Your search found 2087 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 1261-1460:

vel potius etiam plane necesse est, obrepere somnum: et quandoque etiam isti boni summique Homeri dormitant, nedum nos minores, qui nunquam de laude vel ingenii, eruditionis cum quoquam contendimus: sed etiam adversariis nostris, idque in editis scriptis, largissime et promptissime eam palmam, nostra propria confessione concessimus. Sunt sane hae perquam arduae tractationes. Nam primum, Regularum legumque formatio tum obsermonis, tum ob rerum difficultatem est admodum laboriosa, gravisque. Nam sermo debet, ut et in definitionibus, esse aptus, proprius, et significans. Vere

Augustanae confessionis ubique in vestris regionibus observari. Postrema causa est, quod, quandoquidem primam partem huius Operis socero vestro Heroi Christianissimo dedicavi, hanc vobis nuncupare volui: ut quos virtus, dignitas et denique affinitas amicitiaque ardentissime coniungit, nostra etiam scripta consocient. Recipite igitur sereno vultu hoc nostrum munus, et veritati caelesti, eiusque syncetis doctoribus benignum patrocinium praestate: nec unquam bene agendo, Christo serviendo, eiusque causa labores et mundi odia perferendo, defatigemini, aut frangamini.

recludis,
Scripturas aperis, ferrea corda domas.
Tu quoque cor Lydiae reserasti Christe potenter,
Effringens stygii noxia claustra ducis.
Illa tuum didicit verbum: veramque salutis,
Flamine, cognovit, corda regente, viam.
Fac quoque nostra (potes siquidem dulcissime Iesu)
Ad vocem verbi corda patere tui.
Ne tua securi contemnere iussa velimus,
Sed vera potius te coluisse fide.
Synceros etiam nobis concede magistros,
Qui verbi spargant semen in orbe tui:
Quique lupos

sit, verum ipsius sensum de omnibus necessariis dogmatibus percipere: ideoque omnes ad Pontifices, eorumque Concilia ac decreta, tanquam certissimos, errori non obnoxios, ac irrefragabiles interpretes, qui quasi praetoria quadam potestate eas interpretari possint, confugere oporteat: sed quod nostra culpa non ubique ita apertus nobis eius sermo ac sensus videtur, ut in multis aliis scriptoribus. Quae non eo a me dicuntur, ut vel impiis calumniandi Sacras literas occasio detur, vel quisquam ab earum studio absterreatur: sed contra, ut tanto magis diligentia lectorum excitetur, utque

sacrificium merita ac opera tanquam unicam salutis viam monstrent: istorum fraude ita nunc distortae sint, ut videantur Moysen et bona opera ac merita hominum ostentare ac depraedicare? 3 Sermo est nonnihil obscurus: cuius rei multae sunt causae, de quibus mox dicam, praecipue autem nostra eius imperitia. Est vero sermo nota aut imago rerum, et veluti quaedam perspicilla, per quae res ipsas intuemur. Quare si sermo sit vel per se, vel nobis obscurus, difficulter ex eo res ipsas cognoscimus. 4 Aliarum gentium sermo semper aliis est difficilis: quod experientia

praestandae iustitiae ac vitae, nunc famulari Evangelio, et accidentaria functione fungi: nempe ut peccata ac iram Dei revelando, homines ad quaerendum medium compellat, sicque sit paedagogus ad Christum. 45 Verus quidem ac nativus usus legis multum in Scriptura urgetur, cum is iam nostra culpa plane perierit: nempe, iustificare ac vivificare. Accidentarius vero qui iam primarius est, obscurius in veteri Testamento proponitur. Quod plurimis occasionem errandi praebet. Sed de hac re agitur in Libello cui titulus De velamine Moysis. 46 Velamen Mosis multiplicem

scripti cognoscendi breviter discentibus proponi. Summa ergo Scripturae sunt hi duo syllogismi. Primus et supremus syllogismus veteris Testamenti hic est: Quicquid Deus dicit, est verum. Quod probatione non indiget: est enim primum principium totius Theologiae, apud omnem creaturam merito valens. Nostra (inquit Moyses et Prophetae) dicta sunt Dei dicta, et per nos ille loquutus est: Igitur nostra dicta et scripta, sive de creatione ac lapsu, sive de benedicto semine aut Meschia, sunt verissima. Minorem probamus tum praesentibus miraculis eductionis Israelis ex Aegypto, ac inductionis in

Primus et supremus syllogismus veteris Testamenti hic est: Quicquid Deus dicit, est verum. Quod probatione non indiget: est enim primum principium totius Theologiae, apud omnem creaturam merito valens. Nostra (inquit Moyses et Prophetae) dicta sunt Dei dicta, et per nos ille loquutus est: Igitur nostra dicta et scripta, sive de creatione ac lapsu, sive de benedicto semine aut Meschia, sunt verissima. Minorem probamus tum praesentibus miraculis eductionis Israelis ex Aegypto, ac inductionis in terram promissionis: tum et sequentibus eventibus poenarum, ac conservationis huius populi, et

ille esse affectus debeat, si velit utiliter audire. Operaeprecium igitur fuerit et nos aliquid de eo genere monitionum dicere. Nam ad rectam institutionem non tantum modus docendi probatus, sed et auditoris conditio requiritur. Vult autem ille auditorem esse idoneum et capacem eius doctrinae. Nostra vero haec philosophia, etiam magis sibi adiungit ac subiicit auditorem: adeo ut nisi illum primum sibi subigat, reformet ac immutet, ideoneumque suo semini excipiundo efficiat, plane nullus ibi verus

generis imposturarum philosophiae, in rebus scientiaque Sacra, in Libello de metis scientiarum recensui. Quare et vigilantia summa et perpetua, Dei ope ac Spiritus sancti lumine nobis opus est, ut sanctum a profano hic vel in primis accuratissime et longissime separemus. Semper igitur sit nobis nostra ratio, vetus Adam, aut humana sapientia in rebus divinis suspecta; et semper diligentissime ac attentissime ad caelestia oracula respiciamus, omni prorsus vigilantia caventes, ne vel in minimo ab eis recedamus. 54 Nec tamen interea fanaticos homines sequi debemus, quasi humanae

etiam, ut non sit figurata oratio, est nihilominus obscura, vel ob res minus notas: vel etiam ob sermonem aut intricatum, aut alioqui a nostro more loquendi nimium alienum: cuiusmodi nobis necessario multa in Sacris literis sese offerunt, utpote iam olim et a gente linguaque remotissima a nostra conscripta: ubi non raro expedit magis in mentem quam in verba Scriptoris respicere. Cum enim nobis constat, quid in toto eo libro agat Scriptor, quid etiam in proxime praecedentibus et sequentibus, non difficulter divinabimus, quid etiam illa obscura sententia dicere velit, praesertim si

tametsi ibi odium non tam animi affectum, quam solam externam illorum perversorum mandatorum neglectionem significet, ut in capite de Metonymia prolixius ostendi. 5 Nulla omnino usquam est vera contradictio Scripturarum, sicut Quintilianus de Legibus dicit: sed quae pugnare videntur, nostra culpa ac ignorantia talia esse existimantur: quia vel res vel sermonem non intelligimus, vel circumstantias non satis expendimus. Quae igitur in Scripturis inter se videntur esse contraria, non considerantibus causas, personas, tempora, et rationes, haec propter tacitam vel expressam

ignorationem rerum ac sermonis in innumeris locis nobis parere speciem contradictionis. Observetur autem in hoc exemplo contradictio et conciliatio Papistarum Opera (inquiunt) salvant, Gratia salvat. Concordemus haec (aiunt illi) ut gratia et opera idem sint, dum ex gratia infusa profluunt nostra bona opera. Item, Christi meritum servat, Nostrum meritum servat. Concilia, Nostrum (aiunt) meritum servat, ut causa efficiens proxima: Christi meritum, ut remota, pariensque nobis infusam gratiam bonarum qualitatum, quae meritorum mater est. Non sunt igitur ista contraria, ac nec in

quidem: sed in unum confundenda aut commiscenda. At Paulus contra ait: Imo revera meritum nostrum ac Christi, opera et gratia pugnant, Rom. 11, Gal. 2. Pugnat igitur omnino per se Lex et Evangelium: sed in eo conciliantur, quod Lex promittat quidem iustitiam ac salutem, quam vitio culpaque nostra dare potest: at Evangelium gratis promittit, et etiam re ipsa exhibet. Utraque harum doctrinarum vult imperare super hominem: sed Lex non potest Evangelium igitur rapit ad se omnem credentem peccatorem. Pugnant hae doctrinae, sed inferior lex cedit superiori Evangelio: sicque cadente altera

9 Tertio, Antecedentia ac sequentia dicta, totusque contextus, probe in utroque loco consideratus, plurima dicta facilime conciliabit. Ea enim ostendunt, vel sermonis non esse eum sensum, quem externa species praese ferebat, aut nos pro nostra imperitia putabamus: vel res non esse easdem utrobique, seu subiectum, cui contraria tribuuntur, seu res aut quasi praedicata quae toti attribuuntur. Huc facit, quod Quintilianus monet, quod si diligenter legem consideraverimus, reperturi simus in ipsis verbis aliquid, quod antinomiam

simpliciter, posterius vero correlative ad dantium vires aut opes. Sic Iudaei contra Christum, Apostolos et Paulum argumentabantur: semem Abraae est benedictum: Nos sumus semen Abraae: igitur possumus ac debemus nostra diligentia et benefactis benedictionem, id est iustitiam ac vitam consequi. Respondet Paulus Gal. 3, semen benedictum in promissionibus Abraae non est collective accipiendum de tota posteritate, sed de unico quodam ex posteris Abraae, orbi terrarum benedictionem, iustitiam et vitam

quod alter taceat. Unde etiam atque etiam retinendum est, saepe Christum diversis temporibus et dixisse eadem et fecisse similia. 21 Adverum denique intellectum et conciliationes Scripturae valde prodesset, probe nosse varios casus, motus et conditiones, qui in animo accidunt, sive a nostra propria malitia, aut etiam fragilitate, ut sunt varii pravique adfectus vel cupiditatum vel timiditatis: sive a pravo spiritu nos varie tentante, vibrante et adfligente: tum et a spiritu consolante. de hisce enim potissimum rebus Scriptura agit. Haec si ignoramos, perinde nobis sermo sacer

Sion, Ierusalem, Israel: Igitur ista non peribunt, nec desinent esse Ecclesia, D. Scriptura loquitur de Spirituali Ierusalem. Alios servavit, seipsum servare non potest, Matth. 27. Respondeo: Potest, sed non vult. 23 Postremo innumerae plane sunt occasiones hallucinandi, ut nos pro nostra ruditate putemus dicta Scripturae inter sese pugnare, cum optime consentiant. Verum quia de multorum locorum conciliationibus passim in toto hoc Opere disserui, et forte adhuc de ea re proprium tractatum edam, adhaec multorum conciliatorii libelli extant: ideo nunc de hac materia nihil

singulis personis tribuitur: ut Psal. 110. Dixit Iehova Domino meo, Sede a dextris meis: id est, paterfilio. Sic Psal. 2. Ihova dixit ad me, Filius meus es tu. Contra tribuitur etiam soli filio, cum Ier. 23 et 33 cap. legitur, Iehova erit iustitia nostra. 18 De personarum trinitate et illud adnotare solent, ex libro Augustini contra Sermonem Arianorum, Quod omnia opera personarum ad extra sint tribus personis communia: ut, quic quid est praeter gignere, gigni et procedere, seu quicquid est actionum erga creaturas. Quare etiam

de Deo correlativo: ut cum dicitur Zach. 9, Rex tuus venit tibi iustus, intellige, tibi, non sibi iustus, seu iustificans. Sic Gen. 9 dicit Deus, se ponere iridem in signum foederis cum genere humano, ut eo ipse admoneatur, ne amplius inducat diluvium. Non indiget ille admonitione, sed fides nostra tali confirmatione: nos enim putamus, Deum esse obliviosum, praesertim nostri, in calamitatibus. Esa. 39 pingitur Deus sollicitus, quod non sit qui se opponat irae eius, et ruenti iustitiae succurrat. Tandem dicit, eum sibimet opem tulisse suo brachio, et sua iustitia, seu suo mediatore:

et efficaciae Mediatoris imputatione applicationeque. Nam hac ratione agnus mox ab initio est mactatus. Postea autem fit etiam reali Meschiae exhibitione. Septima compositio est, quod Deus haec tanta beneficia, praesertim autem satisfactionem aut obedientiam Filii sui, quae est iustitia nostra imputativa generi humano per Evangelium et Sacramenta annunciat et offert, idque contriti fide accipiunt. Ex qua collatione sequuntur porro hae primorum elementorum, Dei et credentis hominis compositiones: iustificatio: seu iustitiae, obedientiae, aut satisfactionis Christi

aut viis eo ducentibus praecipua est quaestio. Alius enim alias monstrat: alius agnum Dei, alius lupum satanae, etc. Proximae tamen eius causae, aut (ut ita dicam) accessus adhuc nonnihil notiores sunt. Nemo. n. ferme dubitat, quin proximae causae vitae sint, Dei favor, et nostra perfecta iustitia. Verum horum felix est, qui potuit cognoscere ac tenere causas. Sunt autem proximae hae quatuor. 1. Propitiator, qui SOLUS haec bona, id est Iustitiam et gratiam Dei nobis, obediendo et patiendo parat: 2. Promissio in verbo et Sacramento, quae SOLA ea offert. 3.

