Your search found 1926 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 673-854:

plane peritum ad salutem, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum integre instructus. Quin etiam tantus honos a Deo Scripturae sacrae defertur, ut inde ipsemet filius Dei suae doctrinae et personae testimonia petat: utque dicat caelum et terram potius corruituram, quam unum iota illius, aut apicem: Matth. 5. Luc. 16. utque denique suos Apostolos potissimum hoc organo aut gladio Spiritus et veritatis, ad expugnandas omnes errorum tenebras, ac convertendum totum mundum instruxerit: Luc. 24. Pro hac igitur immensa Dei philanthropia et benignitate, quod se hac

etiam, ubi aliqui tetri errores nunc grassantes damnantur, illi adhibita prava expositione verum textus sensum inverterint, ne pius Lector ullam salutarem institutionem, aut consolationem inde perciperet. Cum vero Sacrae literae sint (ut et supra indicatum est) unicus fons salutaris illius ac caelestis veritatis, qua Deum eiusque voluntatem, et rationem perveniendi ad aeternam felicitatem cognoscamus, easque nos filius Dei summo studio die ac nocte scrutari iusserit: vehementer mirandum simul ac deplorandum est, non aliquanto diligentius sermonem, atque adeo nativum earum

denique membra ac cohaeredes filii ipsius unigeniti. Vicinum acceptilationi est verbum vulgare, Gallicum potius quam Germanicum, einen quitieren / einen quit und loss sprechen: quod venit a Latino Quietare aliquem, id est, facere eum quietum, liberare eum ab omni cura ac molestatione, nomine illius aeris alieni perferenda: quod idem est loss sprechen. Testimonium quoque talis solutionis aut acceptilationis dicitur Quitantia, quasi quietantia, aut quietatio. praestat enim debitori quietem ab omni molestatione debiti et creditoris. Pulchre consonant huic vocabulo quietantiae, D.

aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud semen consequuturam, et esse ipsummet Cainum, praeclarissimam nempe possessionem aut thesaurum suae felicitatis, ut nomen eius sonat: sed paulo post

etiam, vindica defendendo pios, tuam nunc contemptam et despectam gloriam. Altum quoque aliquando significat superbum, quod superbia grande quid et nimium tumidum cogitat, somniat, et affectat. Dicitur haec animi elatio, aut perversa cogitatio Altum, ob imitationem et affectationem prioris illius realis altitudinis aut praestantiae, quia est veluti quaedam simia illius. Tale est illud Rom. 11, Noli altum sapere: id est, grandia cogitare, affectare, et de temetipso somniare. Sic Psal. 138 dicitur Dominus alta a longe prospicere: id

Altum quoque aliquando significat superbum, quod superbia grande quid et nimium tumidum cogitat, somniat, et affectat. Dicitur haec animi elatio, aut perversa cogitatio Altum, ob imitationem et affectationem prioris illius realis altitudinis aut praestantiae, quia est veluti quaedam simia illius. Tale est illud Rom. 11, Noli altum sapere: id est, grandia cogitare, affectare, et de temetipso somniare. Sic Psal. 138 dicitur Dominus alta a longe prospicere: id est, eximios ac

Dare alicui suam animam in praedam, id est, conservationem vitae, quam pro suo lucro aut praeda habeat, quod nempe incolumis evasit. Iere. 20 et 45. Petere pro anima sua, Ester. 7 id est, supplicare pro vita sua. Anima alicuius pro alterius anima: id est, similem sortem aut mortem loco illius perpeti. Anima nostra pro vobis ad moriendum. Animam alicuius quaerere: pro insidiari vitae eius, ut dixi. Cum hac significatione cohaeret illa phrasis, Percutere animam, Gen. 33. Levit. 24. Deuteron. 22 et 27. id est, ita vulnerare, ut vitam adimas. Stare pro anima sua, Ester 8. id

Haec didicimus de Graecorum commentariis, singula valuisse denariis centenis: id est. una mina Attica. Et mox: ἀργύριον in historia Evangelica, decem coronati. Veniit igitur Christus coronatis circiter 300. Porro Beza super Matthaeum, videtur de hac illius sententia addubitare, cuius verba adscribo: Argenteos numos, ἀργύρια. Ita legitur in omnibus Graecis codicibus: et non dubium est, quin ἀργὺρια vocet, quae Hebraei

queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa

indicare Satanam, qui iam veluti carnifex Dei est. Porro Iob 40, hoc modo ambae istae bestiae depinguntur: Ecce Behemot, quem feci, tecum foenum quasi bos comedet: fortitudo eius in lumbis eius et virtus illius in umbilico ventris eius: stringit caudam suam quasi cedrum, nervi testiculorum eius perplexi sunt, ossa eius velut sistulae aeris, cartilago illius quasi laminae ferreae: ipse est principium viarum Dei: qui fecit eum, applicabit gladium eius. Huic montes herbas ferunt, omnes bestiae agri

feci, tecum foenum quasi bos comedet: fortitudo eius in lumbis eius et virtus illius in umbilico ventris eius: stringit caudam suam quasi cedrum, nervi testiculorum eius perplexi sunt, ossa eius velut sistulae aeris, cartilago illius quasi laminae ferreae: ipse est principium viarum Dei: qui fecit eum, applicabit gladium eius. Huic montes herbas ferunt, omnes bestiae agri ludunt ibi, sub umbra dormit in secreto calami, et locis humentibus: protegunt umbrae umbram eius, circumdabunt eum salices torrentis: ecce absorbebit

multiplicabit ad te preces, et loquetur tibi mollia? nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? nunquid illudes ei quasi avi, aut ligabis cum ancillis tuis? Concident eum amici, divident illum negociatores? nunquid implebis sagenas pelle eius, et gurgustium piscium capite illius? pones super eum manum tuam? Memento belli, nec ultra addas loqui. Ecce spes eius frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur. Verum iam de singulis istis vocibus separatim, ac primum de Behemot. Behemot igitur significat, omnes ingentes et immanes bestias terrestres: sicut

reciproca voce, ut verti queat, Benedicent se: id est, beatas se esse agnoscent, ac gloriabuntur ob semen Abraae: priores ergo duae et ultima sententiae, diserte loquuntur de passiva benedictione, quae continget gentibus ob Abrahamum et eius semen: posteriores vero, de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum

de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo

ut nihil adeo germinet. Iob. 31, Si prohibui a beneplacito pauperes:.i. a suo voto, aut re expetita. In statu regiminis nihil mutat. Proverb. 31, Et facit beneplacitum manuum suarum. 1. Reg. 5, Ego faciam omne beneplacitum tuum. 1. Reg. 10, Rex Salomon dabat reginae omne beneplacitum illius, quicquid postulabat. Psal. 1, Et in lege Iehova beneplacitum eius. Psal. 16, Et in gloriosis omne beneplacitum meum. Psal. 107, Ducet eos ad portum beplaciti eorum: id est, quo summis votis desiderabant pervenire. Isaiae 44. Ipse (dicit de

79. Hinc Paulus Cretenses vocat malas bestias. In Apocalypsi, bestia gestans meretricem, ipsum imperium Romanum est, aut etiam una et Antichristus: sicut et Dan. 7. quarta bestia. Hilarius super Psal. 74 et 118. hanc vocem exponit inquiens: Bestia quippe est daemon, bestia illius perfidiae imitator homo. Bestia tandem is est, qui cum multa pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione

caligine. Sic enim nimirum Exod. 19 dicit Moysi, se venturum esse in caligine. et sic subinde apparuisse scribitur. ut 2. Sam. 22. Psal. 28. et 97. Hoc fit, cum propterea (interpretante ipsomet Domino) ne visa aliqua specie eius, sibi idolon facerent: tum, quia humana mens non est illius maiestatis capax: tum denique, quia (sicut Dionysius interpretatur) ignota sit nobis Dei essentia. Deinde, dies caliginosa pro obscura, tristi ac infelici per metaphoram ponitur: quia tenebris nihil tristius, ut postea dicetur: et contra, luce nihil laetius, Zoph 1. et Ion. 2. Sic

10: et ideo matutinum, quia in primordiis regni Christi, orituro iam sole, passus et immolatus est Christus. Quanquam itaque Spiritus sanctus ista de sacrificio Christi sempiterno, eiusque virtute, non ita expressis verbis hoc Psalmo describat, propterea quia nondum hoc ferebat temporis illius ratio et conditio: tamen pulchre depingit hoc titulo sortem et conditionem matutini Christi, cum hinnulis suis in Iudaea circumeuntis. Deinde ingenium, furorem et rabiem hostium Christi, qui ipsum essent non aliter insectaturi et infestaturi, quam quomodo venatores solent matutinam cervam,

externas laesiones aeris, caloris et aliorum incommodorum confirmabantur et praemuniebantur. Sicut saepe in historiis, milites sese oleo contra frigus inunxisse legitur: praesertim vero Livius id de Hannibalis militibus in conflictu ad Trasimenum refert. Fuit etiam specialis quaedam confectio illius sacri olei, Exod. 30, divinitus praescripta: fuitque gravissime interdictum, ne quisquam eam imitaretur, aut adhiberet in ullis profanis usibus. Sicut igitur illi sacerdotes et reges populi Dei, ob hasce causas vocati sunt uncti vel Meschiae, cum essent tantum typi aut figurae unici veri

Iehova exercituum. Esaiae 2. Item cap. 8. Dominum exercituum ipsum sanctificate. Loquitur autem ibi Esaias de Messia. Cap. 12. Confitemini Iehovae, et invocate nomen eius Et hic de Messia gratias agit. Cap. 47. Redemptor noster, Dominus exercituum nomen illius, sanctus Israel. Deus Israel. Amos 4. Praeparare in occursum Dei tui Israel. Adonai. Esaiae 4. Tunc abluet Dominus (Adonai) sordes filiarum Sion. Psalm. 110. Dixit Dominus (Ladonai) Domino meo. Adonai Iehova. Esaiae 40. Ecce Dominus Deus in fortitudine mea.

damno proximi, praeter ius ac aequum, nostrum commodum quaerere. Paulus 2 Corint. 2, apte et significanter utitur hoc verbo, cum dicit, contritum et contristatum Corinthium esse quam primum recipiendum, et salutari consolatione reficiendum, ne abutatur illa eorum severitate satan in exitium illius afflicti, et contumeliam gloriae Dei. Verbum Graecum alioqui venit a plus habendo, quoniam is qui alterum defraudat, plus iusto aut aequa parte habere conatur: Germanice admodum commode dicitur, uberfortheilen. CISTERNA, explicabitur in voce PUTEI. CITHARA,

Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed etiam ex Sina venisse. Sicut vero foedus legale in Sina non cum filiis Agar, sed cum filiis Sarae factum, ancillae Agar adiunxit, quasi illa id foedus significet, et illius populi mater sit: ita quoque extrusa (ut prius diximus) Sara ex procreatione verorum Abrahami ac Dei liberorum, et substituta in eius locum promissione et gratia, nunc porro etiam ipsam terrenam aut praesentem Hierusalem, quae etiam veluti altera Sara ac mater populi Dei censetur, (sicut

Sic et Psal. 107, peccatores dicuntur rebellasse verbo Dei, et sprevisse eius consilium. Consilii magni angelus dicitur Christus, Esa. 9. Possis etiam interpretari, multi consilii, qui in omnibus difficultatibus consilium reperire queat: vel potius Magni consilii, id est, illius summi mysterii administrum ac executorem. qui sensus maxime placet. Nam cum varia consilia, decreta aut conatus, Deus per suos angelos exequatur: hoc tamen omnium summum; de redemptione humani generis, non nisi per hunc summum angelum aut proprium filium perficere voluit. Vir consilii

ut immundum devitandum. Ponitur igitur illic verbum rei pro verbo noticiae aut indicationis, ut in Regulis universalibus annotavi. Leprosus enim iam antea contaminatus est, antequam sacerdos eum contaminatum esse pronunciet. Verum quoniam hoc verbum saepe coincidit cum verbo Polluendi: ideo illius quoque unum aut alterum exemplum addam. Aut iuraverit, non polluet verbum suum: Numer. 30. id est, non irritum faciet, quod pollicitus est. Sic Psal. 55. Polluit pactum suum: pro, violavit fidem datam. Aliquando significat permittere pollui. Ezech. 39, Non polluam nomen

cibo exteriore. Deut. 29, et saepe alias, accusat Deus Israelitas, quod non habeant cor intelligens: ut pollicetur in sequenti, sicut et Ierem. 31 promittit se daturum illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes.

