post ejus obitum celebrata sunt, comitiis independentiam Hungariae a Germanicis Provinciis diserta lege renovari postularunt, annuitque justae huic propositioni justissimus Princeps. Quomodo itaque renovata adeo recenti lege Regni independentia
587. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] Atque haec sunt motiva, haec momenta, cur Deputatio haec a systemate moderni vectigalis, quod commercium Hungaricum, ut jam supra ostensum est, Germanico ex integro subordinatum reddit, non modo recesserit, sed et recedere debuerit. Superest ut ejus etiam rationem reddat, cur pro novo vectigali conficiendo ideam perfecti reciproci adoptarit? Legislatio unius licet independentis Regni impedire non potest, ne aliud perinde independens Regnum aut Provincia principia sibi tantum favorabilia,
588. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] irrepserunt, noxia principia sufferantur; eorum vero, quae in Germanico vectigali in praejudicium commercii Hungarici constituta sunt, reciprocum in Hungarico vectigali stabiliatur. Forte ipsa haec reciproci idea, si effectus ejus ab utrinque intimius expensi fuerint, ansam suscipiendo tractatui praebebit. Et ideo Deputatio haec, postquam omnia, quae Hungarico commercio proficua fore existimavit, principia proposuerit, demissam super eo etiam opinionem depromet: qualiter recedendo a
589. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | Sub2Sect | SubSect | Section] legislatio Hungarica nullum quidem reciprocum relate ad has impositiones constituerit; in Diaetis tamen 1723. et 1741. Status Hungariae liberam productorum Hungariae in Germanicas Provincias inductionem, id est impositionum harum sublationem adurserint; ejus vero temporis Imperantes id semper ad suscipiendum cum Statibus Germanicarum Provinciarum tractatum relegaverint, quin tractatus ejusmodi unquam sit subsecutus; denique quod impositiones hae hodiedum durent, uti id ex ejusdem Elaborati §-pho
590. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] inductionem is est fortasse unicus Germanica fabricata ad majorem perfectionem provehendi modus, ut Hungaricae fabricae ad aliquam cum iis concurrentiam perducantur. Interea melius fortasse consuleretur rationibus totius Monarchiae si loco ejus, ut Hungarica artefacta in Germanicis Provinciis et vicissim dimidium exotici portorii persolvant, moderata potius reciproca portoria pro utriusque ordinis artefactis defigerentur. Sed cum id, qua parte Germanicas Provincias respicit,
591. Škrlec Lomnički,... . Operum omnium tomus I, versio... [page 1174 | Paragraph | SubSect | Section] Ostendimus supra in motivis ad §-phum 66. quod principium hoc et per veterem
et per novam legislationem defixum atque usque 1788. in vectigali semper adoptatum fuerit.
In ipso anni hujus vectigali principium hoc expresse non abrogatur. Ne tamen ipsa ejus
exmissio effectum hunc producat, principium hoc diserta lege renovandum videbatur.
Articulus XXVI.
intra quem mercatores initos jam antea contractus facile explere
possunt, aut hoc etiam in casu prohibitio ad jam initos contractus non extendatur.
Motiva.
Quod tabacam attinet: hujus cultura jam eo provecta est, ut ejus defectum
domestica consumtio nunquam sentire possit. Solo autem hoc titulo, ut eam
Abaldo Viennense leviori habere possit, evectionem prohibere justitia
admittere non videtur; non est enim productum primae necessitatis, adeoque
consumtio nunquam sentire possit. Solo autem hoc titulo, ut eam
Abaldo Viennense leviori habere possit, evectionem prohibere justitia
admittere non videtur; non est enim productum primae necessitatis, adeoque
nullus titulus superest ejus evectionem prohibendi; alia est ratio frumenti;
hoc sicut justum est, ut dum imminens aut jam fervens bellum, vel gravis Germanicarum
Provinciarum inedia magnam vim frumenti requirit, eductio grani Hungarici prohibeatur: ita
aequitas non admittit, ut
per Hungariam transferuntur et vicissim; si enim de illo transitu
agatur, quando merces exoticae per Hungariam in Germanicas Provincias vel
vicissim pro consumtione transponuntur, rationibus Monarchiae magis conducere videtur, si
nullum inter haec duo ejus membra portorium transituale constituatur. Interea nisi
principium hoc in vectigali Germanico adoptetur, Hungaricae legislationi nihil reliquum est
quam ut eadem transportualia portoria constituat mercibus, quae per Hungariam in Germanicas
Provincias invehuntur,
quoad exotica
colorum materialia; sicut enim harum interest, ne fabricae, quae his opus
habent, in Hungaria exsurgant: ita interest Hungariae, ne concurrentia
exoticae lanae pretium Hungaricae deprimat, quandoque ipsam ejus distractionem
impediat.
Quoad boves major adhuc ratio militat pro Hungaria, quam quoad
gosypium pro Germanicis Provinciis; hi enim respectu Hungariae sunt
domesticum, gosypium vero respectu Germanicarum
quidem hoc satis compensabuntur.
§ 88.
Quaestori Hungaro liberum sit portorium consumtionale etiam ab exoticis mercibus seu in
limitanea, seu in mediterranea, ubi ejus interest, tricesimali
statione deponere.
Motiva.