Postremo vox Voluntas exponitur, in qua potissimum Evangelica voluntas aut misericordia Dei illustratur. Commode vero cadit, quod regnum peccati ac gratiae, debitum hominis, ac per solutio Christi, quasi parallela sibi in vicem in ima Tabellae margine coincidunt. Illis enim inter se connexis, nostra conditio ac Salutis mysterium comprehenditur. Hae tres methodi ac delineationes Theologiae bono a me studio propositae, haud dubie in meliorem partem a candidis piisque hominibus accipientur: nec vulgares usus iis, qui eas perpenderint, afferent. Nam ut ea quae supra de

rebus necesse est, nos aliquo modo integram materiae scientiae alicuius noticiam habere, siquidem ea recte uti volumus. At in cognitione Dei tantum nobis ad salutem sufficit, ac omnium temporum hominibus suffecit, quantum ille generi humano patefacere dignatus est. Omnis enim haec praxis non ex nostra sapientia, sed ex illius immensa bonitate dependet. 28 Denique plane mirabilis artifex ac magister est ipse Spiritus S. in piorum cordibus, qui in omni necessitate ea omnia suggerit, suos in omnem veritatem ducit, et quasi integrum corpus doctrinae in corde illorum format,

in hoc versu erit de Christi sacerdotio. Nunc qui volet explicare, non accersat allegorias: sed hanc causam seu literalem sensum de sacerdotio Christi referat ad Locos communes, et de his ordine dicat, iuxta Dialecticae praecepta: Quid sit sacerdotium, quid effecerit Christi sacerdotium: Quod nostra iustitia, nostris victimis, nostro cultu, non possimus placare Deum: sed Christi sacrificio placatus, donet nobis iustitiam, pacem, vitam aeternam. Hoc modo literalis sensus illustratus, per definitionem sacerdotii, magnopere iuvat bonas mentes. Ac in locis communibus delectus adhibendus

atque a visibilibus fiat transius ad invisibilia, a speculo et aenigmate (ut Paulus ait) ad Dei claritatem. quemadmodum Ioannes de Baptismo disserens, progreditur ab aqua ad spiritum, Iohannis capite tertio. Item Apostolus ad Collossenses capite secundo, verba faciens de resurrectione nostra cum Christo, iubet caelestia tantim intueri: vitam quippe nostram et conversationem in caelis esse. Sed raro admodum huiusmodi interpretationem in Scripturis offendas. Quid autem est allegorica interpretatio, nisi in qua similiter dictum factumve exponitur, novo sensu, a verbis ipsis

verbis prophetae, Derelinquetur silia Sion sicut umbraculum in vinea: iuxta anagogen, inquit, vinea Dei et pomorum paradisus homo appellari potest, cui si mens praefuerit, habet custodem mentis Deum: sin aurem vitia nos quasi quaedam bestiae fuerint depraedata, relinquimur a custode Deo, et omnia nostra redigentur ad solitudinem. Iterum eodem capite, ubi propheta ait, Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena iudicii: subiicit Hieronymus: Haec omnia possumus secundum anagogen referre ad animam sancti quondam viri, in qua prius Dei iustitia commorata est, si postea peccaverit, et

plura, discrimen inter typum et allegoriam aperientia, desiderat, Commentarios consulat Cyrilli, in Leviticum: ubi frequenter, cum de Sacrificiis, ritibus, et ceremoniis agitur, primo loco exponit, si quis typus de Christo vel Ecclesia in illis lateat: secundo annectit per allegoriam, aliquid ad nostra institutionem conducibile, Hucusque, quantum Allegoria et typus distent. ¶ Superest nunc, ubi et quando allegoricas interpretationes expediat adhibere, demonstremus. Certe locus postremus iis dabitur, nec prius licebit ad Allegorias descendere, quam excussa fuerint, primum quae

de Moyse velante faciem suam, ex libro Exodi, capite trigesimo quarto, multo artificiosissime secunda ad Corinth. tertio exponitur, de excaecatione Iudaeorum. Etiamsi typum ibi excuti, non male quis diceret. Allegoria tamen fuerit aptissima, si de iis interpretemur, quae nostra tempestate veritatis fulgorem ferre non possunt. OBSERVATIO VII. Etsi vero breves allegoriae esse debeant: perspicuas tamen, minusque intricatas esse oportet. Obscutias omnis cum intelligentiam impediat, utilitatem tollat, tum vero et

addisci quae huc pertinent: quam ex nostris Annotatiunculis. Augustinus, ubi illi visum fuit allegorias adiungere, caeteris patribus visus est felicior, sicut etiam parcior. Recentiores non ita multum, et (ni fallor) ad evitanda apud imperitos offendicula, (nonnulli enim nostra aetate allegoriis mire abusi sunt) sese in his exercuerunt: etiamsi quidam excellentis ingenii homines egregium ac dignum imitatione praebuerunt specimen. Exemplorum lectio, et pensiculata eorundem examinatio, magistra ac dux in hac arte erit. Postremo loco

quaecunque contra ipsos proferebantur, esse allegorice explicanda. Eadem vaesania nonnulli monachi suum defenderunt turpe ocium, atque alia vitia. De utrisque legimus apud D. Augustinum: de illis quidem, in Catalogo haereticorum ad Quoduultdeum: de his vero, libro de Opere monachorum. Nostra memoria vidimus Anabaptistas allegoriis magnopere delectatos, atque iis permultum effecisse ad sua paradoxa apud imperitos stabilienda. Adhaec, quod tu unam in partem per allegoriam interpretaris, alius pari confidentia idem interpret. bitur per allegoriam in partem prorsus diversam. Ex quo

quandoquidem nunquam Deus suos finaliter deserverit, testante id perpetua omnium temporum experientia. Ante omnia vero in temporum ratione historiaque diligenter observentur minae ac promissiones, et omnino praedictiones divinae ut tanto clarius nobis ubique eius veritas elucescat, nosque in nostra fide confirmet. 15 Postremo, ut aliquando tandem hasce historicas observationes finiamus, sit historicae lectioni hic potissimum scopus praestitutus, et huc labor omnis tendat, uberem ut eruditionem Spiritualem ex divite segete historiarum demetas. Narrationum nulla tam est

qui amicitiam et societatem regum peterent externorum. Argumento haec sunt, graviter tunc periclitatem rempublicam, atque bellum fuisse in foribus, nec non consultationes de repellenda vi hostili habitas. Assequemur omnia multo plenius et certius, si quae legimus, cum iis rebus conferamus, quas nostra memoria aut paulo ante gestas, sive in Ecclesia, sive in politia cognoverimus. 9 Iliud vero plane generale latissimeque patens praeceptum est, ut quae legimus in Prophetis, aut alioqui vel in Sacris, aut etiam prophanis scriptis, cum ipsis rebus, usuque ac experientia rerum

sed ut pii eos in suos animos illabi patiantur, suaque corda veluti transforment ac transfigurent in habitum formamque mentis Psalmistae. 12 Quare cum legimus Psalmum agnoscentem et confitentem peccata, ac petentem condonatione: ita eum legamus, sic vel illa verba ad nos nostrasque res, vel nostra negotia ad verba Psalmi attemperemus, ac si nos iam sic nostra peccata deploraremus, et nobis suppliciter condonari flagitemus. Sic cum Eucharisticum Psalmum legimus, simul quoque nos illis ipsis verbis Deo gratias agamus pro eius quotidianis in nos beneficiis. Cum didacticum aut

veluti transforment ac transfigurent in habitum formamque mentis Psalmistae. 12 Quare cum legimus Psalmum agnoscentem et confitentem peccata, ac petentem condonatione: ita eum legamus, sic vel illa verba ad nos nostrasque res, vel nostra negotia ad verba Psalmi attemperemus, ac si nos iam sic nostra peccata deploraremus, et nobis suppliciter condonari flagitemus. Sic cum Eucharisticum Psalmum legimus, simul quoque nos illis ipsis verbis Deo gratias agamus pro eius quotidianis in nos beneficiis. Cum didacticum aut consolatorium Psalmum legimus, ita cum accipiamus, ac si nos

sapientia gubernare, ac bonitate tueri. 5 Perstringuntur oblique, qui non assuescunt bonis creaturis Dei recte et reverenter uti, quando earum omnium curam esse Domino, huiusque munifica liberalitate eas nobis distribui, in confesso est. His et similibus sermonibus notatur, arguitur, corrigitur nostra supinitas: et nos quodammodo instigamur, ut ad frugiferas actiones simus instructiores deinceps, et alacriores. Apud Prophetas et Apostolos densae occurrunt correctiones, quas pro auditorum ingeniis et negotiorum qualitate, modo per blandas obsecrationes, modo per asperas obiurgationes, modo

per semet humana imbecillitas consequetur, neque invisibilium intelligentiam ipse sibi corporalium sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque incomprehensibilem virtutem sensu aliquo infirmitas nostra concipiet. Ipsi de se Deo credendum est, et iis quae cognitioni nostrae de se tribuit, obsequendum. Aut enim more gentilium denegandus est, si testimonia eius improbantur: aut si, ut est, Deus creditur,

sensus assumet. Non enim vel id quod creatum in nobis atque carnale est vel id quod in usum vitae nostrae ex Deo datum est, suomet iudicio naturam creatoris sui opusque discernet. Non subeunt ingenia nostra in caelestem scientiam, neque incomprehensibilem virtutem sensu aliquo infirmitas nostra concipiet. Ipsi de se Deo credendum est, et iis quae cognitioni nostrae de se tribuit, obsequendum. Aut enim more gentilium denegandus est, si testimonia eius improbantur: aut si, ut est, Deus creditur, non potest aliter de Deo, quam ut ipse est de se testatus, intelligi. Cessent itaque

manifestatur, id esse Dominicum et verum, quod sit prius traditum: id autem extraneum et falsum, quod sit posterius immissum. Ea sententia manebit adversus posteriores quasque haereses, quibus nulla constantia et conscientia concedit ad defendendam sibi veritatem. Ibidem: Posterior nostra res non est, imo omnibus prior est. Hoc erit testimonium veritatis, ubique occupantis principatum. Ab Apostolis non damnatur, imo defenditur. Hoc erit iudicium proprietatis. Quam enim damnant, tanquam extraneam: quamque non damnaverunt, suam ostendunt, ideoque defendunt. Idem

Evangelio Christi rapiat. Nemo filios Ecclesiae tollat: pereant sibi soli, qui perire voluerunt. Ibidem: Adulterum est, impium est, sacrilegum est, quodcunque humano furore instituitur, ut dispositio divina videatur. Ibidem Epist. 4. Praeceptis divinis necesse est obsequia nostra deserviant, nec personam in eiusmodi accipere, aut aliud cuiquam largiri potest humana indulgentia, ubi intercedit et Legem tribuit divina praescriptio. Idem Homilia 1. ad Titum: Omnia Evangelium continet, praesentia et futura, honorem et pietatem: fidem simul omnia

possibilem: datamque ei adhoc esse, ut per eam iustificetur ac salvetur, et omnino eam posse salvare. Docet enim ille datam esse legem, non ut sanet ac salvet, sed potius ut magnitudinem peccati ac corruptionis nostrae monstret. ut cum scribit Hilario: Iubet lex, ut facere iussa conati, et in nostra infirmitate sub lege fatigati, adiutorium gratiae poscere noverimus. Item Asellio: Utilitas legis est, ut hominem de sua infirmitate convincat, et gratiae medicinam, quae in Christo est, implorare compellat. Item ad Innocentium Romanum: Iubet lex, gratia vires agendi subministrat. Item

indultoris Dei gratia, diriguntur omnia. Qui enim petit, accipit: et qui quaerit, invenit, et pulsanti aperietur. Pulsemus igitur ad pulcherrimum hortum Scripturarum, suavissimum, dulcissimum, venustissimum, ut omnigenis intellectualium volucrum cantibus circumsonet aures nostras, et tangat torda nostra, mentem tristicia adfectam consoletur, ira turbatam serenet, gaudio aeterno impleat, adscendere faciat ad dorsa divinae columbae instarauri rutulantia, et splendidis eius alis ad unigenitum filium de haeredem hortulani intelligibilem vitam reducat, et per ipsam patri luminum adducat. Sed ne

salientia in vitam aeternam: deliciemur insatiabiliter, et delectemur. nam gratiam immarcescibilem possidet. EX D. GREGORII PAPAE LIB. 2. IN IOB. CAP. 1. Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ipsa videatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus: ibi sentimus, quantum proficimus: ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta sanctorum, et ad imitationem corda provocat infirmorum. Dumque illorum victricia facta commemorat, contra vitiorum praelia

delectemur. nam gratiam immarcescibilem possidet. EX D. GREGORII PAPAE LIB. 2. IN IOB. CAP. 1. Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ipsa videatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus: ibi sentimus, quantum proficimus: ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta sanctorum, et ad imitationem corda provocat infirmorum. Dumque illorum victricia facta commemorat, contra vitiorum praelia debilia nostra confirmat. Ei videm lib. 16, in 22.

facies in ipsa videatur. Ibi etenim foeda, ibi pulchra nostra cognoscimus: ibi sentimus, quantum proficimus: ibi a profectu quam longe distamus. Narrat autem gesta sanctorum, et ad imitationem corda provocat infirmorum. Dumque illorum victricia facta commemorat, contra vitiorum praelia debilia nostra confirmat. Ei videm lib. 16, in 22. cap. Iob. Tunc super omnipotentem deliciis afflues. Super omnipotentem deiciis affluere, est, in amore illius Scripturae sacrae epulis satiari. In cuius nimirum verbis tot delicias invenimus, quot ad profectum nostrum

intra corporalia lineamenta concludere. Et non solum ab humanis membris similitudinem in se Deus trahit, sed etiam ab humanis mentibus. Aliquando etiam ab avibus, aliquando ab insensatis rebus quasdam dissimiles in se similitudines trahit. Omnipotens enim Deus ad sua nos trahens, usque ad nostra se humiliat: atque ut alta insinuet humilibus, condescendit, quatenus parvulorum animus rebus cognitis contritus, ad inquirenda surgat incognita: atque ab eo qui longe super ipsum est, quaedam iuxta se audiens quasi quibusdam ad illum passibus moveatur. Hactenus ille. Unde fit, ut per

scripta etiam divina legerimus, quae possint salva fide qua imbuimur, aliis atque aliis parere sententiis: in nullam earum nos praecipeti affirmatione ita proiiciamus, ut si forte diligentius discussa veritas eam recte labefactaverat, corruamus, non pro sententia divinarum Scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut eam velimus Scripturarum, quae nostra est: cum potius eam quae Scripturarum est, nostram esse velle debeamus. August. de Gen. ad literam, cap. 18. lege explanationem praecedentis regulae. Divina scriptura aliquando tanquam infirmis infirmiter

qua imbuimur, aliis atque aliis parere sententiis: in nullam earum nos praecipeti affirmatione ita proiiciamus, ut si forte diligentius discussa veritas eam recte labefactaverat, corruamus, non pro sententia divinarum Scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut eam velimus Scripturarum, quae nostra est: cum potius eam quae Scripturarum est, nostram esse velle debeamus. August. de Gen. ad literam, cap. 18. lege explanationem praecedentis regulae. Divina scriptura aliquando tanquam infirmis infirmiter loquitur: et tamen innuit aliquid, quod intelligat, qui

et idola Aegypti contremiscant, tabescatque cor fortium, et Hieremiae vaticinium compleatur: Disperdam simulachra, et cessare faciam idola de Memphis, 1. Timoth. 4 Ego iam liberor, et tempus meae resolutionis instat: posteriora declarant praecedentia. Quae remota sunt a cognitione nostra, prius ex divina autoritate credenda sunt: deinde per haec quae nota sunt, utcunque noscenda, quanto quisque magis minusve potuerit pro suae capacitatis modo, divinitus adiutus internis externisque rationibus ut possit, August. 5, de Genes. ad literam 12.

pronunciantur. Quae pertinent ad fidem et bonos mores, aperte traduntur in sacra scriptura. August. 2. de doctrina Christiana, cap. nono.