liniant calce, aut in crustent parietem ruinosum. Nam illa excusatio pravae religionis status Ecclesiae doctorum et conscientiarum, quam adhibebant seductores omnia excusantes, palliantes, et veluti coloribus quibusdam fucantes et pingentes et ornantes, etiam quaedam dealbatio aut contectio illius temporis foeditatum erat, seu quaedam ficulnea folia. Sic enim Deus damnabat, et veluti evertebat verbo suo, ac mox etiam poenis eversurum se minabatur eorum religionem ac politiam. Contra autem seductores tum excusabant religionem ac prava facta, tum etiam pacem et summam felicitatem

tamen omnino de mandato intellexisse videtur, 2. Corinth. 5 inquiens: Deus qui dixit ex tenebris lumen fulgere. id est, praecepit. Quo etiam illud Rom. 4 videtur respicere: Vocat ea quae non sunt, sicut si adessent. Certe Psal. trigesimotertio propalam indicatur, hanc esse vim illius Dicere. Inquit enim Psaltes: Ipse dixit, et facta sunt: ipse PRAECEPIT, et constiterunt, per posterius (Praecepit) declarans illud prius (Dixit.) Aliqui altius hic scrutantur maiestatem, quasi illud Dicere sit generatio filii: et volunt illud Dicere, cum Iohannis

intelligitur. Eodem modo et in sequenti Capite. Dies alicuius, non raro de exitu eius accipitur. ut Psalmo trigesimoseptimo: Quoniam prospicit quod veniat dies eius. Et libro primo Samuelis, capite vigesimosexto: Aut dies eius veniat, et moriatur. Sic Iob decimo octavo inquit, Super diem illius obstupescent: pro, super mirabilem exitum. In Novo testamento saepe iteratur simili phrasi, Nondum venerat hora eius. Dierum postremitas, id est, postremi dies: alias de tempore primi adventus Christi intelligitur, quia ibi finiebantur tempora Veteris testamenti: alias de tempore ultimi

qualem charitatem dedit nobis Deus, ut filii Dei nominemur. Charitas hic pro beneficio ex charitate profluente ponitur, causa pro effectu, ut opere diligere. Sic et Ro. 5, dicitur dilectio Dei diffusa esse in cordibus nostris per Spiritum sanctum. id est, effectus, indicium, aut testimonium illius paternae charitatis, nempe ipsemet Spiritus sanctus, clamans in corde nostro Abba pater. Alius est amor hominis sive erga Deum, sive erga proximum, atque adeo etiam alias res inferiores. De amore erga Deum et proximum agitur illo praecepto: Dilige Deum ex toto corde et tota anima, et

ut in periculis, calamitatibus ac luctibus, cilicio induerentur. DRACONES, per metaphoram impios, praesertire potentes, significant. Psalmo nono: Conculcabis leonem et draconem. Praesertim vero Aegyptium tyrannum hoc nomine solet Scriptura vocare, alludens ad aquaticos dracones: quia illius regnum stagnabatur et foecundabatur aquis Nili. Psalmo 74. Tu contrivisti capita draconum super aquas. intelligit interitum Pharaonis et Aegyptiorum in mari rubro. Sic et Esaiae 27. Ezechielis 29, nominatim regem Aegypti draconem vocat. inquit enim: Rex Aegypti draco magnus. Eadem figura

et omnia sunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis peccatorum: sed de mundatione rerum externarum, quod Iudaei illis licite ac pure ut mundis uti possent, nec ab illis fierent immundi ac polluti. Nam occasio quoque illius disceptationis oritur ex manuum lotione, â Christo omissa. Pharisaei igitur putabant, istum licitum rerum usum effici posse accurata lotione poculorum et patinarum: sed Christus eis aliam meliorem rationem commonstrat. Sensus ergo est, quasi diceret Dominus: Vos Pharisaei putatis res

et contra interna flagitatur. Nam haec in convivio dicta, videntur esse appendix quaedam eorum quae proxime ante invitationem praecesserant: ubi requisivit Christus a Iudaeis, ut lumen eorum internum sit mundum ac lucidum, sic fore etiam corpus et alia externa munda. Nam quasi de medio illius sermonis fuit, teste Evangelista, in convivim abductus. Correspondent quoque optime haec de interna eleemosyna aut benignitate dicta, illis proximis praecedentibus de interna cordis eorum rapina et malitia. Vult enim Dominus illorum rapax cor mutari, fierique beneficum et benignum, piuḿ

95. Populus errantes corde sunt, et ipsi non cognoverunt vias meas. Errare in prophetis, 2. Par. 36. pro, illudere eis ut seductoribus, habere eos pro seductoribus. ERUBESCO verbum, idem valet quod pudefio, aut confundor. Quare eius explicationem vide in verbo PUDEFIO, ubi illius Hebraismi expositi sunt. ERUCTARE, alias pro meditari posuit vetus Interpres: ut Psal. 45. Eructavit cor meum verbum bonum Alias pro effundere: ut Psal 19. Dies diei eructat verbum. Et Psal. 119. Eructabunt labia mea laudem tuam, cum

solo aut vivificet, aut interficiat. Quicquid sit, nunquam frustra praedicatur, quin valeat aut in vitam, aut in mortem. ¶ Sed quaeritur, qui conveniat hoc cum natura Evangelii, quod paulo post vocabit ministerium vitae? Responsio facilis est, quod Evangelium praedicatur in salutem, id esse illius proprium: sed huius salutis participes esse solos fideles, interea incredulis esse damnationis occasionem, quod eorum vitio culpave accidit. Appellatur Evangelium regnum CHRISTI, Actorum vigesimo, idque ideo, quia regnum Dei in hoc mundo inchoat, omnes renovando in imaginem Dei, donec

non intelligetur, nisi Hebraismum integrum servaris. Potest huic phrasi aliquid lucis accedere etiam ex voce ABSYNTHII et AMARITUDINIS, quas vide suo loco. FEMUR, nota vox est: tantum observetur vetus forma iuramenti, quod soliti sunt obligantes se iuramento manum subiicere femori illius, cui sese obligarent: Genes. 24, et 48. Putant autem aliqui, illos patres ideo tali forma iuramenti usos, quod ex femore sit pro creatio: ut Gen. 46 scribitur, quod animae sint progressae de femore Iacob, et quod voluerint indicare de sua posteritate nasciturum esse Meschiam, qui sit

quae nihil non a Deo impetret, nosque in summam dignitatem ac felicitatem evehat. Omnino Numae patrum doctrinam non ignotam fuisse, etiam ex eo apparet, quia templa sine idolis habuit: et libri eius postea, reperti, ut ab Ethnica idololatria plane alieni, teste Livio, exusti sunt. Nomen sane ipsum illius regis Hebraeum esse videtur, sive a נום num dormitatione ei id bellicosi illi inquietique Romani imposuerint, quia non ita ferox fuit ut Romulus, cui successerat sive a verbo Hebraeo נאם Neum, quia Dei sermonem ac

ne hoc instrumentum, aut quasi manum accipientem, et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem conservemus. Sic etiam mox initio sequentis Capitis inculcat, videndum nobis esse, ut promissiones felicitatis fide apprehendamus, et retineamus. Ut totius illius textus hic scopus sit: Christum una cum suis promissionibus ac bonis, fide apprehendi et retineri: quae fides sit proprie fiducia, ὑπόστασις, παῤῥησία, et καύχημα ἐλπίδος. De

plenam totius huius materiae expositionem habebunt. FIGMENTUM יצר Iezer, Genesis 6 et 8 per metaphoram, a figulo eiusque opificio transfertur ad hominis cor, eiusque opera. ut notet eius formam substantialem, ut iam ficta formatave est: et illius cogitationes, quaesunt quasi quaedam ipsius figmenta Cum igitur Genesis 8 dicitur, quod figmentum cordis humani sit malum inde ab infantia: videtur omnino ipsam massam, aut etiam formalem causam cordis indicare, quae sit mala. Quasi dicat: non tantum eius accidentia, autetiam opera, sed

Psal. 51. pro restitue mihi salutem, seu remitte mihi peccata, et sic me fac gaudere. Gaudium Domini est fortitudo vestra, Nehem. 8. pro, divino gaudio aut exhilaratione validi robustique reddimini. Gaudium alicuius cum aliquo: id est, delectatur eo. Isaiae 8. Gaudium illius est cum Resim. pro, eo populus hic delectatur, cuperet illi subiici. Gaudere super aliquem laeticiam. Zoph. 3 Gaudebit super te laeticiam. id est, magnum gaudium erit. Vox gaudentium, pro gratiarum actione, celebratione. Ierem. 30, Et egredietur ab illis

praestari, quam initium polliceatur, aut etiam sequentia ad illud initium non protinere. Septimo, nonnunque unius familiae propagatio dicitur, sicut saepe in Genesi habemus: Haec est generatio Sem, cap. 11. aut, Haec est generatio Esau, 36. id est, haec est propagatio posteritatis illius hominis. Octavo, aliquando certum genus hominum notat, ut in tertia significatione dixi, plane ut in Eunucho Terentii: Est genus hominum, qui esse primos se omnium rerum volunt, nec sunt. Prov. 30. Est generatio quae patri suo benedicit. Est generatio quae munda est in oculis suis. Nono,

Israelitas Deut. 32, gentem perversam et distortam. Et Christus saepe, generationem pravam et adulteram tametsi in hoc loco ad tertiam significationem de qua supra dictum est, aptius retuleris. Confirmat hanc significationem, quod clare dicitur, Christum et extremum diem ante finem aut interitum illius generationis, venturum. Confirmat quoque ipsa experientia, quod tum mirabiliter conservatur gens Iudaica, ne in tot periculis vel intereat, vel degeneret in gentes, inter quas vivit, ut innumerae aliae gentes. sicut Germani Italici et Gallici degenerarunt in Italos ac ac Gallos, et Vandali

observationem Iudiacorum rituum. GENU, nomen notae partis in corpore humano, parit etiam quosdam idiotismos. Primum, quia ibi ob pondus movendi corporis, maxime requiruntur vires nervorum et musculorum, et citissime in ea parte debilitas sentitur: ideo in descriptione debilis corporis, illius partis imbecillitas vel in primis notari solet. ut Nahum. 2. Cor liquefactum erit, et collisio genuum, et debilor in cunctis renibus. Genua collidi ait. cum enim parum est roboris in nervis et musculis circa genua, in motu sub tanto corpore nutant, et in sese invicem impingunt. Sic et

ac maiestatem, seu illam gloriosam Dei praesentiam, et modis omnibus admirandam, qua apparere Deus etiam externis oculis solet. Sic dicitur Isaias vidisse gloriam Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum

seu quia coram Deo valet: ut in locutione Iustitia Dei prolixius exposui. Sic Roman. 3 omnes peccasse dicuntur, et carere gloria Dei: seu sublatam esse omnem gloriationem coram Deo, etiam ipsimet Abraamo, qui tamen potest coram hominibus de sua iustitia gloriari. iustificari autem gratis per illius gratiam. Opponitur ergo defectus gloriae Dei, iustificationi, et convenit cum peccato. Sic et Isaiae 60, Gloria Domini super te exorta est: videtur proprie iustitiam, quam Deus nobis per Meschiam revelat et offert, significare. Gloria Dei est et cultus ac religio eius. Roman. 1.

significare vilitatem, aut contemptam sortem: sed respondit eis in Dialogo, cui nomen fecit Medardus Idem monet de loci ac vocabuli sensu Theophylactus ac Faber, qui super eum locum sic scribit: Hic agnoscit Virgo humillima, non esse suum, quod omnes generationes dicturae sunt ipsam beatam: sed illius, qui respexit humilitatem, exiguitatem, et (ut sic dicam) nihilitatem ancillae suae, servae suae. Secundo, Humiliare Hebraeis nonnunquam idem est quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur

expressione: non tantum umbratili pictura, sicut alioqui sonare ex Latini sermonis natura nobis videtur. Sic realem quandam existentiam notat 1 Corinth. 15. Quemadmodum gestavimus imaginem terreni hominis, sic etiam gestabimus caelestis. ubi imago non umbram aut picturam hominis, sed ipsammet illius essentiam significat. Sic et Hebr. 10. Lex habens umbram futurorum bonorum, non imaginem ipsarum rerum. ubi imago ipsam vera ac solidam existentiam rerum indicat Psal. 73. Pones eorum imaginem contemptibilem in civitate. i. ipsos cum suis opibus et gratia. Sic et Apocal.

23. Implete mensuram patrum. i. perficite et absolvite impietatem in persequendis veris doctoribus, donec ad eam quantitatem peccatorum perveniatis, ut vos ira Dei diutius tolerare non potens obruat. Implere post aliquem, est eius voluntatem praescriptumque, sequendo aliquid, plene facere, aut illius voluntati satisfacere. Num. 32 et 33, Non impleverunt post me. 1 Reg. 11. Implere post Dominum. Implere pro consecrare, admodum crebrum est in Sacris literis. Aliquando tamen additur implere manus. Exod. 28. Implebisque manus eorum. i. consecrabis. Iud. 17, Implebisque manum unius

non esse possibile peccare: sed tamen non neget posse talem renatum ab externa causa subverti, Impossibile igitur id quoque dicitur, quod cum per se non impossibile, alicui tamen et ratione alicuius circumstantiae est perdifficile. Non autem a me haec ideo dicuntur quasi nulla ratio sit etiam illius usitatae expositionis habenda: quod loquatur Epistola ad Hebraeos eo loci de plena apostasia, in qua reiecto medico, nulla merito amplius spes salutis supersit in tali sua phrenesi perseveranti. Sic sane Hebr. 10, in simili plane loco, causam difficultatis salutis tam

ac disputationem constat, verbum Imputare apud Paulum, et in Genesi, cum vel fides nobis imputari ad iustitiam dicitur, vel iustitia imputari, vel peccatum etiam imputari, aut non imputari, nusquam significare aliquam realem transfusionem, effectionem, exhibitionem, aut communicationem illius rei de qua agitur, ut vel iustitiae vel iniustitiae sed rationalem tantum, mentalem, aut consensus cogitationis aut voluntatis tractationem. Quare hoc verba et phrasis Imputari

non incommode quasi formulas quasdam utriusque voti, instrumenti, aut supplicis flagitationis, atque adeo picturas ipsius rei gestae excogitare, ac tibimet proponere, ut sicut olim filius Dei supplex quasi ad genua provolutus ex uno latere clamavit, O' pater miserere generis humani parce ei, et illius ingentia ac innumera peccata, fac in me incurrere, mihi ea imputa, meque per imputationem iniustifica, ut sim pro illis peccatum et maledictum legis, seu iniustus ac puniendus, egoque illorum ingens debitum iustitiae, obedientiae ac poenae dependam: sic nos vicissim ex altero latere ad genua

suam rationalem mensam, et in manibus habere suum illum librum rationum, ubi in una parte omnium mortalium debita inscripta sint, in alia vero amplissimus thesaurus Christi, patri praestitus, exhibitusque: homines vero omnes, uti quosdam subditos, imo et miserrimos debitores ac reos, astare ante illius patris caelestis tribunal. Deinde considera iuxta Christi parabolam, illum summum Dominum, ac totius mundi patrem familiâs, vocare alium hominem post alium, eique per legem suam veluti debitorum librum indicare, quam scilicet infinita millia talentorum iustitiae, obedientiae, ac

hic furor reiectae imputativae iustitiae meriti ac passionis obedientiaeque Christi, et contra venditatio imputativae iustitiae mortuorum quos Sanctos vocant, et ordinum sacrificorum, monachorum ac monacharum, in immensum excrevit. Hinc est, quod in omnibus templis sacrifici canunt ac petunt, sibi illius vel alterius sancti aut sanctae merita communicari aut imputari, eisque iuvari. Notae enim sunt voces, Ut meritis ac precibus vel intercessionibus S. N. mereamur, etc. Hoc omnino nihil aliud est, aut esse potest, quam imputativa quaedam iustitia: certe non est infusa aut

sed etiam integra regna, ut Siciliae, Neapolis et Angliae, atque adeo Imperii, et denique totum mundum devoravit, et adhuc quod superest devorare conatur: conculcans interim et blasphemans foedissime totam imputativam iustitiam meritorum seu obedientiae ac passionis longe preciosissimae unici illius agni Dei, veri Salvatoris, atque adeo etiam creatoris ac vivi Dei totius mundi, ex cuius plenitudine se mendicare ac precario quaerere omnes vel sanctissimi ac iustissimi, ut libentissime gratissimoque animo, ita etiam verissime confitentur, testantur, et coram toto mundo protestantur.

