Your search found 1574 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 741-906:

teste Platone requiritur: sed etiam, teste Aristotele, Philosophia, aut etiam εὐϕυία, vel potius εὐτυχία: et ante omnia, divina εὐλογία, et spiritus ipse, in omnem veritatem ducens. Deinde versamur hic in re materiaque omnium gravissima: nempe in expositione sermonis oraculorum Dei, ex quibus salus temporaria simul et aeterna humani generis dependet. Saepe igitur inter scribendum trepidans cogitavi, aliquos forte aliquando hoc aut illo modo,

consummate absolvat. Non enim profecto Scripturae expositio privatae opis, aut humanae industriae est, ut et Petrus protestatur: sed Spiritus sanctus (qui eam initio per sua sacrosancta organa locutus est, et conscripsit) iam quoque eam solus explicare ac illustrare, nosque miseros homunciones in omnem eius veritatem inducere potest. Ab eo igitur solo hoc ineffabile beneficium assiduis precibus efflagitandum est. Non libet hic plenius repetere querelam de hostibus huius divinitus inspirati libri sacrae Scripturae, quam supra in prima Praefatione nonnihil exposui. Nam initio

legem? operum? Non: imo per legem fidei. arbitramur enim iustificari hominem per fidem, sine operibus legis. Ibi Maledictus iste adscribit in margine: Abutuntur quidam hoc loco ad destructionem operum iustitiae, solam fidem posse sufficere affirmantes. cum tamen alibi dicat Apostolus: Si habuero omnem fidem, ita ut montes transferam, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Ubi observa multiplicem fraudem. Primum est crimen falsi. nam in textu ibi non est, Nihil mihi prodest: sed, Nihil sum. Secundo, non agit illic de iustificatione, non etiam de fide iustificante: sed de tota fide

sine omni vera eius vi, et denique sub praetextu castitatis omnia polluentes. Contraria forma priori est: ex Papa, tanquam Deo quodam, pendere: maximamque copiam variorum sacerdotum, templorum, sacrorum, et similium nugarum habere: in eisque omnem pietatem magna cum specie ponere: fide carere: Christum pro Iudice ac legislatore tenere, et innumeros alios Servatores resque salvantes habere. Sanctiss. Papam adorare: sanctos, statuas et reliquias, et deum Maozim auro

Sit igitur primum remedium, primoque loco et summo studio quaerendum, ipsemet unicus omnis boni fons, pater caelestis, trahens nos ad filium: filius revelans ex sinu patris, qui nobis est ostium, veritas, et via ad patrem: et denique ipse Spiritus sanctus, cuius proprium munus est, deducere nos in omnem veritatem, nosque θεοδιδάκτους seu a Deo doctos efficere, et veras salutaresque cogitationes in omni studio ac conatu suggerere. Secundum remedium sit, ipsarum rerum quae in Sacris literis tractantur, aliqua catechistica, aut etiam

nobis aperire Scripturam: tum cor nostrum illuminare, ut intelligat Scripturas. Luc. 24. Ex illius plenitudine nos omnes accipere oportet. Hoc autem fit, cum eum fide agnoscimus et apprehendimus. 3 Spiritus sanctus est autor simul et explicator Scripturae. Ipsius est, nos ducere in omnem veritatem: Ioan. 16. Ipsius est Scripturam cordi nostro inscribere: Ierem. 31. Nam prophetia totaque Scriptura (teste Petro) non est proprii intellectus aut explicationis: sed sicut a Spiritu S. per prophetas proposita est, ita eiusdem lumine necessario explicari debet, 2 Pet. 1.

argumentum aut summam totius scripti cognoscendi breviter discentibus proponi. Summa ergo Scripturae sunt hi duo syllogismi. Primus et supremus syllogismus veteris Testamenti hic est: Quicquid Deus dicit, est verum. Quod probatione non indiget: est enim primum principium totius Theologiae, apud omnem creaturam merito valens. Nostra (inquit Moyses et Prophetae) dicta sunt Dei dicta, et per nos ille loquutus est: Igitur nostra dicta et scripta, sive de creatione ac lapsu, sive de benedicto semine aut Meschia, sunt verissima. Minorem probamus tum praesentibus miraculis eductionis Israelis ex

illi soli igitur inniti, ac Ecclesiam, religionemque super eam collocare debemus. Quare illos imitando et audiendo, ne nimium curemus quid alii homines dicant aut tradant, qualesve observationes aut religiones nobis praescribere aut praeformare conentur. 26 Christus Matth. 13 dicit, omnem scribam doctum in regnum caelorum, debere proferre vetera ac nova, instar praedivitis patrisfamilias, qui ex opulento penu omne genus cibariorum et aliarum rerum utilium proferre possit: quo ostendit etiam, eum qui sacras literas exponit, Vetus testamentum cum Novo conferre, et veteres

PRAECEPTA DE RATIONE LEGENDI SACRAS LITERAS, NOSTRO ARBITRIO COLLECTA AUT EXCOGITATA. 1 In omnibus excogitationibus, conatibus et actionibus, praesertim gravibus, cum primis autem Sacris, utilissimum est divinam opem implorare, ut is omnem nostrum conatum et praeveniat inspirando, et adiuvet prosequendo, et denique finiat benedicendo, aut felicem exitum incrementumque ac fructum labori nostro largiendo. 2 Cum autem ad omnes conatus oporteat afferre piam bonique propositi mentem: tum praesertim hic necessum est hoc

in se complectatur, quae certo ordine, ratione ac quasi proportione, tum inter se, tum etia cum toto corpore, ac praesertim cum scopo suo sint coagmentata: sic enim examinato scripto, necessario fiet nobis familiarius ac dilucidius: nec aberit spiritus ac benedictio Domini omnia suggerens, ac in omnem veritatem nos deducens, si modo serio in verbo eius sudaverimus. 22 Profuerit quoque plurimum in examinando aliquo obscuriore loco, aut etiam integro scripto, adhibere ad id Lydium lapidem Regularum Logicarum, sive Grammatices, sive Rhetorices, sive denique Dialectices. Quoniam

probata, quae ille praecipit, qualiacunque ea demum sint. At in aliis scriptis cum homines loquantur, qui omnes sunt mendaces, sive magni sive parvi sint, nemini prorsus fidendum est: sed considerandum, an id quod dicunt, sit ex verbo Dei desumptum. 14 Secundo, sicut Deus loquens citra omnem dubitationem ac exceptionem audiendus est: ita contra, quae in Sacris impii aut diabolus loquuntur, plane impia sunt: aut etiamsi non omnino sunt impia, tamen audienda non sunt ut Dei dicta: sicut Christus et Apostoli diabolum etiam vera loquentem obligant, quia nulla plane autoritas esse

si forte remittatur tibi cogitatio cordis tui. Non ille ibi nomine viventis Dei determinat, quam certae aut dubiae sint eius promissiones, aut quam certo illis credi, vel etiam de illis dubitari velit: sed ex sese eum territat, minis adipiscens promissiones, in quibus adhuc homini incontrito non omnem metum eximere, aut certam securitatem alioqui nimium securo polliceri vult. Eadem ratione et illud Hebrae. 6, exponi posset Hoc faciemus, si permiserit Deus, etc. Aliud est cum simpliciter aliquid affirmant, aut negant. Sed de hoc loco in vocabulo Possibile. 15 Sic

Scripturis, pollicentibus stabilitatem ac protectionem Dei illi Populo et cultui: sed non considerabant illas promissiones esse conditionales. Non etiam intelligebant vocem עולם Olam seculum, saepe Mosaicis promissionibus adiunctam, non semper significare omnem perpetuitatem, sed saepe simpliciter longum tempus. 7 Tota Scriptura videtur interse pugnare Papistis, dum alia dicta bonis operibus iustitiam ac vitam pollicentur, alia soli merito Christi sine operibus. Causa est, quia nesciunt discrimen Legis et Evangelii: item, quia non norunt

se Lex et Evangelium: sed in eo conciliantur, quod Lex promittat quidem iustitiam ac salutem, quam vitio culpaque nostra dare potest: at Evangelium gratis promittit, et etiam re ipsa exhibet. Utraque harum doctrinarum vult imperare super hominem: sed Lex non potest Evangelium igitur rapit ad se omnem credentem peccatorem. Pugnant hae doctrinae, sed inferior lex cedit superiori Evangelio: sicque cadente altera contradictoria, altera remanet vera. 8 Secundo, optima ratio concordandi tales litigatores est, si potest reperiri ac dari eis arbiter ex ipsi Scriptura, nempe tertius

quantum ille generi humano patefacere dignatus est. Omnis enim haec praxis non ex nostra sapientia, sed ex illius immensa bonitate dependet. 28 Denique plane mirabilis artifex ac magister est ipse Spiritus S. in piorum cordibus, qui in omni necessitate ea omnia suggerit, suos in omnem veritatem ducit, et quasi integrum corpus doctrinae in corde illorum format, praeter ac supra omnem humanam intelligentiam. 29 Postremo, quod attinet ad demonstrationes, recte quidem in rebus humanis aut creaturis ex ipsarum rerum natura ac cohaerentia, principiisque earum ac

sed ex illius immensa bonitate dependet. 28 Denique plane mirabilis artifex ac magister est ipse Spiritus S. in piorum cordibus, qui in omni necessitate ea omnia suggerit, suos in omnem veritatem ducit, et quasi integrum corpus doctrinae in corde illorum format, praeter ac supra omnem humanam intelligentiam. 29 Postremo, quod attinet ad demonstrationes, recte quidem in rebus humanis aut creaturis ex ipsarum rerum natura ac cohaerentia, principiisque earum ac primis hominis de eis noticiis, et denique ex usu et experientia demonstrationes quaeruntur: at in

ingentem in ea esse positam. Ad eundem igitur modum alienum non est, multos Sacrae Scripturae locos allegorice, et quidem magno cum fructu, enarrari: maxime cum in confesso sit, sacram Scripturam mysteriorum esse supra quam dici potest foecundam: nec non uberrimam spiritualium bonorum materiam, in omnem vitae et cognitionis usum suppeditare. Ex his igitur, quid praesenti loco per allegoriam velimus, perspici potest. Caeterum oportet prudenter Allegoriam a typo distinguere. Multos namque videmus qui typos et allegorias confundunt: atque ubi typus apud Scriptorem sese offert, ibi

IV. Debet insuper allegoria vere per omnia quadrare ad partes, sive sententiae, sive historiae, quam enerrandam suscipis: neque pugnare ullo pacto cum praecedentibus in ea, aut sequentibus. Etenim si dissentiat, longiusque petita sit tua interpretatio, durior erit, ideoque omnem amiserit gratiam. Non quidem quod necessarium sit singulas particulas et circumstantias superstitiose excutere: sed interim eas quae principales sunt, causamque comprimis illustrant, praeterire hauquaquam convenit. OBSERVATIO V. Eo autem

considerentur, ac perpendantur: utque inde tum Dei omnipotentia, omni sapientia et infinita bonitas, tum etiam piorum fides in Deum, simulque admixta imbecillitas, atque adeo praepotens in eis vetus Adam una cum adiuncta cruce, tum et satanae impiorumque malitia et furor contra Deum, pios et omnem honestatem ac pietatem emineat, cernaturque, Hic igitur non res militaris, non etiam scientia vel politica, oeconomica, vel castrensis, ut ex politicis historiis, sed praecipue theologica sapientia disci potestac debet. 2 Quapropter etiam tum maiore attentione, quo res maiores

consuetudinem, Locosque Theologiae praecipuos probe tenuerint. Habebunt sane tyrones illud frequenter in manibus: nec dubium quin in eo aliquid consequentur. Sed ad mysteria pertingere non prius dabitur, quam paulo altius in rebus Sacris progressi fuerint. omnia nihilominus in Spiritus S. pios in omnem veritatem ducentis, efficacia consistunt. 11 In omnibus vero bonis scriptoribus sic cum maximo fructu versabere, si tu ipse veluti indueris personam loquentis: teque quasi medio illi negocio, de quo agitur, immiscueris. Nam frigide profecto, minimoque cum profectu in alieno

omnes perfecti et sapientis viri virtutes. Et recte quidem, nec reprehendo. Sed me puto multo rectius posse dicere, in uno Iob omnes viri perfecti et sapientis plane heroicas virtutes elucere. Praecipue autem monstrat is liber, quomodo non decem modo annos iactati terraque marique, sed per omnem adeo vitam in quibuscunque adversitatibus nixi fide ac spe in Deum, magno animo patientes persistamus, atque in patientia nostras possideamus animas. Dividitur autem opus universum in tres partes. Quarum prima describitur beati Iob, viri iusti et perfecti, inopinata admirandaque

tollendos et persanandos data est. Nec tamen illa sola, aut proprie sua quadam vi sanat, ut stulte Philosophi de sua Philosophia senserunt: sed Deus est, qui sanet, aut potius resuscitet nos per eam: illa est tantum potentia quaedam, aut instrumentum Dei, ad sanandum servandumque omnem credentem. Quandoquidem enim ille caelestis rerum omnium opifex ac creator noster non sic nobis opitulari vult, ut rebus inanimatis, plantis, aut brutis animalibus: sed ita nobiscum agit, ut cum creaturis rationalibus, ac ad eius imaginem cognitionemque conditis, ita nempe ut sese nobis

peccabit, si quis sibi etiam breviorem aliquam consignationem locorum secundum praecipuas materias aut articulos confecerit, prout vel industria, vel etiam utilitas eius tulerit. Si enim sic sibi totam Scripturam in certa loca ac quaestiones distribuerit, tum paratiorem habebit eius copiam in omnem necessitatem, tum et melius eam memoria complecti poterit. SENTENTIAE AC REGULAE PATRUM DE RATIONE DISCENDI SACRAS LITERAS, TRACTATUS II.