Libertate hac quoad haereditarias merces quaestores hactenus etiam
gaudebant, quoad exoticos articulos etiam Germani quaestores per concernens
ad capitales et respective depositoriales stationes
restringuntur, adeoque hac in re aequalis est Hungari et Germani
quaestoris conditio; interea negari non potest, quod quidquid liberum commercii cursum
impedit, ejus etiam promotionem retardet, et quod necessitas deponendi, in
certis tantum locis portorii, libertatem quaestorum constringat;
saepe enim interest quaestoris ut tricesimalem manipulationem in limitanea
statione statim subire
cursum commercii mutatione, edatur, nec
particularium articulorum portoria, nisi subversante reali commercii Hungarici utilitate,
mutentur. Ut autem utilitas haec tuto eruatur, politicum Regni Dicasterium, cui locales
circumstantiae optime notae sunt, audire, fundatisque ejus reflexionibus deferre convenit. Quodsi id hactenus praestitum fuisset, e continuis quae superioribus
annis vigebant portoriorum mutationibus forte vix vigesima earum pars locum habuisset. Nunc
proponebantur mutationes hae per homines aut intrinsecarum
provincias communicatio in
reciprocum beneficium cedere solet. Sunt tamen casus in quibus via aliqua uni tantum parti
utilis, alteri noxia est. In ejusmodi casu justum non est, ut posterior haec jurisdictio ad
continuandam in sui gremio talem viam cogatur. Recens ejus exemplum est in via Metlicensi;
incolae enim Carnioliae videntes, quod reserata jam per littorale Hungaricum directa
exotica importatione exoticorum articulorum inductio per Carolinam Carlostadium cursum
accipere incipiat, tantum ut id efficiant, ne per littorale
hactenus usus invaluit, laboratoribus perficiantur. Ne tamen id in sensibile plebis
aggravium vergat, una domus non plures quam 24 manuales, aut 12 jugales operas ita praestare
teneatur, ut in quantum opus hoc minus populosis domibus onerosum foret, comitatus partem
ejus aliis magis populosis adjicere, resultaturam tamen per hanc quottam clavim
nunquam transgredi possit. Labor etiam viarum tempore messis, falcaturae, et vindemiae
nonnisi in extrema forte necessitate suscipiatur.
Savo, et Colapi; sed et constat quod
languidus fuerit tempore illo commercii cursus. Post instratos pontibus fluvios illos
commercium in hoc ductu in duplo adminus accrevit. Si neglectis his pontibus naula denuo
reducantur, ejus cursus ab eadem certe proportione diminuetur. Verum pontium in magnis his
fluviis seu erectio, seu conservatio adeo sumtuosa est, ut e proventu
moderatae tariffae vix sustineri possit; si autem haec nimis elevetur,
indubitatum commercii cursui adfert
indubitatum commercii cursui adfert impedimentum. Recens est prioris propositionis exemplum
in ponte Dravano Varasdinensi. Hujus enim administrationem comitatus ejusdem nominis ante
paucos annos susceperat, et licet tam in constructione, quam et in conservatione ejus
subsidio gratuitorum lavoratorum usus sit, tantas tamen insper habuit expensas, ut ad
antevertendam plebis ruinam clementiam Principis implorare coactus sit, quo pontem hunc sub
cameralem administrationem recipere dignetur, id quod superiori anno a gratia
superest, quam ut, si proprietarius talis pontis e proventu moderatae tariffae
eum debite sustinere non possit, is ad rationem fundi publici recipiatur. Felix pontis
Pestiensis inter duas jam utcunque florentes civitates situatio facit, ut
etiamsi gravis ejus moderna tariffa in favorem commercii tantisper diminuatur, e proventu
tamen suo facile possit sustineri. Tibiscanus ad Szolnok, Muranus
et Dravanus pons jam alioquin sub administratione Camerali constituuntur;
agitur itaque
experiri, an non aliquis pro
redimendis residuis adminus in capitalibus commercialibus viis situatis
teloniis fundus reperiri possit? Ut autem vel id cognoscatur, necessarium est ut proventus
singuli ejusmodi telonii constet, quo exinde necessaria pro ejus redemtione summa erui
possit; adeoque et proposita praecedenti §-pho operatio et relationes comitatuum
in omnem casum necessariae evadunt.
§ 105.
si merces suae ad stipulatum tempus non advehantur.
Proinde cum vectores excessum hunc sub ea plerumque confidentia committant, quod praeter
amissionem residuae adhuc mercedis nulla alia poena eum mansura sit, justum est ut insuper
et refusione damni, si facultates ejus admittunt, sin, poena corporali plectatur. Et cum
hac quoque in re varii culpae gradus intervenire possint, poena his utique gradibus
attemperari debet.
§ 107.
Si vero insuperabile aliquod
Cum tamen
Flumine et Buccari tribunalia mercantilia jam subsistant,
illiusque etiam Carlostadii proximius inducendi spes adsit, stabilitis vero
semel foris mercantilibus alia circa objectum hoc provisio fieri debeat, Deputatio ejus est
demissae opinionis, ut in Carolina modernus differentias ejusmodi dirimendi
modus in suo esse relinquatur; nimirum, ut has Camerales, qui in singula statione defixi
sunt, Officiales summarie cognoscant, succumbens vero ad
ejusmodi exstent.