in ea parte corporis sit institutum, varie solent divinare: sed primaria ea esse videtur, ut Deus significaret, se, quod ad religionem attinet, ipsum etiam semen aut fontem huius carnalis vitae damnare et reiicere, ita ut omnes oporteat denuo renasci. Per abscisionem ergo et reiectionem illius pelliculae, reiectio ipsius primi seminis, totiusque naturae inde generatae depingitur. INCLINARE, per metaphoram varia significat Hebraeis, quae non perinde in Latino sermone sunt usitata Primûm enim, signum reverentiae ac honoris est, ei exhibiti, coram quo nos inclinamus.

Nec obstat, quod Petrus dicit, eum concionatum esse. Potuit enim et simul concionari, et male habere, ut toto vitae tempore et in ipsa cruce, patiendo vicit, et monendo mortem destruxit. Hic idem tristis descensus potest etiam probari eo argumento, quod omnis qui est sub maledicto legis, huius et illius alterius mortis ὠδῖνας aut cruciatus sentit. Item, quod oportuit omnino Christum omnia ea pro nobis perpeti, quae nos pati debuissemus, nisi eius satisfactio pro nobis facta, nobisque applicata fuisset. Praeterea, quod usque ad gloriosam

posse, quantumvis coram hominibus laudem iustitiae, ut Abraham, consequatur. Declaratur ergo his verbis primarius ille summusque finis legis, qui est, demonstrare omnes, quantumvis in specie externae vitae insontes, esse sontes, meritoque damnandos ac puniendos iudicio Dei. seu exponitur severitas illius summi iudicis, ac exactae iustitiae et legis eius, ad quam omnes respicere, et suam vitam exigere ac componere debebant, secundum illam transigere cum Deo, ut qui ipsummet cor longe mundissimum habere velit, exigat ac flagitet: et contra nostrum crassum securumque iudicium ac securitas

Sic Ioseph dicit pincernae: Propinabis regi poculum secundum iudicium prius. Transfertur evam ad ritus divinos, seu potius ad religionem antiquitus a Deo institutam. 2. Reg. 17 Gentes illae quas transtulisti, et collocasti eas in civitates Samariae, non noverunt iudicium Dei terrae illius. Et paulo post, Iuxta iudicium gentium coluerunt Deum. 1. Paral. 15. Non fecit Iehova irruptionem inter nos, eo quod requisierimus eum rite secundum verbum et legem eius. In qua significatione construitur semper cum praepositione Caph, iuxta, secundum. Genes. 34. Et porriges calicem

in una aliqua re causave consistens, quae dici posset causae iustitia. Sic Iacob Genes. 30, Cras respondebit mihi iustitia mea: id est, meus fidelis famulatus tibi Labano praestitus, impetrabit mihi a Deo testimonium huius rectae functionis, et simul praemium. Celebratur hic iustitia tantum illius unius negocii, nempe famulaturae Iacobi erga Labanum. Sic et David Psal. 7, et alias, orans ut periculis ac difficultatibus sibi a Saule creatis liberetur, hanc unam suam iustitiam aut innocentiam praedicat, quod recte se erga eum gesserit, nec ambierit regnum eius, ac petit

Salutem Dei. Posses [?: tam- ] eum locum etiam de imputativa iustitia exponere. Reddere alicui iustitiam suam, est reddere praemia digna iustcia, aut etiam poenas in iustitia dignas. Primo Samuelis vigesimo sexto: Dominus reddat viro iustitiam suam, et fidem suam. id est praemia illius iustitiae ac fidei, aut contra iniustitiae convenientia. Iudicium reverti ad iustitiam, Psalmo nonagesimo quarto: pro, pronunciare secundum iustitiam. Inquit enim ibi Psaltes: Nam ad iustitiam revertatur iudicium, et post eam omnes recti corde. quasi diceret, ut et paulo ante exposui eum

Dei dicitur Christus, quia ille solus vere placat patrem, ei'ue probatur. Alii. n. erant magis agni sacerdotum et Levitarum, qui coram eis aut ipsorum iudicio vide bantur tollere peccata, et expiare accedentes ac sacrificantes. Quare qua ratione Christus erat agnus Dei, quôd videlicet solius illius sacrificium coram Deo valebat: ea ratione et iustitia eius, Dei iustitia est, ac dicitur. Iustitia peccatricis (ut modo dici) non a Simone Pharisaeo cernebatur, aut probabatur, sed a solo Deo: sicut et iustitia publicani in templo orantis, aut latronis in cruce pendentis. Quare merito illa

] Scripturae tribuere velis, in quibus hoc verbum usurpatur, partim erit impossibilis, partim absurdus, et vero alienus. Sed percurram Scripturae loca quam possum diligenter et fideliter. Gen. 44, cum scyphus Iosephus in sacco Beniamin esset inventus, nec haberent fratres eius quo innocentiam illius comprobarent ac tueretur, dicebat ad Iosephum Iudas: Quid loquemur [?: Do-no ] meo? quid dicemus, ומח נצטדק, et quo iustificamur? Deus invenit iniquitatem servorum suorum. Qui verbis nihil dicit aliud, quam, Non est quo nos

baptismo Iohannis. Num publicani ipsi iniusti, hominem aliquem, nedum Deum, ex iniusto iustum facere' possunt? Verum celebrare eum de iustitia queunt tantum. Iustificaverunt igitur Deum, hoc est, agnoverunt et approbarunt iustitiam Dei, cum a Iohanne baptizarentur, quem Pharisaei baptismum illius respuentes contemnebant. Et capite 10: Ille, inquit, volens iustificare seipsum. et Cap. 16, Vos estis (inquit) vosmetipsos iustificantes coram hominibus. Seipsum iustificare coram hominibus hypocritarum est, et nihil aliud quam iustitiam simulare. Et cap.

iustum esse coram Deo, aut apud Deum. Erasmus vertit, Iusti habebuntur. Rom. 3, Ut iustificeris, inquit, in sermonibus tuis. De hoc supra, ex Psalm. 51. Ibidem: Ex operibus legis, inquit, non iustificabitur omnis caro in conspectu eius: id est, non habebitur iusta. Et, Iustificantur gratis per illius gratiam, inquit: hoc est, gratis a peccatis absoluuntur, Iustus enim non iustificatur gratis, et per gratiam, sed iustitiae suae merito. Quare necesse est ut intelligatur de iustificatione, qua peccator per gratiam a peccatis gratis absoluitur. Concordant his et sequentia: Arbitramur igitur

dicit, Deus manifestatus est in carne, iustificatus est in spiritu: hoc est, iustus declaratus et comprobatus est testimonio Spiritus. Et ille, inquit, testimonium perhibebit de me. Et ad Tit. 3, Secundum suam misericordiam `nos salvos fecit, per IESUM CHRISTUM servatorem nostrum, ut iustificati illius gratia haeredes efficeremur, iuxta spem vitae aeternae. Nec hic aliter iustificatos nos intelligit, quam quo sensu ea de re in Romanis et Galatis disseruit, a peccatis videlicet absolutos, et in gloriam filiorum Dei acceptos. Et Iacob 2. Abraham, inquit, pater noster non` ne ex factis

ad certamen praelii requiratur prudentia et fortitudo, qua ille prorsus destitueretur, temereque rebellasset. Locutio est communis ac usitata omnibus linguis. ut cum dicimus: Non iam inani verborum strepitu, sed reipsa, virtute ac opera strenue fortiterque agendum esse. Qui verus ac genuinus loci illius sensus, a paucis est animadversus. Sic et Prover. 14, Verbum labiorum, pro ocioso verborum sonitu, sine factis existente, accipitur. inquit enim, Verbum labiorum tantum ad inopiam: pro, nisi sedulo ac reipsa laboraveris, ociosa verba te profecto non alent. Contra Psa. 17, Verbum

Labia tunc dicuntur conservare scientiam, cum vera, iusta ac salutaria loquuntur, et praesertim cum veram doctrinam propagant, eamque propugnant: Prover. 5, Malach. 2. Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem ex ore eius requirent, quoniam angelus Domini exercituum est. i. illius est cavere, ne vera doctrina intereat, sed quam latissime propagetur, et omnibus communicetur. Convenit cum hac loquutione, quod Paulus iubet veros doctores bonum depositum doctrinae custodire. Labia alicuius osculari, est, in eius summam amicitiam admitti. Nam aliis tantum pedes aut

vox Hebraea vites peregrinas significet. LAC, licet notae significationis vox sit, multos [?: ] men et nonnihil obscuros Hebraismos efficit. Non raro terra Cananaea dicitur fluere lacte et melle: ubi significat omnis generis necessaria ad victum, atque ideo est commendatio illius soli tanquam abundantis tum variis eduliis, tum et condimentis ac medicamentis. Est vero quasi quaedam poetica hyperbole simul et hypotyposis quod dicitur fluere lacte et melle, perinde ac [?: sivel-- ] rivi quidam talium liquorum passim fluerent, sicut [?: poe-- ]

qualisnam fit in diaconissam templi deligenda, inter alia dicit, Si pedes sanctorum lavit: quo et beneficentiam et humilitatem eius notat. Nam lavare pedes, et officium est charitatis, et valde servile opus. Christus quoque lavit suis Apostolis pedes in postrema coena, Ioh 13, non tam officii illius gratia, quod eo tunc valde indigerent, quam docendi causa. Tria autem eos eo facto docere voluit, quae quidem clare ex textu habentur. Primum, iustificatos, aut sanguine Christi ablutos, adhuc quotidie in hac vita vivendo, quam Hebraei metaphora ambulationis et viae denotant, incidere in

sit in sacrificiis peragendis, hominibus mundandis, cantionibus canendis, et musicis melodiis, quia hoc et facile et lucrosum fuit: tamen revera praecipuum eius munus fuit docere populum Dei, per legem quidem moralem agnitionem peccati, per promissionem autem seu Evangelion agnitionem unici illius agni Dei, suo tergo peccata mundi tollentis, et genus humanum sanguine suo mundantis ac expiantis: ac denique ostendere, quod omnes illi sacrorum ritus instrumenta ac ceremoniae, vel moralem legem et peccata, corruptissimamque hominis naturam et reatum illustrent: vel illum unicum agnum Dei,

[?: e-- ] Baalum coluisse, accepta Iezabele filia regis [?: Sidoniorum ] . LEX. Ingens difficultas et varietas significationes vocis Legis, non tam in veteri quam in novo Testamento occurrit. Christus enim et Apostoli admodu varie ea voce utuntur. Ratio vero illius multiplicis usus aut abusus huius vocis est, quod vox Hebraea thorah תורה generale prorsus nomen est, ac plane idem quod doctrina significat. Porro Christo et Apostolis interdi denotat totam Scripturam veteris Testamenti, Iohan. 3. Maledictum vulgus

dixerat: Statutum unum erit vobis, et peregrino: Sicut vos, sic et peregrinus erit coram Domino. Et mox ibidem: Lex una erit vobis, ei qui fecerit per errorem. pro, eaedem caeremoniae aut ritus sacrificii in expiando. Ista est Lex hostiae pro delicto, Levit. 7. pro, hic est ritus oblationis illius. Ista ex lex domus, super vertice montis erit. Ezech. 43. pro, ista erit ratio aut forma templi. Dari legem in omnibus provinciis, Esther 8. Ut daretur lex in omnibus provinciis: id est, decretum promulgaretur. Legem egredi a rege, Dan. 2. id est, ferri ab eo sententiam,

doctores, habere legem solum in libris et ore ac aurib. nec vel minimum iota legis facere, sed potius omnia contraria, eoque nihil minus quam veram iustitium coram Deo consequi. IV. Conclusio utrumque complectens. Ergo SI praeputium legis iustificationes servaverit, nonne praeputium illius pro circumcisione reputabitur? et iudicabit, quod ex natura praeputium, SI legem servaverit, te, qui per literam et circumcisionem transgressor es legis? Non enim is qui in manifesto Iudaeus sit, Iudaeus est: nec ea quae in manifesto sit carnis circuncisio circumcisio est: sed QUI in occulto

scriptum in cordibus suis, simul attestante illorum conscientia, et cogitationibus inter se accusantibus aut etiam excusantibus, in ea die cum iudicabit Deus occulta hominum, iuxta Evangelium meum per Iesum Christum. Conclusio: Ergo SI praeputium iustificationes legis servaverit, nonne praeputium illius pro concumcisione imputabitur? et iudicabit quod est ex natura praeputium, SI legem servaverit, te, qui per literam et circumcisionem transgressor es legis? Non enim is qui in manifesto Iudaeus sit, Iudaeus est: nec ea quae in manifesto sit carnis circumcisio, circumcisio est: sed QUI in

Qualia sunt plurima, quae quasi in extremis finibus iustitiae ac iniustitiae habitant, de utroque aliquo modo participantia. Plurima sane quotidie fiunt ab hominibus quae etiamsi licent aliquo modo non tamen sunt utilia, multo minus necessaria. Verum Paulus vult nos tantum actiones autres optimi illius iuris adhibere, quod non tantum licet, sed et conducit, aedificat proximum ac Ecclesiam, et denique veram libertatem pii hominis conservat. Ponantur ergo sane hi gradus iuris, aut eius quod alicui licet, quo hinc tanto clarius tales periphrases iudicari queant, positis speciebus liciti. I.