ADHORTATIO AD STUDIUM SACRI SERMONIS, et LECTIONEM SACRARUM LITERARUM. Collaudo tuum discendi studium, et morum industriam: et sane valde gavisus sum instantia tua, ac mentis sobrietate eo quod nullam vocem citra investigationem relinquere oportere putas, ex his quae de Deo per omnem Scripturae usum proferuntur, o charum caput, et prae omnibus mihi venerandum, Amphilochi. Nam cum recte audieris admonitionem Domini, quod omnis qui petit, accipit: et qui quaerit, invenit: per petendi sedulitatem etiam desidiosissimum mihi excitare posse vide eis ad impertiendum. Verum illud

perfectorum sapientiam assequetur? Ne, et non, syllabae duae sunt. Attamen fortissima omnium bonarum rerum veritas, et extremus pravitatis limes mendacium, parvis his verbis saepenumero comprehenduntur. Et quid haec dico? cum iam quis etiam capite solum nutu facto in testimoniis pro Christo, omnem pietatem explevisse iudicatus sit. Si vero haec hoc modo se habent, quodnam verbum Theologicum adeo parvum est, ut aut recte aut secus se habens, non magnum habeat in utramque partem momentum? Si enim ex lege iota unum, aut unus apex non transibit: quomodo tutum est nos etiam minutissima

diversitates accipimus, ut modo nuda nos pascat historia, modo sub textu literae velata medullitus nos reficiat moralis allegoria, modo ad altiora suspendat contemplatio, in praesentis vitae tenebris iam de lumine aeternitatis intermicans. Eiusdem lib. 20, cap. 29. Quamvis omnem scientiam atque doctrinam Scriptura sacra sine aliqua comparatione transcendat, ut taceam quod vera praedicat, quod ad caelestem patriam vocat, quod a terrenis desideriis ad superna amplectenda cor legentis immutat, quod dictis obscurioribus exercet fortes, de parvulis humili sermone

per corporalia spiritualia docet, et invisibilis per visibilia demonstrat. Plerunque per nostrorum corporum membra, operationum suarum nobis Deus momenta significans, sensum nostrum usu intelligentiae communis edocet. Operum efficientia per manum intelligitur, cum ait: Cuius manus creaverunt omnem militiam caeli. universitatis cognitio per oculum significatur, quia extra scientiam Dei nihil sit. Per cor voluntas enunciatur, per quam David morum probitate complacuit. Inveni, inquit, David secundum cor meum. Gregorius: Sed cum aliquod membrum Dei dicitur, cavendum summopere est, ne quid

se posse, dicit August. 4. de Doctrina Christiana, cap. 6. 7.

EXPLICATIO. Ambrosius Epistolarum lib. 8, epistola sexagesimatertia: Scriptores, inquit, divinorum librorum, quamvis non secundum artem scripserint, sed secundum gratiam, quae supra omnem artem est: ii tamen qui de arte scripserunt, de eorum scriptis artem invenerunt, et contulerunt commenta artis et magisteria. In arte quippe requiruntur praecipue, ut sit αἴτιον, ὕλη, ἀποτέλεσμα. Cum igitur legimus sanctum Isaac

utilis est. August. 11 de Civitate Dei, c. 19.

EXPLICATIO. Multi hoc dictum Augustini celebrant, sed immerito, meo quidem iudicio. Nihil enim magis optandum est, quam ubique habere certum ac perspicuum Scripturae sensum: quae satis sententiarum habet in omnem usum, ut non sit necesse ex ambiguitate plures venari. Ambigua in Sacris literis si explicari non possunt, in utramque partem intelligi possunt, si fidei regula non obstet. August. 2 de Trinit. cap. 1. et de doctrina Christiana, cap. 2.

veram causam significent: interdum ut lucem ipsam concelebrant, et vitam vocant. Enimvero huiusmodi sacra figmenta honestiora quidem sunt, et terrenis ac materialibus formis eminere videntur: caeterum nec sic quidem ad divinae similitudinis veritatem prope accedunt. Excedit illa substantiam omnem, vitamque transcendit. Nullam hanc exprimit lux, omnisque sermo, omnis mens atque ratio absque ulla comparatione illius similitudine inferior est. Aliquando ab eisdem laudatur scripturis honestissime, ac pene divine, dum in eius laude dissimilibus utuntur signis, eamque invisibilem,

etiam rationabilia, cum lego: Quoniam qui fidelis est in minimo, etiam in magnis fidelis est. Quid adhuc de naturalibus dicam? Qui docuit virtutes caelorum moveri, Dominum solum esse unigenitum Dei filium, in cuius passione tenebrae per diem factae sunt, terra obscurata est, sol refugit. Ergo omnem, quem mundana sibi prudentia falso vendicat principatum, sapientia vere possidet spiritalis, praesertim cum (ut aliquid audacius usurpemus) ipsa fides nostra, ipsum mysterium Trinitatis sine hac triplici sapientia esse non possit, nisi credamus illum naturaliter patrem, qui nobis genuit

nobis remaneat absconditum. Etenim misericordem habemus Dominum: et quando videt nos solicitos, et magnum desiderium ad cognoscendum divina eloquia habere, non permittit nos ulla re indigere: sed statim illustrat mentem nostram, et suum fulgorem largitur, et pro sapientia illa sua mira industria omnem veram doctrinam animae nostrae inserit. Una eademque res multis et variis similitudinibus insinuatur in sacris Literis, ut varietur ipse dicendi modus propter fastidium. August. in Psal. 8.

EXPLICATIO. Ecclesia et sagena et area

multos omnes oportet intelligi: non quia omnes homines iustificantur in Christo. Sicut possumus dicere in aliquam domum intrare omnes per ianuam, non quia omnes homines intrant in eandem domum, sed quia nemo intrat nisi per illam. Hieron. in 5 Comment. in Esaiam. Idioma est sacrae Scripturae, ut omnem terram illius significet provinciae, de qua sermo est. Quod quidam non intelligentes, ad totum terrarum orbem trahunt. Auditus, et auribus percipere, in scripturis sanctis non est iste qui ad aures sonat, sed qui corde percipitur. Hieron. in 2. cap. Ioel prophetae.

tunc quando duodecim soliis iudicaturi sunt duodecim tribus Israel, Domini consortio fraudabuntur. Paulus quoque Apostolus Corinthiis scribens, Primitiae, ait, Christus: deinde hi qui sunt Christi, qui in adventum eius crediderint: deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et patri, cum destruxerit omnem principatum, et omnem potestatem et virtutem. Oportet illum regnare donec ponat omnes inimicos sub pedibus eius. Omnia enim sub pedibus eius subiecit. Esto, de homine dictum sit: non negamus eum qui passus est crucem, qui postea sedere iubetur a dextris. Quid sibi vult hoc, quod ait, Donec

soliis iudicaturi sunt duodecim tribus Israel, Domini consortio fraudabuntur. Paulus quoque Apostolus Corinthiis scribens, Primitiae, ait, Christus: deinde hi qui sunt Christi, qui in adventum eius crediderint: deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et patri, cum destruxerit omnem principatum, et omnem potestatem et virtutem. Oportet illum regnare donec ponat omnes inimicos sub pedibus eius. Omnia enim sub pedibus eius subiecit. Esto, de homine dictum sit: non negamus eum qui passus est crucem, qui postea sedere iubetur a dextris. Quid sibi vult hoc, quod ait, Donec ponat omnes inimicos sub

et nullus hominum est, qui hanc legem nesciat. Unde omnis mundus sub peccato, et universi homines praevaricatores Legis sunt: et idcirco iustum iudicium Dei est, scribentis in corde humani generis, Quod tibi fieri nolueris, alteri ne feceris. Quis enim ignoret, homicidium, adulterium, furtum; et omnem concupiscentiam esse malam, ex eo, quod sibi eam nolit fieri? Si enim mala esse nesciret, nequaquam doleret sibi esse illata. Clamor in sacris Scripturis non magnae vocis emissio est, sed scientiae et dogmatum magnitudo, et cor compunctum. Hieron. in cap 4 Epist. ad

dixit, Divident sibi vestimenta mea, et super vestem meam mittent sortem. Neque tamen de his verbis quisquam calumniatur, nisi qui non sentit varietatem istam figurarum in loquendo, nihil veritati rerum minuere, et plurimum afferre affectibus animorum. Et Apostolus dixit: Nunquid non audierunt? In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Spiritus prophetiae nec semper, nec eodem modo prophetae animum tangit. Gregorius Homil. I. super Ezechielem.

EXPLICATIO. Ex praesenti prophetiae spiritus prophetantis animum

Oseae cap. 1.

EXPLICATIO. David quippe dicit: Beatus homo, quem tu erudieris Domine. Suaviter enim, et magna cum deliciarum multitudine summam sapientiam discit ille, ad quem fit verbum Domini: quia videlicet hoc verbum lux vera est, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Et dum infulget humanae menti, repente illuminat, repente docet, neque in incertum aurem cordis adducit: sed ita certum reddit, ita quod videt pro constanti habet, ut non dubitet dicere: Quia verbum factum, inquam, quia certissimum futurum est, immutabiliter

nisi ut inde discamus res verbis, non rebus verba praeponere. August. de Blasphemia in Spiritum sanctum.

EXPLICATIO. Duo Evangelistae, Marcus et Lucas, cum de blasphemia in Spiritum S. loquerentur, non dixerunt blasphemiam, sed verbum, ut intelligeremus non omnem blasphemiam, sed quandam: nec verbum omne, sed quoddam. Quid ergo dixerunt? Apud Marcum ita scriptum est: Amen dico vobis, quoniam omnia dimittuntur filiis hominum peccata et blasphemiae, quibus blasphemaverunt. Vide regulam 230. Evangelica narratio, quamvis verissima sit: non

sacerdotium et Ecclesiasticam consuetudinem, cum dicitur: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. 9 Aliquando Ecclesiae spiritualem aedificationem, cum dicitur: Ex gradibus eburneis, ex quibus te delectaverunt. 10 Aliquando Ecclesiasticam authoritatem, cum dicitur: Pones eos principes super omnem terram. 11 Aliquando plenitudinem credentium, cum dicitur: Replebitur gloria eius omnis terra, fiat fiat. 12 Aliquando tolerantiam, sive tentationes, sive persecutiones, cum dicitur: Donec educat in victoria iudicium, et: In nomine eius gentes sperabunt. 13 Aliquando inimicorum destructionem,

in sacris Literis notentur: ut Iacob, Israel, Iuda, et sic Latini: Hunc vobis exedendum propino. et: Ubi gustarit de sene, i. de eius reb. aut opulentia. 52 Nomina latiora pro angustioribus ponuntur, sive generalia pro specialibus. Ioel. 3. et Act. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem, id est super omnes gentes. Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam. Esa. 66, Veniet omnis caro, ut adoret coram me, dicit Dominus. Zach. 2, Sileat omnis caro a facie Domini. Non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens, Matth. 24. Marc. 13. Nisi fuissent abbreviati dies

id est muscae. Num. 21. Ora Dominum, ut auferat a nobis serpentem, id est serpentes. Sic Psal. 9, Perdidisti impium, et nomen eorum delevisti, id est impios. Sic homo, pro homines, Psal. 9. Mulier salvatur per filiorum procreationem, 1. Tim. 2. Salutate omnem sanctum, Philip. 4, pro, omnes sanctos. Convenit cum hac regula, quod Hieron. lib. 2 contra Iovi. inquit: Scriptura divina solet et unum pluraliter, et plura singulariter appellare. 60 Carent genere neutro Hebraei: quod et Priscianus testatur. Quare aliquando utuntur feminino

dixerat eis: id est, quod fugeret. Rom. 5, Neque id solum, verum etiam gloriantes in Deo per Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra cognitionem Christi: pro, Ratiocinationem evertimus, et omnem altitudinem quae se elevat. Iac. 5, Comdemnastis et interfecistis iustum, non resistit vobis, id est, qui non resistit vobis. 1. Pet. 4, Spiritus Dei super vos requiescit: quod ad illos quidem