Primum in via Tergestina ea solum ratione effectum est, quod certae permutandarum
vecturarum stationes defixae, in his vero coetus vectorum ita regulatus sit, ut et mercator
sumtus transportus in antecessum calculare, et factor ejus, ut primum merces
adveniunt, advocato tantum coetus magistro, securam continuo vecturam habere possit. Donec
itaque id ipsum in via Fluminensi constituatur, nunquam haec concurrentiam
Tergestinae sustinebit, adeoque Hungaria tot transportuum jacturam
milliaria protenditur; verum regio haec solum sterile,
populationem vero copiosam habet, adeoque cum multae illi seu ab
agricultura, seu a re pecuaria et vinaria residuae
manus supersint, incolae ejus ad amplectendum copiosiori numero navigationis institutum eo
facilius poterunt permoveri, quod in illud naturali quasi inclinatione ferantur. Ut tamen
scopus hic obtineatur, debent idonei professioni huic favores indulgeri, id quod ad
objectum Codicis
scientia illic tradebatur, ita ut cathedra haec ad
formandos potius eos, qui officia in re navali jam obibant, quam ad formandos pro instituto
hoc alumnos deserviverit. Interest itaque ut non sola nautices, sed omnes una
subsidiariae ejus cathedrae in Littorali Hungarico stabiliantur. Quod qua ratione effici
possit? ad objectum Deputationis litterariae refertur. Forte tamen et hoc
objectum in mixto cum Deputatione hac consessu pertractari deberet.
alioquin sub classem crudorum materialium stricte veniunt.
§ 115.
Advectae domestica navi ad Littorale Hungaricum exoticae non prohibitae merces, dum deinde
Regno inferuntur, dimidium tantum ejus portorii persolvant, quod ejusdem speciei merces, si
extera navi invehantur, dependunt, frumentum vero, vinum, animalia, et tabaca
per domesticas naves absque omni portorio inde evehantur. Si tamen
exteris navibus educantur,
educantur, nisi peculiaris ratio aliud suadeat, ipsa etiam
haec producta, praeter vinum, moderato essituali portorio subjiciantur.
Reliqua Regni producta et artefacta, si domesticis navibus e Littorali
exportata fuerint, iterum dimidium tantum ejus portorii persolvant, cui subjacerent si
exteris navibus educerentur.
Motiva.
Hactenus per concessos certis exoticis articulis, si hi per portus Tergestinum aut
Fluminensem, seu deinde domesticis, seu exteris
naviumque domesticarum, nec nationalium officialium numerum
notabiliter augebunt.
Dum autem Deputatio haec pro inductis per domesticas naves mercibus dimidium tantum
exoticae inductionis proponit, non ejus est sensus, ut retento illis, quae
domesticis navibus invehentur, mercibus moderno exotico portorio, iis articulis, qui
exteris navibus advehentur, alterum adhuc tantum imponatur; sed ut merces domesticis
navibus inductae dimidium tantum moderni portorii
sit
admodum sumtuosus, hujus liberam ab omni portorio, praeter casum domesticae necessitatis,
per exteras etiam naves exportationem in casibus ordinariis admittere interest quidem; in
casu tamen vigentis in Italia aut Gallia frumenti caristiae, id exportationem ejus vix
diminuet, si moderatum evehendo per exteras naves frumento portorium imponatur. Interea
tamen potest talis circumstantia se evolvere ut qualecunque portorium evectionem ejus notabiliter minuere possit. Et tali casu generale hoc legis
tamen vigentis in Italia aut Gallia frumenti caristiae, id exportationem ejus vix
diminuet, si moderatum evehendo per exteras naves frumento portorium imponatur. Interea
tamen potest talis circumstantia se evolvere ut qualecunque portorium evectionem ejus notabiliter minuere possit. Et tali casu generale hoc legis principium
circumstantiis temporis accomodari debet.
Alia ratio est de vino, cujus copia Hungaria perinde laborat. Huic enim via
per Littorale necdum est reserata. Itaque hujus
maritimis
potentiis statim reciprocum accipiet, sicque nec illa cum alterius populi
mercibus ullum oeconomiae commercium exercere poterit. Ac Hungaria quidem de
nullo adhuc maritimo oeconomiae commercio cogitare potest; cum tamen nationalis ejus
navigatio adhuc in herba versetur, medium hoc eidem necdum convenire potest.
Articulus XXXIV.
quidem, ubi labores ejusmodi occurrunt, idoneo, et non
tantum geometriae et geodesiae, sed et hydraulicae
principiis sufficienter instructo individuo, si eodem adhuc destituuntur, erga stipulandum
per mutuam conventionem ejus salarium se providebunt. Pro ejusmodi vero geometra nemo per
jurisdictiones suscipi possit, nisi bonum suum profectum, in theoria quidem
concernentis professoris; in praxi vero Departamenti Hydraulici testimonialibus
edocuerit. Penes
iterum hoc Departamentum alteri extra
Regnum constituto officio ita subjici, ut externum hoc officium intra limites depromendae
opinionis non subsistat, sed in ordinandis etiam et inspiciendis laboribus
jurisdictionem in Regno contra constitutionalem ejus
independentiam exerceat; Consilium vero et comitatus simplices tantum
canales efficiantur, per quos ordinationes exteri illius offici in effectum
deducantur, sicut id sub Josepho II. quoad directionem tricesimarum evenisse praesentis
sicque demissam superinde opinionem suam Suae
Majestati repraesentabit, emanandae vero erga hanc benignae resolutionis effectum
procurabit; ubi tamen generale aliquod planum, quod nonnisi Departamento Hydraulico concredi
potest, elaborandum veniet, illud semper alicui ejus adjuncto committatur, et super hujus
demum elaborato director suam depromat opinionem.