EXPLICATIO. Cum in Scripturis voluntas Dei quaeratur, et haec sit (ut Apostolus ait) sanctificatio nostra: nimirum aperta esse illa debent, quae communia sunt omnibus: ut cognoscantur, ut inde sancti fiant, alioquin ad paucos perveniret et fides, et bene vivendi regula: cum praesertim Deus velit omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis pervenire. Scelerate ergo faciunt, qui nunc

quaereremus. Non ergo Dominus ad omnia verba nobis respondet, quia semel loquitur, et secundo idipsum non repetit, id est, in his quae per Scripturam sacram ad patres nostros protulit, nos erudire curavit. Ill. Observa sic esse audiendam Scripturam, ut si Deus caelitus nobis respondeat ad omnia nostra dubia. Mos est divinarum Literarum, ut cum aliquid narrant, interposita alterius causae sententia, ad superiora protinus redeant. Gregor. 5. Moral. cap. 29.

EXPLICATIO. Paulus Apostolus cum dilectum discipulum de instituendis

vel imitanda sunt. Sicut nec Pontio Pilato vituperandum est, qui adversus accusationes Iudaeorum innocentem Dominum iudicavit. Nec in Petro laudandum est, quod eundem Dominum ter negavit. vel unde ab ipso sathanas appellatus est, quod non sapiendo quae Dei sunt, eum voluit a passione, hoc est, a nostra salute revocare. Paulo ante dictus est beatus, paulo post dictus est sathanas: sed quid in eo obtinuerit, Apostolatus eius martyrii corona testatur. Sacram enim Scriptura tanquam speculi fidelis nitor admotarum sibi personarum non solum quae pulchra atque integra, verum etiam quae deformia

moveri, Dominum solum esse unigenitum Dei filium, in cuius passione tenebrae per diem factae sunt, terra obscurata est, sol refugit. Ergo omnem, quem mundana sibi prudentia falso vendicat principatum, sapientia vere possidet spiritalis, praesertim cum (ut aliquid audacius usurpemus) ipsa fides nostra, ipsum mysterium Trinitatis sine hac triplici sapientia esse non possit, nisi credamus illum naturaliter patrem, qui nobis genuit redemptorem: et illum Christum, qui patri usque ad mortem secundum hominem

et vitae regendae humanis pectoribus infundit. Omnia quae scripta sunt in sacris Literis, ad Christum referuntur. August. in Ps. 71.

EXPLICATIO. Omnes promissiones Dei in Christo firmatae sunt, quando in illo completum est, quicquid pro salute nostra prophetatum est. Hoc autem in terra esse voluit propter eos, qui in terra illa conscripti sunt, unde et ipse in terram venit, ut ea cuncta firmaret: id est, in se monstraret impleri. Oportebat enim, inquit, impleri omnia, quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Omnia scripta

hoc, cum ipse Dominus noster hic in terra in carne ambularet. Cum enim viderent multitudinem se qui auctoritatem eius, divinitatem et maiestatem miraculis praesentatam: cum hoc viderent Iudaei, de quibus ipse Dominus similitudinem posuit, quia dixerunt: hic est haeres, venite, occidamus eum, et nostra erit haereditas. Unde pontificis illius Caiphae vox est: Videtis, quod turba multa eum sequitur, et seculum post illum abit: si dimiserimus eum vivere, venient Romani, et tollent nobis et locum et gentem. Expedit ut unus moriatur homo, quam tota gens pereat. Evangelista verba nescientis quid

et docto homine, ut in his erubescens illo cuius errorem consequuntur, eundem relinquat errorem: quia si in eodem manere voluerit, necesse est, ut etiam illa quae damnat, tenere cogatur. Non enim vera inferebat Apostolus, cum diceret: Neque Christus resurrexit. Et illa alia: Inanis est praedicatio nostra: inanis est et fides nostra. Et deinceps alia, quae omnino falsa sunt: quia et Christus resurrexit: et non erat inanis praedicatio eorum, qui hoc annunciabant: nec fides eorum, qui hoc credebant. Sed ista falsa verissime connectebantur illi sententiae, qua dicebatur, non esse resurrectionem

illo cuius errorem consequuntur, eundem relinquat errorem: quia si in eodem manere voluerit, necesse est, ut etiam illa quae damnat, tenere cogatur. Non enim vera inferebat Apostolus, cum diceret: Neque Christus resurrexit. Et illa alia: Inanis est praedicatio nostra: inanis est et fides nostra. Et deinceps alia, quae omnino falsa sunt: quia et Christus resurrexit: et non erat inanis praedicatio eorum, qui hoc annunciabant: nec fides eorum, qui hoc credebant. Sed ista falsa verissime connectebantur illi sententiae, qua dicebatur, non esse resurrectionem mortuorum. Istis autem

et dicuntur. Gregor. Nazianz. lib. 5. Theologiae.

EXPLICATIO. Horum exempla sunt, Deus cum affectibus non sit obnoxius, sacra tamen Scriptura irasci illum, dormire, sedere, ambulare dicit. Ergo totum hoc genus cum non sit, affingitur ei. Nam pro nostro captu nostra nomina ad res divinas traduximus. Quaedam cum sint, non dicuntur, sed colliguntur. Quaedam nec sunt, nec dicuntur: ut Deum esse malum. Quaedam et sunt et dicuntur: ut Deum esse, et esse misericordem. Non omnium librorum sacrae Scripturae tractatio omnibus aetatibus permittitur

Sed in Graeco Evangelio, unde Latinum translatum est, non legitur bona: sed, Quaecunqi vultis ut faciant vobis homines, haec facite illis. Credo propterea, quia in eo quod dixit, Vultis, iam voluit intelligi bona. Non enim ait, Cupitis, sed Vultis. Non tamen semper his proprietatibus locutio nostra frenanda est, sed interdum his utendum est. Hieron. de optimo genere interpretandi. Nec solum interpretes alii, sed etiam Septuaginta et Evangelistae et apostoli idem in sacris voluminibus fecerunt. Legimus in Marco dicentem Dominum, Tabita cumi: statim subiectum est, quod interpretatur,

etiam ad illustrationem explicationemque sacrae Scripturae facientes: nunc operaeprecium fuerit, etiam divisionem quandam earundem, et partium quoque singularum definitionem, aut saltem circumscriptionem adiicere: ut ita quasi integra quaedam institutio recte cognoscendi sacra Biblia non solum de nostra scriptione, sed etiam ex ipsa patrum traditione praescriptioneque habeatur. Eam vero sacrarum Literarum partitionem, nusquam perinde plene in patrum scriptis habemus, ut in D. Iunilii opere, cui titulus est, De partibus divinae legis: quod hic, sublatis paucis quibusdam minus necessariis,

intelligimus Deum: similiter et quando nominat Filium, vel Spiritum sanctum. Et cum dicit, Omnipotens, licet operationem eius primus sermo denunciet: consequenter tamen intelligimus Deum. Et cum dicit, Invisibilem, licet eum qui videri a mortalibus nequeat; principaliter sonet, et ex collatione nostra, id quod non sumus, ei qui nos fecit, adsignet: consequenter tamen intelligimus Deum. De significationibus Trinitatis. Cap. III. Duobus modis personas sive subsistentias divinitatis Scriptura

vel sepulturam, causasque eorum: ut dicitur. Vidimus, et non habebat speciem neque decorem: sed species eius inhonorabilis, inferior omnibus hominibus. et rursus: Homo in plagis, et sciens ferre humilitatem: quia aversa facies eius, et dehonestata est, et ad nihilum reputatus: ipse peccata nostra portat, et pro nobis dolet: et nos putavimus eum esse in dolore, et inplaga, et in aerumna: ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, et infirmatus est propter peccata nostra. 23 Aut divisionem vestimentorum eius: ut, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt

sciens ferre humilitatem: quia aversa facies eius, et dehonestata est, et ad nihilum reputatus: ipse peccata nostra portat, et pro nobis dolet: et nos putavimus eum esse in dolore, et inplaga, et in aerumna: ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras, et infirmatus est propter peccata nostra. 23 Aut divisionem vestimentorum eius: ut, Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. 24 Aut resurrectionem Domini: ut, Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptionem. 25 Aut vocationem filii secundum assumptam humanitatem: ut

discipulis suis, quia oportet eum in Hierosolymam ire, et multa sustinere a pres byteris et principibus sacerdotum, et mori, et tertia die resurgere. 16 Aut generalis resurrectio: ut cum dicit Apostoles, Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur. 17 Aut simul Christi et nostra resurrectio: sicut dicitur, Cum ego exaltatus fuero a terra, omnes traham ad me. 18 Aut Iudae proditio: sicut dicit Christus, Nonne ego vos elegi duodecim, et unus ex vobis diabolus est? 19 Aut modus tentationis et mortis aliquorum discipulorum: sicut Petro Dominus et negationem futuram

a gentibus: de qua hoc nunc ad maximum miraculum sufficit, quod ab omnibus suscepta cognoscitur. Ubi sit fides religionis necessaria. Caput XXXIX. Si divinae Scripturae probationibus sufficiunt, quid necessaria sit religioni fides? Fides nostra super ratione quidem est, non tamen temerarie et irrationabiliter adsumitur. Ea enim quae ratio edocet, fides intelligit. Et ubi ratio defecerit, fides praecurrit. Non enim utcunque audita credimus, sed ea quae ratio non improbat. Verum quod consequi ad plenum non potest, fideli

est, re ipsa talis ea res aut persona fuit. Sic Ieremias 20. cap. dicit ad filium sacerdotis, Deum eum vocasse Magor pavor: quia sint ipsi suisque nationibus talia pericula ac clades venturae ut trepident. Sic Ierem. 23, et 33, Hoc est nomen quo vocabunt Meschiam, Iehova, Iustitia nostra: id est vere erit Iehova, et vere iustitiam piis acquiret ac largietur. Sic Os. 1, Voca eam non populus meus, et non misericordiam consecuta. 7 In prophetiis crebro fiunt allusiones ad nomina propria, aut eorum inflexiones: ut Ierem. dicit ad filium sacerdotis, fore ut pro

Adoptat enim eos Iosephi filos Iacob sibi, et vult eos de suo nomine cognominari seu vocari: Ephraim filius Iacob, Manasse filius Iacob. Nam sic Hebraei solent cognomina filiorum adiectivo patris nomine, sicut et Graeci, formare, ut supra dixi. Sic et Esa. 4, Panem nostrum comedemus, et veste nostra vestiemur, tantummodo invocetur nomen tuum super nos: vertere debuerat, Vocetur, id est, dicamur tuae uxores, cognominemur de tuo nomine, ut solent mulieres a maritis cognominari. At sophistae pontificii, undecunque ficulnea praesidia suo ruenti idolo conquirentes, ex loco Gen. 48,

Inumbra eius desideravi et sedi, Cant. 2. pro, desideravi sedere: aut subaudiendum verbum, Desideravi sedere, et sedi. Si volueritis et audieritis, Esa. 1. id est: Si volueritis audire. Vadens eundo, et flens, Ier. 41. pro, inter eundum flens. Et cap. 42, Cadat oratio nostra, et ora: pro, Precamur ut ores. 44 Aliquando coniuncta sine copula per infinitivum etiam vertuntur, aut cum Ut: vel per ablativum participii, Ne festines a conspectu eius abibis, Ecclesiast. 8. pro, abire. Revertar pascam, Gen. 30. Incipe posside, Deuter. 2. pro, Incipe

resolvi possunt. Rom. 7, Ego venditus sum sub peccatum. 5 Hebraei igitur plurimum non variata sententia mutant personas, numeros, tempora, et modos. Levit. 25, Et cum vendideris venditionem proximo tuo, aut emeris a populari tuo. Gal. 4, Misit Deus spiritum filii sui in corda nostra clamantem. Abba pater. Quare non amplius es servus, sed filius. Gal. [4], Vos spirituales restituite talem, considerans, ne et tu tenteris. Isa. 2, Homo proiiciet idola, quae fecerunt

32 Additur aliquando verbum aliquod improprium nominativo, non tam ratione ipsius, quam respectu adiunctae, aut etiam subintellectae alicuius vocis. Rom. 15, Charitas Dei effusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum datum nobis: id est, Spiritus sanctus est effusus in corda nostra, qui et testatur de charitate Dei erga nos, et ob eam est nobis datus. 33 Hebraei verba et participia verbis ita iungunt, sicut adverbia iungi solent, vel potius verba pro adverbiis ponunt. Gen. 8. Et addidit mittere columbam, i. iterum misit. Ibidem: Et non addidit columba

testimonium Christi de seipso falsum est, Christus est scandalum, est stulticia, et quod stultum est Dei, scilicet, ut ab hominibus habetur ac vocatur. Ioan. 7, Vos nostis quis sim, et unde sim: scilicet, ut vos falso opinamini et iactatis. Si caeci essetis, peccatum non haberetis: id est, Vos nostra opinione minime caeci estis, sed tunc liberum arbitrium habetis, tum estis docti in sacris, ideo securi peribitis. Iohann. 9. Non veni propter iustos, id est, qui se esse iustos somniant. Sic secundum alienam opinionem aut dubitationem quaerit Baptista per Apostolos ex Iesu, An ipse esset

aut per emphasin, aut alium quemvis loquendi tropum est intelligendum. RECIPROCAE LOCUTIONES. Occasione praedictorum hic iam considerandae sunt locutiones in Scripturis sacris reciprocae per omnes casus. Dicimus enim, quod Deus est sedes nostra, est et locus ac templum nostrum: et nos itidem sumus sedes ac templum Dei, Insuper dicimus: Pax Dei, et Deus pacis. Dilectus meus mihi et ego illi. Nos benedicimus Deum, et benedicit nos Deus. Deus habitat in nobis, et nos habitamus in Deo. Pater in filio, et filius in patre. Unde effectus

aut lex: Scripturae sensum in omnibus locis, quibus aliquando utimur, praesertim ut fundamentis aliquorum dogmatum aut etiam actionum, debere nobis certum ac compertum esse: quia, ut Lutherus saepe repetit, incertus textus idem est, ac nullus textus aut testis: et Paulus iubet nos certos esse de nostra sententia: quia quicquid non est ex fide, peccatum sit. Nihil magis impium est, quam aliquid certo affirmare aut negare in Sacris literis, de quo ipsemet incertus sis. Quarta: Scripturae dicta sunt in proprio ac nativo verborum sensu accipienda, nisi alius multo evidentior ac

aut locutionem nominare, quae in eo dicto sit tropice usurpata: ac denique quo tropo et in quem sensum, significationemve sit immutata. Oportet enim in re tanta caute agere, pedetentim progredi, et omnino cavere, ne quis nobis per astutas fallacias oraculo viventis Dei intervertat, in quibus salus nostra et gloria Dei sita est. omnia igitur hic oporet certa, comperta, ac penitus explorata esse. Sexto: Oportet etiam, ut idem pro tropica illa voce aliam propriam, adhibita solida demonstratione verbi Dei, substituat. Nam qui nostram falsam opinionem de aliqua re vult tollere, debet

excelsa nubium, et similis ero altissimo. ubi Propheta exprimit superbissimas iactationes regis Assyriorum. Sic Psal. 2 et 24, verba impiorum, Meschiam oppugnantium recitantur: tametsi potius ipsi loqui inducantur. Disrumpamus. et, Quis est iste rex gloriae? Sic Psalmo 12, Labia nostra a nobis sunt: quis erit noster Dominus? Sic Psal. 3, Multi dicunt animae meae, non est ipsi salus in Deo eius. Col. 2, Ne attigeris, ne gustaveris, ne contrectaveris: ubi Paulus pseudoapostolorum praeceptiunculas aut traditiunculas compendiaria Mimesi exprimit, ac deridet.