Loquutus est universa verba haec in aurib. eorum, et timuerunt illi viri valde. i. narravit, recensuit eis visionem nocturnam. Loqui in animam alicuius est testari contra eum. Num. 35. Testis unus non loquetur in animam, ut moriatur. i. non tantum valere debebat eius testimonium, ut propter illius testificationem interficiatur quisquam. Loqui hic non tantum testari significat, sed etiam valere aut accipi eius testimonium. Alibi Loquutus est in animam suam, significat suo sermone sibiexitium parare. 1 Reg. 2. Dicit id Salomon de fratre suo Adonia. Loqui super cor, est loqui

Deo, sed quod Deus ipsi maledixit ob eius peccatum. id est, factus est illi iratus, eumque per iudicem tam tetro supplicio puniri curavit: ac denique perpetuo puniendum curabit, si fide remissionem peccatorum ac liberationem a maledicto non est assecutus. Ea igitur ira ac poena Dei, et reatus illius sontis, ita faciunt execrabile et abominabile etiam illud cadaver, ut et Deus id in clara luce intueri non velit aut possit, et homines id abominentur, et denique ipsa terrae superficies eo pollui videatur. Quare mandavit Deus talia cadavera quamprimum removeri, et veluti sub terram

apud Deum. Ipse constitit coram patre reus omnium peccatorum totius mundi, perinde ac si ea ipsemet patrasset: ipse patris iram portavit, ipse denique illo reatu ac poenis iudicio Dei ita exinanitus ac humiliatus est, ut a summo caelo ad ima tartara aut inferos deprimeretur: tandem vero suae illius ineffabilis exinanitionis ac humiliationis, seu obedientiae ac passionis magnitudine aut merito, legis iustitiaeque Dei accusationem et exactionem, reatum iram et poenas a Deo inflictas persolvendo superavit, assecutusque est longe perfectissimam iustitiam, patris caelestis summum favorem et

parturiens, et conversae sunt omnes facies in pallorem. Percutere manu, aut infigere, pro promittere, et etiam spondere, valde crebro accipitur: ut Proverb. 6 17, et 22. quia promittentes solent id data dextra confirmare, et quidem aliquando etiam cum impetu quodam, illidendo suam manum in illius cui aliquid promittunt: sicuti et Germani dicunt, Er hat mirs in die hand geschlagen. Tales ergo manu percutientes aut spondentes vituperat Salomon, et a fideiussionibus aut sponsionibus pro aliis omnes dehortatur. Manus super caput, magnum dolorem significat: sicut supra de Thamar

moliri, et ea ratione victum quaerere. Characterem Antichristi in manu et fronte accipere, est, non totum Antichristianismum, sed tantum aliquas eius partes, notas aut vestigia accipere, ut proprie in Adiaphorismo factitatum est: tametsi ibi quoque aliqui nimis profunde sese in abominationes illius meretricis immerserint. Quod vero frontis potissimum, et manus, praesertim dextrae, facit mentionem, id idem est: quia frons est pars hominis, qua cognoscitur. Notat ergo symbolice confessionem. nam tempore Interim adiaphorizabant, et characteres meretricis accipiebant, ut adversarii

vitam ago, cum nemine rixas aut bellum habens, eoque nihil habeo quod apud regem litigem aut quaeram. In medio aliquorum, aliquando significat participem esse. Numer. 27, Deuteron. 17. Ipse non fuit in medio congregationis, quae congregata est contra Dominum: id est, non fuit particeps illius seditionis Chorae. Nomen tuum est in medio angeli, quem tecum mitto: Exodi 23. pro, legatus meus est, meam authoritatem refert: et quae aget, meo nomine aget ac dicet. Posset tamen forte referri id dictum ad filium (nam is, teste Paulo, eos duxit) et nomen idem esse quod character

mellis sunt verba iucunda. sunt enim dulcia animae ipsius, et sunt sanitas ossium. De loco Isaiae 7: Butyrum et mel [?: co- ] det, supra in voce BUTYRUM aliquid dictum est quod videatur significare communem vivendi morem, et communium rerum bonarum, ac etiam malarum, totiusque vitae illius experimentum habere. Sed quia eodem Capite ponitur ea locutio pro omni deficatiore vita, sicut et supra monuimus, mel summas delicias notare: ideo possis per eam accipere [?: exposit- ] eius pueri educationem, nempe spiritualibus deliciis et alimentis institutioneque constantem,

Esse alicui menses, aut dies: pro explevisse tantum temporis. Esther 2, In fine cum essent ei 12 menses: i. cum iam explesset ibi integrum annum. Mensis primus, aut novorum est, cuius initium aut novilunium fuit proximum aequinoctio verno. Tunc enim Iudaeis inchoabatur novus annus, et 14 illius celebrabatur Pascha. Dicebatur autem Abib, aut novarum spicarum: quia tunc in illis calidis locis erumpebant spicae, quae sic vocabantur eorum sermone. Correspondet autem is mensis magna ex parte nostro Martio. MENSURA, per metaph. cuiusvis, etiam spiritualis, aut certe

MIRACULA etiam vocantur signa, prodigia et virtutes, ut finis miraculorum monstretur. Dicuntur igitur Signa, quod aliud repraesentent quam quod cernitur, ut quae nihil aliud sint quam verae doctrinae sigilla: Prodigia, quod novum et insuetum aliquid exhibeant: Virtutes, quod excellentis illius divinae virtutis extraordinarium specimen edunt: aut quod vis ac virtus Dei in illis cernitur, ut recte annotavit vetus interpres: ne quis ista conetur curiosius tanquam diversas species distinguere. MISCERE se cum aliquo, saepe significat litigare, contendere, confligere.

sacrificiis: id est, inter sacrificandum eos iugulasse, ut simul cum pecudum oblatarum sanguine, etiam sacrificantium sanguis flueret: sicut ille inquit, — Qui patrem obtruncat ad aras. Miscere vinum, saepe significat propinare: quia propinantes fortibus illis vinis, et pro more illius regionis affundebant aquam. Proverbiorum nono: Miscuit vinum, et proposuit. Et mox, Bibite vinum quod miscui: id est paravi. Potum fletu miscere, est aliquem in maximo luctu versari, ita ut etiam inter bibendum ei fluant lacrymae. Psalmo centesimosecundo: Cinerem quasi panem comedi, et

vero haec mors, aut mori peccato, seu liberari ab eo plura, de quibus mox in voce Mortificatio dicetur: nempe voluntariam abrenunciationem factam Satanae et peccato, veteris Adami debilitationem per spiritum inhabitantem, et perpetuum conatum ope Dei adiutum resistendi peccato. Porro alterius illius significationis huius locutionis habemus itidem passim non pauca exempla. ut in hoc eodem capite 5 Rom. Christus dicitur semel mortuus peccato: id est, per aut propter peccata totius mundi crucifixus. sicut praecedenti capite dixerat Apostolus, eum traditum propter peccata nostra. Plura

] , Cur permittes nos, te intuente, fame [?: extin- ] ? obsecramus, ne feceris. Da nobis frumentum pro [?:-entis ] nostris, aut quacunque omnino ratione aut [?: con-tione ] tibi libet. Num. 23. Moriatur anima mea morte iustorum, et sint ultima mea sicut illius. id est, utinam sit talis [?: ] , et post mortem felicitas mea, qualis erit piorum in [?: ] . Hic per mortem intelligit etiam ea quae mortem [?: ] : sicut et in Apocal. illi dicuntur beati, qui in [?: ] moriuntur: id est, invocantes Deum per

raro pro renovatione accipitur) tolli alicuius peccata, ablui, aut lavari, vel dealbari a peccatis, imputari alicui iustitiam Christi, tegi et non imputari peccata, deleri alicuius peccata etc. Mundus esse aliquis dicitur ab aliqua re, id est, non reus, non particeps illius sceleris: ut 2. Sam. 3. Mundus ego sum, et regnum meum, a sanguine Abner, a, cum, vel coram Iehova. Item Iehos. 2, Mundi erimus ab hoc iuramento: id est, non erimus periuri, non tenebimur hoc iuramento, erimusque liberi ab eo. Iob dicit, caelos ac stellas ipsas non esse mundos in

σεισαχθείας, excussionis oneris (quo nominavit debitorum et foenorum abolitionem; apud Athenienses institutam) secutus verbum et etiam consuetudinem aut praeceptum hoc Dei, de abolendis debitis. Vocabula certe plane conveniunt. Ignari huius originis illius legis, dicunt Solonem non ausum esse dicere, se abolitionem debitorum instituere: sed mollius verbum Excussionis onerum quaesivisse: verum haec mea sententia ideo quoque verisimilior est, quia Solon in Cypro, Syria et Aegypto versatus est, eorumque hominum mores, leges et politias diligenter

quas petiit amoveri ab Aegyptiis. Exodi vigesimosecundo: Super omni negocio aut re transgressionis videlicet de bove, asino, ove, etc. idem est ac si diceret omni transgressione. Sic in negocio Phegor, Numeri trigesimoprimo: id est, propter Peor, aut cultum [?:---li ] illius. Eodem modo ponitur et 2 Samuelis decimo octavo: Audivit populus cum praecepta daret [?: per ] negocio Absolonis: id est, de Absolone in vita conservando. Ecclesiast. tertio: Dixi ego in corde meo super negocio filiorum hominum, quod purificaverit [?: ] est, de

quendam suum angelum, qui educat ex deserto, et inducat in terram promissam, populum: qui eos custodiat, qui etiam eorum scelera vindicet, et quem illi vicissim obsernare ac timere debent: quae proprie Deo conveniunt. Denique addit etiam pro eximio quodam praeconio nomen suum fore in medio illius. Quod alii aliquanto tenuius exponunt quod videlicet sit futurus legatus, et quasi vicarius Dei: ac quicquid ille egerit, sit facturus nomine mandatoque Dei. Alii plusculum emphaseos addentes exponunt, quod Maiestas ac gloria Dei residebit in eo. Verum mihi adhuc aliquid magis eximium ea

Contra autem dicitur redarguendi gratia Prov. 30, Quod est nomen eius, aut filii eius, si nosti. Sic non solum a philosophis, sed etiam a doctis maxima quaedam sapientia tribuitur ei, qui primum reb. nomina imposuit. Invocari nomen alicuius hominis super alium, est, hunc cognominari de illius nomine. Nam Hebraei non habebant alia cognomina, sicut nec Graeci, quae ut ad proprium nomen filii patris nomen adiicerent: ut Saul filius Cis, David filius Iesse, Iesus filius David. Sic Iacob adoptans filios Ioseph, iubet suum nomen super eos vocari: i. vocari eos, Effraim filius Iacob,

ac etiam Davidem cum aliis sibi adiunctis perdere [?: ] netur. Sic alibi linguam stricto gladio Scriptura [?: comp-- ] Is. ca. 7 minatur Deus, se rasurum novacula conductra nempe rege Assyriae, caput, barbam et pilos pedum. Quo [?: ] dicat, se opera illius regis Israelitas puniturum, ita [?: ] homines et animalia, ac aedificia et plantae [?: vast- ] Ideo autem addit conducticia, ut sciant illam novaculam [?: ] mercedem flagitaturam: i. Assyrios praedae [?: avid- ] tanto exactius omnia

corde, nudus fugiet in illa die. Sumpta est locutio a praelio, ubi victae partis milites, proiectis armis et vestibus fugiunt, quantum omnino possunt. Nuditas saepe ipsa pudenda dicuntur, quae tunc demum pudenda sunt, cum nuda sunt. Sic saepe in prohibitione incesti repetitur, ne quis huius aut illius nuditatem detegat: Levit. 18. Sic Exod. 20 habetur de sacerdotibus. Ne ascendas per gradus ad altare, ne reveletur nuditas tua. pro, ne detegantur. Sic Nohae nuditas apparuit, cum ebrius dormisset. Porro quia summum dedecus est muliebris sexus, detegere velanda: ideo minatur Deus crebro,

vult ac praecipit. Declaretur hoc contrario exemplo brutorum, in quorum nuditate, quoniam peccato originali carent, nihil turpe esse censetur. Sic et parvorum infantium nuditas deformis non esse existimatur: quoniam in eis Originalis malitia nondum se adeo crasse exerit. Consideretur autem illius primae ac nativae nuditatis decus in hoc exemplo, quod optimis ac sanctissimis viris, aut etiam regibus, vel heroibus, quos alioqui vult Deus caeteris mortalibus superiores esse, aut etiam praeclaris heroicisque factis praelucere, quasi quaedam dignitas, maiestas, ac ferme veluti fulgor aut

p- ] de ea vehementer erubuerint, cum fuit turpis, et multiplici culpa ac peccato contaminata. Ad hanc nuditatis naturam etiam divus Paulus alludit, cum Eph. 4. et Col. 3, ac alias iubet. nos illum deformem veterem hominem deponere. et contra induere novum illum, qui renovatur ad imaginem illius qui condidit ipsum: [?: ] cum iubet nos induere arma lucis, cumque dicit corpora nostra gloriam, immortalitatem et incorruptibilitatem indutura esse. De hac nuditate, induitione, et superperinduitione, agit etiam 2. Cor. 5. Habet autem nonnihil obscuritatis, quod ibi Paulus

providentiam et favorem, aut alioqui diligentiam. 1. Regum nono: Eruntque oculi mei, et cor meum ibi in seculum. Pollicetur Dominus se fore praesentem in templo, et ibi orantes exauditurum Deuteronom. undecimo: Semper sunt oculi Dei tui in ea terra inde ab initio. pro, curam ne providentiam illius habet. Contra, Excindi ex oculis Dei , est privari eius cura ac favore. Psalmo trigesimoprimo Excisus sum ab oculis tuis. Sic Cain dicit se [?: ] et abscondi a facie Dei: id est, singulari favore Dei privari. Sic aperire oculos super aliquem, Zachariae duo-decimo. Coram

