Your search found 662 occurrences

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report

Occurrences 168-406:

obiter aliquas tantum veluti causas annoto, quarum culpa accidit, ut multi scriptores hactenus infeliciter Sacras literas tractaverint. Illa vero vel maxima pernicies totius verae pietatis studiique sacri fuit, quod plerique recentiores Theologi aut Monachi, primum fuerunt ita corrupta quadam Philosophia et Logica, atque adeo etiam barbarissima Grammatica corrupti, et veluti dementati, ut inde male praeconceptas opiniones, corruptumque iudicium, etiam in ipsam Theologiam Sacrasque literas intulerint: utque non aliter in fulgorem sacrae domus, literarumque divinitus inspiratarum

tunc in tantis tenebris, ac veritatis ignorantia, errorumque copia, ac noxia importunitate, prorsus fieri necesse fuit. Verum (ut nullum bonum sine aliquo malo infortuniove mortalibus contingit) in hac tanta felicitate, non levis calamitas intervenit, quod plerique interpretes nimia quadam prolixitate voluminum, suas potius scriptiones, quam ipsum Sacrarum literarum textum auditori proponere videntur: eoque de materiis plerumque copiose, de ipso autem textu ac sermone Sacrarum literarum (quod salva eorum pace dictum velim) nimium ieiune disserunt. Quare sua illa immensa

rationes, aut potius demonstrationes, cur ex patribus solida veritas nequaquam haberi queat. Reliquum igitur forte foret, ut omnes ad ardentissimum studium Sacras literas cognoscendi ac sequendi excitarem: quod quia multis hactenus ex professo factum, et a me in quadam tractatione sub finem Secundae Partis, fit: ante omnia vero ab ipsomet Domini spiritu factum est: et adhuc quotidie fit, dum ingenti quodam mirabilique ardore plurimorum corda hoc ipso tempore incendit, ad cognoscendos et illustrandos sacros libros. Unde ipsa quotidiana palpabilisque

pii vocantur Absconditi Dei, Psalm. 48. Consultaverunt adversus absconditos tuos. Psalm. 32, Tu absconsio es mihi, ab angustia custodis me. Sic etiam Christus dicitur futurus Latibulum a vento, Isaiae 32. ¶ Ignorare. Abscondi non raro ignota nobis dicuntur, similitudine aut Metaphora quadam: quia negocia aut res nobis ignotae veluti abscondisse se a nobis videntur, ut eas cernere non possimus. Aut ponitur per Metalepsin, vel Synecdochen, verbum causae pro effectu: occulatio enim causa ignorantiae est. Sic et Latini ac Graeci dicunt, aliquem aliquid latêre, pro ignorari ab

pro nobis persoluit. Sic etiam Acceptare et Acceptatio, communi usu Theologorum nunc videtur cum Iustificare et Iustificatione convenire. Ipsa namque iustificatione nos magnus ille pater caelestis acceptat pro iustis, obedientibus, ac suis filiis. Acceptare. n. aliquem, videtur tali quadam ratione dici et intelligi, ac si eum cui fueras iratus, quemque ex albo tuorum amicorum, filiorum aut ministrorum, ut malum et perditum filium expunxeras, et veluti ex tua domo, aula, aut etiam animo cordeque eieceras, denuo pro bono in gratiam ac favorem, et in tuorum numerum clementer

sepulchrum, sicut ascendit acervus tempore suo: subintellige, in horreum: id est, non morieris praemature, sed in extrema maturitate. ACQUIES CERE in aliqua re, aut homine, etiam Latinis nota locutio est. Rom. 2. Acquiescis in lege: id est, probas et gloriaris de lege, externa quadam specie et carnali conatu. Paulus alioqui ex corde acquiescit in lege, Rom. 7. Porro Gal. 1. habet Vulgata, Non acquievi cum carne et sanguine. i. non contuli cum eis. Parum enim commode Vulgata vertit Graecam vocem: AC VERE, per metaphoram varia significat. Deut. 6, Acues