Christum, pro, gloriamur. Act. 24, Invenientes enim virum hunc, pro, invenimus eum. Act. 26, Gentibus annuncians poenitentiam agere, pro annunciavi. 2. Corinth. 10, Ratiocinationes evertentes, et omnem altitudinem se elevantem contra cognitionem Christi: pro, Ratiocinationem evertimus, et omnem altitudinem quae se elevat. Iac. 5, Comdemnastis et interfecistis iustum, non resistit vobis, id est, qui non resistit vobis. 1. Pet. 4, Spiritus Dei super vos requiescit: quod ad illos quidem attinet, blasphematur: quod ad vos autem, glorificatur: pro, qui quod ad illos. 1. Iohan. 3,

pervestigatus, pro, pervestigabilis, Esa. 55. 1. Sic conspicuus, Rom. 10. 20. ut cum dicunt נרצה nirza, Dilectus pro amabilis. Nechmad נחמד desideratus, pro desiderabilis. Gen. 2, Omnem arborem desideratam. Proverb. 21, Thesaurus desideratus. Sic Psal. 19, Iudicia Domini sunt desiderata supra aurum, pro, desiderabilia, aut expetenda. Psal. 39, Tabescere facis veluti tinea desideratum eius, pro desiderabilem aut expetibilem eius speciem aut

votorum, pro electis votis. Isaiae 3, Congregabuntur collectione captivi, id est, sicut captivi collecti. Isa. 24, Auferet fulcrum panis, et fulcrum aquae. Psal. 30, Confitemini memoriae sanctitati eius: pro, memorabili sanctitati. Rom. 1, Patefit ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super impios et iniustos homines. 1. Cor. 1, Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes: id est, per stultam praedicationem. Mysterium voluntatis, pro, sacra voluntas. Similitudo imaginis hominis: Commutaverunt gloriam

servans fidem, cogitatio certa, quod servabis pacem: id est, quae est cogitatio firma, etc. Psalm. 9, Immersae sunt gentes in foveam fecerunt: pro, quam fecerunt. Posterioris ad Corinthios cap. 10, Arma valida ad subversionem munitionum, ratiocinationes destruentes et omnem altitudinem, se elevantem Dei: pro, quibus armis destruimus et omnem altitudinem quae se elevat. 3 Aliquando antecedens deficit. Rom. 6, Quem igitur fructum habuistis, de quibus nunc erubescitis? pro, de illis de quibus nunc erubescitis? Saepe talia antecedentia subintelligenda

cogitatio firma, etc. Psalm. 9, Immersae sunt gentes in foveam fecerunt: pro, quam fecerunt. Posterioris ad Corinthios cap. 10, Arma valida ad subversionem munitionum, ratiocinationes destruentes et omnem altitudinem, se elevantem Dei: pro, quibus armis destruimus et omnem altitudinem quae se elevat. 3 Aliquando antecedens deficit. Rom. 6, Quem igitur fructum habuistis, de quibus nunc erubescitis? pro, de illis de quibus nunc erubescitis? Saepe talia antecedentia subintelligenda veniunt. 4 Saepe quoque antecedens repetitur, omisso

quandam: ut Rom. 2, Qui reddet unicuique secundum opera ipsius. Perseverantibus quidem in bono opere, gloriam et honorem et immortalitatem, quaerentibus vitam aeternam. Contentiosis vero et inobedientibus veritati, indignatio et ira, oppressio et angustia. Tribulatio et angustia super omnem animam operantem malum, subintellige, venient. Gloria et honos omni operanti bonum, scilicet continget. Haec quatuor cola sermo Latinus una forma orationis portulisset. At nunc in priore necesse est esse activam orationem, et subintelligi, Deus dabit: in secundo vero passivam, Dabitur a Deo:

sit tropus aut non: ac ubi voces proprie aus figurate intelligi debeant. PROLEGOMENA TROPORUM. Verba sunt notae rerum, et contra. Verba dicuntur pro subiecta materia intelligenda esse: et contra etiam verba dicuntur notae rerum. Omnino citra omnem controversiam mutuam sibi operam res et verba praebent, ut alterum ex altero tanto rectius intelligas: potissimum tamen res ex verbis iudicandae sunt. nam ad hoc ipsum sermo institutus est et habetur, ut tum occulta alienae mentis alii patefaciat, tum etiam. externas res depingat, et

Emphasis est magna quaedam vis vocis, cum multo significantior est, quam prima specie videtur: quod in sacris fit primum inde, quia vocabula ipsarum sunt valde emphatica et ponderosa: ut Psal. 9. Pone eis doctorem, ut sciant gentes, quod homines sunt. In voce Homines magna vis est. omnem enim miseriam dixeris, cum hominem dixeris. Sic Gen. 1, In principio creavit Deus caelum et terram, ubi singulae voces maximam vim obtinent. Nam et Principium indicat nihil adhuc tunc rerum fuisse: et Creare, significat, ex nihilo res summa omnipotentia producere: et denique tum Deus, tum

de caelo, aut Deus natus, passus ac mortuus fuisse. Catachresis, est abusio quaedam vocis, cum aliquid cognatum propriae rei notat: ut si Cainum voces patricidam, cum sit fratricida: aut etiam primos parentes dicas parricidas, quia tum Deum suum patrem non honorarunt, tum etiam omnem posteritatem sub lapsu perpetuo exitio involverunt. Vocabula non semper propriissime rebus tribuuntur, sed ut aliquo saltem modo rel correspondeant. Coloss. 1, Christus primum vocatur Primogenitus omnis creaturae. Unde Arriani voluerunt probare, etiam ipsum esse creaturam, quia

Quibus recte respondit Ambrosius, quod oportuisset dici, eum esse primo creatum: quia creaturae non sint a Deo genitae, sed creatae. Interim aut observetur, quod vox quoquo modo respondeat rei, cum Christus non sit proprie respectu creaturarum primogenitus, sed potius Antegenitus, quia ante omnem creationem est genitus. Possis vero dicere etiam esse Metaphoram: quod sicut primogenitus omnibus fratribus imperet, ita et filius Dei dicatur toti rerum naturae praeesse: ut statim haec ipsa sententia declarari videtur. Sic etiam paulo post vocatur primogenitus ex mortuis, id est,

non excluditur, sed ea ipsa tertia die illud futurum esse praedicitur. Vide Post in Prima parte. Sic, Factus est obediens usque ad mortem crucis: non excludit illam mortem, quam etiam obedienter praestitit. Quare Barbari non sine causa soliti sunt addere Exclusive, aut inclusive, ut omnem ambiguitatem tollerent: indicantes illas metas temporum, locorum, vel includendas, vel excludendas esse. In diebus aut tempore illo, significat aliquando non certum aliquod tempus, cuius paulo ante mentio facta sit: sed etiam incertum, quod longe postea secutum est. Sic

ea tribui accidentibus, circumstantiis aut mediis, vel effectis, quae sunt substantiae. aut causarum, aut omnino coniunctorum. De qua figura eiusque exemplis dixi tum in capite de Perturbatione sententiarum, tum et Synecdoche. Ad Hypallagen vero pertinent et haec exempla: Oseae 14, Omnem dimittes iniquitatem: pro, omnem iniquitatem dimittes. Psal. 74, Omnis male faciens inimicus in sanctitate: pro, omnis inimicus. Et 80, Propinastis nobis in lachrymis mensuram: pro, lachrymas in mensura. Et 87, Et ipse fundavit eam altissimus: pro, et altissimus ipse: Vota mea

aut mediis, vel effectis, quae sunt substantiae. aut causarum, aut omnino coniunctorum. De qua figura eiusque exemplis dixi tum in capite de Perturbatione sententiarum, tum et Synecdoche. Ad Hypallagen vero pertinent et haec exempla: Oseae 14, Omnem dimittes iniquitatem: pro, omnem iniquitatem dimittes. Psal. 74, Omnis male faciens inimicus in sanctitate: pro, omnis inimicus. Et 80, Propinastis nobis in lachrymis mensuram: pro, lachrymas in mensura. Et 87, Et ipse fundavit eam altissimus: pro, et altissimus ipse: Vota mea Domino reddam coram nunc omni

ostendit, se credere Christum esse plane omnipotentem. Sic ex externis signis amplificat Christus internam charitatem peccatricis, et contra Pharisaei extenuat. Ad amplificationum species posset etiam Hyperoche aut Hyperthesis accenseri: cum aliquid notum immensa vi orationis supra omnem receptam opinionem hominum extollitur. Psal. 17, Et ascendit, et volavit, volabit super pennas ventorum: quo sermone etiam avium celeritas superatur. Psal. 51, Lavabis me, et super nivem dealbabor. Isa. 34, Nam omnis caelorum exercitus tabescent. vult

Merismon, cum posito toto aut genere mox subiungimus partium aut specierum enumerationem, alibi exposuimus. Erotema interrogatio, in Capite de interrogatione ac responsione expositum est. Exempla huius schematis sunt passim obvia. Rom. 3, In quo igitur praestat Iudaeus? Multum per omnem modum, etc. Climax, gradatio a Cicerone vocatur, cum res ita connexae sunt, ut alia etiam quasi generent: veluti mater filiam, filia neptem, ea proneptem, etc. seu, ut semper sequens colon aut sententia incipiat ab eo verbo aut re, in quod prior desinit.

Scripturam contineant: et Rom. 13, quod dilectio proximi sit legis impletio. Item quod Christus dicit, Nisi venissem ac docuissem et miracula fecissem, peccatum non haberent. Ubi illud ingens peccatum damnati agniti Meschiae, quasi pro tota massa peccati ponitur: nisi mavis dicere, quod eis omnem excusationem de peccato adimat. Aliud tamen est, cum nomen principalis partis pro toto ponitur, ut supra de Sion ac Ierusalem et Iuda diximus: aliud cum principalis pars sola ius, dignitatem et praedicata totius sibi rapit, sicque se gerit, quasi ipsa sit totum, et aliae partes

erat parasceves, et sabbatum illucescebat: id est, accedebat, imminebat, mox subsequi debebat. Matth. 24, Ab arbore fici discite parabolam, id est accipite. Lucae 10, Nihil vos iniuria afficiet, id est, laedet iniuria, species laesionis est. Pax ponitur pro bonis omnibus. Genes. 6, Delebo omnem hominem, quem creavi: per hominem intelligit et alia viventia, ut mox sequitur, Ab Homine usque ad animantia. Sic vir saepe utrunque sexum significat: ut, Beatus vit qui timet. Sic peregrinari pro habitare. Esa. 28. Prae sicera stupent, id est luxu. Sic voces temporis Heri, nudius tertius,

Deus dicitur fieri propitius alicuius peccatis aut iniquitatibus, cum peccatori fiat propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus, Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum: pro pelles arietum rubricatas, aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum: id est, super ipsos homines impios et iniustos: non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti. Sic Rom. 13, Magistratus est honori aut terrori bono aut malo operi, id est, ipsis hominibus operantibus

id tua natura et mos, potes ne bibere aut comedere talia? Hoc praeceptum etiam ipso iure Canonico habetur, 1. cap. maiores mensa. caeterum de Bapt. quod scilicet verba saepe intelligenda sunt secundum potentiam, non secundum actum. Sic accipiendum est illud Iohan. 1, Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: id est, potest omnes illuminare, omnibus illuminationem acquisivit: non quod reipsa aut actu omnes illuminet. Huc aut superius ad ius potest referri, quod toties Christus omnes redemisse, omniumque peccata expiasse, patremque omnibus conciliasse,

vita multa experti. Et Christus clamat, Pater serva me ex hac hora, id est, ex hoc periculo. Ad Synecdochen referri possunt et hi Hebraismi, quod saepe ponitur illustris species pro genere toto. ut, Ne ponas ante caecum scandalum, id est, ne sis molestus imbecillibus. Sic Exod. 22, Omnem viduam et pupillum non affligetis. Saepe omnino vidua ac pupillus pro omnibus invalidis ponitur. Sic Levit. 19, Epha iustum et Hin iustum erit. Prover. 20, Lapis et lapis, Epha et Epha, abominatio est coram Domino. Ubi hae species mensurae, pro omni genere contractus iusti et iniusti