Haaschimem, condemna eos Domine, decidant a conatibus suis, secundum scelera ipsorum propelle eos, id est, perde. Quod verbum et Rom. 8, videtur a Paulo expressum his verbis: De peccato condemnavit peccatum, id est, perdidit, abolevit: sicut et Petrus dicit, Christum nostra peccata in suo corpore in crucem sustulisse, perinde nimirum, ac si carnifex furem in suos humeros sublatum in patibulum portasset, ut ibi eum suspenderet. Proverb. 19, Parata sunt derisoribus iudicia, id est, castigationes. Ezech. 30, Faciam iudicia in Aegypto, et scient, quoniam ego

id est, poena violentiae. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans robur et fortitudinem, et similia. Psalmo centesimo decimooctavo, Dominus fortitudo et cantio nostra, pro faciens nos canere, dum dat occasiones gratiarum actioni per suas liberationes. Sic prior. Corinth. 1,

Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum sive malum: id est, praemium suorum operum aut vitae, opera illorum sequentur illos, id est, praemia et poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans robur et fortitudinem, et similia. Psalmo centesimo decimooctavo, Dominus fortitudo et cantio nostra, pro faciens nos canere, dum dat occasiones gratiarum actioni per suas liberationes. Sic prior. Corinth. 1, Christus factus est

poenae operum. Econtra effectus pro causa creberrime ponitur, ut cum dicitur, Deus robur nostrum, salus nostra, fortitudo nostra, Ier. 16, Dominus fortitudo mea, et robur meum, pro, dans robur et fortitudinem, et similia. Psalmo centesimo decimooctavo, Dominus fortitudo et cantio nostra, pro faciens nos canere, dum dat occasiones gratiarum actioni per suas liberationes. Sic prior. Corinth. 1, Christus factus est nobis sapientia, iustitia, sanctificatio, redemptio, id est, dans nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur

suas liberationes. Sic prior. Corinth. 1, Christus factus est nobis sapientia, iustitia, sanctificatio, redemptio, id est, dans nobis haec omnia. Sic Psal. 14 et 60, dicitur Dominus esse spes nostra, id est, dans ea quae ab eo speramus, seu dans simul et spem et rem speratam. 1 Corinth. 14, Loqui aedificationem, id est, sermonem aedificantem. Tale est etiam illud, Voluptatem narras, pro, rem voluptatem afferentem. Prudefieri, erubescere, confundi, pro incidere in

potest hic esse meum meritum? 1 Pet. 2, Haec est gratia apud Deum: id est, causa gratiae, aut certe res grata Deo. Matth. 5, Quam mercedem habetis: id est, quodnam eximium meritum habetis, si ea tantum facitis, quae etiam mali faciunt. Ioan. 5, Haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra: id est, causa aut instrumentum victoriae. Rom. 13, Magistratus non sunt timor bonorum operum, sed malorum, id est, causa timoris. Contra causa pro effectu. 1 Corinth. 14, Quandoquidem sectatores estis spirituum, id est, donorum spiritus. Amos 3, Quis thesaurisabit iniuriam

tristi calamitate. 2 Cor. 11, Sustinetis si quis vox exedit: id est, res vestras absumit. Sic et Latini loquuntur posito possessore pro re familiari: sicut illa sunt, Hunc tibi comedendum propino, id est, opes eius. Horat. De sene gustarit: id est, de pecunia senis. Sic inquit Ovid. Viscera nostra tuae dilacerantur opes. Sic etiam in constructione aliquando aliae voces copulantur cum substantia, cum deberent copulari cum accidente: de qua re etiam in capite De perturbatione verborum aliquid dictum est. Ioan. 5, Novi vos, quod charitatem non habeatis: id est, novi, quod

iustificationem. Observandum igitur est, alias dicta loqui de facto, alias de potentia, aut etiam iure. In hoc igitur genere multum peccatur etiam ab aliis non malis scriptoribus et concionatoribus, qui crebro ita urgent dicta salutis de prima acquisitione, tanquam si ibi prorsus sit nostra salus peracta, ut interea alterum opus seu distributionem aut applicationem huius iam olim acquisiti thesauri aut salutis ferme penitus oblivione sepeliant, ac Christi perpetuum mediationem sacerdotiumque negligant. Exempla voluntatis autuoti. Proverb. 17, Occurrat tibi ursus

dico eas, quas Anthropopathias vocant. A rebus porro humanis, ut a brutis. Psal. 16, Sub umbra alarum tuarum proteget te. Ioel. 3. et Amos 1. Dominus de Sion rugiet. Ab inanimatis: Ecce ego stridam super vos, sicut stridet plaustrum onustum. Sic vocatur Deus petra, et arx nostra. 19 Porro ab homine eiusque membris, partibus, affectibus et actionibus innumerae plane Metaphorae ad Deum transsumuntur: qui tropus solet a Theologis Anthropopathia vocari. Posset autem videri esse proprium sacrarum Literarum, tametsi et gentiles scriptores non solum membra

fecisset. Sic igitur vult hic simile servire rei ipsi aut materiae, quae alioqui applicari non posset ei similitudini. Sic 1. Cor. 10. nimium inflectit ipsum simile ad rem, dum ex transitu maris et Manna facit Sacramenta Israelitarum, cum non perinde fuerint vera Sacramenta, ut nostra coena et baptismus. Sic etiam Gal. 4. violentior est, dum non tantum Agar, sed et Saram et Ierosolymam facit matrem carnalis seminis, et significare legem, cum tantum caelestis Ierusalem gratia aut promissio gignat spirituales filios. Sic Dominus dicit, zizania evelli primum in messe, cum

verbum et etiam spiritus Dei semem piorum. Ibi sedulo cogitandum est, quatenus illae duae voces metaphorizent, ne quis ex spiritu Dei aut diaboli ob vocem seminis faciat traducem, et aliquid indigni aut fanatici confingat, ut in primitiva Ecclesia et etia Ethnicismo grassatus est error, quod nostra anima sit scintilla quaedam de essentia divina. 14 In parabolis aut Similitudinibus interdum res aut subiectum videtur poni pro suo epitheto aut accidente. Isa. 1, Si fuerint peccata vestra sicut coccinum, id est, valde immunda, sicut lana erunt: id est, si fuerint rubra, fient

totum in eo esse, ut boves et aratrum recte progrediantur, ne sulcus aberret: ita etiam siquis vult esse idoneus ad regnum caelorum, debet se sic gerere, etc. 19 In Similitudinibus saepe res non cum vero Simili, sed cum eius vicino confertur. Psal. 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum, sicut qui frangit et dissecat ligna: id est, si cut ligna discissa ac fissa a se invicem separata temere disiiciuntur, non amplius cohaerentia ut prius. Conferuntur nostra ossa eorumve dissipatio cum scissore lignorum, quae cum ipsis concisis lignis eorumque

saepe res non cum vero Simili, sed cum eius vicino confertur. Psal. 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum, sicut qui frangit et dissecat ligna: id est, si cut ligna discissa ac fissa a se invicem separata temere disiiciuntur, non amplius cohaerentia ut prius. Conferuntur nostra ossa eorumve dissipatio cum scissore lignorum, quae cum ipsis concisis lignis eorumque dissipatione conferenda erant. Fui sicut collectiones fructus aestatis, Mich. 1. pro, tanquam qui aestivos fructus colligit, et perpaucos reperit. Sic namque ego paucos pios reperio, et paucos Meschiae

generibus negationum, ubi quid de una quadam re negatur, non mox diversum quid affirmetur, etiamsi talem quandam speciem praese ferre videantur, non, inquam, in eis quicquam poni, sed tantum omnia negari: veluti si dicas, Christum non esse traditum in mortem propter sua peccata, sed propter nostra: non ideo ponit ullum in Christo fuisse peccatum. Item cum dicit Paulus Tit. 3, nos non esse servatos ex operibus iustis, quae nos fecerimus, sed ex Dei misericordia: non ponit ulla in nobis iusta opera, quibus nostra salus tanquam causa nitatur. Quod exemplum citat ipsemet Nazianzenus eo

dicas, Christum non esse traditum in mortem propter sua peccata, sed propter nostra: non ideo ponit ullum in Christo fuisse peccatum. Item cum dicit Paulus Tit. 3, nos non esse servatos ex operibus iustis, quae nos fecerimus, sed ex Dei misericordia: non ponit ulla in nobis iusta opera, quibus nostra salus tanquam causa nitatur. Quod exemplum citat ipsemet Nazianzenus eo loco. Sic igitur negat Christus, se venisse ut voluntatem sua faceret: id est, propriam quandam voluntatem a patris voluntate separatam, quam certe nullam habuit. Nam quaecunque in ipso fuit voluntas, sive divina sive

malitiose istis verisimilitudinibus et persuasibilibus sermonibus seducere conantur. Quare studiosi veritatis caveant sibi a talibus fallaciis. Saepe enim aliqua quoquomodo aliis connexa, ab imperitis aut pravis, pro causa illarum rerum censentur: ut, Qui non diligit, manet in morte. Nam dilectio nostra, effectus et indicium est iustificationis aut regenerationis, non causa efficiens. Prius fit bona arbor, quam ferat bonos fructus, qui sunt fructus poenitentiae: quia bona opera sequuntur iustificatum, non praecedunt iustificandum. At adversarii volunt eam esse causam efficientem, cum ille

est. Ubi necesse est concedere, quod illud ex diabolo esse, sit causa peccandi. Vult etiam ibi Apostolus ex externis indiciis interni hominis naturam aut proprietatem indicare, ut ex operibus cognoscamus, quisnam sit filius Dei aut diaboli. Sic etiam dicitur: Remittite, et remittetur vobis. Nostra remissio non est causa remissionis divinae, sed effectus aut fructus eius ac verae poenitentiae esse debet. Nectamen hic tantum humana caecitas peccat, sed etiam ipsa sermonis non bene intellecta idiomata tale quid sonare videntur. Saepissime enim videntur ponere aut facere non

remotiore, una causa nequaquam excludente alias ex suis locis. Sic Ecclesia iam fundata est super Christum, iam super Apostolos. Cum uni causae tribuitur particula sola, non excludit prorsus alias causas, nisi tantum ex suo loco, ubi ea sola regnat. Sic sola fides iustificat, in causa nostra instrumentali: solus Deus est iustus et iustificans, in causa efficienti: solus Christus aut eius sanguis, in causa meritoria, etc. Verum de causis iustificationis in libello de Iustitia prolixius disserui. Coniunguntur ergo interdum ut causa et effectus ea, quae

praecepto, alterum extremum eis proponunt, ut sic eos ad mediocritatem retrahant. Sic Christus Matth. 6, contra hypocritarum ostentationem eleemosynae et praecum iubet nimium occultare utrunque, adeo, ut pios velit in cubiculo clauso orare, et adeo clam dare eleemosynam, ut etiam sinistra nostra ignoret, quid dextra largita sit: adeo etiam non ostentare ieiunium, ut contra ostentent delicatam vitam lotione faciei et unctione capitis. Ubi manifestae Hyperbolae sunt, eoque ad mediocritatem necessario reduci debent. Sic Luc. 14, Cum facis prandium, noli vocare fratres tuos

habebit patrem suum, matrem, fratres, sorores, et propriam animam, non potest esse meus discipulus. Item: Quicunque non renunciaverit omnibus suis, non potest esse meus discipulus. Iohan. 12, Qui odio habet animam suam in hoc mundo, in vita aeterna custodiet eam. Videtur absolute praecipere, ut nostra, nostros, ac vitam ipsam odio habeamus et negligamu:, quod esset plane impium: cum tamen nihil aliud postulet, nisi ut gloriam Dei, ac aeternam salutem longe omnibus humanis rebus anteferamus, paratique simus propter ipsum omnia deserere et pati. Sic Salomon Proverb. 6, contraria videtur

verax. Rom. 5, Lex subintravit ut abundet peccatum: id est, ut magnitudo ac foeditas peccati agnoscatur. Sic delinquere, Ose. 5, et Levit. 5, ponitur pro agnitione et confessione delicti. Stultus fiat, ut reddatur sapiens: id est, suam stulticiam agnoscat, 1 Cor. 3. 2 Cor. 7, Gloriatio nostra de Tito veritas facta est: id est, agnita est esse verax. Et 1 Thessal. 1, Fides vestra exiit in omnem locum: id est, agnita est ubique. Sic Iliad. 3, Solvat poenam, quae maneat apud posteros: id est, sciatur, memoria teneatur. Est et contrarius huic Hebraismus satis usitatus,

hic posses etiam talem Regulam, quod alias Scriptura pronunciat de rebus, ut in sese suaque natura sunt, alias ut nobis aliisve sunt, aut etiam videtur: de qua re alibi in hisce universalibus Regulis. Sic Deus per sese est ferme palpabilis, et abscondita Dei sunt scibilia aut rationabilia: sed nostra culpa nobis est ignotus Deus. Rom. 1. Act. 14. et 17. Sic et Aristoteles saepe dicit alia esse per sese aut natura nota seu perspicua, alia per nos: addens similitudinem de noctuis in meridie caecutientibus. Sic alius cibus est sanus per se, alius nobis. Sic doctrina Christi caecutientibus

percipiunt. Quare cum intelligentiae ita conferta rebus oratio proponitur, dum ei tam varia uno quasi momento ac impetu obtruduntur ac ingeruntur, turbatur ac obruitur eis, ut non recte percipere ac cognoscere omnia possit, pluraque ei quasi praeterfluant, quam influant, iuxta illud: Pectoraque nostra duas non recipientia curas. Non solum vero vult tum oculus tum mens diversas res separatim sibi proponi: sed etiam cupit sibi eas mediocri quodam spacio ac distantia a se invicem disponi, ut et singula separatim considerate et quasi interposita quadam mora ab alio ad aliud

veniet potenter, et brachium eius ex seipso potens erit: ecce merces eius cum ipso, et opus eius ante ipsum. Ipse quasi pastor gregem suum pascet, et brachio suo congregabit agnos, portabitque in sinu suo, et foetas suaviter ducet. Sic Rom. 5, primum dicitur charitatem Dei esse diffusam in corda nostra per spiritum sanctum, de ea videlicet testificantem. Mox exponit eam charitatem Dei: quia Christus sit mortuus pro nobis imbecillibus, aut mortuis potius. Tertio sequitur adhuc amplior quaedam declaratio illius charitatis addita antithesi, quod nemo alioqui pro iniustis et malis mori velit.