amarum sit, reliquisse te Deum. In hoc sensu vetantur viri esse amari erga uxores, Coloss. 3, Sic et Iacob 3, zelus amarus, pro hostili ponitur. Amaritudo amarissima, Isaiae 38 ponitur pro dolore animi acerbissimo. Amaritudo, absynthium, et fel, aliquando etiam pro impietate, et veluti quadam hostilitate erga Deum et homines ponitur. Sic os impiorum dicitur plenum maledicentia et amaritudine, Psal. 12, et Rom. 13. Sic Deut. 29 dicitur, Ne forte sit in vobis radix germinans fel et absynthium: id est, impia doctrina, quae et Deo est acerba, et hominibus

adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio hominum repellendi, et tollendi e vita, sicut aliae res aut homines diis devoti ad deos suos abigendi,

promissus, et a populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et 19: ubi tamen non tam metaphora, quam plena comparatio est. Sicut et Actorum 6, de Stephano: item Gal. 4. Forte Apocalypsis 2. per angelos Ecclesiarum intelligit summos doctores. ANGULUS, pro

Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt abominatio animae Dei: id est, Deo. Proverb. 6. Psal. 11. Sic Ezech 24. Polluo sanctuarium, desiderium

res habet. ANNUNCIO Hebraice notat idem quod indico, prima et maxime propria significatione. Sed tamen crebro ad emphasin annunciationis, celebrationis et praedicationis pervenit. ut Proverb. 12. Verax annunciat iustitiam: id est, dicit, loquitur, sive simplici indicatione, sive cum quadam praedicatione. Sic et Psal. 111, Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino

quod antiquitus Deus constituerat, aut etiam praedixerat se ibi perditutum esse Cananaeos, et Israelitis victoriam de illis largiturum. Secundum antiquitates: id est, secundum veterem statum, modum ac morem, Ezech. 36. APERIRE os, aut labra, saepe adiungitur verbis loquendi, grata quadam superfluitate aut tautologia, aut perissologia. Aliquando etiam, ipsam loquutionem in dicat. Exemplum prioris est Iob 32. Aperiam labia mea, et loquar. Et 33. Aperiam os meum, loquetur lingua mea in palato meo. Sic et in novo Testamento non raro usurpatur. ut, Christus aperiens os suum

Qui fuerunt illustres inter Apostolos. Sic et 1. Cor. 15. ac Ephes. 4, etiam Apostoli numerantur inter eos doctores, qui post Apostolos quoque a Christo Ecclesiae donabantur. Eos veteres vocarunt viros Apostolicos, Apostolum gentium vocat se Paulus Rom. 11, quia plerunque gentilibus, divina quadam vocatione, et humana etiam pactione, facta cum Petro conventione, concionatus est. Contra Petrus apostolus circumcisionis dicitur. Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli. APUD aliquem aliquid esse significat alias, in

talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum

ad inferos. Verum hunc locum copiose exposui in voce INFERNUS. Aliqui ibi per Custodiam intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum prospectârint et expectârint piae animae adventum Christi. Alii per carcerem intelligunt tum illam legis paedagogiam, patres quasi in quadam servitute detinentem: tum etiam illorum desiderium adventus Meschiae, quo cum quadam anxietate cupiverunt videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur. CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est

intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum prospectârint et expectârint piae animae adventum Christi. Alii per carcerem intelligunt tum illam legis paedagogiam, patres quasi in quadam servitute detinentem: tum etiam illorum desiderium adventus Meschiae, quo cum quadam anxietate cupiverunt videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur. CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est appellativum, et significat quemvis locum fertilem, quasi dicat Cheremale vinetis

solent, in cathedra sedentes, docere ac iudicare. quod adeo receptum est, ut lege fiant irritae sententiae, a non sedente iudice latae: ut postea in verbo SEDERE dicetur. Habuerunt etiam sacras cathedras doctores, ut Nehem. 8 apparet. Fit ergo in Sacris literis mentio Cathedrae, in figurata quadam significatione: ut Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. de cuius loci sensu breviter dicam, ut significatio Cathedrae intelligi queat. Primum intelligo, de actionibus et vitae praxi