[?:-tatori ] vano nulla merces ex debito [?: imputa- ] Sumpta est autem ea locutio ex communi [?: vi- ] operariis, quibus is qui librum rationum tenet, [?: ] tum operas, tum mercedes, quantum singulis pro suis operis laboribusve debeatur. Denique hunc illius locutionis sensum manifeste comprobat et exigit sequens Davidica iustificationis definitio, quae idem esse vult imputari alicui fidem ad iustitiam, quod non imputari ei sua peccata, seu tegi condonarique: ut plane idem ibi Paulo sit Non operans, quod Impius et peccator. Excluduntur

Est verô ibi Annae matris Sam-uelis gratiarum actio et celebratio Dei, de donato filio, et liberatione a sterilitate. Petitionem volunt esse quasi partem orationis, proprie aliquid petentem. ut [?: ] totam Orationem Dominicam, voces orationem aut precationem: singulas vero illius partes, aut septem postulata, petitiones. Deprecatio, δέησις est (ut Graeca Scholia exponunt) qua petimus aversionem mali alicuius, quod nos vel iam molestat, vel nobis imminet. [?:-d ] etiam ex ipsa etymologia probare volunt: quia

convenerunt. nam alio animo consilio ac fine Deus, alio impii eum voluerunt crucifigi: Deus quidem iusto, sancto ac pio, et ad summam utilitatem generis humani tendente: at impii contra, nefario et sanguinario animo idem expetiverunt. Factum ergo ipsum, seu eventum, ac veluti substantiam totius illius negocii Deus ordinavit promovit, et plane ad opus ipsum deduxit: sed nefarias illas et sanguinarias circumstantias impiorum, qui ex diabolico odio ac invidia Christum interfecerunt, idque tantum sui proprii carnalisque commodi gratia, nequaquam Deus promovit. Secundo, observetur et illud

et celebrabam te, [?: impe--tibus ] me tuis innumeris beneficiis ac spiritu. Ore ad os loqui: pro coram, sine intermediis aut internun tiis, seu familiariter. Num. 12: Ore ad os loquitur Deus cum Moyse. Hier. 23: Loquetur os ipsius cum ore eius, et oculi eius videbunt oculos illius. id est, Zedekias coram rege Babylonico sistetur. Os iusti loquitur sapientiam, et lingua eius loquitur iudicium: Psalm 37 et 49. Os meum loquetur sapientias. Ore magnificare, est grandia quaedam iactare: et plerunque de impiorum sermonibus contra Deum dicitur, Ezech. 35. Ori manum

panis facierum, quia coram Domino, seu coram facie Domini propositus stabat. ideo eriam Septuaginta et Vulgata verterunt, panes propositionum. Panis hominum. Ezech. 24, significat cibum in luctu ab aliis missum. Vetatur enim ibi Propheta lugere uxorem morituram. Caeterum forma funebris luctus illius gentis ita describitur, quod soliti sint non uti coriaceis calceamentis diebus 30, nudis pedibus efferre et comitari funus: flebantque et lamentabantur, suam miseriam deplorantes, et mortuum celebrantes clara voce. Ostegebant panno lineo, et caput involvebant, praesertim in publicum

aliquanto post dicit, carnem suam vere esse cibum, et sanguinem suum vere esse potum. Panis filiorum, Matth. 15, et Mar. 7, significat panem filiis debitum, convenientem aut necessarium, quo filii alendi essent. Non intelligitis, nec meministis illos quinque panes, et septem panes: id est, illius satiationis tot milium hominum, paucis panibus factae? Rem, pro adiuncta actione ponit. Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Christi est: et poculum quod benedicimus, nonne participatio sanguinis Christi est? Ubi, panis quem frangimus, et poculum cui benedicimus, idem prorsus

Ezech. 34 aliquoties inculcatur haec significatio: ubi Deus accusat sacerdotes, quod non pascant gregem suum ut deberent, sed tantum semetipsos saginent: polliceturque se velle gregem suum pascere. Sic Petrus 1 cap. 5 inquit: Pastores, precor, pascite gregem quipenes vos est, curam illius agentes etc. Hinc Pastores dicuntur: de qua voce paulo post. Hierem. 3. Daboque vobis pastores iuxta cor meum, qui vos pascant scientia et intelligentia. Pascere etiam castigare significat. Psa. 2, Pasces eos virga ferrea. i. punies, perdes. Pascere non raro perdere

etiam adiective pro parvus aut paucus, a, um, in utroque numero, per omnes casus. Includit aliquando etiam in se deficientem aliquam vocem vel rei, vel personae, vel temporis, vel actionis: quos Hebraismos, qui in versionibus intelligere volent, aut ex contextu necessario iudicabunt, aut naturam illius Hebreae voculae penitius cognoscere cogentur. PAVOR et METUS. vide TIMOR et TERROR. PAUPER, Hebraice עני ani, aliquando etiam ענו anau quod magis mansuetum notat: sed non raro haec vocabula

et supra indacavi עני ani et pauperem significat. Mansuetudo enim regis aut gubernatoris populo [?: ] taris est. Porro 2 Cor. 8. Christus dicitur pauper facta esse, vel (ut in Graeco ad verbum est) mendicasse, cum alioqui esset dives, ut nos illius paupertate ditesceremus. Hoc est, quod Philip. 2 dicitur, quod cu esset in [?: fo- ] Dei, servi formam acceperit, semetipsum exinaniens [?: ] humilians, factusque sit obediens usque ad ignom [?: ] simam mortem crucis. Illa enim sui exinanitione seu

auro aut argento scoria, et ex optimo vino aqua aut vappa, aut ex dulci massa foetidissimum fermentum factum fuisset. quibus similitudinibus [?: ] declaranda hac horrenda metamorphosi Spiritus sanctus in Scripturis utitur. Porro peccatum originale est [?: ] haereditas illius ipsius primi malefacti, seu reatus ipsius: tum et illa horrenda imago aut larva Satanae, in qua diximus Adamum ex imagine Dei tristissima metamorphosi immutatum: ut iam non Deum creatorem ac patrem suum, sed Satanam repraesentet, prae se ferat, reserat, aut exprimat: quae in nos in ipsa

se: sed etiam author ac promotor peccatorum, qui alios quoque faciat peccare. Passiones peccatorum. Rom. 7, Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum vigebant in membris nostris. id est, cupiditates, et veluti aestus ac motus animi in scetendentes, [?:-era ] seu vita quaedam illius veteris Adami. Lex peccati: Rom. 7 et 8. Vide supra in voce LEGIS. Peccare [?: i---oelum ] , est vel ita valde peccare, ut suum peccatum quasi usque in caelum pertingat: vel contra Deum ipsum in caelo habitantem peccare. Utitur hac locutione perditus silius Luc. 15: Pater

in nobis operabitur. Sicut vero permittere significat interdum efficacem operationem: ita contra aliquo verbo efficacis operationis solam permissionem notant. Iohan. 6. Ut non perdam ex eo. id est, non patiar perire. Quod porro verbum permittere aliquid facere, exprimant Hebraei per futurum illius verbi, cuius actio passiove permitti dicitur, in Regulis Universalibus plenius dictum est. PERNOCTARE, לון Lun, significat aliquando simpliciter morari, aut manere vel habitare alicubi. Hoc verbo utitur servus Abrahae, petens noctis

eoque ex domo Domini excindendi, quia filii servae non manent perpetuo in domo. Liberi feliciter educati ac crescentes comparantur laetis plantis. Psal. 128. 144. Quae similitudo est perspicua. PLATEA, alias civitatem ac frequentiam hominum indicat. Iob 18. Memoria illius peribit, neque erit nomen illi in platea. id est, inter alios cives non reperientur eius liberi, aut quisquam qui eum celebret ac collaudet. Eadem significatio est Psalm. 55 Non deficit de plateis eius usura. Alias significat fora, vel potius res venales, et vectigalia inde exacta. 1.

esse furore Dei, ut vix continere possit, quo minus effundat eum super parvulos ludentes in platea, et super chorum iuvenum. id est, se adeo irasci iusto zelo, ac comprobare iram Dei erga eum populum, ut vix continere possit, quominus exitium imprecetur etiam maxime innocenti ac florenti parti illius coetus. Contra Isa. 51, passive accipi tur: Filii tui moerore affecti iacuerunt in capite omnium platearum, sicut bos sylvestris irretitus, pleni furore Domini et increpatione Dei tui. Domus erat plena maiestate Dei, Isa. 6. id est, illa quasi nube, quae circumambibat Deum. Plenus

possit, nisi quis velit apertam veritatem inficiari. Inde factum, ut Paulus πληροφορίαν vocet, partim quidem testimonium illud Spiritus sancti, per quem in corda electorum effunditur dilectio, qua nos Deus dilexit, cum peccatores essemus partim vero illius testimonii efficaciam in nobis, cuius vi scilicet certo scimus fore, ut nihil nos possit separari a dilectione illa, qua nos Deus in Christo dilexit ab aeterno. Cui πληροφορία coniuncta est

anthropopathiam quandam Deo [?: tribu- ] . ¶ Hic illud observasse satis fuerit, poenitentiam istius ratione externi operis, non proprie interni affectus, Deo tribui. Nostrum sane non est considerare ac scrutari, quomodo animo Dei poenitentia conveniat: sed externi effectus illius poenitentiae formam, nempe severissimam poenam, qua hominem (non iam talem qualem Deus fecerat ad similitudinem et imaginem suam, sed qualem satan in suam imaginem depravaverat, aut deformaverat) perdere et abolere statuit. Sed adscribam etiam aliorum Annotationes super praedictum locum.

ille omnium, universum genus humanum, quod et condiderat et amaverat, incorrigibiliter corruptum de terra prorsus delevit: respectu facti huius, non respectu divinae naturae, tribuit hoc illi Moses, quod poenituerit eum quod hominem condidisset, et quod dolore cordis tactus consilium delendi illius caeperit. Quare nihil opus est spinosis et arduis quaestionibus nos involvere, quando perspicuum est, quorsum spectnt voces istae Poenitentiae et Doloris: nempe ut scimus, Deum, hominem, ex quo tantopere corruptus est, non censere inter creaturas suas. Ac si diceret: Non est hoc opus meum,

in Sacris literis, ubi verba passiva neutralem quandam significationem habent, et simplicem tantum nudamque rei existentiam declarant. Sic itaque et hic dicuntur impii in hoc positi, aut tales esse, ut resistant, aut non obediant sermoni de Christo, Quod si vero illius versio locum habebit, necesse est intelligi, Deum impios ad hoc ipsum nefarium scelus creasse. Porro qui ita vertit, suum hunc sensum probate conatur ex Rom. 9. cap. ubi dicitur, vasa irae praeparata ad interitum. Verum ibi Paulus non dicit, Deum illa vasa ad interitum

nefarium scelus creasse. Porro qui ita vertit, suum hunc sensum probate conatur ex Rom. 9. cap. ubi dicitur, vasa irae praeparata ad interitum. Verum ibi Paulus non dicit, Deum illa vasa ad interitum condidisse, sed tantum multa patientia pertulisse: quod ex diametro pugnat cum illius sententia. Ea enim demum dicimur multa patientia tolerare, quae ipsi non fecimus, quaeque nobis extreme displicent ac molesta sunt. Quod si Deus ipse autor esset et conditor talium vasorum, non posset certe dici ea magna patientia pertulisse. Conatur et confirmare dicto 1. Thess. 5: Non

[?: ] populi: Isa. 8, est eius mores ac vitam, praesertim in prava religione, non sequi. Saepe Populus idem est in Sacris, quod gens aut natio quaevis populi: in plurali numero, aliquando unam aliquam turbam significat. Act. 14. Cum populis volebat sacrificare: id est, cum turba illius civitatis. tametsi in Graeco sit, Cum turbis. Verum Act. 4. clare pluralis numerus pro singulari ponitur de Israelle. forte propter plures tribus cum gentibus et populis Israel. PORCUS, animal immundum, non tantum corporeae, sed et religionis immundicie habitus est, non

et domus patris tui portabitis iniquitatem sanctuarii: Tu quoque et filii tui portabitis iniquitatem sacerdotii vestri. Et mox ibidem etiam Levitae dicuntur portare iniquitatem suam, dum exequiatur ministeria tabernaculi. Credo autem hanc loctionem tribui sacerdoti typice, quatenus refert figuram illius unici ac summi pontificis, qui solus vere peccata mundi in corpore suo tulit, et ferendo expiavit. Sic et hircus in desertum ablegatus, dicitur portare peccata populi: Levit. 16. ubi singulari caeremonia omnia peccata populi nominando, ac numerando ea, in hircum congerebantur. Omnia autem