omnium hominum, et tamen necesse est eum quibusdam obiectionibus respondere, ut de praestantia vel praerogativa Iudaeorum, de reiectione eorum, de iustitia Dei, et obmurmurationibus et calumniis impiorum contra iustitiam simul et gratiam eius: nam contra iustitiam Dei sophisticabantur, Si per nostra peccata eius gloria et iustitia illustratur, cur igitur nos punit? contra gratiam vero dictitabant, Si adeo benignus est et misericors, ut gratis peccatores servet, faciamus ergo malum, ut veniat bonum. Hasce tot obiectiones perstringit, ac tandem mira dexteritate ad suum intermissum opus

et probarem vos. Sprevissem ponere cum canibus, Iob. 30. Idem est spernere et ponere cum canibus. Sic forte illud Rom. 1, Mutaverunt gloriam Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis: id est, in similitudinem aut imaginem. Tale forte est et illud, Faciamus hominem in imagine nostra secundum similitudinem nostram: sed melius, ad imaginem similimam nobis. Iugum oneris eius tu confregisti, Isa. 9. Iugum et onus idem sunt. Posses tamen vertere iugum onerosum. Si terrestris haec domus tabernaculi dissoluta fuerit, 2 Corin. 5. Idem est domus et tabernaculum.

hisce, cum gratiarum actione erga Deum pro istis iam donatis: et assidua petitione flagitabunt, ut Dominus IESUS suum hoc verbum, hactenus praeclarissime a captivitate et sordibus Antichristi vindicatum, subinde magis ac magis illustrare, nobisque notius magisque apertum efficere, et simul corda nostra illuminare, nosque eius vera intelligentia donare dignetur, ad sui nominis gloriam, et nostram salutem. Sermo sacrarum Literarum, exceptis historicis libris, videtur (ut nunc in genere pronunciemus) maiori ex parte grandis, sublimis, aut magni loquus esse:

Literis sacris, quos nobis erudiendis, et ab hoc seculo pravo in beatum seculum transferendis, providentia divina providit. Sed non ipsa me plus quam dici potest in ulla eloquentia delectant, quae sunt his viris cum oratoribus gentilium poetisve communia. Illud magis admiror et stupeo, quod ista nostra eloquentia ita usi sunt, per alteram quandam eloquentiam suam, ut nec eis deesset, nec emineret in eis: quia nec improbari ab illis, nec ostentari oportebat: quorum alterum fieret, si vitaretur: alterum putari posset, si facile agnosceretur. Et in quibus forte locis agnoscitur a doctis,

quae sunt in Allegoria. Haec enim sunt duo testamenta, unum quidem in monte Syna in servitutem generans, quae est Agar. Syna enim mons est in Arabia, quae coniuncta est huic, quae nunc est Hierusalem, et servit cum filiis suis. Quae autem sursum est Hierusalem, libera est, quae est mater nostra, etc. Itemque ibi ratiocinatur et dicit: Fratres, secundum hominem dico, tamen hominis confirmatum testamentum, nemo irritum facit aut superordinat. Abrahae dictae sunt promissiones, et semini eius. Non dicit, In seminibus, tanquam in multis: sed tanquam in uno, Et

fit mutatis quibusdam verbis, quae tantundem significatione valent, vel mutato eorum quae invenerit ordine: nihil illorum, quae velut magna in scholis Grammaticorum aut Rhetorum didicit, illis divinis viris defuisse cognoscet: et multa reperiet locutionis genera tanti decoris, quae quidem et in nostra, sed maxime in sua lingua decora sunt, quorum nullum in eis quibus isti inflantur literis invenitur. Sed cavendum est, ne divinis gravibusque sententiis, dum additur numerus, pondus detrahatur. Nam illa musica disciplina, ubi numerus iste plenissime discitur, usque adeo non

scriptionibus fieri consuevit. Verissime igitur ab Hosea propheta dicitur, quod planae sint viae Domini, et iusti facile ambulent per eas: sed impii corruunt in eis. Quod autem multa nobis in sacris Literis difficilia et obscura videntur, in causa est primum tum caecitas et negligentia nostra, tum et pravus animus natura alienus a Deo: deinde rerum immensa magnitudo ac sublimitas: postremo etiam sermonis rerumque ac morum, ad quos ille sermo alludit, peregrinitas: quae illis ad quos dicta sunt, nota et communia fuêre. Aliqua pars huius simplicitatis sermonis forte

valde crebro illam revera generalem thesin ad dicentem aut auditores alligat. Omnia enim vividiora sunt, cum ad personas, et quasi praesentem operosumque actum applicantur. Omnia etiam magis movent, cum nostra fiunt, nobisque applicata, et (ut ita dicam) nostram cutem attingere videntur: sicut solent praecipere Rhetores, ut dicens auditorem negocio admisceat, quasi ipsius, non suum negocium agere videatur. Atque haec individuorum ratio etiam est causa, quare poetae et historici efficacius

adversus omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. Quae in conspectu sunt, videtis? Si quis de seipso confidit, quod Christi sit: illud rursum perpendat ex seipso, quod quemadmodum ipse Christi est, ita et nos Christi sumus. Nam si et amplius quidpiam glorier de potestate nostra, quam dedit Dominus nobis in aedificationem et non in destructionem vestri, non pudefiam, ne videar ceu perterrefacere vos per epistolas. Nam epistolae quaedam, inquit, graves sunt et robustae: at praesentia corporis infirma, et sermo contemptus. Hoc reputet istiusmodi, quod quales sumus

subindicat: tum etiam, quia alioqui illic bene contra operariam istam aut Pharisaicam iustitiam loquitur. Deinde cum dicit, Non ex operibus, etc. ponit rationem salvandi: et primo excluditur ratio praesumpta, secundo ostenditur ratio vera. Ratio praesumpta est, quod propter merita nostra simus salvati. quod excludit, cum dicit: Non ex operibus iustitiae, quae fecimus nos. Rom. 11, Reliquiae secundum electionem gratiae Dei salvae factae sunt. Deut. 9, Non propter iustitias tuas et aequitates cordis tui ingredieris, ut possideas terram eorum, etc. Sed vera

omnibus qui religionis capaces sunt, communem, servis aeque ac liberis, mulieribus ac viris, rudibus et indoctis, atque elegantibus et eruditis, Barbaris non minus quam Graecis aut Romanis. Tum nullis viribus humani ingenii, sed solo Dei afflatu, et tradi et percipi posse. Denique cum ita vitiosa nostra natura comparata sit, ut quicquid parergon est, et ad inanem potius rerum speciem, quam certam et solidam utilitatem facit, in id fere plus curae ac operae impendamus: docuit dictionem Evangelii, quod istud malum abolet, sic constitui, ut in rem ipsam animi defigerentur, avocati ab

bene norunt, qui his utuntur assidue: et quantum eius circa haec studium fuerit, ex his quidem quae diximus, potest esse manifestum, etc. Verum quando quidem hactenus satis multa de sermone ac tota ratione disserendi Paulina, partim ex aliorum scriptis, partim etiam ex nostra observatione iudicioque adscripsimus: tempus est, nos hanc tractationem etiam finire, ac de Paulina eloquentia alterius cuiusdam verbis concludere: qui utinam ea quae tanta re nimium breviter dixit, prolixius sigillatim explicuisset, multisque aptis exemplis omnia illustrasset, nobis quidem

non facimus. et mox: Nosmet decipimus, et non est veritas in nobis. Et sequenti: Mendax est, et in eo veritas non est. Non raro tertio iteratur adsertio, ut in praecedenti exemplo, Confessus est. 1 Ioan. 1, Si dixerimus quod peccatum non habeamus, etc. Si confessi fuerimus peccata nostra, etc. Si dixerimus, non peccavimus, etc. Et sequenti: Qui odit fratrem suum, in tenebris est: Qui diligit fratrem suum, etc. Qui autem odit fratrem suum,

possent ad amplificationem referri. Ibidem: Si in tenebris ambulamus, communionem cum eo non habemus: sin in luce ambulamus, sicut ipse est in luce, communionem habemus cum eo, et sanguis eius mundat nos ab omni peccato. Et mox: Si dixerimus, nos peccatum non habere: Si confiteamur peccata nostra, etc. Et sequenti: Qui dicit se in luce ambulare, et fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc. Qui diligit fratrem suum, in luce manet, et offendiculum in eo non est. Repetit antecedens veluti concludens, et plura addens: Qui autem odit fratrem suum, in tenebris est, et in

et locutionum supra in Tropis prolixius disservi. Licet vero ista docendi ratio per notiora ac in sensus incurrentia, vel maxime a doctis laudata, et humano captui accommoda sit: tamen fit nescio quomodo, ut nos tales Dei conciones poenitentiae audientes ac cogitantes, plerunque pro nostra tristi ruditate in illa externa, nobisque nominata et ante oculos depicta specie aut umbra rei haereamus, nec ad ipsam naturam, nucleum aut medullam rei (quo tamen praecipue nos Spiritus sanctus suo sermone deducere cupit) penetrare queamus. Atque ita pro internis externa, pro veritate

et adhuc adhibenda esse ad hoc, ut corpus afflictum et debilitatum animae magis pareat, aptiorque ad orandum, ac omnes res divinas homo Christianus esse possit. Horum sententiae omnino reclamare nequaquam ausim, afferre tamen in medium rationes contrarias. Et licet (ut opinor) et conscientia nostra illud postulare videtur prius tamen perpendamus et examinemus eorum sententiam, ecquid veritatis habere videatur: deinde contraria argumenta recitabimus. Putant igitur illi corpus fame, frigore, et insomnia cruciatum, ad orandum ac res divinas meditandum esse aptius, quam alioqui

Primum enim sciendum est, cum ieiunium sit luctus quidam externus, seu effectus et signum quoddam externum intus lugentis, fracti, contriti vereque poenitentis cordis, et Deus exigat, ut laceremus corda nostra, non vestes nostras: quod, inquam, haud dubie, si recte animi luctum, seu contritionem praestiterimus de peccatis admissis, Deus non magnopere exiget a nobis hunc externum corporis luctum, quem ne quidem a Iudaeis valde exigebat, ut intelligi potest ex Esaiae capit. 58, et Michaeae

quia enim illi genti mos fuit in omni magno moerore tales afflictiones adhibere, ideo probabat eas Deus, cum etiam in ea tristicia, quae est secundum Deum, adhibebantur. Nobis cum non perinde sit mos in ullo animi moerore tantas corporis cruciationes adhibere, ideo Deus eas non perinde in nostra poenitentia, nec tantas exigit. Postremo et ex ipso situ ac natura regionum harum duae rationes nequaquam contemnendae peti possunt, quare nos non perinde ad ieiunia obligemur, ac olim Iudaei. Quarum altera est, quod hîc ventriculi propter circumstans frigus, et etiam ex ipsa

aut aliud aliquid. Cuiusmodi erant olim Pharisaeorum obscurantium suas facies, Matth. 6. et maxima ex parte hominum spiritualium in Papatu, praecipue autem monachorum. Crapulosum, cuiusmodi est canonicorum, abbatum, et similium Epicuri de grege porcellorum. Quo autem paulo melius nostra ieiunii divisio cognosci possit, proponemus cam in tabula clare spectandam: Ieiunium Figurate dictum

in die epulantur, et a carnibus abstinent, nos verô tales observationes negligimus: putant se solos religiosos esse, nos vero penitus profanos et impios. Ad haec occurrunt non paucae phrases in Bibliis de ieiunio, eiusque contrario, quae nondum satis a quoquam explicatae sunt. Spero igitur ex hac nostra disputatione et Papistis vere responderi posse, et locutiones illas Scripturae, nonnihil obscuras illustrari. DE VARIA BONORUM OPERUM in sacris Literis praedicatione. Superius in capite de Praedicatione poenitentiae,

magis dilucida, tum illa quomodo poenitentia, tum etiam haec quam varie bona opera praedicentur. Innumera sunt igitur Scripturae loca varie vehementerque urgentia et celebrantia bona opera, quibus simplices ac imperiti ob inscitiam sacri sermonis decipiuntur, ut cogantur aliquid eis in nostra salute peragenda tribuere, et non soli gratiae innitantur. Huc accedunt Pharisaei seu iustitiarii et operarii, qui talia dicta importunissime contra gratuitam iustificationem urgent, sicut et olim Pharisaei contra Christum et Apostolos factitarunt. Quare videndum est diligenter, quo fine,

ac denique de clementi compensatione afflictionum: ut veram genuinamque Dei sententiam aut mentem in talibus dictis nobis propositam percipiamus, ne a Christo ad Moysen, ab Evangelio ad legem, a gratuita iustitia Dei ad nostram, et denique a merito ac obedientia satisfactioneque Christi ad nostra opera meritaque impie simul ac perniciose deficiamus, atque ita ex Christianis revera Pharisaei aut potius Ethnici fiamus. 1 Bona igitur opera varie in sacris Literis praedicantur et flagitantur, ac ob varios fines urgentur. Qui diligentissime in suis locis investigandi et

hominis: ut et sciamus quid a Deo, ut id in nobis operetur, petere debeamus, et ad petendam perpetuam Spiritus sancti gubernationem, opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit: sicque virtus Dei perpetuo sit in nostra imbecillitate efficax, illustreturque et perficiatur. 9 Alias disserit Scriptura de bonis operibus aut cruce nostra, quae etiam inter bona opera computatur, consolationis nostrae gratia, non ut merita eorum iactet. Tali ratione novem illae beatitudines aut beatificationes,

opemque excitemur, continuis gemitibus ac suspiriis illud Augustini ingeminantes: Det Deus quod iubet, et iubeat quod velit: sicque virtus Dei perpetuo sit in nostra imbecillitate efficax, illustreturque et perficiatur. 9 Alias disserit Scriptura de bonis operibus aut cruce nostra, quae etiam inter bona opera computatur, consolationis nostrae gratia, non ut merita eorum iactet. Tali ratione novem illae beatitudines aut beatificationes, Matth. 5 proponuntur: ubi etiamsi in fine vocabulum Mercedis ponitur, tamen ea vox non necessario demonstrat, praecedere meritum, ut