Exodi 29. Levitici 6. 7. 8. Num. 17. De regis vero inunctione habes Iudicum 9. 1. Samuelis 10 et 15. ubi David et Saul inunguntur. Usitatum sane et hodierna die est, Caesares ac reges inungi, Quam caeremoniam ideo Deus adhiberi voluit, ut et veluti separati a reliquo vulgo, eoque in maiori quadam reverentia essent: et scirent non esse in ipsis satis roboris ac industriae ad tantas functiones, nisi divinitus spiritu consilii, sapientiae ac fortitudinis, in rebus arduis perinde tum confirmarentur ac reficerentur, tum etiam contra externas laesiones inimicorum munirentur: sicut in

ac obeat. Clavi infixio, fuit quaedam superstitio apud Romanos, cuius causa (teste Livio) etiam dictatorem nonnunquam dixerunt: qua putaverunt se res animosque suos, et praesertim ipsam Rempubposse in bono statu confirmare. Undecunque demum haec superstitio eis exorta sit, similitudine sane quadam loquutioni Scripturae correspondet. Nam etiam Clavum dare ( Esdrae 9, Ut daret nobis clavum in loco sancto suo) ponitur pro dare alicui sedes certas, fixas et permanentes: sicut clavi bene infixi certo suum locum obtinent, et suam functionem praestant.

in voce SORTIS agetur. CLIBANUS, fornacis genus, coquendis panibus paratum, aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria frumenti et annonae, et tam parum panis

rei noticiam habere aut percipere. ut Rom. 1. Gentes Deum cognoverunt. Secundo ponitur figurate aliquando pro inquirere, aut dare operam ut cognoscas. ut Nehem. 6. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum: pro, dedi operam ut cognoscerem, ac liquido deprehendi. Tertio, pro speciali quadam circumstantia cognoscere quampiam rem, ut 1. Sam. 3, Samuel nondum cognoscebat Dominum, scilicet illo speciali modo revelationum, nondum erat assuetus illis specialib. ac nocturnis revelationibus. Quarto, pro perpendere. Num. 32. Cognoscite peccatum vestrum, quod inveniet vos: id est,

Genes. 34, pro, maxima misericordia moveri aut affici erga aliquem. In commotionem aliquem aliquibus dari, videtur idem esse quod, exemplo calamitatis alicuius aliis terrorem incutere: nisi quis derisionem, aut solam admirationem significari putet. Nam et condolentes et deridentes, prae quadam admiratione caput motare solent. Deut. 28. Eris in commotionem omnibus populis. 2. Paral. 29. Tradididitque eos in commotionem, desolationem et sibilum. Sic etiam Ierem. 24 et 29. Dabo eos in commotionem et malum omnibus regnis. Commotio capitis plerunque derisionem, aliquando etiam

¶ Commune igitur aut prophanum habet triplicem significationem. Alias enim tantum consecrato opponitur, et dicitur de eo quo uti cuivis licet. Secundo dicitur de eo, quod tanquam immundum externa quadam immundicie quasi vitandum est. Sic pii debent cibum per verbum et precationem sanctificare. Sic impiorum coniugium, commune et profanum est, et manus illotae iudicio Pharisaeorum. Postremo est genus communitatis aut profanitatis, in quo etiam impietas inest. Sic Christus dicit, ea quae

Sicut res concisa, confracta et comminuta. Non tantum igitur est elegans nominum allusio in Graeco, sed etiam rerum ipsarum antithesis: pulchreque ad utriusque doctrinae effectum accommodari potest. CONCUBINAS habuisse in veteri Testamento etiam sancti leguntur: quod eis Deus singulari quadam dispensatione, potissimum propter duriciem cordis eorum, ac ne quid deterius accideret, concessit: ut Christus ipse testatur. Sunt quoque tum ipsae concubinae pro honestis, et quidem uxoribus habitae: tum earum filii legitimi iudicati, non tamen plane haeredes. Concubinae nomine Hebraeis

per et propter Christum. Theodoretus non bene locum ad Gal. Conclusit, per concessit, exponit, Dialectici utuntur etiam voce Concludendi et Conclusionis, cuius metaphorae ratio alia esse videtur: nempe quod ea quae prius quasi sparsim et dissipate dicta fuerant, nuncuna sententia veluti sera quadam aut claustro colligentur ac constringantur. CONCULCARE alias simplicer pedibus premere significat, ut Esai. 1 dicit Deus, se id non requisivisse a Iudaeis, ut atria ipsius conculcent. Alias frequentare, incolere: ut Esaiae 7. Erunt agri in immissionem pedis bovis, et in