Motiva.
Hydraulica et geometrica opera adeo sumtuosa geometrarum vero plana et opiniones, teste
quotidiana experientia, adeo dubii
unum ex adjunctis, sumtibus
reclamantis, ad faciem loci exmittet, et hujus opinionem non jam solus director, sed totum
simul Departamentum revidebit. Si Consilium erga hanc etiam relationem opus bono publico
proficuum fore judicaverit, effectuationem ejus concernenti jurisdictioni committet. Quodsi
tamen recurrens se ulteriorem ad Suam Majestatem recursum sumere velle declaraverit, illud
interea sistetur. Sua vero Majestas erga recursum talem aut ipsum Departamenti Hydraulici
directorem, aut aliud, etiamsi exterum
a contrario aquam a molis suis subtrahendam esse existimet. Et in hoc casu
nullum aliud medium superest, quam ut reclamanti aut unum, aut, si postulet, duo etiam
novae revisionis beneficia concedantur. Post has vero emananda benigna resolutio non
obstante ejus contradictione in effectum deducatur; secus enim aut revisiones in infinitum
procedere deberent, aut utilissimum etiam, imo quandoque necessarium opus per quemcunque,
saepe inquietum tantum privatum, sisti possent.
Quod in revisione ejusmodi alia, quam quae
§ 122.
Pro necessariis ad ejusmodi labores instumentis, adhibendis nefors aliquot
extragremialibus laboris hujusmodi magis peritis individuis, directuro opus
geometra, et, si opus fuerit, ejus practicante, sumtus e Fundo Salis suppeditabuntur;
necessarias vero tam currules et manuales operas, quam necessaria fortasse aliqua cruda
materialia locales magistratus in sortem jam defixae gratuitorum laborum quottae
praestabunt.
nec commercii, nec navigationis spiritus adhuc ita, ut nunc
post auctam notabiliter intra intermedios 30 annos populationem excitatus fuit. Potest
itaque fundate sperari id nunc successurum esse, quod tunc praecox fortasse adhuc fuit
institutum. Forte ad feliciorem ejus successum id ipsum conferet, quod lege publica
stabiliatur. Negari certe non potest complures utilissimos conatus hactenus in irritum
cecidisse seu quia praemature suscepti fuerunt, seu quia aliqua necessaria ad rerum
promotionem media intermissa fuerant, seu
et
hydraulae pro hoc actu ita subordinentur, ut singulorum opera, dum eam sibi necessariam esse
exstimaverit
ita subordinentur, ut singulorum opera, dum eam sibi necessariam esse
exstimaverit
et sumtuum schemata elaborabit.
Motiva.
Generale navigationis planum eo dirigi debet ut maxima, quoad fieri potest, Regni pars
beneficii navigationis particeps efficiatur. Itaque cum centrum navigationis Hungaricae
capitalia ejus flumina, Danubius, Tibiscus, Savus
et Colapis constituant, ante omnia determinari debet qualiter horum regulatio
perficienda sit; ad hoc, ut navigatio per eos et brevior et magis expedita reddatur; idest
serie maxime necessarius fuerit, laborem quotannis
impendetur, sicque totum planum, etsi tardius, aliquando tamen perficietur. Ubi e contra,
si sine plano porro quoque agatur, etsi iidem sumtus impendantur, facilis tamen et per
totum Regnum diffusa navigatio, quodque ejus consectaneum est, florens commercium, nunquam
obtinebitur.
Caeterum id res ipsa exigit, ut in hoc plano nonnisi tales labores stabiliantur, quorum
utilitas necessarios ad eos perficiendos sumtus compensabit. Ars improbo labore et immensis
sumtibus
ad eventum generalis navigationis plani differatur.
In reliquo quam necessaria sit rami Érsek-Újváriensis reseratio in Elaborato status
actualis §-pho 77 , id autem quod ad celeriorem tantisper fluxum Tibisco procurandum
aliquot gyrorum ejus transsectiones ocyus suscipi intersit ibidem §-pho 73.
ostendimus; itaque haec tamquam generali navigationis plano, qualecunque demum ejus systema
sit, haud obstitura, interea etiam perfici vel ideo expedit, quia his jam praevie
superatis, utprimum
status
actualis §-pho 77 , id autem quod ad celeriorem tantisper fluxum Tibisco procurandum
aliquot gyrorum ejus transsectiones ocyus suscipi intersit ibidem §-pho 73.
ostendimus; itaque haec tamquam generali navigationis plano, qualecunque demum ejus systema
sit, haud obstitura, interea etiam perfici vel ideo expedit, quia his jam praevie
superatis, utprimum planum illud stabilitum fuerit, statim effectuationi ejus manus poterit
admoveri.