Deus ab aeterno, quos decrevit ac statuit ad immortalitatem vocandos esse: προώρισεν, de quibus iam per prophetas suos, ac multo magis per filium pronunciavit, promulgato decreto suo. Vocavit autem per praedicationem IESU, iustificavit per mortem illius, glorificavit per resurrectionem ac praemium immortalitatis. Sive, vocavit per doctrinam Evangelicam, iustificavit per baptismum, glorificavit per dona Spiritus. Ad hunc modum Paulus gradibus quibusdam, ab eo quod est omnium primum, pervenit ad id quod est omnium summum, quo res esset

impii, et caruistis vero Deo. Hanc totam conditionem aut sortem Ethnicorum vocat Praeputium: quod idem est ac si diceres, Gentilismum. Sexto, aliquando tantum partem gentilismi, quae quasi adiaphora est, seu externam illam speciem vocat praeputium. Rom. 2, Non'ne praeputium illius pro circumsione reputabitur? Praeputium hic significat, id quod prius dixerat Gentes, quae legem non habent: nempe carentiam circumcisionis externae, ministerii externi, et caeremoniarum et observationum Mosaicarum, seu totius illius caeremoniariae pietatis, aut speciei pietatis. Sic ibidem

illam speciem vocat praeputium. Rom. 2, Non'ne praeputium illius pro circumsione reputabitur? Praeputium hic significat, id quod prius dixerat Gentes, quae legem non habent: nempe carentiam circumcisionis externae, ministerii externi, et caeremoniarum et observationum Mosaicarum, seu totius illius caeremoniariae pietatis, aut speciei pietatis. Sic ibidem in quit: Si legem non servaveris, circumcisio tua praeputium facta est. id est, tua ista caeremoniaria iustitia, si vera pietate cordis caret, est ipsissimus gentilismus, est tibi perinde ac si non haberes eam, sed esses impius

est tibi perinde ac si non haberes eam, sed esses impius gentilis. Praeputium ergo hic plenum gentilismum denotat. Sic Paulus hasce duas voces usurpat, cum 1 Corinth. 7, et Galat. 5 et 6, negat vel praeputium vel circumcisionem quicquam esse: id est, non tantum praesentiam aut absentiam illius pelliculae, sed et totam aeternam ac caeremoniariam illam iustitiam aut pietatem Iudaeorum, aut contra gentilium, liberam, et illis observationibus carentem vitam. Atque hactenus dicit Paulus se Gentilibus factum Gentilem, et Iudaeis Iudaeum. id est, quod attinet ad illam externam speciem

ponitur. Matthaei decimo septimo: Heliam oportet venire primum. id est, priusquam veniat Meschias. Iohan. 15: Si vos mundus odit, scitote quod me primum vobis oderit. id est, priusquam vos. Venit et Nicodemus, qui venerat primum ad Iesum. id est, prius. Matth. 12. 2. Pet. 2, Fiunt postrema illius hominis peiora primis id est, posterior impietas et offensio Dei fit deterior, graviorque priore. 2. Thess. 2. Ultima dies non veniet, nisi primum veniat defectio: id est, prius. Gen. 25. Primus est egressus ruffus et pilosus. id est, prior filius fuit talis. Primum non semper gradum aut

mundo. Ut vero aliquanto claris et ille ipse locus Iohan. 8 et vox haec intelligatur, [?: ] bam alterius cuiusdam annotationem. A principis, ἀπ' ἀρχῆς: Quotiescunque fit principii mentio, significationem illius ad id de quo agitur, accommodare necesse est. Quum ergo hîc Iohan. 8. agatur de homodio, cuius arguitur reus Satan ab initio, certe necesse est ut (quod etiam facit Nonnus) ad ipsius mundi, atque adeo hominis initium referas, non autem ad [?: ] nae ipsius initium, nisi

Simplicissimus autem, et proculdubio verissimus sensus est, quod Dominus eis respondeat, se eum esse, quem se toties sit professus: nempe verum Meschiam ac servatorem totius mundi. Verum adscribam alterius cuiusdam prolixum annotatum super hunc locum, ut eo magis omne dubium de vero sensu dicti illius rudioribus eximatur. Id quod a principio dico vobis, τὴν ἀρχὴν ὅτι καὶ λέγω ὑμῖν. Hanc expositionem etiam affert Stapulensis. Sed quia hic locus infinitis pene modis fuit expositus, et vera eius explicatio a significatione

ὑμῖν ἐξ ἀρχῆς ὀάριζον, ἔχων νήριθμα δικάζειν καὶ λαλέιν, ἀλλ' οὗτος ἐτήτυμος ὅς με γεινέθλῃ ἀνδρομέῃ προέηκε. Hi sunt illius versiculi: quos eo libentius adscripsi, quod vulgo legantur corruptissimi, et videam a plerisque non fuisse commode explicatos. Apparet autem ex illis, τὴν ἀρχὴν nihil aliud declarare quam ἐξαρχῆς,

1. Corinth. 11, Coma mulieri pro velamine data est. id est, ut ea loco velaminis aliquatenus [?: ] tur, utpote quae eam ornet. Cum dico, Pro pecunia dedit mihi cibum, aut accepi cibum: significat commutationem, aut vicem. Alias, Aliquid pro aliquo fieri, significat, in commodum illius. Iob. 13, Nunquid pro Deo loquemini iniquitatem? id est, in favorem et commodu Dei, vel ut eius causam contra me tueamini? Exod. 18 Este tu pro populo coram: id est, age causas populi coram, eorum negocia ad illum refer, eumque consule, ac eius opem misericordiamque illis implora. Animam

melius aliquid providerat. Hebr. 11. pro, de nobis. Pro Christo legatione fungor: id est, ipso iubente ac mittente. 2. Corinth. 5. Deus est qui operatur in vobis velle et efficere, pro gratuita sua benevolentia. id est, ex gratuito favore. Valde usitata est haec significatio Latinis. ut, Pro illius erga me amore faciet: pro, eius liberalitate, aut avaricia, aut iracundia faciet hoc aut illud. causam efficientem, aut propter, notare videtur. Locus celebris, et tamen nonnihil obscurus est Ioan. 1, Ex eius plenitudine omnes accepimus gratia pro gratia. Comodissima tamen cum textui, tum

Abrahami: et tamen quidam violenter pervertunt textum, quasi sit Obiulit: ut suam commenticiam oblationem Missae tueantur. PROVICISCOR, inde Profectiones. Saepe in posterioribus tribus libris Mosis fit mentio profectionum populi Israelitici: ubi ea vox significat progressiones illius populi in deserto, seu itinera ab aliis locis ad alia, ubi aliquandiu commorati sunt, Deo eos ducente per columnam ignis aut nubis: quae fuerunt 40: Numer. 33. Lapis profectionis. 1. Reg. 6. id est, importatus, advecticius, externus. PROFUNDUM habet quasdam metaphoras

membra verae Ecclesiae. Haec autem receptio exterorum, et eiectio domesticorum regni, a Paulo, per excisionem ramorum ex vera olea, et insitionem sylvestrium ramusculorum, Rom. 11. depingitur. Eadem locutio paulo aliter accipitur Matth. 13, Bonum semen sunt filii regni: zizania sunt filii illius mali. ibi enim filii regni dicuntur ii, qui actu sunt filii, veraeque pii, quique sunt vera vivaque membra Ecclesiae. Regnum aliquando abusive significat quamcunque magnam vim aut potentiam. Virga rectitudinis, virga aut sceptrum regni tui: Psal. 45. id est, tu iuste regnas,

In quarta Sabbathi, in vigesimo mensis Sivan, anno quinquies millesimo ducontesimo nonagesimo tertio a creatione mundi, hîc, et in hac civitate, Ego Iacob sic cognominatus, filius Rabbi Izhac, volui ex animo, atque citra ullam coactionem dimisi et eieci hanc, quae hactenus fuit uxor mea filia illius Rabbi: et concedo ei potestatem et licentiam, ut pro libitu suo vadat quod voluerit, ducique possit ab omni viro, nec eam quisquam prohibere praesumat. In cuius rei testimonium dedi ei librum repudii, et schedam dimissionis, atque signaculum divortii, iuxta constitutionem Moysi et Israel.

in QUAERO expositum est. Vide ibi. RES, est plerunque in Hebr. דבר Dabar verbum, quod infra exponetur. hic voculae Res aliquot significationesac locutiones breviter recitabimus. Res diei mensis, aut anni, significat praescriptum aut dimensum illius temporis. Exod. 5, Perficite opera vestra, diem in die suo. id est, singulis diebus suum pensum, suum constitutum aut deputatum. Exod. 16, Pluam vobis panem de caelo. Exibit igitur populus, ut colligat rem diei in die suo. id est, necessarium dimensum victus diurni. Sic et de sacrificiis

mo 102. Sic et Psalmo 113, et 138, Dominus in altis habitat, et humilia respicit. Threnorum 5. Intuere, et respice opprobrium. Aliquando significat simpliciter probare et amare: ut cum Deus dicitur respexisse Abelem, et eius victimam. Cainum autem non respexisse. Indicium autem illius respectus aut approbationis, fuit proculdubio ignis caelitûs demissus ad absumendam victimam. Numer. decimosexto: Sacrificia eorum ne respicias id est, non probes, Sic et Malach 2 dicit Deus: Non ultra respiciam ad sacrificium, nec accipiam placentam de manu vestra. Isaiae

in me conceperam, veluti damnati audiunt contra se sententiam mortis ferri. Sicut olim iurisconsultorum, praetorum et principum responsa pro immotis decretis habebantur. RESTITUERE, aliquando significat sanare, et instaurare: ut Matt. 12, Marci 3, et Lucae 6, Restituta est manus illius sana sicut altera. id est, sanata est. Elias veniet, et restituet omnia. id est, instaurabit veram religionem et cultum: Matth. 17. Actor. 1. Num in tempore hoc restitues regnum Israeli? id est instaurabis, ut Israel habeat regnum sicut olim? Actorum tertio. Quem oportet quidem caelum

conditio, ira Dei eos persequente, voluatur et proturbetur per varias poenas ac horrendas calamitates, donec tandem praecipitentur in aeternum exitium. Isaiae quinto, describitur terribilis hostium exercitus, a variis accidentibus et circumstantiis. inter alia dicitur de eo, Sagittae illius sunt acutae, arcus intensi, ungulae equorum eius quasi silex reputatae sunt, et rotae eius quasi turbo. id est, currus eius erunt velocissimo maximoque impetu, in nos ruentes ut nos proterant ac perdant. Similis descriptio exercitus et curruum hostilium est et Ioelis 2, et Nahum tertio.

fremitu cordis mei. Sic et Psalmo 22, Longe a salute mea verba rugitus mei: id est, meae solicitae preces magis rugum qui verbis editae erga te, nullam adhuc (quantum video) salutem impetrant. Isaiae 5, in descriptione hostilis exercitus tribuitur ei rugitus, sicut leoni. inquit enim: Rugitus illius sicut leonis, fremitus sicut catuli leonis, et frendet atque apprehendet praedam, et spolia corradet et nemo eripiet. In fine Ioelis, et initio Amos, tribuitur etiam Deo rugitus, dum doctrinam ac verbum suum praedicari facit. In priori loco dicitur id de doctrina Evangelica: in posteriori

rupes, tantum ob potentiam ac firmitatem. Deute. 32. Rupes perfectum est opus eius, quia omnes [?: ] eius iudicia. Deus fidelis est, et non est in eo iniquitas, iustus et rectus est ipse. Sic ibidem aliquanto post: Petrae, quae genuit te, oblitus es. id est, omnipotentis ac invicti illius Dei. RUPTURA, aliquando plagam aut caedem significat. 2. Samuelis 6. Iratus est David, quod Iehova rupisset rupturam in Uza. id est, occidisset eum Exodi 19. Sanctificent se, ne rupturam faciat in eis Iehova. id est, ne caedem aliquam eorum faciat, ne irascatur, et multos ex

ac sanctificavit Deus diem septimum, primum ut esset memoriale creationis Dei, et initii rerum omnium: secundo, ut ea die toti vacaremus ipsius cultui ac doctrinae: tertio, ut corpus requiesceret ab operibus suis, et anima tanto magis exerceretur in divinis: quarto, ut esset memoriale aeternae illius quietis, quae in altera vita sequetur. Quinetiam mundi durationem (ut habet Eliae traditio) in sex mille annis distributam, videtur Deus voluisse per sex dies operationum designare, aut praefigurare: quibus exactis, aeternum Sabbatismum, et nominis sui sanctificationem inviolatam et

Levitici vigesimotertio ordinantur quaedam festa, nempe prima, decima, et decimaquinta dies, cum sequentibus septem, mensis septimi, quae festa necessario in diem septimam aut commune Sabbatum incidere non poterant. Tertio, Sabbatum in plurium dierum festo, peculiariter erat prima et ultima dies illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio δευτεροπρώτου, secundo primi Sabbati: id est, illius ultimae diei, quae ut serie erat secundum aut posterius Sabbatum, ita dignitate erat perinde primum aut summum, sicut et prima dies

in diem septimam aut commune Sabbatum incidere non poterant. Tertio, Sabbatum in plurium dierum festo, peculiariter erat prima et ultima dies illius totius festi. Inde est quod Lucae octavo fit mentio δευτεροπρώτου, secundo primi Sabbati: id est, illius ultimae diei, quae ut serie erat secundum aut posterius Sabbatum, ita dignitate erat perinde primum aut summum, sicut et prima dies totius festi. Quarto, Sabbatum nonnunquam synecdochice ponitur pro omnibus illis septem diebus, quorum ultimus est Sabbatum, seu pro tota hebdomade.