Theologi etiam ex modernis, ita in definitione originalis peccati coniungunt, ut defectum intelligant, amissionem bonarum virium: concupiscentiam vero, habitum aut acquisitas accersitasve pessimas vires, amissis bonis contrarias. Vide Summam Thomae, et Apologiam Augustanam. Appetitus vox, propria quadam ratione accipitur in vulgata versione Genesis quarto: Sub te erit appetitus eius, et tu dominaberis ei. ubi appetitus videtur proprie id esse, quod Paulus huc alludens dicit ad Galatas quinto: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Item, quod ad Romanos

maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar adsociat et in locum eius promissionem substituit: quasi non tantum nunc novum spiritualemque populum, sed etiam olim ipsum Isaacum magis promissio ac gratia Dei quam Sara genuerit. Tertio, similitudines aut convenientias Agar et legis aliquas prius indicavi, nempe quod

contra Israel, et impulit Davidem, ut numeraret populum, etc Psal. 94. Quis consurget mihi adversus malignantes? id est, quis una mecum sese eis opponet? seu mihi opitulando? Proverb. 24. Repente consurget perditio eorum. Esaiae 57, et saepe alias, de spirituali quadam consurrectione, et melioris animi receptione, aut etiam ipsa corruptarum virium renovatione accipitur hoc verbum, cum Propheta toties hortatur Ierusalem. id est pios, ut consurgat et induatur fortitudinem, quoniam lux Domini ei orta sit. nisi quis velit dicere, esse quandam allusionem ad

Dicuntur vero tum homines pollui aut polluti esse, tum res: quin et doctrina ac sermo, atque adeo etiam ipsum nomen Dei. Homines porro contaminabantur dupliciter: vel interna contaminatione, quae proprie est iniustitia, et a peccatis actualib. ac originali venit: vel externa ac caeremoniali quadam contaminatione pollutioneque, de qua praesertim in Levit. 5. 13. et passim alibi disseritur. Contaminari igitur externa ista immundicie, aut pollui putabantur Iudaei, si cadaver attigissent, aut aliquid immundum comedissent, ut saepe in Numeris et Levitico habetur. Sic nolebant sacerdotes

ac punire tantum graviter significat. Ierem. 17. Duplici contritione conterat eos: id est, duplici poena afficiat. Sic Psalm. 60. et 147. Hoseae 14 dicitur Dominus colligare et sanare contritiones suorum. Psal. 94. Populum tuum Domine conterunt. Aliquando etiam longiori quadam metaphora dicitur de confractione aut prostratione spiritus et cordis aliquorum. Cor enim aut animus securus videtur quasi quaedam abor stare ac vigere in mundo. Sed lex divina veluti malleus quidam confringens petras, conterit ac comminuit eum, ut veluti concisa arboraut columna icta

tempore, Matthaei 6. Dicetur de hac vocula etiam in Hodie. CREO, verbum plerumque ac maxime proprie significat aliquid divina potentia ex nihilo fieri: sicut caelum ac terra, aliaeque creaturae a Deo immensa potentia ac sapientia ( Gen. 1. ) creatae esse dicuntur. Aliquando vicina quadam significatione et leni catachresi, de novo quopiam ac inaudito miraculo accipi solet: ut Num. 16. 18 dicit Moyses, quod creationem creabit Dominus, et novo ac prius inaudito exemplo perdet Chore, Datan et Abiron, quos terra devoravit, quod inauditum fuerat priorib. seculis. Denique etiam

exponitur. Tria enim illa verba ibi pene synonyma et aequivalentia sunt. Caeterum phrasis Ire et crescere, 2. Par. 17: pro, subinde magis ac magis crescere, suo loco in verbo Ire, aut Vadere, exponetur. CRIBRUM, instrumentum est purgando frumento praeparatum: in quo, dum sua quadam ratione agitatur, minutiores sordes per fundi crebra exiliaque foramina decidunt: maiores autem et leviores superius supernatant, et in unum cumulum concursant, ut plena manu purgans tollere ea possit. Utitur hac similitudine Christus Luc. 22. et propheta Amos Cap. 9, de