§
§-pho 73.
ostendimus; itaque haec tamquam generali navigationis plano, qualecunque demum ejus systema
sit, haud obstitura, interea etiam perfici vel ideo expedit, quia his jam praevie
superatis, utprimum planum illud stabilitum fuerit, statim effectuationi ejus manus poterit
admoveri.
§ 130.
Si viam repulsualem, transsectionem fluvii aut canalis, vel aliud ejusmodi pro facilitanda
navigatione opus per cultum alicujus privati fundum, uti sunt
contradictione, nisi quid aliud obstet, iis elargiri debet; si vero duo tantum sint
compossessores, et hi coalescere non possint, an opus proportionatam necessariis in illud
sumtibus habeat utilitatem, comitatus rem cognoscet, et si utilitatem laboris compererit,
ejus suscipiendi facultatem illi, qui hanc postulabit, concedet. Non possunt tamen ii, qui
reluctantur, ad suppeditandos pro rata sua sumtus cogi, verum totum opus ii, qui in illud
consenserunt, suis sumtibus perficere tenentur. E converso hi usumfructum ratae
commercio, nulli seu individuo seu societati concedi possit, et si concessum fuerit, nullius
sit firmitatis. Quodsi tamen aliquis novum et dubii eventus quaestum, qui si
succedat, magnam publico adferre possit utilitatem, suscipiat, conatus ejus seu per
exemtionem a portoriis tricesimalibus, seu per anticipandas erga sufficientem cautionem
pecunias, seu etiam per concedendam primam sustineantur.
Motiva.
Legislatio commercium haud secus promovere
sustineantur.
Motiva.
Legislatio commercium haud secus promovere potest, quam si impedimenta,
quae eidem obstant, removeat, et idonea eidem adminicula subministret. De
extrinsecis ejus impedimentis, quae in oeconomiae publicae,
opificiorum, manufacturarum, viarum,
navigationis, et vectigalis defectibus consistunt, removendis,
Deputatio suam in superioribus
opificiorum, manufacturarum, viarum,
navigationis, et vectigalis defectibus consistunt, removendis,
Deputatio suam in superioribus opinionem jam depromsit. Intrinseca ejus
impedimenta constituunt omnia illa, quae libertatem ejus quoquo modo
contingunt. Superest itaque, ut per horum etiam sublationem ultimum, quod adhuc commercio
obstat, impedimentum removeatur.
Inter haec monopolia primum
viarum,
navigationis, et vectigalis defectibus consistunt, removendis,
Deputatio suam in superioribus opinionem jam depromsit. Intrinseca ejus
impedimenta constituunt omnia illa, quae libertatem ejus quoquo modo
contingunt. Superest itaque, ut per horum etiam sublationem ultimum, quod adhuc commercio
obstat, impedimentum removeatur.
Inter haec monopolia primum locum obtinent. Ac Deputatio quidem ipsa pro
novis et utilibus in
commercii ramum suscipiat, ad capiendam inde utilitatem
privilegio exclusivo opus non habet. Nam si primum eidem periculum succedat,
vel haec experientia tantas ipsi pro facilitate expeditionum necessarias notitias
subministrat ut aliorum, qui vestigia ejus sequentur, mercatorum concurrentia
eidem tarde admodum praejudicare possit: interea vero ille fructum inventionis suae jam
reportavit. Et ideo Deputatio iis etiam, qui utile aliquod productum primi
colere incipiunt, privilegia
quidem nimium elevabunt, exportationis vero valde diminuent.
Officinalis e contra et alter minutus quaestus est proprium
juris incolatus beneficium, quod in singula civitate nonnisi ejus civibus
competere potest. Et ideo justum est ut si quis ex aliena jurisdictione domesticus
officinam in aliqua civitate aperire velit, praevie concivilitatem assumere debeat. Haec
autem pro conservanda commercii libertate eidem per magistratum negari non possit.
si res practice consideretur, majores mercatores suapte et absque ullo
legis praesidio illis praevalere possunt. Certum enim est quod quaestor, qui magnam
alicujus articuli quantitatem habet, illum ipsa hac de causa leviori dare possit, quam
alter, cui nonnisi exigua ejus copia suppetit; quia ille etiamsi in singulo
frusto parum lucretur, in toto tamen notabile lucrum percipit. Hic e contra,
nisi in paucis, quae habet, frustis multum lucretur, subsistere non potest. Certum etiam
est, quod, si majores
illum principia defigantur.