sum. Verebatur enim ne ob suam indignitatem conversando cum Christo, sibi iram Dei accerseret, eoque cupivisset ipse aufugere a Christo: verum quia non audebat se in mare proiicere. Christum autem sciebat sine periculo per aquas ambulare posse, petit ut ille a se recedat, atque ita se periculo illius sanctificationis aut reatus liberet. Ob talem cogitationem forte etiam Gadareni petierunt a Christo, ut discederet a se. Adscriptum enim est, quod valde timuerint. Et sic clamat mulier ad Helisaeum: Venisti vir Dei ad me, ut mea peccata coram Deo in memoriam reducas, et interficiatur mihi

poenas ob fusum sanguinem. Os. 12, Ideo sanguis eius super eum diffundetur. id est, poenae ob caedes. Iud. 8. Ut sanguinem eorum poneret super Abimelech. id est, puniret eum ob interfectos filios Gedeonis. Remittetur eis sanguis ille: Deuteronom. vigesimo primo. id est, poena homicidii illius. Decimo, interdum notat omnia graviora scelera, praesertim in damnum proximi tendentia, et etiam ipsas libidines. Isa. 1, et 59. Manus vestrae sanguine plenae sunt. Isa. 4, Cum laverit Dominus sordes filiarum Sion, et sanguines Ierusalem de medio eius removerit. Sic forte illud Os. 4

mediam partem Deo obtulit, fundens eum ad altare: ut in alteram partem, nempe Deum ad hoc foedus conciliaret et obligaret: et alteram partem sparsit in populum, ac Israelitas tum confirmaret de certitudine illius foederis, tum etiam eos obligaret ad id servandum. Sic et Christus hic duplicem usum sui corporis ac sanguinis monstrat, et reipsa praestat, dum et nobis se eum dare in confirmationem novi Testamenti ac foederis dicit, et patri se eundem offerre, dum is traditur, et effunditur pro nobis in

[?: ] Hebraeum, ibi versiones pleraeque omnes vertunt PER. Significat autem etiam propter. Igitur illa comestio ac potio est vere nova pactio aut foedus in, per, aut propter sanguinem Christi, ibi distributum: sicut illa vetus caeremonia aut actio, erat foedus IN, PER, aut PROPTER sanguinem illius victimae, quo illc in populum sparso illud foedus confirmabatur. Idem ergo prorsus sensus est utriusque recitationis, sive cum Matthaeo et Marco dicas, Hic est sanguis novi testamenti aut foederis: sive, Hoc poculum aut potio est novum testamentum in meo sanguine, quo ibi dato

finem mandatus fuerit hic dies festus, Moses docet Levit. 22 nempe, ut annuo ritu in memoriam revocarent Iudaei patres suos in deserto annis 40 sub tabernaculis, [?: ] liter eos ductante et fovente Deo vixisse, cum [?: d- ] ac omnino certis sedibus carerent: ut ita tum illius liberationis beneficium celebrarent, tum etiam [?: prae- ] tis peregrinationis in hoc deserto aut lachrymari [?: ] le, et denique futurae redemptionis admonerentur. SCEPTRUM aliquando, et Virga in eodem [?: ] accepta, est symbolum regni,

porro distinguendo bonum a malo, et statuendo id demum bonum esse, quod ipse permisisset: contra malum, quod ille prohibuisset. Alii quod ab eventu, eoque duplici sit ita dicta: quorum alter eventus est, quia id Satan eis persuadere conatus est, et ipsi etiam crediderunt se [?:-su ] illius arboris divina quadam perfectissimaque scientia scituros quid nam bonum aut malum sit. Alter eventus est, quod sicut scire non tantum nosse, sed etiam experiri ac veluti consequi significat rem tum bonam, tum etiam malam, ut etiam in verbo VIDERE dictum est: ita etiam primi parentes reipsa

illo paxillo. Sedere sub [?: ] et sicusua, significat tranquillitatem possessionis suarum rerum, pacem, summamque huius vitae felicitatem. Mich. 4, Sedebunt singuli sub vite sua, et sub ficu sua, nec erit qui eis incutiat terrorem: quia os Domini locutum est. Est allusio ad morem illius gentis, multum in aestate extra domos sub arboribus habitantis in loco amoeno et ventoso. Sedes, supra in voce CATHEDRAE exposita est, forte addetur etiam aliquid in voce THRONUS. Sedes Dei saepe in Psal. et prophetis, pro regno, gloria, ac etiam gubernatione eius ponitur.

sunt in voce IPSE. Alii vero quidam [?: nasu-li ] exponunt, semen mulieris in ea promissione esse totum genus humanum, seus omnes homines. O bellos victores, quos omnes satan ut vilissima mancipia regit, et tandem etiam in aeternum exitium damnationemque praecipitat. Ista sane primi illius Evangelii inversio papistica, illi sacrilegio vicinissima est: perinde certe victoriam de serpente a Christo ad alias transfert, ut illud. Operae pretium est porro, etiam rationes ipsorum audire. Primum dicunt, non posse nomen collectinum Semen, unicum tantum individuum intelligi. At

nimirum est idem cum Semine mulieris, de unico Christo servatore [?: ex-it ] . Qua ergo fronte audent isti Paulinam expositionem negligere? Ostendetur quoque mox, vocem Semine etiam unicum certumque alicuius filium aut hominem vocare. Alterum istorum sophisma est, quod victoria illius seminis mulieris contra serpentem, in omnes aetates [?:--ndatur ] : at Christi victoria sit semel tantum peracta. Respondeo: Christus quidem opus suum, ratione acquisitionis illius thesauri, victoriae scilicet de satana ac mundo, nostraeque redemptionis, semel tantum in illa

unicum certumque alicuius filium aut hominem vocare. Alterum istorum sophisma est, quod victoria illius seminis mulieris contra serpentem, in omnes aetates [?:--ndatur ] : at Christi victoria sit semel tantum peracta. Respondeo: Christus quidem opus suum, ratione acquisitionis illius thesauri, victoriae scilicet de satana ac mundo, nostraeque redemptionis, semel tantum in illa sua exinanitione passioneve peregit: at ratione applicationis, aut quasi cuiusdam exequutionis, perpetuo in sua Ecclesia vincit et expugnat satanam ac mundum, et serpentis caput conterit, inde a

male mihi sit, dispeream, habear pro mendaci. Quo facit, quod non raro eodem consilio aut causa generaliter tantum circumloquuntur illam imprecatoriam iuramenti partem, Sic mihi addat, et sic faciat Dominus, non volentes clare exprimere ipsam malam imprecationem. Aliquando igitur tantum initium illius iurativae formulae ponunt, reliqua subintelligentes. Si est, pro nequaquam est: si non est, pro omnino est. Si fecero, id est, nequaquam faciam: si non fecero, pro omnino praestabo. Haec est vera ratio, cur Si est negativum, et Si non affirmativum. Si igitur Hebraeis idem quod nequaquam,

unguenti in proditione Domini recepisse: ut non sine causa scribant Evangelistae, eum ex illo mulieris facto male, ut ipsi videbatur, collocato, ad sacerdotes se contulisse, cogitatem, se omnino velle illud lucrum retrahere, etiamsi debeat eos ex ipsa vita aut morte IESU, perversi patroni illius profusionis, extorquere. Cogitabat [?: for-- ] simul, Nae ego volo istam pecuniam recipere, et simul efficere ut magno constet isti defensori mulieris et prefusionis, illa brevis et nimium deliciosa ac prodiga voluptas inunctionis capitis: sane dignus est, qui sic a me

promissiones Abrahamo datas etiam in hac vita amplectimur, ut ea ratione etiam hic agentes pii, in sinu Abrahae esse ac foveri dici queant. Ioann. decimotertio, dicitur Ioannes apostolos [?:- ] ultima coena recubuisse in sinu IESU, et mox incubuisse pectori IESU: quod credo secundum illius temporis conviviorum morem factum esse, cum in sumes do cibo protensi recumbebant humi, seu in pavimento lectis instrato, ita ut quasi circulum quendam facerent, capitibus quidem semper introrsum ad epulas, pedibus vero extrorsum porrectis. Quare semper sequens in prioris sinu recumbere

cum suis bonis. Actor. 28, Propter spem enim Israelis catena hac circumdatus sum. Sic et Actor. 26: Nunc ob spem, quae patribus nostris facta est a Deo, sto iudicatus. Abrahamus praeter spem in spe credidit, se fore patrem multarum gentium: ubi Praeter spem significat, contra naturam illius rei sperandae. estque sensus, quasi diceret, in re desperata sperando credidit. Quomodo autem fuerit res desperata, exponit mox ipse textus: quia iam erat emortua vulva Sarae, et ipse quoque Abrahamus prae senio effectus erat. Quomodo item praeter spem sperando crediderit, declaratur ibidem:

2: Eratis alieni a testamentis et promissione, spem non habentes: et sine Deo. i. non sperantes opem ac favorem Dei, multo minus expectantes aeternam vitam. Coloss. 1, Propter spem quae reposita mihi est. ad Tit. 2: Expectantes beatam illam spem, et illustrem illum adventum gloriae magni illius Dei, ac servatoris Domini nostri IESU Christi. Sic Petrus primae tertio, iubet nos paratos esse ad reddendam rationem de ea spe quae in nobis est. id est, cur et quomodo expectemus vitam ac gloriam aeternam, et quam firma testimonia aut fundamenta eius spei ha-beamus. Synecdochice totam

ad terram suam, et corruere eum faciam gladio in terra sua. Hierem. 51, Suscitavit Dominus spiritum regum Medorum, et contra Babylonem, ut perdat eum. Ezech. 13, Vae prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum, et nihil vident. Deut. 5, Quando elevatum est cor eius, et spiritus illius obfirmatus est ad superbiam, depositus est de solio regni sui. XII. Spiritus pro sapientia et disciplina: 1. Cor. 2, Verum non spiritum mundi accepimus. XIII. Spiritus pro anima et mente, et effectibus hominis non regenerati, hocque cum epitheto: ut, Spiritus

suorum complet. id est, stabilit et confirmat, quod per servos suos promisit, aut comminatus est. Sic suscitare verbum bonum, id est, promissionem reipsa praestare, Iere. 29 et 33. Dan. 9. Suscitare fratri semen, Gen. 38, est procreare liberos ex eius vidua, qui postea censeantur liberi illius mortui orbi fratris: quae lex ac consuetudo postea per Moysen renovata est. SUSPENSUM aliquid, pro dubio, incertoque aut periclitante, ponunt Hebraei quoque sicut et Latini. Erit vita tua suspensa tibi eregione. Deut. 28. id est, pendens, dubia ac incerta. Sic Os. 11,

fuisse, testis est Philo, ut potestas aliqua maneret in regia stirpe. Videtur tamen aliquando appellative accipi, pro quovis iudicio aut consessu iudicum, vel senatorum. ut Matthaei 10, Tradent eos in Synedria. Sic Marc. 13. Tradent vos in synedria et synagogas. SYRIA, nomen totius illius regionis inter Aegyptum, Armeniam, mare mediterraneum, et Babyloniam. Sed vox Syrus, Deut. 26, significat Labanum, socerum et avunlum Iacobi. Ex institutione igitur Mosis cogebantur Iudaei coram tabernaculo aut templo offerentes, commemorare suorum maiorum historiam, pericula et

populus Dei, cu vel idololatriae vacat, vel impie vivit, vel alioqui non recte ritus ac caeremonias Dei observat. Levit. decimoquinto, et Psalmo septuagesimoquarto, promittit Deus se positurum tabernaculum suum inter Israelitas si se recte in vera pietate gesserint: quod praeter externam illius sacri tentorii fixionem, cultumque externum, ac ministerium verbi, significat etiam praesentiam ac [?: ] rem Dei. Levit. vigesimosexto: Et ego ponam tabernaculum meum in medio vestri, et non execrabitur vos anima mea Ego ambulabo inter vos, et ero vobis in Deum, atque vos

Deus solem collocavit in medio astrorum, ut per ea currat veluti fortis gigas: sic Christum collocavit in medio Ecclesiae, qui ibi per solem allegorice aut parabolice significatur. Viri tabernaculi alicuius: pro domesticis illius. Tabernacula pro domibus et urbibus interdum ponuntur. Ieremiae quarto. Vastata est tota terra, repente vastata sunt tabernacula mea. Tabernaculum Moloch portastis. habet Vulgata, Amos 5, et Actorum 7 cap. sed in Hebraeo est, Coluistis Schichut regem vestrum.