magis notorium delictum in Sacris literis vocatur. Ideo Paulus vult 1. Timoth. 3, et Tit. 1, episcopum esse sine crimine, non sine omni peccato, quod fieri nequit: tametsi in Graeco est potius Inculpatus. CRUDELIS vox, אכצר achzar, peculiari quadam emphasi in Sacris literis usurpatur, pro, acerbo adversario. Proverb. 5. Ne des annos tuos crudeli: quidam interpretantur meretrici. Sed forte rectius accipies de marito adulterae, qui rivalem interficere crudeliter solet: quod ibi Salomon adultero iuveni minitatur. Iob 30. Mutatus est

quandam obstinatae malitiae indicat, quod non subito affectu commotus quis patret mala, quod minoris malitae est: sed etiam in ipso lecto, ubi quiescendum esset, meditatur scelus. Locus alioqui Psal. 41, Omne cubile eius versasti in infirmitate eius: a plerisque de recreatione quadam accipitur. sicut lectus in hoc ipsum excutitur et agitatur, ut mollius cubetiacens. Cubile κοίτη pro re venerea nonnunquam ponitur, idque tum de honesto coitu coniugii: ut cum Rebecca ex uno κοίτην lectum

et huic naturae etiam renatae plane impossibili. ut, Si vis in vitam ingredi, serva aut custodi mandata. Deuteron. 6. Audi et custodias: pro, diligenter observes ut facias, etc. Ibidem: Iustitia erit nobis, cum custodierimus ut faciamus omne praeceptum istud. Alias dicitur de quadam custodia verbi, piis iuvante Deo possibili. ut, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. Hoc si diceretur de illa perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi

longe maximas, ad religionem, cultum ac gloriam Dei et hominum salutem pertinentes, foedissime negligebant. imo et petulanter violabant ac transgrediebantur. Videtur pene fuisse proverbialem quandam locutionem: sicut et illas de culice ac camelo, item de festuca ac trabe. Sic et Graeci proverbiali quadam sermonis forma, nimium sordidos κυμινοπρήστας cyminisecos vocârunt, quasi nec in minima re de suo iure decedere, ut est dimidium grani cymini, et alteri id concedere velint: sed etiam unicum cymini granum in duas partes dividi, sibique suam

49. de facundia tribus Nephthalim dicitur. Ad mensuram dare, est parce dare. Nam qui large ac liberaliter aliquid donat, non adeo exacte ac scrupulose ponderat, metitur aut numerat. Iohan. 3. Non enim Deus dat ad mensuram Christo Spiritum sanctum. Aliis alioqui dicitur Deus dare pro sua quadam mensura. 1. Corinth. 12. quia omnes ex copia ac plenitudine Christi haurire cogimur. Aliquem dare in animam hostis: pro, in arbitrium aut libitum hostis. Ezech. 16. quia ibi et alibi saepe anima votum, desiderium aut cupiditatem significat. In acervos dare, vel simpliciter Dare

ac plenius repetitur Deuteron. 16. Declinare ad dexteram vel sinistram, tum illud significat, ne doctrinae aliquid addamus aut detrahamus: tum illud, ne in agendo vel nimium, vel parum faciamus, a recta linea verbi Dei discedendo: sicut philosophi disserverunt, Omnes virtutes et recte facta in quadam mediocritate consistere. Deuter. 5 de utroque praecipit Deus, dicens: Observabitis igitur, ut faciatis quae praecepit Dominus Deus vobis: non declinabis neque ad dexteram, neque ad sinistram: sed per viam quam praecepit Dominus Deus vester, ambulabitis, ut vivatis, etc. Ubi

existentiam aut substantiam consistens. Inde praeclara facta, et honores, ac laudes hominum, decora aliquorum esse dicuntur. In Exodo saepe inculcatur de illo eximio ornatu sacerdotalium vestimentorum, quod fiant in decorem et ornatum Aaronis: pro, ut summus sacerdos exquisite, et veluti cum quadam maiestate exornetur. Sic Psalm. 21 dicitur, Gloriam et decorem pones super regem: pro, exornabis eum sapientia, potentia, successu, autoritate. Haec enim sunt vera regum decora et ornamenta, non illa umbratilia vestimentorum et pomparum. Regem in decore suo videre, Isaiae 33, est videre