Ubi e contra alii abolitionem abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt
e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo
privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt;
alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod
unius aut alterius civitatis quaestoribus, sed quod commercio
in genere
abusus hujus Deputationi diserte proposuerunt. Nimirum erunt
e Pestiensibus complures, qui jus quaestus ipsi emerunt, adeoque nollent lucello illo
privari, quod e venditione ejus, si circumstantiae eorum id postulent, sibi promittunt;
alii vero mercatores extra casum ejus rei forte versantur. Verum Legislatio non id, quod
unius aut alterius civitatis quaestoribus, sed quod commercio
in genere conducit, spectare debet; hujus autem promotio non restrictionem
ad certa tantum individua, sed
tantum; et si ita, cum quibus mercibus exerceri possit? Relate ad id communiter
quidem id statui solet, ut quaestus hic ad minutiores tantum articulos restringatur. Verum
id quaestionem adhuc non resolvit; decidi enim insuper debet, an minutia alicujus articuli
ab ejus volumine? vel vero a pretio metienda sit? si primum, quis mensuram voluminis? si
secundum, quis pretium singulae mercis in singulo casu determinabit? Quare Deputatio
discrimen inter fixum et vagum ejusmodi domalem quaestum tantum
in
ipsa suapte evanescit. Hungaria in prima adhuc epocha versabatur,
dum veteres leges et generalem, et periodicam articulorum primae
necessitatis limitationem praescripserunt. Quod tertiam necdum attigerit, vel id
demonstrat, quod commercium ejus cum iis populis, apud quos limitatio omnis jam exolevit,
nullatenus comparari possit, id est, quod in Hungaria necdum tanta, quanta apud populos
illos, venditorum concurrentia vigeat. Itaque Hungaria in secunda adhuc epocha versatur,
adeoque non interest ejus ut
ejus cum iis populis, apud quos limitatio omnis jam exolevit,
nullatenus comparari possit, id est, quod in Hungaria necdum tanta, quanta apud populos
illos, venditorum concurrentia vigeat. Itaque Hungaria in secunda adhuc epocha versatur,
adeoque non interest ejus ut seu generalem et periodicam limitationem continuet, seu eam
simpliciter aboleat, sed ut remedium hoc in specificis tantum casibus et articulis
adhibeat.
Temperamentum hoc ea etiam ratio commendat, quod generalis omnium primae necessitatis
subsistit quod ad civitates victualia per provinciales homines
comportentur; hi autem non civili sed comitatus jurisdictioni subsint. Cum enim civitas
territoriali jurisdictione gaudeat, quicunque in hac aliquid vendit, quoad
ipsum venditionis actum jam ejus jurisdictionem sortitur.
Unica adhuc illa reflexio superest, quod cum saepe aliqua Magistratus Civici membra ipsas
illas, quae sub limitationem cadunt, professiones exerceant, evenire posset ut abusibus
eorum conniveatur. Verum ad id praecavendum alioquin
exercentes, eandem quam
fabricantes Regno praestant utilitatem; justum proinde est ut paribus etiam
favoribus perfruantur. Hac ratione justa etiam quoad mercatores proportio
pariter stabilitur; prouti enim majus vel minus fuerit ejus commercium exportationis, ita
ab eadem proportione favorum horum fructum capiet.
Interest tamen ut iis, qui majores fabricas erigunt, aut commercium exportationis
all ingrosso exercent, praeterea aliqui favores concedantur, verum praeter
tamen
circa ipsam etiam conflandi e spontaneo oblato fundi modalitatem expositis iterum praevie
aliorum projectis suam etiam demissam depromat opinionem.
§ 148.
Itaque, quod primam quaestionem attinet: Deputatio ejus est demissae opinionis, quod
distinctam in singulo comitatu cassam publicam stabilire prorsus non intersit; pro
particularium enim ejusmodi cassarum fundo vel generales totum in concreto
Regnum respicientes tituli, ex gr. auctio pretii salis
comitatus necessitatibus dum, et quantum volunt, conferre alioquin liberum est, quin ullus
eatenus legislationis actus intercedere debeat.
In ipsa tamen generalis pro toto Regno fundi publici hypothesi, relate ad
secundam quaestionem, Deputatio ejus est demissi sensus, quod cassa commercialis
ab ea, quae pro eventualibus Regni necessitatibus destinabitur
distingui, et pro singula distincti, et analogi fundi stabiliri; pro
necessitatibus vero bellicis nulla
plane periculosum esse arbitratur. Cujus
sententiae antequam rationem reddat Deputatio, ipsam instituti schedarum
bancalium theoriam paucis exponendam esse existimavit.
Institutum hoc varias quidem formas recipere potest, ejus tamen
scopus is semper est, ut per has massa signorum repraesentativorum
augeatur, id est, ut schedae hae in idea populi eundem, quem paratum
aes, obtineant valorem, et cum illae majorem insuper et
nec taxa indigenatus, veluti nec minutis Regni necessitatibus
sufficiens, nec contributio, nec auctio pretii salis, velut in
alios fines jam destinata, pro tali cassa reputari potest; sed nec Statuum
cautio vices ejus supplere valet. Haec enim in casum sinistri eventus longam et
ancipitem juris viam post se traheret; cujus solius metus tantam
in publico diffidentiam produceret, ut nemo sit, qui emissas sub sola hac securitate schedas
qui schedarum emissionem perinde,
sed nonnisi conflata praevie reali et proportionata, pro earum securitate
cassa, ut mox referemus, proposuit. Cum tamen hic erectionem realis hujusmodi cassae in
spontaneis Statuum oblatis fundet, opinio ejus in secunda objecti hujus parte
recensebitur.
§ 150.