Remittite, et remittetur vobis: et, Nisi remiseritis, non remittetur: mox clamant condonationem iniuriae erga proximum adeo esse gratam et acceptam Deo, ut propter illam nobis Deus nostra peccata remittat. Sic cum legunt illas novem beatitudines Matthaei quinto, quibus Christus suos varie afflictos consolatur, mox indubitanter statuunt, illas miserias piorum vere mereri illa sequentia bona, et proprie propter illa ipsa nobis ea Deum, veluti praemia quaedam exhibere. Porro

de tota hac materia Synecdochicam praedicationem poenitentiae. 37 Quaedam etiam falso inter bona opera numerantur, et alioqui multa dicta Scripturae cum detrimento gloriae Christi a gratia ad legem et bona opera trahuntur: cum illa gratuitam gratiam, non bona opera, multoque minus nostra merita celebrent. Nam bona opera, sunt proprie nostrae quaedam qualitates et actiones externae, aut etiam internae, quas Deo veluti Eucharistica quaedam sacrificia studio obediendi ei, et eum glorificandi offerimus: fides autem aliaeque virtutes et tota renovatio, cum primum a Deo donantur,

actiones aut oblationes erga Deum: sed pura ac mera Dei dona, et ineffabilia ipsius beneficia erga nos. Sicut nec sors data ministro ad foenerandum, eius bonum opus erga mercatorem dici potest: verum cum haec bona ac dona Dei retinemus, et recte exercemus, tunc demum possunt aliquatenus etiam nostra bona opera nominari. Recte etiam dicitur, Fides non iustificat, quatenus est bonum opus: sed quatenus Christum apprehendit: seu, ut clarius dicamus, non suae essentiae praestantia, sed ingenti thesauro precario acquisito, nempe merito Christi, quod nobis a Deo per promissionem

consignarunt, ut scilicet scirent isti belli sanctuli, quantum istarum preciosissimarum mercium Deo dederint: eoque rectius iustam mercedem, aut remunerationem exigere ab illo possent. Sic et spes vicinum quid fidei, et valde mendicum est. Alienis enim tantum bonis famelica inhiat, non nostra Deo offert. Vocem Thamim in Sacris verterunt alas perfectum, alias immaculatum. Beati immaculati, accipitur a multis de summa quadam virtutum aut bonorum operum perfectione, aut carentia prorsus omnis maculae vel reprehensionis, cum proprie significet integrum aut sincerum: id

ac titulos communicat: ut cum Moysen Deum Pharaonis facit, seque etiam Israelitarum iudicio subiicit: in quibus rationibus ac locutionibus iterum atque iterum homini videndum est, ne insolescens faciat sicut rex Assyrius, ut securis aut baculus glorietur contra iactantem aut agitantem se. Non inde nostra aliqua eximia merita aut dignitas, sed ineffabilis bonitas ac misericordia Dei agnoscenda est. Verum de hoc latissime patente Hebraismo, ac Scripturae consuetudine, supra prolixius disservi proprio Capite. Compendio igitur praecedentia restringentes, in regulas aliquot

et quidem perfectissime malis operibus abundamus: bona perfectissima nec sanctissimi quidem habent. 11 Sic saepissime ab adhortationibus, mandatis et promissionibus legalibus (ut sunt, Si vis in vitam ingredi, serva mandata: Qui fecerit ea, vivet in eis, et similibus) argumentatur nostra ratio, humana consuetudine decepta, ad POSSE et ad effectum aut praxim, quasi et possit homo Dei legem praestare, et ita ac non aliter serventur homines. Stulte enim aut etiam tyrannice facit hic in

ut Apocalyp. 14, Opera morientium sequentur illos: id est, praemia aut poenae operum. Ephes. 6, Quod quis fecerit, reportabit sive bonum, sive malum: id est, praemia factorum. Sic Iud. 9, Violentia 70 filiorum Gedeon veniet super Abimelech: id est, poena violentiae. Sic Propheta dicit, Peccata nostra sicut venti dissipaverunt nos: id est, poenae peccatorum. Sic sanguines saepissime pro poenis ob effusum sanguinem ponuntur: ut, Sanguis eius super nos et super filios nostros: id est, poene pro effuso sanguine. Sic verbum נקה naka, innocens fuit,

ac praemia in hac et altera vita a Deo bonis operibus tribuantur, non tamen mox necesse est eis illam ipsam primariam iustificationem aut reconciliationem cum Deo tribui, quam Scriptura proprie soli Christo eiusque passioni adscribit. Dives est Deus, cui mille modi remunerendi etiam minima nostra pietatis opera in promptu sunt. Quin etiam remunerat nostras immundas iustitias non ob earum praestantiam, sed suam ingentem misericordiam. Quare furor ac plane extrema impietas est, Christum de sede propitiatorii deiicere, ut ibi nostra sordida opera, quae sunt ut pannus menstruatae

Dives est Deus, cui mille modi remunerendi etiam minima nostra pietatis opera in promptu sunt. Quin etiam remunerat nostras immundas iustitias non ob earum praestantiam, sed suam ingentem misericordiam. Quare furor ac plane extrema impietas est, Christum de sede propitiatorii deiicere, ut ibi nostra sordida opera, quae sunt ut pannus menstruatae immunda, collocemus. 29 Saepe celebratur dilectio Dei in piis, eique salus nostra tribuitur, id Pharisaici seductores mox nostrae dilectioni erga Deum tribuunt. At Ioannes eos redarguit dicens: In hoc est charitas, non quod nos

non ob earum praestantiam, sed suam ingentem misericordiam. Quare furor ac plane extrema impietas est, Christum de sede propitiatorii deiicere, ut ibi nostra sordida opera, quae sunt ut pannus menstruatae immunda, collocemus. 29 Saepe celebratur dilectio Dei in piis, eique salus nostra tribuitur, id Pharisaici seductores mox nostrae dilectioni erga Deum tribuunt. At Ioannes eos redarguit dicens: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexerit nos, etc. Sic et Christus idem operariorum sophisma redarguit dicens, se prius elegisse ac

eos redarguit dicens: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexerit nos, etc. Sic et Christus idem operariorum sophisma redarguit dicens, se prius elegisse ac dilexisse nos, non contra nos illum. Quam pertinaciter contendunt Pontificii, Paulum Rom. 5 de nostra dilectione erga Deum loqui, cum Paulus ibidem statim prolixissime se exponat, quod loquatur de dilectione Dei erga nos, qui pro nobis iniustis ac hostibus suis filium suum tradiderit. Sic monachi volunt divam Virginem in Cantico suam humilitatem suasque virtutes iactare, cum illa tantum

quo peccator ad remissionem peccatorum pervenit, eamve apprehendit. At dilectio, teste Christo, est effectus condonati debiti, Lucae 7. Non praecedit ergo condonationem debiti, ut fides. Est ergo fides initio sine bonis operibus actu praesentibus. 5 Ex charitate Dei erga nos oritur nostra charitas erga ipsum, non contra, 1. Ioan. 4. Sensus autem charitatis et favoris Dei est tunc demum in corde nostro, cum iam iustificati fide pacem habemus, cumque etiam donati Spiritu S. agnoscimus Deum esse nobis patrem propitium, clamamusque Abba pater. 6 Filius Dei venit, ut

faciat, Deus iustificat impium, et non operantem: Rom. 3, 4, Ergo in iustificatione revera non tantum non cooperantur, sed ne adsunt quidem bona opera. 7 Renovatio sequitur iustificationem, quam praecedit fides. At renovatio omnesque virtutes tunc, cum primum donantur, non sunt nostra bona opera, sed Dei ingentia beneficia, quae nos Deo debitores constituunt, et obligant, sicut et ipsa Spiritus sancti donatio: sed hinc oriuntur demum boni fructus. Ipsae etiam virtutes tum demum sunt fiuntve nostra bona opera, cum eas veluti sortem quandam nobis divinitus, teste Christo,

fides. At renovatio omnesque virtutes tunc, cum primum donantur, non sunt nostra bona opera, sed Dei ingentia beneficia, quae nos Deo debitores constituunt, et obligant, sicut et ipsa Spiritus sancti donatio: sed hinc oriuntur demum boni fructus. Ipsae etiam virtutes tum demum sunt fiuntve nostra bona opera, cum eas veluti sortem quandam nobis divinitus, teste Christo, ad negotiandum concreditam fideliter exercemus. 8 Hoc sane modo necessario redibimus ad fidem formatam et ad opera congrui, item quod nemo servetur sine bonis operibus, ut Maior vociferatur. Sic enim

cum publicano dicere: Esto mihi propitius misero peccatori ob iustitiam ac meritum unici Meschiae, ac dilectissimi filii tui. Haec iustitia revera nihil aliud est, quam indui peccatorem nuptiali veste iustitiae Christi, per imputationem, quod splendidissimo vestimento ita contegatur nostra iniustitia, ut imputari non possit, sed necessario condonetur: seu est imputatio persolutionis Christi, quae idem est ac nostri debiti aut iniustitiae abolitio. Ex hac iustitia et iustificatione recte Paulus excludit omni tempore omnia opera, virtutes ac qualitates hominis, sive acquisitas,

fidei et Dei, eamque confert cum legali, quam legalem affirmat consistere in illa regula Dei: Quicunque perfecte fecerit omnia mandata, vivet in eis: seu in obedientia perfecta virtutum ac bonorum operum. At contra fidei iustitiam dicit esse, fide Christum apprehendi, eiusque iustitia aut merito nostra peccata tegi, non imputari, et condonari. Haec ipsa iustificatio, et ei opposita monachorum infusa describitur a Christo, in illis duobus in templo orantibus: quorum aliter quidem gratias Deo agebat de virtutibus sibi ab eo donatis, eisque se iustum coram Deo opinabatur: alter vero tantum

et imbecilli filioli minima officiola et benefacta amplissimis laudibus celebrat, extollit ac remunerat, perinde ac si valde perfecta et praeclarissime peracta catorthomata essent, nihilque eis prorsus deesset. In hac sane iustificatione aut Dei approbatione ita diligimur nos ac nostra opera in dilecto filio, ut etiam operum nostrorum crebro ratio habeatur, eaque non parum laudentur. Huc pertinet illud: Iustus est qui facit iustitiam. Et: Attendite ne faciatis iustitiam vestram coram hominibus. Huc pertinet infusa aut donata iustitia cum suis effectibus aut fructibus, ad

et denique quandocumque bonis operibus praemia promitttuntur. Secundum hanc Paulus dicit se expectare coronam gloriae ac iustitiae, et secundum hanc probabit Christus sanctos in extremo iudicio: ex ea tanquam ex veris fructibus illam priorem agnoscens et indicans, in qua proprie salus nostra consistit: Matth. 25. Haec iustitia est veluti consequens aut fructus illius prioris. Haec adeo tota innixa illi est, et supra eam fundata, ut sine ea plane nec ad momentum quidem consistere possit. Debet autem sane omnino consequi illam, iuxta Christi mandatum: Vade, et noli

petatque ab eo debitorum condonationem, is habeat apud Deum propitiatorem ac mediatorem, per quem facile condonationem consequatur. Illam perpetuam iustificationem nos per mediatorem nostrum, fidei precatione omnibus horis mendicare iussit filius Dei, dicendo: Remitte nobis debita nostra. Nefarie igitur faciunt Papistae, qui benignitate Dei abutentes, dicta Scripturae et etiam patrum, de hac posteriore iustificatione aut approbatione agentia, trahunt ad illam priorem, atque ita utramque corrumpunt, meritum Christi horribiliter obscurant, et denique innumeras

ei detrahunt corticem in cibum, quae excoriatio solet esse causa interitus arborum: quod item eius amplitudine fragilitateque foliorum, et etiam quod ferme instar dilatatorum digitorum sunt divisa, quodque dulces habet fructus, declaretur adulatio, praesertim spiritualis, cum instar Adami pudenda nostra eis obtegere, et peccata nostra non confitendo Deo, aut offenso fratri, occultare conamur: cum nec tegant recte, nec calefaciant, et sua asperitate radant cutem conscientiae, ut David de silentio peccati queritur, Psal. 32. Solebant item Iudaei aestivo et pacato

quae excoriatio solet esse causa interitus arborum: quod item eius amplitudine fragilitateque foliorum, et etiam quod ferme instar dilatatorum digitorum sunt divisa, quodque dulces habet fructus, declaretur adulatio, praesertim spiritualis, cum instar Adami pudenda nostra eis obtegere, et peccata nostra non confitendo Deo, aut offenso fratri, occultare conamur: cum nec tegant recte, nec calefaciant, et sua asperitate radant cutem conscientiae, ut David de silentio peccati queritur, Psal. 32. Solebant item Iudaei aestivo et pacato tempore multum in vinetis habitare,

conquirat, etc. DE VELAMINE MOSIS EIUSQUE DETRACTIONE. Doctrina de Velamine Mosis, multum lucis toti legi adferret, si aliquanto plenius exponeretur. Dicam ergo breviter de ea, ut praestantiores artifices vel hac ipsa nostra brevitate ac ruditate excitentur, ad praestandum aliquid plenius, perfectius et limatius. Neque enim scio, quod bona aliorum venia dixerim, quenquam aliquid integri ac explicati de hac re hactenus conscripsisse. Velamen Mosis, est quaedam obscuritas legis, ut eius primarius,

detestantur. Dicam porro de istis duobus velaminibus, facta nova subdivisione, ac primum de legis ipsius velamine, quod per se quoque duplicatum est. Lex igitur duplex velamen nostris caecis oculis obtendit. Nam primum res ipsae tales proponuntur, quarum natura facilime nostra corrupta ratio capitur, et veluti a nucleo ad putamen obducta, in longe alias cogitationes et opiniones de eis inducitur, quam quas de illis nos habere in vera religione oporteret, ut mox in singulis legis speciebus ostendetur. Deinde sermo eius multo aliter loqui ac sonare nostris carneis

quae eius ratio aut forma post mutationem existat; non propriissime ac plenissime, quid vera ac plena iustitia aut peccatum seu iniustitia sit: non denique, quae'nam sors, conditio aut status hominis sit post hanc vitam et in omnem aeternitatem futurus. Quae cum non satis plane ac crasse, ut nostra ruditas poscit, proponantur, et interea multa occurrant, quae diversa quaedam cogitandi occasionem praebeant: multiplicem obscuritatem continere, ac errandi ansam parere videntur. Sed dicam iam de singulis legis partibus. Ipsum ius iudiciale ac politia ita ordinatur ac proponitur