Sic aliquando sequentes voces trahuntur ad praecedentia, ut constructio Graeca. Verba ac voces aliquae ob praecedentia aut allusiones quasi violentius adhibentur, certe nativa earum significatio non observatur. Roman. decimoquarto, Alius iudicat diem praedie, alius iudicat omnem diem, id est, perinde censet aut habet. Posterius non proprie accipitur. Ibidem, Id iudicate potius, ne scandalum ponatis, pro id agite: quasi dicat, multum iudicare vultis alios fratres: at vos potius id iudicate vel agite. Huc referre possis illud Horatianum praeceptum: Dixeris egregie, si

peccatis alicuius, id est, alicui homini. Deus enim non peccatis, sed peccatori fit propitius. 1 Sam. 2, Arcus fortium fractorum, pro, arcus fortium est fractus. Exod. 25, Pelles arietum rubricatorum, pro, pelles arietum rubricatas aut rubro tinctas. Rom. 1, Revelatur ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum, pro, super ipsos homines iniustos. Non enim peccatis, sed hominibus ira Dei denunciatur. Tribuitur ergo id accidenti, quod est subiecti, ut supra docui. Sic Rom. 13, Magistratus est terrori bono aut malo operi: id est, ipsis bonis aut malis hominibus seu

longitudo arcae, quinquaginta cubitorum latitudo, et triginta cubitorum altitudo illius. Fenestram in arca facies, et in cubito consummabis summitatem eius. Ostium aut arcae pones in latere deorsum, coenacula et tristega facies in ea. Ecce ego adducam aquas diluvii super terram, et interficiam omnem carnem, in qua spiritus vitae est subter caelum, et universa quae in terra sunt, consumentur: ponamque foedus meum tecum, et ingredieris arcam tu et filii tui, uxor tua et uxores filiorum tuorum tecum, et ex cunctis animantibus universae carnis bina induces in arcam, ut vivant tecum,

tecum, masculini sexus et feminini. Quod si perspicuitati consulendum sit, ordinandus erit ille locus hoc modo: Finis universae carnis venit coram me, repleta est terra iniquitate a facie eorum. Et ego disperdam eos cum terra. Ecce ego adducam aquas diluvii super terram, ut interficiam omnem carnem, in qua spiritus vitae est subter caelum, et universa quae in terra sunt, consumentur. Ponam vero foedus meum tecum. Fac igitur tibi arcam delignis lenigatis, mansiunculas in arca facies, et bitumine linies intrinsecus et extrinsecus, et sic facies tam: Trecentorum cubitorum erit

iam redit ad itineris descriptionem, id quod Hebraeis familiare est. et Psal. 23, Hic accipiet benedictionem a Domino, et misericordiam a Deo salutari suo: prius enim Dominus miserando iustificat impium, postea benedicendo coronat iustum. Exod. 14, Iunxit ergo currum suum, et omnem populum suum sumpsit secum: id est, assumpto toto exercitu conscendit currum. Inter turbatas locutiones aut sententias numeretur sane et Hypallage, quae non est rara in sacris Literis. Prov. 7, Vadit post meretricem, sicut bos ad mactationem, et compedes ad castigationem stulti:

accidit, universaliter pronuncietur: ut, Nusquam tuta fides. Omnis potestas impatiens consortis erit. Omnes quae sua sunt quaerunt. Universaliter ergo et generaliter dicta saepe ad speciem aut partem, cui proprie competunt, sunt restringenda: ut Ioan. 1, Christus illuminavit omnem hominem venientem in hunc mundum, omnem scilicet, qui illuminatur, quemadmodum veteres restrinxerunt. Ibidem: Omnes de plenitudine eius accepimus: omnes s. quicunque aliquid accepimus. Tametsi haec duo exempla etiam de potentia aut iure, et simpliciter in genere accipi possent, quod videlicet

ut, Nusquam tuta fides. Omnis potestas impatiens consortis erit. Omnes quae sua sunt quaerunt. Universaliter ergo et generaliter dicta saepe ad speciem aut partem, cui proprie competunt, sunt restringenda: ut Ioan. 1, Christus illuminavit omnem hominem venientem in hunc mundum, omnem scilicet, qui illuminatur, quemadmodum veteres restrinxerunt. Ibidem: Omnes de plenitudine eius accepimus: omnes s. quicunque aliquid accepimus. Tametsi haec duo exempla etiam de potentia aut iure, et simpliciter in genere accipi possent, quod videlicet Christus omnibus hominibus

in sacris Literis obvia. Universales particulae aliquando particulariter, distributive, vel secundum restrictionem intelligendae sunt. Habent autem Hebraei varias universales aliis linguis ignotas, ut sunt: Non omnis, omnis non, non unum, unum non, ad unum: ut Psal. 106, Omnem escam abominata est anima eorum: id est, Manna. Ubi omnis cibus, pro solo Manna ponitur. Universale generis pro unica specie. Universalis saepe intelligenda est, non de omnibus rebus individuis, sed de omnibus speciebus. Genes. 24, Omne bonum Abrahae erat in manu servi profecti

principaliter, Iohan. 7, Si ego testimonium de me praebeo, testimonium meum non est verum. Tale et illud est, Nunquid curat Deus boves? 1. Cor. 9, id est, praecipue, potissimum, ut propter eos leges condat. Neque hic peccavit, neque parentes eius, Iohan. 9. Phil. 4, Nihil soliciti sitis: non omnem, sed nimiam diffidentemque solicitudinem improbat. Haec aliquomodo etiam ad generalitatem pertinent. In praeceptis et adhortationibus est in primis hoc genus Hyperboles usitatum. Ubi cum homines sint nimium proni ac praecipites in aliquod genus vitiorum, aut in aliquod extremum,

quae praecepi: nolo tamen ea fieri diebus festis: itaque sabbata mea custodite. Vel faciam illa quidem, verumtamen non diebus festis, sed, etc. Holocaustum iuge quod factum est, etc. Num. 28. pro, istud intelligi debet de holocausto, quod, etc. Cepimus omnem regionem Argob regni Og in Basan, Deut. 3, pro, qui regnabat in Basan. Si fecissetis sicut hoc, Iud. 15. 1. tale ali quid initio, sub. placatus fuissem. Ne, filiae meae, Ruth. 1. sub. sitis mihi molestae. Sic vivito et tu salvus, etc. 1. Sam. 2. pro, ita tibi viventi

tuo. postea sequatur: Qualis enim est servus, etc. Nisi sanguinem Naboth viderim heri, sub. non habear posthac verax, dicit Iehova, 2. Reg. 8. Videte bonum et rectum de filiis Domini vestri, 2. Reg. 10. pro, considerate praestantiorem, et qui magis placeat vobis, etc. Omnem pecuniam transeuntium, 2. Reg. 12. sub. in numerum, vel inter numeratos: i, eos, qui numerabantur cum aliis. Misit rex, et congregavit, etc. 2. Reg. 23. sub. nuncios. Sicut fecisti cum Davide patre meo, cui, etc. 2. Paralip. 2. subaudi, sic fac mecum. Et in

Hebraei, qua vel rem eandem, vel etiam totam sententiam paulum variatis verbis, rei inculcandae gratia saepius repetunt. Exod. 14, Et dixit: Si audiendo audieris vocem Dei tui, et quod rectum est in oculis ipsius feceris, et auscultaveris praeceptis eius, et custodieris omnia statuta eius: omnem infirmitatem, quam posui in Aegypto, non ponam in te. Deut. 13, Post Deum vestrum ibitis, ipsum timebitis, praecepta eius observabitis, voci eius obedietis, ipsum coletis, et ei adhaerebitis. Neque tamen haec congeries aut inculcatio inutilis est, quin potius humanae ruditati ac stupori

in terram coronam eius: id est, prophanasti in terram deiiciendo eam. Psal. 143, Contudit in terram vitam meam. pro, contusam prostravit in terram. Psal. 10, Vivificasti me a descendentibus in lacum. pro, vivum inde extraxisti. Psal. 73, Perdes omnem meretricantem abs te. pro. qui meretricando recedit ac deficit a te. Lamentata est terra post Dominum, 1. Samuelis septimo. pro, cum lamentatione et flens secuta est eum, aut conversa est ad eum. Ezech. vigesimooctavo: Et prophanabo de monte Dei: id est, deiiciendo inde. Isaiae

autem et nauseanti omnis cibus, quantumvis per se lautus, insipidus est, et febricitantibus vinum videtur esse amarum: sic laeto omnia videntur laeta et secunda, tristi vero moestoque sunt omnia molesta, omniaque sibi inimica et infesta esse putat. Huc illud Horatii: Format nos natura intus ad omnem motum. Sic Germani dicunt: Felici omnia arridere, das ihn alles anlache: id est, quod omnia videantur eum blande excipere eive blandiri. Quin et in communi sermone valde tristes dicunt, videri sibi omnia adversa esse, et infesta. Sic desperabunda conscientia putat caelum et terram adversus

Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur. Est et contrarius huic Hebraismus satis usitatus, ut verba verbalia pro realibus ponantur, seu dictum pro facto. Ut cum dicimus Deum alicui benedicere aut

et etiam bonorum operum ac ministerii hypocritae ad suum abusum rapiunt: ut laudes et efficaciam verbi Dei Papistae de suis magicis eius abusibus intelligunt: et contra sanatici, cum audiunt istos externos cultus ob hominum abusum vituperari, de rebus ipsis per se eas vituperationes accipiunt, et omnem externum cultum reiiciunt: ut qui hoc tempore omnem musicam, omnes picturas, omnesque ceremonias tum funebres, tum etiam templorum reiecerunt. Sic solent stulti, dum aliqua vitia fugiunt, in contraria currere et ruere. Videndum igitur diligenter acattente in sacris Literis est,

suum abusum rapiunt: ut laudes et efficaciam verbi Dei Papistae de suis magicis eius abusibus intelligunt: et contra sanatici, cum audiunt istos externos cultus ob hominum abusum vituperari, de rebus ipsis per se eas vituperationes accipiunt, et omnem externum cultum reiiciunt: ut qui hoc tempore omnem musicam, omnes picturas, omnesque ceremonias tum funebres, tum etiam templorum reiecerunt. Sic solent stulti, dum aliqua vitia fugiunt, in contraria currere et ruere. Videndum igitur diligenter acattente in sacris Literis est, quid qua ratione dicatur, ne vel laudes rerum sua

ipsum totum textum, ut tanto clarius exempla haec cum sua regula intelligi possint. Propositio: α Plantavit quoque Dominus Deus hortum in Eden ab Oriente, et posuit illuc hominem quem finxerat. Expositio: Fecit etiam germinare Dominus Deus de humo omnem arborem, quae concupiscibilis erat visui, et commoda in cibum: et arbor vitae erat in medio horti, atque arbor scientiae boni et mali. Et fluvius egrediebatur de Eden ad irrigandum hortum et inde

die comedetis ex ea, moriendo morieris. Nova propositio: Et rursum dixit Dominus Deus: α Non est bonum, ut sit Adam solus: β faciam illi adiutorium, quod sit coram eo. Expositio: Itaque formavit Dominus Deus de humo omnem bestami agri, et omne volatile caeli, adduxitque ad ipsum hominem, ut videret, quomodo appellaret illud. Omne enim quod ipse homo vocabat in anima vivente, illud nomen eius erat. Igitur vocavit ipse homo nomina cuique iumento et volatili caeli, omnique bestiae agri: et pro homine non invenit

dimittes eas in conspectu Domini Dei tui, et adorato Domino Deo tuo, epulaberis in omnibus bonis, quae Dominus Deus tuus dederit tibi et domui tuae, et Levites et advena qui tecum est. Rom. 1. Propositio: α Palam fit enim ira Dei de caelo adversus omnem impietatem et iniustitiam hominum, qui α veritatem β in iniustitia detinent. Explicatio propositionis, ubi primum exponitur, quid sit ibi veritas, deinde quomodo ab impiis in iniustitia detineatur:

etc. facile ab attento ac intelligente lectore subintelligi potest. Huc possis referre Anantapodota, cum incipit scriptor aliqua ordine enumerare, et posito uno aut altero reliqua non pertexit: ut Rom. 1, Primum quidem gratias ago Deo meo. Sic Rom. 3, Multum secundum omnem modum. Primum quidem enim, quod concrediti sunt eis sermones Dei, etc. Aliqui tamen putant ibi Primum, non requirere sequentia membra, sed tantum significare initium orationis, aut id quod primarium aut praecipuum dicimus. Verum observetur sane, quod supra monui,

paulum variatis verbis, rei inculcandae gratia, saepius repetunt, ut et haec figura ad repetitiones referri queat: ut Exod. 14, Et dixit, Si audiendo audieris vocem Dei tui, et quod rectum est in oculis ipsius feceris, et auscultaveris praeceptis eius, et custodieris omnia statuta eius: omnem infirmitatem quam posui in Aegypto, non ponam in te. Deut. 13, Post Deum vestrum ibitis, ipsum timebitis, praecepta eius observabitis, voci eius obedietis, ipsum coletis, et ei adhaerebitis. Neque tamen haec Congeries aut inculcatio inutilis, aut non necessaria est humanae ruditati et