Comitatus Baranyensis pro fundo publico proponit etiam inventos thesauros,
ita ut quidquid probari non poterit, quod ante 32. annos per aliquem
herorum, maritorum et
parentum res prolabantur; rustici vero ad supportandas seu publicas, seu
dominales praestationes incapaces efficiantur. Hanc itaque lotteriae speciem tantum abest,
ut Deputatio proponendam existimet, ut potius ejus in Regno usum diserta lege vetandum, Suam
vero Majestatem Sacratissimam demisse exorandam arbitretur, quo hanc in Germanicis etiam
suis ditionibus benigne abolere dignetur. Fecerunt id jam complures in Germanico Imperio
principes, et ut hanc se ruinandi et in scelera
pecuniarias mulctas. – 2. Ut singulo
seu donationis seu armalium impetratori praeter eam, quam Regi dependit, distincta pro fundo
publico taxa imponatur. – 3. Reflectit, quod fundata spes haberi possit
fundum publicum, modo semel ejus initium fiat, successive per legata proborum
civium notabiliter augendum fore.
Mulctae politicae potissimum per statuta constitui solent, et si in
comitatibus incurrantur, horum; si in civitatibus, illarum cassis domesticis
jacturam hac de causa reipsa patitur. Ad
obtinendum autem hunc scopum sufficeret statuere ut executor aut haeres, sub sensibili pro
fundo publico applicanda mulcta, testamentum, antequam illud aperiat, concernenti
jurisdictioni praesentare, haec illud mox publicare, par ejus inter acta sua referre, et
sonantes de fundo publico, aut aliis piis fundationibus paragraphos dirigenti dicasterio
submittere debeat.
§ 154.
Denique proponit alter accisam, unius quidem ab
nulli erant, quibus proemia aut primae decerni
potuissent. Providit tamen Legislatio jam ante septuaginta annos, quod ad excitandam
nationalem industriam publico aliquo in hunc praecise finem convertendo
fundo opus sit, utve ejus conflandi projectum elaboret, Consilio
Locumtenentiali commisit. Verum lex haec, uti in provocato Elaborato, et §-pho
jam ostendimus, nunquam in effectum perducta fuit, et in ipsis, quibus objectum hoc
fervidius resumtum est, 1741. comitiis provisio omnis
sunt, et viae operis publicis
perficiantur. Augustus Josephus II. principio incameraverat quidem fundum salis, sed non
multo post de rei aequitate informatus, eundem non modo pristinae iterum destinationi
restituit, sed 8 insuper x-ris in uno centenario auxit. Imo cum ejus sollicitudine
commercium majorem tantisper fecisset progressum, decernendarum primarum
exemplum pro iis, qui producta Hungarica per Mare Nigrum evexerint, primus edidit.
Inventores tamen utilium institutorum non
tamen, si iis beneficia ecclesiastica conferri contingat, non jam
usualem hactenus taxam, sed quartam proventuum suorum partem quotannis cassae huic
importabunt.
§ 2. Si inventor thesauri sit simul proprietarius fundi, in quo ille repertus est,
dimidium ejus huic, alia vero medietas praedictae cassae cedet; sin – tunc Cassae una tantum
tertia thesauri obtinget, reliquis duabus pro inventore, et fundi proprietario relictis.
§ 3. Omnes mulctae pecuniariae, seu illae politicae, seu judiciales sint, cassae huic
transponet.
§ 4. Omnis testator, aliquam pro arbitrio suo summam, pro cassa hac sub nullitate
testamenti legare tenebitur, salva, si quid praeterea etiam pro Cassa Commerciali legare
voluerit, libertate. Si quis vero ab intestato decedat, ex acquisitis ejus medium pro cento
ad rationem cassae eventualis desumetur. Ut autem publico tam de factis pro hac cassa, quam
ad alias etiam pias causas legatis tanto certius constare possit, post mortem testatoris
omnia testamenta pro apertura et publicatione concernenti
1. Fundus hic basim Commercialis Cassae constituet, infert enim
annue 180 000 florenorum.
Ad §-phum 2.
Articulus 29. 1741. in ipso, quem Augusta Aula cum Porta Ottomanica habet,
commercii tractatu fundatur. Verum dispositio ejus fuit nimium generalis, et ideo facile
eludebatur. Per propositas cautelas aut noxius hic quaestus simpliciter cessabit, aut
saltem facilitato praevaricationes detegendi modo fiscalitates ejusmodi notabiliorem, quam
hactenus fundum pro Commerciali Cassa producent.
gravarunt, et aliquem sibi inde fundum publicum conflavere. Imposita haec
ordinarium proventum tricesimalem, qui Aerarium Regium respicit, non diminuet, adeoque
potest legislatio illi analogam alioquin pro Fundo Commerciali dare destinationem. Neque
difficilis erit ejus administratio, cum jam sub Maria Theresia vaniliae, caccao,
zinziberi etc. distincta ejusmodi taxa imposita non fuerit, et tamen tricesimatores
eandem separatim incassare, et ad locum destinationis suae absque omni difficultate
eo inferantur.
Ad §-phum 8. Hic jam fundus ille, qui e spontaneo Statuum Regni oblato
conflandus speratur, specifice inseri debuisset. Cum tamen generositati Statuum limites
praescribere sphaeram Deputationis excedat, Deputatio nonnisi generalem ejus mentionem
facere potuit, debuitque incompletum hac in parte Articulum exhibere, antequam autem circa
modalitatem conflandi ex Statuum oblato fundi, demissam suam opinionem depromat, modum
cassas has administrandi praevie proponendum existimat.
pars in sumtus administrationis impendatur.