Iudaeos, atque adeo ipsos etiam Apostolos initio ad regnum et commoda carnalia retraxerit. Quin et nobis eadem carnis nostrae ruditas ac perversitas post tot illustres patefactiones, ipsamque vivam experientiam eodem modo imponere, et fucum facere adhuc quotidie conatur. Hoc modo dum nostra carnalis ruditas, aut etiam cupiditas, et denique carnalium somniorum aut opinionum, quasi quaedam ebrietas et confusio ad non explicatissimam legis patefactionem accedit, vere opinio veritati vim infert, et quasi conduplicatur velamen legi et nobis impositum, ut minus ac minus verum eius ac

meritis praemia sibi accersere. Sic et in Theologia religioneque esse aut fieri, certo nobis persuademus. Sic porro totius communis vitae experientia nos docet, frustra mandari semina arenae: sed oportere, ubi quid boni efficere volumus, subesse nativam quandam bonitatem, quae exculta nostra industria acceptisque seminibus bonos fructus proferat. Sic et in Theologia Christianaque pietate volumus conversionem et iustificationem ex bonis liberi arbitrii viribus et merito congrui aut praeparatione ad gratiam extrui ac educi. Haec de velamine cordis nostri tenuiter monuisse nunc

tenuiter monuisse nunc sufficiat. Progrediemur igit ad eius detractionem. Duplex eius innati velaminis detractio haberi aut censeri potest: altera externae institutionis, altera divinae illuminationis. Nam (ut de priore prius dicamus) ipsa admonitio, aut etiam plenior instructio de nostra caecitate, quid boni luminis ac virium amiserimus, quid etiam contra pessimarum virium acquisierimus in intellectu, in voluntate et in affectibus, aliquid lucis affert, et aliquo modo excitat hominem, ut sibi ab hisce caecis ducibus caveat, ne una cum eis in barathrum aeterni exitii

sanctum nobis praestiturum gravissime promisit. Peragitur autem haec detractio velaminis, aut illuminatio (teste Paulo) cum vere convertimur ad Christum: sicut et Moses sibi velamen ad Dominum rediens detrahebat. Nam cum in contritione vere agnoscimus, potenter spiritu Dei corda nostra movente, quam ingentem ac longe perfectissimam iustitiam quantaque severitate a nobis lex Dei flagitet, et insuper, quam nos prorsus corrupti et ad omne bonum opus inidonei simus: tum demum non ferendam faciem et austeritatem Mosis ac legis, amoto eius tegmine cernimus, nosque in aeternum

quem familiares Dei perciperent: sed illum, de quo retecta facie cum Deo agebat. Quare apud Deum esse veram lucem ad sententiam, finem, aut scopum legis, et verum expiatorem ac expiationem, quem non illo Mosis externo involutoque ministerio ac umbratili religione, sed solius Dei magisterio, corda nostra per semet docente, addiscere, et vere cognoscere possemus. Tam illustri ergo veritatis indicio, seriaque actione admoneri debebant pii Israelitae, ut non haererent in illa velata facie Mosis et externae speciei legis: sed illam spiritualem, caelestem, reconditamque eius lucem et vultum

Cor contritum et humiliatum non despicies: Venite, accipite gratis vinum et mel: Isa. 55. 7 Meschiam non ad regnum ac temporalia bona acquirenda aut distribuenda esse missum, sed ut placet Deum, tollat iustitiam ac mortem, nosque per eum salvemur. 8 Prorsus removentur nostra opera ac iustitia ex omni causa: omnisque in universum gloriatio nobis adimitur, et Deo soli tribuitur, relicta nobis confusione faciei: quia omnes iustitiae nostrae sint sicut pannus menstruatae. Fecistu me laborare in peccatis tuis: Omnes declinaverunt: sepulchrum patens guttur eorum, non

seque fore verum pascha, non illas Leviticas hostias, quas eis nunc proponebat. Verum ut aliquanto certius huius sententiae evidens ac invicta veritas pateat, rationes hic aliquot ordine, ut in conspectu sint, adscribemus. Utile enim est in tanti misterii explicatione, pectora nostra confirmata ac corroborata esse. 1 Prima igitur ratio sit, quam diximus, quod verus Deus, ac praesertim haec divinitatis persona, de qua hic agitur, nihil maius ac praeclarius, nihil etiam

cum hac promissione plurima alia Scripturae testimonia ut quod Hieremias cap. 23 et 33 praedicit, fore ipsum Iehova iustitiam nostram: hocque nomen Messiae fore, quo vocabitur Iehova iustitia nostra, id est liberator ac Messias. Quibus dictis repetit hanc promissionem ad Mosen factam, quasi dicat: [?: Ia-- ] olim filius Dei, indicato suo nomine Iehova, dixit se fore illud benedictum semen, quod veram benedictionem. i. iustitiam ac vitam afferre secundum veteres

veram benedictionem. i. iustitiam ac vitam afferre secundum veteres promissiones debuit. In plenitudine ergo temporis vere agnoscetis, quod Iehova. i. ille Erit, sit vere futurus unica vestra iustitia, liberatio et vita. Ad hanc porro Hieremiae repetitionem de Iehova, Erit iustitia nostra, respicit Paulus 1 Cor. 1, ostendens eam iam impletam esse, inquit enim: Christus est factus nobis sapientia a Deo, iustitia, sanctificatio et redemptio, ut qui gloriatur, in Domino glorietur. Opponit ergo huic Erit Paulus Ἐγενήθη, Factus est,

esse, inquit enim: Christus est factus nobis sapientia a Deo, iustitia, sanctificatio et redemptio, ut qui gloriatur, in Domino glorietur. Opponit ergo huic Erit Paulus Ἐγενήθη, Factus est, quasi diceret: Olim filius Dei dixerat, Ero, aut Erit iustitia nostra. Ego autem iam dico, iam Factum est. Nam iam illud Erit impletum factumque est. Quod erat futurus ille dux iustitia nostra, hoc iam factus est nobis a Deo. Quare soli Domino omnis gloria integre debetur. Sic et Isaiae prophetia de Emanuele praedicto prorsus non sensu tantum, sed

glorietur. Opponit ergo huic Erit Paulus Ἐγενήθη, Factus est, quasi diceret: Olim filius Dei dixerat, Ero, aut Erit iustitia nostra. Ego autem iam dico, iam Factum est. Nam iam illud Erit impletum factumque est. Quod erat futurus ille dux iustitia nostra, hoc iam factus est nobis a Deo. Quare soli Domino omnis gloria integre debetur. Sic et Isaiae prophetia de Emanuele praedicto prorsus non sensu tantum, sed et pene ipso nomine congruit cum hac Mosis de Iehova. Nam sicut hic verus Dei filius dicit, Ego Ero illud benedictum semen:

et naturales aiunt in primo lapsu amissas esse. Unde vero istam suam novam philosophiam de 4 rationalibus potentiis, deque duplici intellectu ac duplici voluntate probant? Quas tandem vel demonstrationes vel authoritates fide dignorum proferent? Scilicet oportet fingere terram moveri, ut nostra phenomena, et eorum pathemata excusari ac concordari possint. Sic videmus non cedentes verbo Dei, etiam in suam philosophiam turpiter impingere. Si illa originalis pestis aut lerna malorum non est substantia hominis, sed tantum quoddam accidens in homine, sequetur hominis

quid sit originale peccatum: Originale peccatum est illa ipsa pessima radix aut arbor, ex qua prodeunt isti pessimi fructus peccatorum actualium, quod nemo sanae mentis Theologus negabit. At isti pestilentissimi, Deoque extreme exosi fructus non aliunde magis proveniunt, quam ex ipsamet pessima nostra ratione, aut venenatissimo thesauro scelestissimi cordis: sicut Christus testatur, et Luth. clamat, rationem esse fontem fontium omnium malorum: et Bucerus ait, naturam nostram esse feram indomitam contra Deum grassantem. Quare ille ipse, veluti pater aut mater actualium peccatorum, illaque

malum aut peccatum, non aliquod accidens in homine. Paulus Gal. 5, illis verbis clare ostendit peccatum originale, dicens: Qui sunt Christi, crucifixerunt carnem cum affectibus et concupiscentiis suis. quid quaeso ibi illa mater malorum affectuum et concupiscentiarum aliud est, quam ipsamet nostra pessima natura? Comparamur a Christo cum pessima arbore. Sicut igitur in mala arbore illa nativa malitia non est accidens quoddam, sed ipsamet eius pessima substantia: sic et nostra originalis pravitas est ipsa pessima substantia, praesertim in nobilissima parte.

suis. quid quaeso ibi illa mater malorum affectuum et concupiscentiarum aliud est, quam ipsamet nostra pessima natura? Comparamur a Christo cum pessima arbore. Sicut igitur in mala arbore illa nativa malitia non est accidens quoddam, sed ipsamet eius pessima substantia: sic et nostra originalis pravitas est ipsa pessima substantia, praesertim in nobilissima parte. Obiiciunt porro Synergistae contra expressum Dei verbum, asserens hominem esse mortuum: Atqui (aiunt) homo adhuc adest, non est abolita species hominis, adhuc ad est animal rationale, habens corpus

audiant. Multae igitur sunt gravissimae causae, cur haec lingua studiosis verae pietatis et religionis omnino discenda ac percipienda sit, quas ordine recensebo, sermone si non eleganti ac ornato, at certe simplici et perspicuo, bonasque ac utiles res continente, ut saltem sensa nostra (qui sermonis primarius usus est) studiosa iuventus liquido percipere possit. Neque enim me Rhetorem esse profiteor, et simplici ac perspicua oratione studiosi verae pietatis in rebus Theologicis contenti esse possunt ac debent. ἐθλὸν γὰρ τὸ

inchoata fiducia, παρρησίαν καὶ καύχημα τῆς ἐλπίδος ponere. Quae proprie ingentem aut ardentem quandam fiduciam, et veluti audaciam accedendi et aggrediendi aliquem indicat. Ex qua unius vocis expositione ingens lumen ac robur nostra doctrina de fide contra Papisticam dubitationem accipit: quae sine ipsorum fontium inspectione et linguae peritia nequaquam haberi potuisset. Sic Lucae 7. parva paricula ὅτι, quia dilexit, non recte accepta, multum auxilii iustitiae

habeamus, mox, ubi de una aliqua voce, phrasi aut etiam sententia dubitatio exoritur, similia exempla nobis incidunt, quae cum illo iam nobis dubio loco collata, facile illum illustrant, ac explicant: ut sic parata copia similium exemplorum, nobis copiosum ac eruditum quoddam Lexicon in memoria nostra ad cognoscendam hanc linguam exhibeat. diligens enim collatio exemplorum similium ac dissimilium, facile nobis explicationes ac regulas suppeditabit. Ex hisce atque aliis non paucis subsidiis magna huius linguae facilitas sese discentibus offert, praesertim in hac copia optimorum

nempe de sua gloria, nostroque tum aeterno, tum temporario exitio aut salute. Taceo nunc, quod eadem lingua olim primi nostri parentes et illi sanctissimi viri, per quos Deus veram religionem constituit, omnesque Prophetae, atque adeo ipsemet filius Dei locuti sint. Quapropter haec sit nostra summa voluptas, ipsa verba viventis, et nobiscum loquentis patris caelestis audire, considerare, ac in eis die ac nocte meditari, eis tenacissime immorari, atque adeo etiam tandem suaviter immorari. Ut vero id tanto libentius aut potius ardentius faciamus, praeter supra indicatas

ut per eorum ratiocinationem plerunque in extremam idololatriam delabantur. Sic et Act. 14 et 17 disserit, Deum quidem clare et potenter de se testari, caelitus dantem pluvias et secundas tempestates, saturantemque nos variis suavissimis et salubribus terrae fructibus, et replentem corda nostra gaudio. Quin et adeo prope eum nobis esse docet, ut pene manibus palpari contrectarique possit, utpote in quo vivamus, simus, et moveamur. Nihilominus tamen miseros mortales eum ignorantes, in suas vias errorum ac peccatorum abiisse, dilapsos esse: verumque Deum etiam sapientissimis et

metiuntur. Quod ibi non reperiunt, aut etiam aliter ac ibi est, reperiunt, id aut non necessarium, aut etiam noxium perniciosumque esse autumant, contendunt et vociferantur, quantumvis id ex sacris Literis manifeste confirmatum demonstratumque esse clare viderint. Prorsus ergo ita nostra tempestate, praesertim a morte viri Dei Lutheri, incipiunt sese studiosi ad ista compendia convertere, et diligentem sacrarum Literarum lectionem negligere, ac olim regnantibus Sophistis aut Sententiariis, praecipue M. Sententiarum, et varias Commentariorum summas, Pantheologias, Specula et

ut ex quibus omnia alia sua testimonia fidemque ac certitudinem petere cognatur. Ne vero quis minus meis verbis fidem habeat, omissis Patribus, qui in pluribus locis ac sententiis non tantum a nostris Doctoribus, sed et a Pontificiis reiiciuntur: unum tantum exemplum Scriptoris nostra aetate celeberrimi proferam. Edita sunt proximis annis Vuitebergae commentaria in priorem Timothei, quorum fini adiuncta est disputatio 85 propositionum tempore Interim scripta: in qua praeter alios errores ac impia loca, clare Pauli doctrina de iustitia et iustificatione ad inhaerentem ac

faciet. Vos eritis, teste Christo, lumina mundi, hîc quidem plurimis ad vitam praelucentia, eosque, ut Daniel dicit, iustificantia: in altera autem vita instar solis ac lunae in regno caelorum, teste Paulo, lucebitis ac praefulgebitis. Dominus Deus circumcîdat et aperiat corda nostra, ut Israelitarum et Lydae, detque nobis intellectum sacrarum Literarum, ut suis dilectissimis Apostolis: aperiat etiam os nostrum, et confirmet corda nostra, ut et vere intelligere, ac libere animoseque loqui maximo cum fructu de testimoniis Dei, coram regibus, principibus et populis

instar solis ac lunae in regno caelorum, teste Paulo, lucebitis ac praefulgebitis. Dominus Deus circumcîdat et aperiat corda nostra, ut Israelitarum et Lydae, detque nobis intellectum sacrarum Literarum, ut suis dilectissimis Apostolis: aperiat etiam os nostrum, et confirmet corda nostra, ut et vere intelligere, ac libere animoseque loqui maximo cum fructu de testimoniis Dei, coram regibus, principibus et populis possimus, et non confundi ad gloriam nominis sui, et miserae Ecclesiae suae exaedificationem, Amen. Rogatus a quibusdam amicis et

tanquam ita ex eis testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter senserint quam veritas postulat, etc. Talia innumera dicta sunt in patribus, quod sola Scriptura sit certa norma veritatis. 15 Quis verô ex omnibus patribus, usque pene ad nostra tempora, diligenter totam Scripturam interpretatus est? Loquor de ipso textu, de sermone et toto scripti corpore: non de qualibuscunque sermonibus, Homiliis aut Declamationibus, quas occasione alicuius vocis, aut etiam sententiolae, in textu existentis, ad populum habuerunt aut

suam Patrum traditionum normam (quam per manus fingunt sibi inde a Patriarchis ac Prophetis traditam) iamdudum scripto in suis Thalmudicis libris comprehensam: cui nihil porro addere aut adimere licet. At nostra Cabala adhuc quotidie a Rabinis nostris scriptitatur, quotidie adhuc Spiritus aliquid sanctissimae sedi patefacit, quotidie conciliis aliquid revelat. Exempli causa: intra pauca secula spiritus Pontifici patefecit, et Ecclesiae donavit tot monachos mendicantes, quorum

et postea etiam Scholastici magis ad exercitium, aut etiam ingenii industriae ve ostentationem, quam ad veritatis inquisitionem aut illustrationem, vel ad Ecclesiae aedificationem sunt abusi: de quibus etiam Top. 8. Aristoteles praecipit, cum docet, quomodo sit occultandus scopus, aut mens nostra, quomodo adversarius incautus circumveniendus, et similia. Nam spiritus Domini, et ipsa caelestis veritas, nec vult nos furari victoriam, ut ille magnanimis heros olim dixerat: nec probat, ut magis industria actoris, aut socordia inscitiave errantis, victoria obtenta esse videatur, quam

ut ille magnanimis heros olim dixerat: nec probat, ut magis industria actoris, aut socordia inscitiave errantis, victoria obtenta esse videatur, quam ipsius rei evidenti bonitate, et gladio verbi Domini invicto, omniaque penetrante acumine, ne et gloria Deo debita ad homines transferatur, et fides nostra (ut Paulus inquit) super persuasibilia humanae sapientiae verba, non super immotam ac invictam Dei veritatem fundata esse videatur. 5 Semper initio constituantur certae et categoricae propositiones proprio ac perspicuo sermone, de quibus disputandum est, idque exprioribus actis

ipsarum rerum natura cognitioneque rectius petentur. Nunc enim tantum generalia quaedam nimisque pervulgata praecepta adscribere voluimus. 38 Denique quia plerunque et nunc etiam Ecclesiasticae disputationes ad eum finem culpa errantium tendunt, ut licet adversarii nec sua probare, nec nostra refutare queant, imo nec in lucem quidem legitimae cognitionis prodire ausint: tamen non desinant contra nos et veritatem furere, sicut et Domino salvatori ipsi accidit, qui ad suos adversarios inquit: Si interrogavero vos, non respondebitis mihi. Sin dixero vobis, non dimittetis me. Id est,