vera regum decora et ornamenta, non illa umbratilia vestimentorum et pomparum. Regem in decore suo videre, Isaiae 33, est videre eum florentem, et etiam externis ornamentis ornatum. Isaiae 53 negatur esse species aut decor Meschiae, ut magnifieri aut desiderari posset: id est, caruit externa quadam dignitate, potentia, gloria, et autoritate, quam sibi gubernatores huius mundi undique accersunt. Tribuitur nonnunquam et Deo haec vox, ut Psalm. 93: Dominus regnavit, et decorem indutus est. Et Psalm. 104. Domine Deus magnificatus es valde, gloriam et honorem induisti: amictus es lumine

erit germen Domini in decorem et gloriam: pro, decorum, seu inclytum et gloriosum. DECRETUM, et DECERNO, ferme in malam partem accipitur a Paulo, pro humanis placitis: ut Ephes. 2, et Col. 2 apparet. Forte autem ideo hoc nomen humanis traditiunculis tribuitur, quod ea ex praeeunte quadam deliberatione et opinatione proveniunt: sicut Graeca etymologia dogmatis, a δοκέω, indicat: quibus deliberationibus Deus in proponenda sua religione non indiget, sed simpliciter dicit ac mandat quid fieri velit. DEDICARE verbum, et

Domine, quoniam Gamar defecit, sanctus aut misericors: pro, desierunt amplius superesse pii. Quarto, significat privo. Defraudo cui laboro; et deficere facio animam meam bono: Ecclesiast. 4. pro, privo eam, defraudo genium meum necessariis commodis. Postremo, vox Defectionis cum singulari quadam emphasi 2. Thessal. 2 ponitur, cum dicit Paulus, Ultimam diem aut iudicium non venturum, antequam veniat ἀποστασία, aut defectio, et revelatus fuerit homo peccati. Quam vocem Defectionis alii quidem intelligunt de politica gentium

ex vobis servus, Ios. 9: pro, semper eritis servi, aut certe semper cogemini servire tabernaculo. De phrasi et re, Deleri ex libro viventium, dicitur in voce LIBER. Deleri peccata, aut iniquitates, Psal. 51: pro, tolli et penitus aboleri. Deleri autem peccata tali quadam phrasi, praesertim in Hebraeo, dicuntur, ac si in libro quodam essent omnia nostra malefacta aut debita diligenter a Deo adscripta, quae nunc expungi peteremus propter meritum aut persolutionem Christi. Genes. 17, cum Circumcisio mandatur, additur comminatio, quod qui illud foedus

delictum restituetur Iehovae: pro, damnum ei compensabitur, seu satisfactio pro damno reddetur. In Hebr, est אשם Ascham, quod admodum crebro pro ipso sacrificio expiante ponitur, sive quia compensat delictum, sive etiam quia ipsummet sacrificium imputatione quadam fit res rea, Deo exosa, eiusque irae ac poenis obnoxia. Sic Christus dicitur factus peccatum: Roman. 8. 2. Corinth. 5. DELINQUO, pro pecco, praesertim omittendo iniuncta, etiam Latinis usitatum est: sed in Sacris literis habet nonnunquam quosdam idiotismos: ut Oseae 5, Ibo et

terram, Isaiae 7. Antequam puer possit eligere bonum, et reprobare malum, deseretur terra, quod nunc fastidis ob duos suos reges. Loquitur de ea desertione, ut se mox explicat, qua Assyrius erat Israelitas abducturus, et terram deserta effecturus. Clausus et derelictus, quasi proverbiali quadam locutione, ultimae reliquiae populi aut gentis vocantur. Nam cum reliqui ab hostib. abducuntur, tum adhuc pauci aliqui restant vel in arcibus munitisûe locis clausi, vel alioqui in aliquib. solitudinibus aut latibulis relicti, quos hostis perscrutari non potuit. 1. Reg. 21, et 2. Reg. 9.