ut Iudic, 6 Gedeon inquit, Ne irascatur furor tuus, si adhuc semel tentem. 1. Samuelis 17, Samuel tentabat ingredi. 1. Regum 10, Venit ad tentandum te, ut cognosceret quid esset in corde tuo. Aut contra Deum agere, eumque irritare. Exodi 17, Cur tentatis Dominum? Item, Vocavit Moyses nomen illius loci tentationem et iurgium filiorum Israel, quia tentaverunt Dominum dicentes: Estne Dominus in nobis an'non? Primum igitur significat idem quod exploro: sicut et in Latino sermone, quomodo Cicero inquit: Utendum esse amicis tanquam

murmurando, eius patientiam tentant. Tentarunt etiam eum explorando, an velit aut possit eis dare carnes, et alia quae subinde concupiverunt. Exodi decimoseptimo, Moyses dicit ad populum, flagitantem aquas: Quid contenditis mecum? et quid tentatis Dominum? Et mox: Vocavitque Moyses nomen loci illius Massa et Meriba, propter iurgium filiorum Israel, et quod tentassent Dominum dicentes, Est ne Dominus in medio nostrum? ubi genus tentationis indicatur, quod dubitaverint, an Deus eos ex Aegypto eduxerit, et possit velitque eis dare ex petra in tam arido loco tantam aquarum copiam, quanta

tentationes, quibus tentaverunt Deum in deserto: sed omnium in fuit scopus, ut Deo sese opponendo, ac cum eo contendendo, illum contra se exacerbarent ac irritarent. Quare Psalmus nonagesimusquintus, et Epist. ad Hebraeos inquit: Ne obduretis corda, sicut in exacerbatione, in die tentationis illius in deserto,ubi tentaverunt me patres vestri: probarunt me, et viderunt opera mea quadraginta annis in deserto. Actorum decimoquinto, Petrus vocat tentationem Dei: quod pseudoapostoli adiungentes Christo bona opera, tanquam causam sine qua non, asserentesque opera esse omnino necessaria

ac promissionis filium seu populum cum benedicto semine coniunctum, vere ac reipsa plenaque possessione spiritualium bonorum haeredem facit. ¶ Quod vero Scriptura tantum duo testamenta nominat, in causa est, quia hoc ultimum ac nomin Testamentum nihil aliud est quam plena perfectaque exhibitio illius primi Abrahamo, et spirituali eius semini promissi, ut id Paulus luculenter in Galatis et Romanis ostendit. Quare Scriptura tantum ultimum seu Christi testamentum cum Mosaico confert, Mosaicumque extenuat et abrogat, amplificato, collaudato et confirmato isto novo benedicti seminis Abrahami.

promissionis factae Abrahamo et aliis patribus fecisse istam redemptionem Israelis pueri sui per erectum cornu salutis. ¶ Verum iam quasdam etiam locutiones et loca scripturae ad explicanda ista testamenta aut foedera utiles attingamus. ¶ Hierem. 31 prolixe promittit Deus abolitionem veteris illius ac inutilis testamenti aut foederis, et erectionem novi. ubi quidam non satis eum locum expendentes, putant novum testamentum ipsam peccatorum remissionem dici: cum id non dicatur: sed quod tantum fructus, utilitas ac effectus novi testamenti erit renovatio et remissio peccatorum. Quare

in omnibus illis. ¶ Testamentum aliquando etiam ipsam doctrinam significat, secundum quam foedus est initum. Psal. 25. Secretum Domini timentibus eum, et foedus suum eis notum faciet. ¶ Violare testamentum Dei, aut servare, est praestare aut non praestare conditiones illius testamenti, aut foederis non audire, credere, obedire, etc. Psal. 44, Haec omnia cum nobis acciderint, tamen non sumus obliti tui, nec mendaciter egimus in testamento tuo. Oblivisci aut recordari foederis vel testamenti dicitur Deus, cum suis opitulatur,

bona per et propter filium expetere et quaerere velimus. V. Certa commoda utrique parti inde provenientia. Ea hic sunt a Deo erga nos, iustificatio, spiritus sancti renovatio, et vita: et vicissim a nobis erga eum, glorificatio. VI. Certa caeremonia ac externum signaculum illius foederis aut obligationis adhibetur, quae utramque partem perinde contingit ac obstringit. Sic est in coena corpus et sanguis Christi, tum Deo in ara crucis oblatus, tum nobis in eo Sacramento propinatus. VII. Certae poenae non servanti pacta expectandae, ac infligendae. Hae

super omnia potenter imperet. Solium aut thronum possis hic cum templum aut Ecclesiam eius intelligere, tum et caelum, quod ut propria sedes Deo ascribi solet. Sic Psa. 9, Fecisti iudicium et causam meam, sedisti in throno qui iudicas iustitiam. Hic enim usus, aut fructus, aut praxis esse debet illius sessionis regiae. Thronus filii Davidis seu Meschiae erit sicut dies caeli, et sicut sol in conspectu Dei: Psal. 89. id est, Deus illud regnum perpetuo conservabit ac fovebit. Thronus perversitatum, est regnum iniustum, aut rex perverse agens, vel in doctrina, vel in

autem et thronus eius sit innocens. id est, ipse ac regimen eius careat omni culpa non puniti homicidae: ubi thronus pro regimine poni videtur. Matt. 19 Cum sederit filius hominis in throno gloriae suae, sedebitis et vos super thronos XII, iudicantes XII tribus Israel. id est, participes eritis illius meae gloriae: et testificando, quod serio ac fideliter monueritis Israelitas de poenitentia ac ratione adipiscendae salutis, ostendetis merito eos damnari, cum tam obviam oblatamque salutem arripere noluerint. Throni, dominationes, imperia et potestates per Christum conditae sunt Col. 1.

[?:-itur ] pro veni, eadem vi manente: ut infra in verbo [?: ] dicetur. Exod. 3, Et nunc veni mittam te. Sic [?: fer- ] est illud Christi: Vade, et noli amplius peccare. Aliquando alteri verbo additum, tantum progressum et incrementum quoddam significationis illius indicat. 1 Par. 11, Fuit Iosaphat vadens et crescens usque in sublime. Idem verbum est Genes. 8, Et reversae sunt aquae [?: ] vel eundo et revertendo: id est, subinde magis ac magis ad sua receptacula locaque de superficie terrae redeundo: nisi velis intelligere

sive postponatur negatio adverbio intendendi augetur, aut intenditur ab ea negatio, ut in praecedentib. exemplis auditum est. VALLIS, aliquando significat homines habitantes in valle. Psal. 65, Valles clamant et canunt. Vallis saepê addita alteri nomini, auget illius significationem. Sic vallis lachrymarum, Psal. 84. Transeuntes per vallem fletus, fontem posuerunt. id est, qui nunc in magno fletu ac lachrymis tristique cruce versantur, habebunt tandem fontem quo sese reficiant. Sic saepe Ierosolyma apud Isaiam et alios prophetas Vallis

quam vocem et Germanica versio per Vuort expressit. Quidam hoc tempore suaviter philosophati sunt, filium Dei ideo vocari Verbum, quia pater eum cogitatione gignat: quod commentum Irenaeus veterib. haereticis tribuit. Quare in proprio Libello recitavi Patrum testimonia, omnem scrutationem, illius imperscrutabilis nativitatis damnantium. Tertio, Verbum videtur divinam quandam vim aut efficaciam denotare: quandoquidem Paulas dicit Hebraeorum 1, Christum ferre aut sustentare omnia verbo potentiae suae: et Psalmus soli eius mandito iussionique tribuit, quôd solum dixerit, et mox omnia

et quasi mea verba illi referens. 1. Thess. 4, Hoc vobis dicimus in verbo Domini: id est, nomine Dei, et ex verbo ac doctrina eius. Videns in verbis Dei. 1. Paralip. 25. Omnes isti erant filii Heman, videntis regis in verbis Dei, ad exaltandum cornu. id est, erant regi a rebus divinis, erant illius concionatores, etc. Verbum aliquando sententiosum dictum aut proverbium sonat, sicut et apud Latinos. Ioan. 4, In hoc est verbum verum, quod alius sit qui seminat, et alius qui metit. Aliquando Unum verbum est idem quod sententia. Luc. 20, Interrogabo vos et ego verbum unum.

vespere tum ob tenebras audacius, tum ob famem, et denique desperationem restantis praedae, quod mox pecudes in loca tuta concludentur, avidius grassantur, sic illos factitare prophetae testantur. VESTIGIA alicuius arripere, est observare et sectari eum pereuntem. Iob 23, Vestigia illius arripuit pes meus. Idem etiam in malam partem accipitur, quia venatores sectantur vestigla ferarum. Psalmo 56. Ipsi vestigia mea observant, dum expectant animam meam. id est, instar venatorum vitae meae insidiantur. Psalmo 65, Vestigia Dei dicuntur stillare pinguedinem: sive quia Deus

Dei et Spiritu sancto consequantur. Matth. 13: Qui videntes non vident, et audientes non audiunt. Etmox: Videntes videbitis, et non videbitis, aut potius cernetis. Prius audire et videre, significat quasi conatum et intensionem sensuum, quos illa obiecta feriunt: posterius, significat effectum illius conatus, cum obiectum non solum ferit sensum, sed etiam noticiam inter nos gignit, ad intellectum ac cor penetrantem. Quare aliqui posterius Videre pro cernere exponunt, quod videtur quippiam maius esse quam videre. Sic ferme vulgo dicunt Germani ad aliquem, parum ea quae ante oculos sunt

videatur. Praeter sensum ac experimentum porro uniuscuiusque in suo corde ac visceribus, sunt etiam multa illustria exempla et loquutiones sacrarum literarum, talem viscerum affectionem indicantia, quale est in primis illud prius indicatum Iosephi, viso fratre Beniamin conturbati, Gen. 43: et illius mulierculae coram Salomone pro filio litigantis, quae putabat fore ut infantulus eius in duas partes dissecaretur. De utroque enim scriptum est, quod fuerint commota aut accensa viscera eorum, Nichmeru rachemau, נכמרו רחמיו. Talia dicta sunt

quarum prima est illud celebre proverbium, Ieremiae trigesimoprimo: Patres comederunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupuerunt. Quo dicto Iudaei accusabant Deum iniustitiae, quod se ob peccata et idololatrias suorum maiorum puniret. Verum Deus eos ibi redarguit, pronuncians fore, ut illius tantum dentes obstupescant, qui immaturas uvas comederit. id est, ut qui peccaverit, is etiam puniatur. Vuae in deserto, sunt res utiles ac gratae, ubi eas minime speres, maxime autem optes. Oseae nono: Tanquam uvas in deserto inveni Israelem. Iob decimoquinto: Perdet sicut vitis uvam

sed quatenus cum sua ipsorum utilitate sunt coniuncta: ideoque id unum solicite student, ut caeteros quantumvis principi utiles arceant, quo scilicet ipsi ex eo maiorem soli utilitatem capiant. Hoc vero non est principem, sed seipsum amare. Itaque istorum amor tum evanescit, cum sublata est illius causa. id est, cum ea est principis conditio, ut nullum commodum amplius ab eo expectent. Altera zelotypia prorsus est illi contraria, cum amicos ipsos rei honestae causa in illis amandis spectamus: ideoque non modo soli [?: n---- ] mus diligi, sed potius quamplurimos sinceros

magna in interioribus suis continens: quia et revera fuit congruum, ut sacra Deo dicta â caeteris scripturis, sicut merito, ita et specie discernerentur: ne illa caelestium arcanorum dignitas passim atque indiscrete cunctis patesceret, sanctumque canibus et margaritas porcis exponeret: ut vere ad illius columbae argentatae modum, cuius posteriora specie auri splendentis irradiantia, Scripturae divinae prima quaeque argento fulgerent, et auro occultiore rutilarent. Recte itaque procuratum est, ut eloquiorum illa castitas a promiscuis cunctorum verbis, abdito suo quasi quodam velamine

genua Baal. Pedes, cursus vitae, vel stabilitas mentis vel fidei. In Ps. Stantes erant pedes nostri. Et in malam partem, in Propheta. Cur claudicatis utroque pede? Et, Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Calcaneum, supplantatio vitiorum. In Gen. Ipse tuum observabit caput, et tu illius calcaneum. Gressus, profectus operum. In Ps. Perfice gressus meos in semitis tuis. Vestigia, signa virtutum. In Psa. Ut non moveantur vestigia mea. Et in alteram partem, in Solomone: Et transiet vita (impiorum) tanquam vestigium navis. Stola, indumentum baptismi, vel fidei. In Evang. Cito

meus pone illos ut rotam. i. volubiles vel instabiles effice in malitia sua. Spongia cava, infidelitas Iudaeorum. In Evang. Illi autem spongiam plenam aceto hyssopo circumponentes, obtulerunt ori eius. Scala, fructorum profectus. In Gen. Viditque in somnis scalam stantem super terram, et cacumen illius tangens caelum angelos quoque Dei ascendentes et descendentes super eam Scopae, cura superstitionis per vanam gloriam. In Evang. Et veniens, inveniens vacantem, scopis mundatam et ornatam. Margarita, doctrina Evangelica: vel spes regni caelorum. In Evang. Inventa autem una preciosa

qui ad bibendum aut e pomis, aut quolibet genere conficitur, sicera nun capitur. Nardum pisticum, nardum fidele: id est, sine impostura: Graecum est. Nardum spicatum ab eo quod species ipsa nardi in modum spicae sit, quae infusa conscitur. Alabastrum, genus marmoris preciosi, ex quo Evangelici illius unguenti vasculum erat. Stadium, in Evangelio, spacii certa dimensio. Octo stadia, mille passus efficiunt Haec nomina quae subsequuntur, in Exodo, vel in Reg. lib. his reperiuntur locis, quae arcae vel tabernaculi aut templi Domini relationem continens. Quorum nominum vocabula, ad haec quae

16. Anni numeri venient, et semitam quam non revertar, ambulabo 45. 4 Confregit me confractione ante conspectum confractionis 167. 52 17 Putredini dixi, Pater meus es tu 834. 15. 16 Noctem vertunt in diem 740. 62 18. Memoria illius peribit, neque erit nomen illi in platea 899 13 20. Cum fulgeret lucerna eius super caput meum, etc. 594. 46. 47 Fel aspidum erit illi panis in visceribus 303. 11

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report