Dei: sed adhibentur etiam sublimes res, ad eius illustrationem aut elocutionem. de qua re dicetur etiam aliquid in capite de Vehementia. Sic praegrandes res passim solet adhibere Paulus ad elocutionem: ut sunt abyssus, profunditas, divitiae, opulentia, thesauri, arma ad expugnandam omnem munitionem, militia, victoria, maria, montes, caelum, terra, dominationes, archangeli, throni, potestates, catenae tenebrarum, mors, infernus, vita, aeternitas, Deus saeculi, principes mundi, in potestatibus aereis, in altissimis aut excelsis, sonus, tumultus, turbae, leones, crudelitas,

quod Ambrosius epistola sexagesimatertia, libro octavo dicit, in omni arte debere esse causam, materiam, et perfectionem, idque crebro in Scripturis reperiri. Verba eius haec sunt: Scriptores, inquit, divinorum librorum, quamvis non secundum artem scripserint, sed secundum gratiam, quae super omnem artem est: ii tamen qui de arte scripserunt, de eorum scriptis artem invenerunt, et contulerunt commenta artis ac magisteria. In arte quippe requiruntur praecipue, ut sit ἀίτιον, ὕλη, ἀποτέλεσμα. Cum igitur legimus sanctum Isaac

dicens, Scrutamini Scripturas: ut non tantum nudae lectioni vacemus, sed indagatis profundis, verum veritatis sensum percipere valeamus. Talis enim Scripturae mos est. ut et in parvis verbis plurima saepe multitudo sensuum inveniatur: Divina enim sunt doctrina, non humana, et propter hoc omnem illam videre licet secus se habere quam humanam. Et quomodo hoc? ego dicam. Illic enim in humana sapientia omne studium concinnandis verbis adhibitum est: hîc vero prorsus aliter: Nullus Scripturae sermo de pulchritudine vel compositione verborum. habent enim domesticam gratiam effulgentem

orare, et petere ut impleamini omni agnitione voluntatis eius in omni sapientia et intelligentia spirituali incedere vos, sicut Domino dignum est, ad omne obsequium in omni opere bono fructum proferentes, et crescentes in agnitionem Dei, omni robore corroborati, secundum gloriosam vim ipsius ad omnem tolerantiam, et animi lenitatem cum gaudio: gratias agentes patri, qui idoneos nos fecit ad participandam sortem sanctorum in luce, qui liberavit nos a potestate tenebrarum, ac transtulit in regnum filii sibi dilecti, in quo habemus redemptionem per sanguinem ipsius, remissionem peccatorum:

vos ad praestandum nomen Dei, mysterium quod absconditum fuit a seculis et aetatibus, nunc autem patefactum estsanctis eius, quibus voluit Deus notum facere, quae sint divitiae gloriosi huius mysterii inter gentes, qui est Christus inter vos, spes illa gloriae, quem nos annunciamus, admonentes omnem hominem in omni sapientia, ut praestemus omnem hominem perfectum in Christo IESU. Ad quod etiam enitor, decertans secundum efficacitatem ipsius agentem in me potenter. Hîc videmus semper sequentes sententias ac membra ita praecedentibus quasi alligatas annexasque esse, ut sine

absconditum fuit a seculis et aetatibus, nunc autem patefactum estsanctis eius, quibus voluit Deus notum facere, quae sint divitiae gloriosi huius mysterii inter gentes, qui est Christus inter vos, spes illa gloriae, quem nos annunciamus, admonentes omnem hominem in omni sapientia, ut praestemus omnem hominem perfectum in Christo IESU. Ad quod etiam enitor, decertans secundum efficacitatem ipsius agentem in me potenter. Hîc videmus semper sequentes sententias ac membra ita praecedentibus quasi alligatas annexasque esse, ut sine quiete aut respiratione necesse sit Lectorem uno

praesens audeam ea fiducia, qua existimor audax fuisse in quosdam, qui putant nos veluti secundum carnem ambulare, Nam in carne ambulantes, non secundum carnem militamus: quia arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo, ad demolitionem munitionum, quibus armis consilia demolimur, et omnem celsitudinem, quae extollitur adversus cognitionem Dei: et captivam ducimus omnem cogitationem ad obedientiam Christo, et in promptu habemus vindictam adversus omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae in conspectu sunt, videtis? Si quis de seipso confidit, quod Christi

veluti secundum carnem ambulare, Nam in carne ambulantes, non secundum carnem militamus: quia arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo, ad demolitionem munitionum, quibus armis consilia demolimur, et omnem celsitudinem, quae extollitur adversus cognitionem Dei: et captivam ducimus omnem cogitationem ad obedientiam Christo, et in promptu habemus vindictam adversus omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae in conspectu sunt, videtis? Si quis de seipso confidit, quod Christi sit: illud rursum perpendat ex seipso, quod quemadmodum ipse Christi est, ita et

quia arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo, ad demolitionem munitionum, quibus armis consilia demolimur, et omnem celsitudinem, quae extollitur adversus cognitionem Dei: et captivam ducimus omnem cogitationem ad obedientiam Christo, et in promptu habemus vindictam adversus omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae in conspectu sunt, videtis? Si quis de seipso confidit, quod Christi sit: illud rursum perpendat ex seipso, quod quemadmodum ipse Christi est, ita et nos Christi sumus. Nam si et amplius quidpiam glorier de potestate nostra, quam dedit

in immensum gloriabimur. En habes tum exemplum tum et iudicium de Paulino stylo, quod saepe sit grandis, austerus ac dignitatis plenus, et simul ardens ac praepotens. Quam autem sublimitatem et vehementiam sermonis adhibet in obiurgando et castigando, eandem etiam in consolando, ac ad omnem honestatem officiumque adhortando, et praesertim in praedicanda misericordia Dei et gratia Christi, abiiciendaque ac proculcanda omni gloriatione et fiducia operum. In capite de Efficacia sermonis sacri sunt plura eius exempla prolata. Quanta gravitate, austeritate simul et

turpitudinum ratiocinando retrograditur ad internam hypocrisin: ab ea denique ad ipsum primarium fontem mali, nempe originalem corruptionem. Ubi tamen veluti epilogo quodam, prolatisque Scripturae testimoniis omnes simul homines, omniaque eorum flagitia simul complectitur, omnesque condemnat, et omnem iustitiam operum ac legis penitus tollit. Possis etiam dicere hanc partem esse veluti quandam confutationem iustitiariorum. Qua finita, repetit propositionem de gratuita Evangelii iustitia, eamque mirabili methodo per omnes causas circumductam et explicatam declarat. Quae est

in sapientia sermonis: significat non tam necessariam facultatem res bonas perspicue ac cum fructu docendi, quam illam superfluam et ostentatoriam garrulitatem, tum in concinnitate numerorum aliisque superfluis et quasi meretriciis ornamentis sese nimium iactantem, tum etiam alio qui aliam omnem multiplicemque eruditionem ambitiose ostentantem. In quorum priore omnem modum excessit Isocrates: in posteriore vero Plutarchus in Philosophicis, Lucianus, Porphyrius, et inter Christianos Clemens: quales et hoc tempore plurimi sunt, qui nihil non eruditionis in quacunque materia ostentant,

res bonas perspicue ac cum fructu docendi, quam illam superfluam et ostentatoriam garrulitatem, tum in concinnitate numerorum aliisque superfluis et quasi meretriciis ornamentis sese nimium iactantem, tum etiam alio qui aliam omnem multiplicemque eruditionem ambitiose ostentantem. In quorum priore omnem modum excessit Isocrates: in posteriore vero Plutarchus in Philosophicis, Lucianus, Porphyrius, et inter Christianos Clemens: quales et hoc tempore plurimi sunt, qui nihil non eruditionis in quacunque materia ostentant, omniaque scire videri volunt: nec admittunt esse eruditum scriptum, quod

admiratione et studio tenetur, de verborum cultu esse solicitus. Si ergo consideremus primum quis scripserit hasce Epistolas, nempe Apostolus crucifixi: deinde, quid, nimirum Evangelium crucifixi: postremo, ad quos, eos scilicet, qui huc essent adducendi, ut in cruce Domini nostri Iesu Christi omnem et salutem et gloriam potieret: satis liquet, quam decuerit Paulum sermonis humilitas, et ea ratio, qua sicut afflatum Spiritus, ita neglectum inanis cultus (quem caro admiratur) prae se ferret, dum ostenderet rem quam commendat, maxime popularem, et omnibus qui modo eam cupiant, perceptu

donec humanum genus fuerit super terram. Nam sicut murus quidam adamante construitur, ita et in universo orbe Christi Ecclesias eius scripta communiunt. Ac sicut aliquis vir fortis consistit in medio, omnia argumenta captivans, et adducens in obedientiam Christi, et cogitationes universas, et omnem exaltationem extollentem se adversum scientiam Dei, quae cuncta efficit per eas epistolas, quas scriptas nobis reliquit, admirabiles plane, et sapientia reverenda plenas. Quae quidem nobis non solum contra adulterina dogmata, et ad eorum custodiam, quae sunt vera, conducunt: sed etiam ad bene

1, primum est propositio: Ioannes venit in testimonium, deinde addit explicationem: Ut testaretur de luce, ut omnes crederent per ipsum. Tertio sequitur etiam altera ac uberior explicatio ibidem protinus. Non erat ille lux illa, sed ut testaretur de illa luce. Verbum erat vera lux, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Sic ibidem mox: Quicunque autem acceperunt eum, dedit eis potestatem, ut filii Dei fierent. Exponit qui sint accipientes Iesum: Ii qui credunt in nomen eius. Exponit etiam plenius, quinam sint accipientes Meschiam, aut credentes: Qui non ex sanguinibus, nec

propriae. Habet quaedam vocabula et phrases quasi proprias, aut quibus certe multum prae aliis utitur, ut est verbum, Mundus, lux, tenebrae filii et filioli, pater et dilectio, praeceptum aut mandatum vetus ac novum, charitas mandata, aut verbum Servare: alius paracletus, ducere in omnem veritatem: testimonium et testificari, utitur voce παροιμὶας proverbii, ubi alii Evangelistae parabolae. Veritas ei crebro in ore est, multiplici significatione, magis quam cuiquam alii. Quibus vocibus non solum per totum contextum multum

est fracto, contrito, ac suppliciter se coram Deo proiiciente ac prosternente, tum propter ingentia sua peccata, tum propter illam tantam maiestatem, ad quam indignissimi accedunt. Deinde propter Christi unicum meritum, misericordiam Dei implorare, quicquid illi demum praeterea petunt. Semper enim omnem aliam petitionem praecedere debet, aut certe comitari petitio remissionis peccatorum, ac divini favoris. Quo quidem modo si animus affectus fuerit, facile foris in corpore ieiunium et lugubres quasdam actiones exprimet. Sicut publicanus vere poenitens, stabat a longe tristis, et