An Cassae hae per Consilium? vel vero Cameram administrandae sint? ne quaestio quidem
moveri posse videtur. Camera enim, quae unice administrandis proventibus regiis destinata
est, e spiritu legum nostrarum, quae ejus praesidi ne sessionem quidem in Diaeta
concesserunt, nullum in politica influxum habere potest; erectio autem et destinatio harum
cassarum stricte politica est. Objicietur tamen fortasse, quod auctio pretii salis, et
imposita articulis luxus a manipulatione
demum sint commerciales necessitates, id unice
a Statuum erga bonum publicum zelo dependeat an aliquem in usus commerciales fundum e
spontaneo etiam oblato erigere velint. Cum tamen tuto praevidere
liceat, quod commercium, nisi necessarius in ejus promotionem fundus stabiliatur, nunquam ad
eum, cujus Hungariam natura capacem fecit, florem provehendum, imo per actualem commercii
vicinorum populorum praeponderantiam semper magis et magis labefactandum sit, Deputatio vel
dubitare nefas esse existimavit, quod
excitarunt exspectationem,
ultro expleturi sint.
Superest ut quoad ultimam etiam, quae circa hoc objectum moveri potest, quaestionem
Deputatio demissum sensum suum aperiat; nimirum: an fundus ejusmodi in Diaeta offerri? vel
vero in hac projectum tantum ejus elaborari illudque seorsivae singulorum comitatuum
determinationi substerni debeat? Non deerunt fortasse, qui posteriorem sententiam tueantur,
eo potissimum nixi fundamento, quod objectum hoc sub exceptionem articuli 8.
1741. cadere videatur.
stabilitos Diaetales
repraesentantes jam praestiterunt, et ut clare contestentur, quod id de oblatis
etiam ejusmodi intelligere voluerint, diserta plane lege caverunt, ne haec singillativi
comitatus sub poena infamiae facere ausint. Et ideo Deputatio haec ejus est demissi sensus,
quod oblatum etiam pro Cassa Commerciali nonnisi in Diaeta fieri possit, et in hac hypothesi
suam etiam post recensitos propositos sibi fundos depromet opinionem.
§ 157.
Circa modalitatem
ita tamen, ut pro sustinendo chartarum harum credito praeter fidejussionem Statuum intra
idem tempus realis sedecim millionum cassa confletur; hujus autem sequentem
modalitatem proponit.
1-mo. Singulus nobilis ex annuo suo proventu quartam ejus, quod mille florenos superat,
partem titulo mutui conferat, et hanc summam quatuor milliones elaturam supponit.
2-do. A capitali tamen hoc eidem nonnisi 1 1/2 pro 100 dependatur.
3-tio. Conflata hac summa, emittantur sub fidejussione Statuum schedae
nonnisi 3 1/2 pro 100 jacturam pati
debeat, et tamen omnibus commercialibus necessitatibus abunde suffectura 32 millionum summa
conflari possit. Detracto enim, quod creditoribus dependi deberet, interusurio, et sumtibus
administrationis ad 100 000 computatis juxta ejus calculum resultaret adhuc annue unus
millio et 100 000 florenorum.
Caeterum ipsam intrinsecam fundi hujus manipulationem non definit; insinuat tantum, quod e
cassa hac capitalia erga 5 pro 100 et sufficientem securitatem elocari, sicque in
interusurio
commercialibus annuum fundum conflandum esse sequenti calculo
ostendi posse arbitratur; interesse quatuor millionum efficit 200 000 florenos, annuus salis
fundus infert 180 000, conflata hactenus e fundo hoc summa adminus ad unum millionem
accrevisse supponitur, adeoque ejus interesse in 50 000 assumitur, et sic prodit annuus 400
000 fundus.
Oblatum tamen hoc non secus fieri posse arbitratur, quam ut congreganda per comitatus
nobilitas per exmittendos ad Diaetam deputatos suos Status Regni activiset, quo hi discretam
summa mox explicanda modalitate ad fructificandum elocetur, erogationes
vero commerciales reliquo, inclusis jam propositis schedis, fundo interea admensurentur.
Quare
Relate ad 2-dum. Motiva Projecti hujus nonnisi per explicationem practicae
ejus manipulationis reddi possunt.
Supponamus itaque quod Status Regni pro Fundo Commerciali 4 milliones conferant. Hoc facto
firma spes haberi potest, quod Sua Majestas ad secundandum generosum hunc nationis conatum
benigne admissura sit, ut ad vires ejusdem
pro qua hactenus schedas erogavit, lucri faciet.
Vel denique in optimo casu schedae hae non tantum per decem, intra quos ex iis 4 milliones
conflabuntur, sed per plures etiam annos facilem cursum retinebunt. Et tunc Cassa
Commercialis, calculatis ut supra ejus fundis, intra decennium septem milliones erogare
poterit, et adhuc pro subsequis annis, donec schedae hae decurrerint, annuus medii millionis
fundus eidem ita remanebit, ut intra 30 annos 17 milliones in usus commerciales impendi
possint. Quo adminiculo, si pecuniae
Retrieve all occurrences (This may take some time to download)
|
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Podatke o projektu vidi na www.ffzg.hr.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se na http://www.ffzg.unizg.hr/klafil/dokuwiki/doku.php/z:digitalizacija-hrvatskih-latinista.