Caeterum quid sit illud quod vocamus verbum Dei, diligentius nobis venit expendendum. Nam si quis putat hoc tantum esse verbum Dei, quod scriptum in iis libris continetur, quos Canonicos vocamus, quod nostri temporis haeretici non tantum putare, sed asseverare videntur: ab eorum opinione nostra longissime dissidet ratio, nihil ut dici posse credamus, quod magis sit a veritate alienum. fol. 281. Non potes dicere Brenti, nobis ullam esse vobiscum de Scripturis controversiam. Recipimus omnes, tanquam Dei verbum veneramur et adoramus omnes. Qua de re itaque agitur inter

Scriptura, quod sicut vita aeterna respectu Christi plane est meriti praemium, ita nostri respectu sit merum ac purum Dei donum: Isa. 55. Eph. 2. Contradicunt ergo isti homines viventi Deo, in suo verbo, apertissime. Quin et sibimetipsis. nam paulo post clare ostendunt, bona opera improprie dici nostra merita. Haec enim sunt eorum verba inter alia: Dei tanta est erga homines bonitas, ut eorum velit esse merita, quae sunt ipsius dona. Denique ne singula huius sessionis propalam impia persequar, anathematizant eos qui dicunt, Christum venisse in hunc mundum ut esset redemptor, et

quis dixerit, sanctam Ecclesiam catholicam, non iustis causis et rationibus adductam fuisse, ut laicos, atque etiam clericos non conficientes, sub panis tantummodo specie communicaret, aut in eo errasse, anathema sit. Hactenus illi. Hoc anathemate totam Ecclesiam Christi usque ferme ad nostra tempora sacrilege anathematizant, quae sensit ac docuit, esse Dei mandatum, ut sub utraque specie hoc sacrosanctum Sacramentum sumatur. Quin et ipsum unigenitum viventis Dei filium blasphemo ore excommunicant. Nam ipse, sicut a patre iussus fuit, disertissime dixit, Bibite ex hoc omnes:

turbarum ac scandalorum causam dederint. Suo ergo proprio ore semetipsos infames, et omnibus suppliciis dignissimos proclamabunt, ut posthac in omnem posteritatem pro talibus a toto mundo habeantur. 11 Undecimo, cum sacrosancta Domini Coena ad hoc ipsum sumatur, ut ibi fides nostra confirmetur, nos veram Religionem profiteamur, mortem Domini pro nobis factam annunciemus et ipsum celebremus: isti tales communicatores omnia hisce ex diametro contraria patrabunt. Cogentur enim confiteri, communionem sub una specie, et damnationem sub utraque, quam illi tum sument,

dubitatio sibi invicem contraria sunt, seque mutuo destruunt. 21 Si ex operibus venit salus, irrita est promissio seu Evangelion: atque ita omnis plenior cognitio est inutilis. Nam et sine ea salvari poterimus, et conditio nostrorum operum faciet nobis promissionem incertam: quippe cui nostra opera non satisfaciunt. 22 Iustitia fidei requirit studium et cognitionem verbi Dei, propria autem iustitia non perinde. Opponuntur enim iustitia operum, et illa de qua dicit Esaias, quod Meschias noticia sui iustificabit multos.

et aliis Religionibus. Atque hinc omnis error oritur. 38 Cum religionem praescribere sit solius Dei, oportet eam doctrinam esse veram, quae Deum suum autorem profitetur. Solus enim Deus sua caelestia mysteria pernovit: solus etiam omnis veritatis, praesertim summae, fons est. At sola nostra hoc facit: reliquae ab hominibus inventae sunt, et ab hominibus inventas se esse non negant. 39 Omnia Ethnicorum sacrificia initio a Iudaica religione accepta, derivataque ac detorta sunt. Itaque cum haec sit, a qua reliquae originem duxerint, necesse est eam demum veram esse.

tandem est, praeter hanc nostram, potest saltem verisimilibus argumentis demonstrari, quod vera et divina sit: certumque est, qui illis assentiuntur, tantum temeritate motos, vel exemplo maiorum, vel consuetudinis, vel totius gentis, aut aliqua superstitione dementatos illam sequi. At haec nostra etiam humanis argumentis demonstrari potest, quod vera et divina sit: qualia sunt pleraque haec ipsa argumenta. 49. Constantia martyrum, quorum tot myriades omnibus seculis passae sunt, non humanum, sed divinum opus est. Atqui profecto aliarum Religionum homines propter suam

homines propter suam Religionem tot cruciatus passuri non essent, nec passi unquam sunt. Certe tanta constantia nostrorum martyrum gentibus omnibus miraculo admirationique fuit. 50 Sectatores nostrae Religionis, qui maxime et pii et synceri sunt, etiam ventura praedixerunt, ut nostra aetate Lutherus plurima vere praedixit. Oportet igitur a Deo omnia praesciente et agente regi. 51 Furor persequutorum huius Religionis, qui amota omni ratione, tanquam furibundi, absque iudiciis, contraque omnem humanitatem, crudelissimis suppliciis vexarunt Christianos, testatur

Non enim ille humanus furor est, ut manifeste ex immanissimis eorum factis cernitur. 52 Tristissimus exitus eorum, qui contra conscientiam vel abnegarunt agnitam huius Religionis veritatem, vel etiam persequuti sunt, satis indicat, divinam hanc esse et veram doctrinam, ut Spierae nostra aetate, ut Iuliani Apostatae, aliorumque multorum. Francisci Spierae, qui Evangelium Christi Venetiis abnegavit, horrendus casus in celeberrima Patavii urbe a plurimis spectatus, et plurimorum ac fide dignorum linguis et scriptis celebratus, aeternum monumentum est omnipotentiae Christi et

ratione, vel terrenae huius naturae ordine: quandoquidem ipse tum veluti figulus eius est, tum etiam eam in infinitum excellit in omnibus: sed statuendum, posse eius essentiae longe aliam esse rationem, quam nostra mens assequi vel cogitare possit. Quare qui contrarium sequuntur, perinde faciunt, ac si quis conspectis luteis ollis, etiam ipsum figulum luteum esse ratiocinetur. II Principium. Deus est libertimum agens aut causa. Ergo non semper eodem modo agit:

111. Confessio et magnificentia est opus eius 207 112. Dispersit et dedit pauperibus 194 114. Mare vidit et fugit, etc. 173 116. Credidi, quia locutus sum 216 Dolores inferni invenerunt me 186 118. Dominus fortitudo et cantio nostra. ibid. Deus est Dominus, et illuxit nobis 157 119. Iudicia tua adiuvabunt me 215 122. Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae, etc. 276 125. Circa Ierusalem sunt montes, et Dominus in circuitu populi sui 203

276 125. Circa Ierusalem sunt montes, et Dominus in circuitu populi sui 203 132. Propter David servum tuum, ne avertas faciem Messiae tui 322 133. Dominus mandavit benedictionem. 319 137. Infantes dissipabunt ad petram. 228 141. Ossa nostra dispersa sunt iuxta sepulchrum 203 143. Fac me audire misericordiam tuam. 266 Non erit iustus coram te omnis vivens. 235 Contudit in terram vitam meam 228 144. Tange montes, et fumigabunt 194 149. Ad faciendam vindictam in nationibus,

ceremonialis lex quomodo sese velaverit. ibid. ceremonialia ubi moralibus praeferantur 24 Ceres Hebraeice Hores, quid significet 390 Cereri Rom. olim ieiunasse 306 charitas ad salutem necessaria 425. nostra erga Deum unde oriatur 325. legis consummatio 164. quomodo maxima virtutum 24 Christus agnus Dei tollens peccata mundi 428. 429. ante omnem creationem genitus 169. caput corporis ecclesiae 287. causa ut videntes caeci fiant 162. 163. cum suis Apostolis

cur sumatur 434 cogitationes hominum facile perturbari 308 cognationis nomina aliquando a vero usu abduci 139 cognitionis Dei primum initium 358 cognitionis et noticiae verba quid Hebraeis significent 184 a Cognitione nostra remota quomodo discenda 95 cognoscere aliquid quomodo Deus dicatur 199 cogo verbi significatio 192 collationis deficiens membrum unde intelligendum 203 collegia monachorum cur instituta 398 colloquia mala mores

creatura Dei a peccato quomodo distinguenda 380 nova 342 in Creaturarum operatione quot modos et differentias Scriptura S. posuerit 126 creaturis accidentia quae 128 Cretenses semper mendaces, etc. 119 crux nostra quomodo inter bona opera computetur 315 culpae nomina pro poena, et nomina meriti pro praemio qua figura ponantur 186. 187 cultus humanos cur Deus damnet 435 Cum aliquando similitudinem denotare 203 Cusanus notatus 12.

digressiones prolixiores in disputando cavendae 412. Scripturae quales 243 digressionibus aut parenthesibus multum uti Sacras literas 260. cuiusmodi Scriptura utatur 282. 283 dilectio effectus condonati debiti 324. effectus remissionis peccatorum. ib. nostra iustificationis indicium 214. proximi, legis impletio 182 dilectioni Dei salutem nostram tribui 323 dilectionem quomodo Papistae inter praeparantes causas ad iustificationem numerent 429 diligi et odi quos affectus indicent 185. 186

ne per philosophiam decipiamur, summopere cavendum 12. de bonis operibus unde maximi errores hominibus oriantur 321 dominae quales in non renatis regnent 376 Dominici de Soto epistolae ad Romanos explicatio qualis 439 Dominus quatenus spes nostra 186. 187 Domini viae planae 5 domus, pro familia 194 donec, in literis S. dupliciter intelligi 111. voculae significatio 85 dubitatio 177. ubi est, ibi scientia noxia 437
E

Christi 326 iustitia Dei qua salvamur, quid significet 323 iustitia Dei quas ob causas dicatur Christi obedientia nobis imputata 153 iustitia Dei quid Luthero 386 iustitia et iustificatio piorum duplex 326 iustitia nostra quomodo sit contectio peccatorum 325 iustitia operum et legis cur celebretur 314 iustitia primaria qua salvamur, quae sit 323 iustitia qualis a Deo flagitetur 321. etc. iustitiae aut perfectionis duo gradus 321

nostras immundas, cur Deus remuneret 323 iustificare solius Dei esse 214. etc. iustificare verbum dupliciter accipi 133 iustificari quid sit 323. quid apud D. Iacobum significet 133 iustificatio duplex 321. nostra in remissione peccatorum sita 428. quid 385. peccatoris vera quae 327 iustificationis causae 21. 22. descriptio unde petenda 320 iustificationes qua similitudine depingi possint 327 iustus quatenus ut palma floreat 340

observandum 94 narrationes Scripturae quales 282. 283 in Narrationibus apud Hebraeos quae adhibeantur figurae 230. quid observandum 230 in Natalis sui die neminem ex sanctis diem festum vel convivium magnum egisse 108 natura nostra fera, indomita, contra grassans 376 de Naturae accidentibus 127 naturae corruptio 372. 373. quid adversariis 348 naturae divinae nihil accidere 127 G. Nazianzeni contra sophisticas tentationes dictum 413. locus.

gentium sub lege modi quot 131. effectus 132. in Christo sub lege modi quot 131. in gratia factarum species quot. ib. praemii spes certa, iucunda 1 praepositionum ratio apud Hebraeos 147. 148 Pragmatographia 179 pravitas nostra originalis quae 377 praxis Theologiae quae 70 precatio 309. bona quae 92. 93 preces quatenus non sint proprie bonum opus 318 precibus cur ieiunia adiiciantur 310 Priamus mortem Hectoris quali ieiunio luxerit

422. fides ubi necessaria 132. verae fines 444. verae totius clavis et lux quae 29. 30 Religionem qua praxi Antichristus Ecclesiam Christi pessumdederit 436 Remedia, difficultatis et obscuritatis Scripturae S. medentia 4. 5 remissio nostra, fructus verae poenitentiae 213 etc. peccatorum fide accipienda 305. 306 remissionis peccatorum consequendae plures esse modos, error pestilens. ibid. remissionem peccatorum consequendi vias innumeras unde papistae sint commenti

11 Sal sapientiae symbolum 341 salis et ignis convenientia. ibid. foedus. ibid. proprietas. ibid. sterilitas. ibid. Salomonis currus bellici 337 Salus hominum in qua re sita 442. nostra in qua iustitia consistat 327 Salutis adipiscendae modus 294. consequendae media unde papistae somniarint 317. rationem semper eandem fuisse, esse et fore 345 etc. Salustius qua in re nonnihil sit utilis sacris literis 3

vetus cur imbecilliore utre possit contineri 401. cur in utres veteres positum 337 vinum saepe utrumque sexum significare 183. 184 inter Virgilii primae Eclogae et Epist. ad Rom. principium qualis similitudo 240. 241 virtutes quando sint, fiantque nostra bona opera 325. 326 virtutum nomina diversi generis Grammaticis 113 visionem et divinationem differre 117 visione pluris esse revelationem. ibid. Vita aeterna, Christi agnitio 437 etc.

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report