qui nos perditas oves in humeros suos tollat, ac in suum ovile reportet. Vult enim ibi dicere Christus: Tu corruptissime homuncio putas te optimis viribus liberi arbitrii instructum esse, ac facilime omnem obedientiam Deo praestare posse, eaque ratione aeternam salutem consequi: tantumque illud unum tibi deesse reris, ut a me aut alio quopiam edoceare, quaenam sint praestantissima, Deoque acceptissima bona opera, quibus tu plenissime praestitis, mox iustus esse, ac aeterna vita dignus fieri

observandum est, ne quis nobis nostrisque meritis id impie adscribat, quod gratuitae Dei misericordiae proprium est. 17 Bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum, inquit Augustinus, et Scriptura saepe idem docet. Quae sententia tollit non tantum meritum, sed et omnem praesentiam necessitatemque bonorum operum ad salutem. 18 Deus ut longe benignissimus pater, etiam minimas nostras opellas aut officiola habet acceptissima, et magnifice praedicat et ornat: sicut in hac vita videmus parentes magis laudare, si dilectissimus filiolus minimum

iactata, et Evangelio Christi opposita est: quod cum bonis operibus negatum est meritum salutis, et insuper eorum tetra impuritas a doctoribus Evangelii commonstrata, mox illi ratiocinati sunt: Igitur peccabimus, faciemus mala ut veniant bona. Istud Evangelium dat licentiam pro libitu vivendi, et omnem honestatem abolet, etc. ut olim etiam Apostolo a pseudoapostolis obiectum est. Respondeo: Indicantur alioquin satis multae et graves causae, cur bona opera sint facienda, nec quia summa imperfectio nostrorum operum iustitiarumve verbo Dei monstratur, ideo ea prohibentur: non quia

aut bonas qualitates in corde nostro generat aut plantat, nos renovans, et ad bona opera condens, quo ea bona plantula faciat bonos fructus: tum etiam nos perpetuo regit et excitat vivos faciens, ducens in omnem veritatem, suggerens omnia pia ac salutaria consilia et cogitata, excitansque ad omne bonum. Atque ita reddit nos frugiferos aut operosos, nostraque membra interna et externa facit serva et organa iustitiae ac novae obedientiae. Quare non recte dicitur, quod fides semper habeat

atque adeo seipsum dicit esse vitem: omnia vero sua membra palmites, cum declarat suam et nostram conditionem, cumque totam naturalem originem ac liberum arbitrium damnat, ac quomodo sine eo nihil plane possimus aut simus declarat: nempe sicut palmes tum nascitur ac crescit ex vite penitus, tum omnem vitam ac succum inde trahit, tum denique omnes fructus eius vigore producit. Verum quod innumerae phrases hinc ducantur, notum est. tantum igitur ad earum cognitionem hoc observasse profuerit, quod et nobilissimas vites quaesierint, quas vocarunt

significant: sicut viperae etiam in utero matris saevae sunt, eumque perrodentes prodeunt. Fuerunt ibi scorpiones venenatissimi, qui in Germania non sunt, sicut nec verae viperae: ideô Christus ait, Luc. 10: Do vobis potestatem ambulandi supra serpentes et scorpiones, et supra omnem potestatem inimici. Fuerunt etiam serpentes, praesertim in deserto, tum morsu, tum et flatu adurentes, Deut. 8. unde aeneus serpens exaltatus, Num. 21, qui etiam Christi typus fuit, Iohan. 3. Asinos etiam candidos videntur habuisse, quibus magnates quoque insidere sunt soliti:

et qualis ab initio creata sit, qua occasione ac quomodo postea mutata, quae eius ratio aut forma post mutationem existat; non propriissime ac plenissime, quid vera ac plena iustitia aut peccatum seu iniustitia sit: non denique, quae'nam sors, conditio aut status hominis sit post hanc vitam et in omnem aeternitatem futurus. Quae cum non satis plane ac crasse, ut nostra ruditas poscit, proponantur, et interea multa occurrant, quae diversa quaedam cogitandi occasionem praebeant: multiplicem obscuritatem continere, ac errandi ansam parere videntur. Sed dicam iam de singulis legis

sapientiam etiam in Papatu sibi regnum religionis ex gladii potentia, regum defensione, et Ecclesiasticis ceremoniis ac sacris confinxisse ac contemperasse. Secundo, ceremonialis lex vult videri praescribere potissimum eum verum ac purum cultum, quem Deus maxime flagitat: simulque omnem rationem expiandi peccata Deum reconciliandi et exorandi, ac omnino cum eo agendi. Alligat vero simul eum cultum, et totam placandi ac conciliandi Deum rationem, ad certa loca, tempora, sacrificos, homines, ritus, sacra, et actiones. Ac profecto si quis aliquanto somnolentius audiat, et non

Scripturam, videtur ei penitus veram pietatem cultumque a cordis veris spiritualibusque motibus, et a vera fide ad istas externas ceremonias, et ad ipsissimum opus operatum transferre. Quod velamen Mosis erroremque populi conduplicabant, vel potius centuplicabant sacrifici, lucri studio, ultra omnem modum suarum ceremoniarum sacrificiorumque opus operatum depraedicantes, et ita domus viduarum exedentes. Quare multipliciter ceremonialis lex sese velabat, ac involvebat, ne verus ac ultimus eius sensus et finis cerni posset: primum ipsa natura rei, aut ceremoniarum ac pomparum,

peccati, et reconciliationem cum Deo: sicut Epistola ad Hebr. eas exponit ac declarat perspicue et luculenter. Tum porro natura est prona ac praeceps in externos lusus aut gesticulationes ac ceremonias, illisque mirifice capitur, ac putat Deum quoque ipsum illis theatricis pompis ultra omnem modum delectari. Testatur id Papatus et omnium gentium religiones, praeter Israelitas. Quare Iudaei ita in suis ceremoniis, circumcisione et aliis pompis haerebant, seque per eas iustificari somniabant, ut interim etiam ipsius moralis legis obliviscerentur, frustra Prophetis contra illam

veram doctrinam, verumque eius sensum cordis nostri tabulis, nosque θεοδιδάκτους efficiens: cum cor nostrum aperit, ut Lidae in actis: nobisque omnium Scripturarum intellectum largitur, ut Apostolis Lucae ultimo: cum nos per Spiritum suum in omnem veritatem inducit, ut clare revelatam faciem Mosis et totius Scripturae intelligere et contemplari queamus: quod beneficium toties Christus, se per Spiritum sanctum nobis praestiturum gravissime promisit. Peragitur autem haec detractio velaminis, aut illuminatio (teste Paulo) cum

errore scelerate obscuratus et tantum non plane ex hominum corde abolitus est ille unicus ac verus Dei agnus, vereque mundi peccata tollens, qui inde a condito mundo est mactatus, et omnes pii inde ab Adamo videre cupiverunt, viderunt, et inde salvati ac gavisi sunt: ut taceam, quod tali errore omnem harmoniam veteris ac novi Testamenti sustulerint. Prophetis quoque ingenti sudore constitit certamen cum sacerdotibus et reliqua multitudine, quod non per sacrificia, ceremonias, aut circumcisionem, vel opera aut merita legis, sed solum per Christum omnes oporteat salvari. Denique

Nec praetereundum est, quod nomen essentiae etiam alia vetustiora nomina multo clarius significent: ut אל Aeloim, Schadai, etc. quae non tantum esse aliquem aliquid, aut existere, sed etiam robustum esse, et sibi et creaturis ad omnem beatitudinem sufficientem, significant. Nihil ergo novi Mosi Deus hac voce indicasset, quin potius longe ignobilius nomen pro nobiliori antea usitato assumpsisset: cum ille contra ostendit, se nunc quoddam eximium ac singulare nomen assumere velle. Postquam ergo omnino constat,

hac voce indicasset, quin potius longe ignobilius nomen pro nobiliori antea usitato assumpsisset: cum ille contra ostendit, se nunc quoddam eximium ac singulare nomen assumere velle. Postquam ergo omnino constat, vocem Iehova proprie Erit significare: nunc invocato spiritu, Dei, nos in omnem veritatem ducente, videamus, cur id nomen Deus tunc in tam ardui negotii inchoatione assumpserit, aut quid omnino mysterii in hac voce lateat. Nam non vulgare aliquid in ea re positum esse, cum ex praecedentibus apparet, tum ex eo, quod nunc id nomen Deus ut novum ac eximium commendat,

sic intellexerunt, quod nomen Iesus id em valeat, quod servator, veniatque a themate ישע iascha. Propterea, quod ipsemet angelus nominis etymologiam illis sequentibus verbis (Ipse enim servabit populum suum a peccatis suis) declaret. Caeterum Osiander post omnem consensum totius Ecclesiae omniumque doctorum, ut novi aliquid afferendo ostenderet se caeteris mortalibus plus sapere, affert in suis annotationibus super Harmonias novam Iudaicam et Cabalisticam quandam huius nominis metamorphosin. Primum dicit, venire ex nomine

illam primam matrem, in ea appellatione aliquoties dicit hominem esse factum vanitatem, et hominem esse simul universam vanitatem. Dicit etiam Scriptura, illam inhaerentem malitiam esse ipsum figmentum cogitationem cordis, esseque ipsum figmentum cordis humani, quod sit perpetuo in omnem malitiam pronum ac praeceps: Gen. 6 et 8. Esse cor incircumcisum, Deut. 10: non intelligens, Deut. 29, Rom. 1. Esse cor lapideum, adamantinum et perversum, Hierem. 17, Ezech. 11 et 36. Zach. 7. Corinduratum, Ephes. 4. Carnem, nempe quicquid ex carne natum est, ut ipse Christus

non etiam tantum habitum aliquem malum: sed etiam vim ac essentiam quandam pessimam nobiscum ex utero matris allatam. Deinde etiam adversatur eidem vehementissime recepta opinio non tantum Philosophiae aut Doctorum, sed etiam communis vitae, omniumque hominum, qui sentiunt, omnem hominem per se bonam quandam creaturam esse, sed tamen nasci, nec bonum moraliter (uti loquuntur) aut idoneum ad ulla utilia aut laudabilia facta vel opera, aut etiam ad contraria, tametsi quaedam initia aut principia bonarum facultatum habeat: verum disciplina quadam et assuefactione

aut principia bonarum facultatum habeat: verum disciplina quadam et assuefactione consequi eum bonas aut malas qualitates vel habitus, quibus sit idoneus, vel ad artium et scientiarum, vel etiam virtutum, atque adeo etiam iniustitiae opera. Quare omnes statuunt, ut praedictos habitus, sic etiam omnem bonam malamve vim aut facultatem agendi moralem in homine adventitium aut accidentarium quiddam esse. Sic igitur tum Grammatica, tum Philosophia, atque adeo communis opinio veram sententiam Scripturae de originali peccato oppugnat. Quod si qui etiam expugnantur a Theologia, ut

imago ipsius. Sic non propterea est olla, quia adhuc ali quid habet testae, et aliquam speciem ollae, et aliquid crassius iniectum, ut sal aut cepas, continere potest: quandoquidem praecipuam vim ac functionem non amplius habet, nec praestare potest. Aromata et medicamina, quae prorsus omnem nativam vim amiserunt, sive vetustate sive alia quacunque corruptione, ut si submersa sint, etc. non amplius sunt aromata aut medicamina: sed tantum lignum aut lutum. Sal non saliens, non amplius est vere sal: sed harena, aut aliud quid inutile et abiiciendum.

in articulis fidei, quae vocatur verbum Dei et fides. Hîc sistendum est, et disputationes Philosophiae contrarium concludentes, pro ranarum coaxatione habendae. Rectius ergo fecerimus, si Dial ectica seu Philosophia in sua sphaera relictis, discamus loqui novis linguis in regno fidei extra omnem sphaeram. Haec ille. Deinde opponatur hoc simile isti sophismati: Substantia est a Deo: Diabolus est substantia: Igitur diabolus est a Deo. aut, Vetus Adam, caro, animalis homo, imago diaboli, etc. sunt substantiae. Igitur sunt a Deo. Hîc necesse est

infernalis cacodaemonis imago aut larua, transformata. Rectissime igitur, ac secundum Scripturae sententiam dicere possumus illud Paulinum inversum, quod homo non renatus aut vetus sit diaboli opus, conditum ad opera, quae ei praeparavit, ut in eis versaretur, ac illi contra Deum et omnem pietatem ac honestatem serviret. Evidentissime hoc ex eo patet, quod nisi illud primum opus Dei fuisset a satana eversum, et novum conditum, non necesse esset veterem hominem conteri, mortificari, ac omnino exui, sepeliri, et aboleri: nec nunc necesse esset, novum hominem aut

omnium bonarum actionum, et dilectissima cultrix eius: ita satan eandem sic transformavit et fabricavit, refudit aut recoxit, ut sit viva eius imago, sitque mater, fons et causa omnium malorum, ipsique suo novo figulo promptissime serviens, et unica paratissimaque cultrix et miles contra Deum et omnem pietatem ac rectitudinem. Hic igitur ipse novus satanae homo et filius diaboli, nempe eius distortum cor, et mala mens, pessimusque animus aut imago satanae, est illud originale malum aut peccatum, de quo omnia actualia peccata prodire, veluti ex pessimo quodam thesauro, aut etiam

cuius utilitas non ita in propatulo exponitur, a plerisque hoc tempore negligitur. Nec illa profecto minima mihi causa fuit, tum orationis tum et lectionis huius, quod cum extrema eaque multiplex necessitas me aliosque meos in Theologica professione collegas coegerit, Philosophiam et omnem plane humanam rationem ac sapientiam ex Theologiae foro, ac rerum divinarum iudicio, contra quosdam cauponatores et adulteratores caelestis veritatis submovere: multi suspicari videntur, nos vel malevolentia, vel studio crescendi alios' ve deprimendi, vel denique etiam fanatico quodam spiritu

libero arbitrio quidam gravissime hallucinantur, humano more intelligentes voces istas: Auxilium cum aliquo aliquid posse, aut nihil posse sine eo. Verum ad Scripturae proprietatem eas debebant expendere, ubi auxilium Dei pro tota causa liberationis ponitur, et Christo perinde vox Sine Iohan. 15 omnem bonam vim homini adimit, solique gratiae ipsius adscribit: ac palmes prorsus nihil est, aut potest sine vite, sed omnia inde habet, vivit, ac urget. Sic in controversia de Evangelii definitione, proprietate ac discrimine a lege, in eo aliqui peccant, quod volunt cernere vocem

verbo Dei, quae postea nobis est veluti clavis Scripturae. Tertio, accendit fulgentius quoddam lumen in cordibus nostris, ut verum cernere, ac a falso distinguere possimus: suggerit etiam ac illustrat nobis dicta utilia ad cuiusque loci aut dubii explicationem, atque ita nos inducit in omnem veritatem, nostras novi hominis imbecillitates ubique veluti manu sua ductando, lapsantesque sublevando. Quarto, perpetuis spiritualibusque exercitiis illas antea in nobis excitatas et accensas, aut verbo Dei commonstratas noticias, quae antea tantum theoricae erant, nouc prorsus

eximii viri, inter quos maxime Lutherus, semper hortati sunt ac urserunt iuventutem, uti omnino linguarum studia summo ardore colerent. Quod profecto non fecissent, si suis versionibus omnem necessitatem usumve huius linguae sublatum esse statuissent. Sunt etiam praeter supra indicatas rationes aliae plurimae et gravissimae, cur, etiam si perfectissimae versiones haberentur (ut tum nihil prorsus est in rebus humanis perfectum) nihilominus linguae discendae essent? Nam

nihil est difficile. καὶ ἐαν ἔσῃ φιλομαθής, ἔσῃ καὶ πολυμαθής. Nec tamen ego hîc aliquam rem leviculam ago, aut hanc adhortationem tantum in praesens propono, corrogandi alliciendive auditores gratia: sed ut mihi sit in omnem posteritatem, atque adeo et in ipso extremo filii Dei iudicio, testis, quod in hac quoque parte, corruptelis ruinaeque religionis pro tenuitate virium, donorumque meorum obviam iverim. Non enim minimam, si non longe maximam calamitatem, vera pietas, ex ista ipsa Sacrorum voluminum neglectione

verique Dei, Scripturam summa diligentia legere, scrutari, meditarique die ac nocte, et sequi severissime praecipientis. Nunc quaedam et de utilitate eiusdem operae laborisque dicemus. Omnes enim omnia potissimum fructu utilitateque censemus, eaque quasi esca aut illecebra praecipue allicimur ad omnem conatum ac laborem. Multas igitur ac praeclarissimas utilitates, usus aut maxime necessarios fructus Scripturae, eiusque lectionis spiritus Dei passim in Bibliis commemorat, quarum aliquas ordine exponemus, ut semper ob oculos esse, spectari et considerari possint.

hodierna die cernitur, quibus frustra contrarium verbum Dei contra hominum placita proponis. Quid quantumque maximorum malorum talis doctrina ac hominum admiratio tempore Corinthiorum pepererit, abunde ex priori Epistola ad Corinthios cognovimus. qualis pestis hoc quoque tempore grassatur ultra omnem modum. Huic vero loco vicinum valde est, quod Christus de sacris Literis dixit, Spiritum S. suggesturum nobis omnia, quae ille docuerit: quodque ipsemet Dominus aperuerit Apostolis oculos intellectus, ut intelligerent omnia ea, quae in sacris Literis scripta sunt, non quae in

ille docuerit: quodque ipsemet Dominus aperuerit Apostolis oculos intellectus, ut intelligerent omnia ea, quae in sacris Literis scripta sunt, non quae in Rabinis aut aliis scriptoribus. Idem nimirum et hoc tempore facit. Quare qui vere caelesti lumine vult illuminari, et a Sancto Dei spiritu in omnem veritatem deduci: ille sacras Literas scrutetur, in eisque summa cum voluptate die ac nocte meditetur. Ad hasce enim, non ad hominum commenta sese verus Deus una cum suo S. Spiritu alligavit. Sed desinam longum et forte etiam odiosum catalogum rationum contexere de causis, cur

ὀρθοτομεῖν oportuit. Impie ergo prorsus sentiunt, qui somniant, sacras Literas confusum quoddam chaos esse, damnantes hac blasphema opinione Spiritum sanctum, tanquam is non optimus, sed potius pessimus docendi magister sit: et non tam in omnem veritatem, quam in omnem errorem miseros mortales inducat. Haec iam volui dicere de longe gravissimis causis, cur sacrae Literae potissimum prae omnibus aliis libris sint summa diligentia perscrutandae ac pervestigandae. Quibus si libet et illam addite, quod divinae literae

oportuit. Impie ergo prorsus sentiunt, qui somniant, sacras Literas confusum quoddam chaos esse, damnantes hac blasphema opinione Spiritum sanctum, tanquam is non optimus, sed potius pessimus docendi magister sit: et non tam in omnem veritatem, quam in omnem errorem miseros mortales inducat. Haec iam volui dicere de longe gravissimis causis, cur sacrae Literae potissimum prae omnibus aliis libris sint summa diligentia perscrutandae ac pervestigandae. Quibus si libet et illam addite, quod divinae literae diligenter accurateque

Dei, sciensque probe scopum praesentis sacrarum Literarum scripti: tenens etiam praecedentia ac consequentia, eaque accurate cum praesenti sententia, de qua agitur, conferens, perfacile adversarium conficit ac iugulat. Summa, dici non potest quanto sit instructior magisque armatus in omnem necessitatem eventumque, is qui in ipsis Sacris codicibus diligentissime est versatus, quam qui tantum ex humanis rivulis suam Theologiam hausit. Vos ergo studiosi piique iuvenes, scrutamini Scripturas, custodite sermones viventis Dei, meditamini in lege Dei die ac nocte: ac sicut

Literas esse unicam illam lucernam nobis in obscuro loco praelucentem: deinde proponam aliquot regulas in disputatione Theologica et diiudicandis controversiis religionis adhibendas. Postremo etiam adscribam, quam multipliciter adversarii in suo illo Aegyptiarum tenebrarum regno sacras Literas et omnem sanam scientiam proculcaverint, et ex Ecclesia exploserint. Haec enim omnia suo quodammodo erunt veluti quaedam praxis totius praecedentis Operis. Omnes enim hae regulae eo directae sunt, ut ex sacris Literis veritas recte colendi Deum cognosci, errorque refutari possit, quod solae sacrae

lib. 2, cap. 56, Scripturis divinis niti certa et indubitata veritas est, in firma et valida petra est domum suam aedificare: hac vero derelicta, aliis niti quibusdam doctrinis, incertum effusae arenae (unde facilis eversio) est ruinam statuere. Idem inquit: Beatus qui seminat super omnem aquam, ubi bos et asinus calcat: hoc est, qui seminat super populos duntaxat sequentes Testamenti utriusque doctrinam, non supervacaneas humanarum traditionum fabulas. Hieronymus super Matth. cap. 32, Quod de Scripturis non habet authoritatem, eadem facilitate

qui vult nos isti soli normae tanquam certae ac immotae adhaerere. Idem (ut dictum est) tota primitiva Ecclesia, sua ista tam fida diligentia et acri severitate in censendis et conservandis Biblicis monumentis indicare ac protestari voluit, in eo videlicet salutem Christianorum consistere, indeque omnem veritatis normam ac diudicationem petendam esse: non de patrum libellis aut rhapsodiis, quae ab eis non ita valde curatae sunt. 21 Plurima obscura dicta in patribus reperias, plurima supra modum, ultraque omnem rei veritatem vel amplificata, vel etiam extenuata. Sedulo enim illam

voluit, in eo videlicet salutem Christianorum consistere, indeque omnem veritatis normam ac diudicationem petendam esse: non de patrum libellis aut rhapsodiis, quae ab eis non ita valde curatae sunt. 21 Plurima obscura dicta in patribus reperias, plurima supra modum, ultraque omnem rei veritatem vel amplificata, vel etiam extenuata. Sedulo enim illam veterem Rhetorum regulam observarunt: Petas quod iniquum est, ut quod aequum est auferas. Multa etiam sunt apud eos contradictoria, multa denique falsa: quod ipsemet Augustinus de suis et aliorum patrum scriptis testatur.

nobis, ut ex ipsa Scriptura veritatem quaeramus, quae vel sola totam hanc quaestionem omni iure finire possent ac deberent. Nunc audiamus etiam testimonia eiusdem de laude ac utilitate Scripturae. Spiritus sanctus inquit per Paulum suum electum organon, non solum ad Timotheum, sed etiam ad omnem Christianum hominem, atque adeo totam Ecclesiam: At tu persiste in iis quae didicisti, et quae tibi concredita sunt, sciens a quo didiceris, et quod a puero sacras Literas noveris, quae te possunt eruditum reddere ad salutem quae est in CHRISTO IESU. Omnis enim Scriptura divinitus inspirata,

/ das mann die selben und den rechten lehrmenster Christum hoeren / und sonst niemands / wann der gleich so viel als des sands im Meer weren / folgen solle / rc. Decimooctavo, omnia synodi acta, praesertim autem decreta, aut formulae seu articuli claro, proprio et apto sermone, citra omnem ambiguitatem, exponantur, et tum affirmative, tum negative, theses, hypotheses et antitheses ponantur: expliceturque diserte, quid vel verum, vel falsum, vel bonum, vel malum, vel sequendum, vel fugiendum esse synodus decernat. Nam isti cothurni ambiguarum, generalium et obsurarum formularum,

incipiunt, cum nec in politia quidem ab honestis hominibus ferantur, aut ferri debeant, tum Deum contumelia afficiunt, tum veritatem cum errore commiscent, conscientias implicant et illaqueant, et denique maiora ac tristiora dissidia, scandala, ruinasque in Ecclesia subinde pariunt ac parient in omnem posteritatem. Decimonono, de fine scopôve synodi supra in prima quaestione dictum est. Id igitur ipsum iam in exitu synodi, summa fide ac diligentia praestetur: ut scilicet veritas in hac synodo

conatum nos quoque nostrum symbolum propositis hisce regulis conferre voluimus. Ut vero alia omnia, sic et haec ipsa rectius monentium fratrum ac dominorum iudicio subiicimus. 1 Ante omnia in disputatione adsit adhibeaturque timor et invocatio Dei, utis nos suo spiritu deducat in omnem veritatem, represso spiritu mandacii et erroris. Nam et veritatis illustratio ac conservatio ac explosio omnium longe difficillima est, maximeque divina ope indigens, et timor Dei initium et caput sapientiae est. Deus enim adest timentibus se, suo Spiritu Sancto eos regens, et qui eum timent,

si id fieri videat, praesertim a propria familia, non irascatur ac clamet, seipsum, suamve maiestatem aut dignitatem a talibus contemni et proculcari? At isti Scripturam aut verbum Dei tam indignis modis defoedantes, proculcantes, ac pro libitu contra decernentes, contendunt, citra omnem aut pudorem hominum, aut metum viventis Dei, se isto modo vel maxime tum Dei gloriam ac Religionem, tum et hominum salutem promovere. 10 Observetur denique ordo et modus furoris illorum, quo Antichristum Romanum supra Deum collocent. Certum enim est, in eo omnem Dei gloriam

contendunt, citra omnem aut pudorem hominum, aut metum viventis Dei, se isto modo vel maxime tum Dei gloriam ac Religionem, tum et hominum salutem promovere. 10 Observetur denique ordo et modus furoris illorum, quo Antichristum Romanum supra Deum collocent. Certum enim est, in eo omnem Dei gloriam cultumque hîc inter homines consistere, si verbum eius servetur, ipse in suo verbo audiatur, et secundum id colatur. At isti primum hoc verbum viventis Dei contemnunt, ut obscurum, ambiguum, mancum, et aliis innumeris defectibus laborans, ut postea audiemus. Dende dicunt

manifesta sacrarum Literarum decreta, necnon et generalia concilia Apostolorum et sanctorum Patrum in primitiva Ecclesia celebrata. Audiant igitur ea quae dixit Christus Apostolis suis: Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Cum autem venerit Spiritus ille paracletus, docebit vos omnem veritatem. Et quae sunt illa, quae docuit Spiritus sanctus, nisi ea quae statuerunt et decreverunt prius Patres in Synodis generalibus? Et primo de cessatione et abrogatione legalium, deque carnali circum cisione abolenda, et tantum spirituali servanda, et de multis aliis, de quibus nihil in

aut etiam minimus Magistratus patiatur, suum publice affixum decretum vocari tam contumeliose mortuam literam, mortuum atramentum, chartam, et similia: et non potius contra clamet, esse intimam sui pectoris voluntatem, et quasi cor ipsum, aut seipsummet: nec chartam illam, sed seipsum, suamque omnem dignitatem ac maiestatem in ea charta contemni. STAPHYLI. De Staphylo quid dicendum in hoc genere sit, ipse propemodum dubito. Nam licet plurimus sit in suis scriptis, in conculcandis et conspurcandis sacris Literis: tamen id aliquanto astutius et

verbi praedicationem. At vero sinceritas verbi magis agnoscitur ex veritate Ecclesiae, quam econtra, fol. 360. Sensus Scripturae non a Scriptura, sed a Patribus est petendus, fol. 260. Lex Evangelica magis est cordibus indita, Spiritu sancto interius docente: Docebituos omnem veritatem. Apostoli huic Spiritus sancti interiori instinctui innixi sunt. unde Paulus: Epistola estis Christi, ministrata et scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi: non tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus Quare iniuriam facit dignitati Evangelicae et

ex Papae, eique horrendis diris obstrictorum Praelatorum ore ac intellectu petendum erit. In eadem anathematizantur, qui dubitant de autoritate librorum Tobiae, Iudith, Sapientiae, Ecclesiastae, Baruch, Machabaeorum, epist. Iacobi et Iudae, etc. Quo facto anathematizant omnem primitivam Ecclesiam, quae de istis scriptis dubitavit: imo et ipsum Christum et Apostolos, qui illa veteris Testamenti scripta nunquam sua citatione aut qualicunque nominatione confirmare voluerunt: cum essent multa, quae praeclare citari inde pro regno Christi potuissent, si modo authentica

legislator. At Ioannes contra disertissime legislationem soli Mosi, et gratiam soli Christo adscribit, inquiens: Lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Iesum Christum. Item: Lex usque ad Ioannem: Non veni ut iudicem mundum: Iustitia patefit sine Lege: Rom. 3. et innumera alia loca, omnem legem ac opera a iudicio Christi excludentia, idem validissime confirmant. Nihil necesse erat Christum novas leges hominibus imponere: satis, et plus satis legum iam alioqui erat in mundo, quae nos earum debitores et praevaricatores usque in infernum suo oneroso foenore

coetus huius temporis, imo et totam viventis Dei Ecclesiam, inde a Christo, vel potius a condito mundo. 9 Nono, facient se participes omnium ineffabilium peccatorum et abominationum Antichristi, eique addictorum, omnium blasphemiarum, libidinum et parricidiorum: attrahentque super se omnem omnium piorum sanguinem veritatis causa fusum, inde ab Abel usque ad ultimum martyrem, usque in finem totius mundi. 10 Decimo, tales omnes semetipsos horribiliter condemnabunt, tanquam qui petulanter, scelerate,

tot eius errores accusaverint, totque eius Religioni contraria dogmata pro verissimis ac sanctissimis asserverint, totque gravissimorum certaminum, turbarum ac scandalorum causam dederint. Suo ergo proprio ore semetipsos infames, et omnibus suppliciis dignissimos proclamabunt, ut posthac in omnem posteritatem pro talibus a toto mundo habeantur. 11 Undecimo, cum sacrosancta Domini Coena ad hoc ipsum sumatur, ut ibi fides nostra confirmetur, nos veram Religionem profiteamur, mortem Domini pro nobis factam annunciemus et ipsum celebremus: isti tales communicatores omnia hisce

ipso, nec boni quidem quicquam accipere cupimus. Non si tu aut ille tuus pater nos Dominicam orationem recitare iuberetis, vobis obediremus, quin potius tanto minus eam recitaremus. Deo, eiusque dilecto filio nos consecravimus, et ut casta sponsa adduximus: illi, non tibi, nostram obedientiam et omnem prorsus observantiam praestare et probare ex animo cupimus: sicut etiam severissime illi soli, et nulli praeterea in Religione obedire ac obsequi iubemur. Hactenus unum Antichristi cornu, aut certissimam notam omnibus veritatis cupidis, ex proxima sessione demonstravimus: nunc de

Necessario nimirum Patres, concilia, perpetua consuetudo, et omnes Papistis recepti scriptores. Ne sit ergo posthac lucerna loci obscuri. 14 Praelati sedent super cathedram Mosis, et habentius condendi Canones sub poena peccati mortalis: et quicquid illi modo praeceperint, nos citra omnem dubitationem aut disquisitionem promptissime credamus et faciamus. Audiantur ergo illi, et Religionem ab eis fabricatam sequamur; quicquid dicat aut taceat Scriptura: quandoquidem tantum ius ferendi leges in Religione illi sacrosancti Praelati, non in Mosis cathedris sedentes habent.

disquisitionem promptissime credamus et faciamus. Audiantur ergo illi, et Religionem ab eis fabricatam sequamur; quicquid dicat aut taceat Scriptura: quandoquidem tantum ius ferendi leges in Religione illi sacrosancti Praelati, non in Mosis cathedris sedentes habent. 15 Credatur, citra omnem dubitationem aut exceptionem, miraculis, apparitionibus et visionibus: Hoc sentiunt natura omnes homines, quod satis indicat experientia, et ille dives cum patre Abrahamo colloquens. Hoc est unum ex immotis principiis Theologiae pontificiae et gentilis. Quare neglecta Scriptura, Mose et

mater Ecclesia: id est, Papa et spirituales eius, etiamsi tu nescias quid illi credant: ac nec forte ipsimet maiori ex parte suam, aut ullam omnino fidem religionemve (si modo eorum vitae, ut certissimo indicio credendum est) norint aut credant. 19 Opus operatum tollit fidem; et omnino omnem scientiam in Sacramenti promissionibus et operibus, ac tota religione. Dicunt vero Papistae, valere Sacramenta et Missas etiam sine bono motu utentis: necesse necessariam veram fidem in percipiente, ad eorum efficaciam. Sic et suas preces ex sola battologia valere sentiunt. Sublata porro inde

Quid ergo necesse est ex Bibliis scrutari, quid Deus fieri velit aut nolit, quomodo nobis opem ferre statuerit: nosve eum colere, quaerere aut invocare, vel quomodo nos omnino salvari debeamus? 35 Ex manifestis praeceptis fecerunt consilia. Quid hoc aliud est, quam Scripturam et omnem Dei autoritatem abiicere? quando quidem ex severissimis viventis Dei mandatis ac dogmatibus tantum libera, nostraeque potestati subiecta consilia fiunt. 36 Tam innumerae dispensationes et perpetuae Bullae Paparum per orbem terrarum, ut infernales quidam papiliones, muscae aut

Religio regitur: et iam hoc, iam illud, tum erga plures simul integrasque civitates aut regiones, tum et erga singulos mandatur, prohibetur, docetur, exponitur, ligatur, coarctatur, gravatur, laxatur, concreditur aut indulgetur. Quare Scriptura nihil opus est: sufficient tales Bullae ad salutem et omnem pietatem. 37 Episcopi proximis annis sexcentis, aut eo amplius, non sunt concionati. Quid ergo illis opus fuit Scriptura? Eandem vero neglectionem concionum iam quoque retinent, et retinebunt. Ante annos 20 decretum est grandibus verbis in isto conciliabulo, ut concionentur. Quis

qui maxime et pii et synceri sunt, etiam ventura praedixerunt, ut nostra aetate Lutherus plurima vere praedixit. Oportet igitur a Deo omnia praesciente et agente regi. 51 Furor persequutorum huius Religionis, qui amota omni ratione, tanquam furibundi, absque iudiciis, contraque omnem humanitatem, crudelissimis suppliciis vexarunt Christianos, testatur illos a mala causa, hoc est, ab ipso satana regi et agitari. Non enim ille humanus furor est, ut manifeste ex immanissimis eorum factis cernitur. 52 Tristissimus exitus eorum, qui contra conscientiam vel

pulverem terrae 234 In sudore vultus tui comedes panem 227 Ipsum conculcabit caput tuum 366 4. Tunc coeptum est invocari in nomine Domini 221 5. Hic consolabitur nos 187 Et genuit filium ad imaginem et similitudinem suam 369 6. Delebo omnem hominem 184 Finis universae carnis venit coram me, etc. 207 Omnis caro corruperat viam suam 217 7. De omnibus animantibus veniant ad te bina. ibidem Accipies septem, etc. 255 Omne animal venit ad Noham 218

in hostibus. 184. Insidiantur animae meae 228 62. Interficietis nos omnes 193 Quousque insidiamini viro, occidetis omnes nos 191 69. Deus tu nosti stulticiam meam, etc. 29 72. Cum luna et sole timebunt 203 73. Perdes omnem meretricantem abs te 228 78. Et evigilavit, ac si dormivisset Dominus, etc. 203 Non percepit a morte animae eorum. 192 78. Quare dicent gentes, Ubi est Deus eorum? 212 80. Propinasti nobis in lachrymis mensam 206 87.

coram te 228 89. profanasti in terram coronam eius 228 91. Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextera tua 274 102. Festina, exaudi me 160 104. Ad habitacula sua recumbent 228 106. Festinaverunt, obliti sunt operum eius 160 Omnem escam abominata est anima eorum 218 107. Ascendunt usque ad caelos, etc. 219 109. Pro dilectione mea oderunt me. 214 110. Dixit Dominus Domino meo, Sede ad dextram meam 199 Sede a dextris meis, donec, etc. 170 Ex

aperuit Apostolis Scripturam 190 Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas 424. 425 ¶ Ioan. 1. Deus erat verbum 207 Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, etc. 273 Sicut unigenitus a patre 201 Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 192 Lex et prophetae usque ad Ioannem 237 Lex per Mosen data est, gratia autem et veritas per Iesum Christum 30 Omnes de plenitudine eius accepimus. 217 Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei

Iustitia Dei patefit in evangelio 189 Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis 258 Nolo vos ignorare fratres, quod saepe proposui venire ad vos 243 Non ut Deum honor averunt 209 Palam enim fit ira Dei de caelo adversus omnem impietatem, etc. 250 Paulus servus Iesu Christi, vocatus apostolus 289 Plenos omni iniquitate, malitia, dolo, etc. 175 Propterea tradidit eos Deus in cupiditates cordium 249 Vani facti sunt in ratiocinationibus fuis,

Hores, quid significet 390 Cereri Rom. olim ieiunasse 306 charitas ad salutem necessaria 425. nostra erga Deum unde oriatur 325. legis consummatio 164. quomodo maxima virtutum 24 Christus agnus Dei tollens peccata mundi 428. 429. ante omnem creationem genitus 169. caput corporis ecclesiae 287. causa ut videntes caeci fiant 162. 163. cum suis Apostolis quatenus non curet patres 403. cur agnus dicatur 197. cur alteram maxillam exhiberi velit 219. cur Apostolis prohibeat, ne quem in via salutent.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report