verbum non paucos Hebraismos efficit. Nam primum non raro humano more dicitur Deus descendere, cum aliquid vult gravius in humano genere agere. Sic dicitur Gen. 11, descendere ut videat structuram turris Babel. Et Gen. 18, ut videat an Sodomitae perfecerint secundum clamorem suum. Communi enim quadam opinione fingimus aut somniamus, Deum superius in caelis habitare: cum ille ex aequo ubique gentium et locorum sit. Sic et filius Dei descendisse de caelo, et caro factus dicitur. Dicitur Deus et in Aegyptum descendere (eâdem figura) cum Iacobo, ut eum ibi protegat: Gen. 46, quia terra

fuerant, nunc autem a vobis cultae et reaedificatae. Abominatio desolationis praedicitur statura in loco sancto, Dan. 9. 11. 12. quam Machab. lib 1. cap. 2. intelligunt de illa prophanatione templi, et religionis contaminatione, quae ipsorum tempore accidit Christus de alia quadam post se ventura interpretatur, Mat. 24. Aliqui igitur intellexerunt de statua Caligulae in templo collocata, quae extrema vastationem Hierosolymae praecessit. Rectius autem proculdubio accipietur de Antichristi horrendis abominationibus quae postea secutae sunt, quaeque Ecclesia ac

similia de aliis potentibus in Sacris literis. Tum porro ista consonantia plurium Scripturae locorum in plurali numero positorum, propalam eos redarguit. Porro nomina Dei plura recensentur, in qua parte ne nimium a scopo nostro digrediamur, tantum Hieronymi sententiam adscribam. Hieronymus in quadam Epistola ad Marcellam, decem ait maxime esse illustria celebratissimaque Dei nomina. Primum est אל El, quod Septuaginta θεὸν, id est, Deum vertunt. Aquila etymologiam exprimens,

cornu salutis, propugnator, defensor, petra seu rupes, ignis consumens, gloria, spes, robur, fortitudo: item omnipotens, Deus deorum, Dominus dominorum, Deus ac Dominus caeli et terrae, etc. Sed haec potius pro epithetis, dignitatem, potentiam, et admiranda Dei effecta, illustri quadam ratione describentibus, quam pro nominibus propriis accipi convenit. Quo quidem pacto dicere possemus, Cneum et Cornelium, et Scipionem, propria esse nomina eiusdem personae: at Tribunus, Imperator, victor, triumphator, gloria Reipub. et quae huiusmodi sunt, agnoscentur sane eiusdem personae

suam protendit in mille generationes, ita ut misericordia eius maior et amplior sit ira eius, id quoddam Hebraeorum sapientes ita efferunt: Maior est pro prietas bonitatis Dei, quam proprietas ultionis. Nono, remittit omnis generis peccata: Iniquitatem, hoc est, ea peccata quae temere et cum quadam praesumptione admittuntur: transgressionem, hoc est, defectiovem et ἀποστασίαν, quod Hebraeis est פשע Paescha: Manifesta quoque et publica peccata, quae veniunt appellatione

impurum: sicut et ignis alienus. Volunt porro sub hac phrasi etiam cultum ipsum, et quamcunque religionis corruptelam comprehendi: ut in primo praecepto dicitur, Non habebis Deos alienos: ubi non tantum idola prohibentur, sed etiam ne hunc ipsum verum Deum falsa ratione colamus: sive id quadam synecdoche dicatur: sive quia quamprimum cultus vitiatur, non iam Deus, sed idolum colatur. Nam verus Deus negat sibi eum cultum exhiberi, aut placere. Sic recte dicimus nunc, Iudaeos et Turcas (quantumvis clamitent se verum Deum creatorem caeli et terrae colere) tamen eos colere idolum ac

sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad dexteram vel ad sinistram declinemus: intelligunt multi dexteram esse, cum quid melius ex quadam religiositate facere volumus, quam Deus mandaverit: sinistram, cum ex negligentia deterius, seu res, praeceptas negligimus. Dextera impiorum dicitur esse plena muneribus: id est, omnia corruptos muneribus agere, aut etiam corruptelis munerum perficere ac impetrare, nihil studio

prospere victitabunt. Debilitata dies, Iudicum decimonono. Dies declinans, Psal. 90. Deficere dies, Psalm. 101. pro, ad exitum tendere. Dimidiare dies: pro, ad medium temporis vitae pervenire. Psalmo 55, Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Fuit dies: pro, quadam die. Iob 1. 2. Regum 4. Et fuit dies, et venit illuc. Loquuntur dies: pro, homines qui multos dies vixerunt. Iob 32 Dies loquentur, et multitudo annorum reddet notam sapientiam. Numerare dies. Psal. 90. Sic nos erudias numerare dies nostros, et adferemus cor sapiens.

Nec tantum homines dicuntur digni, sed et res. ut Lucae 23. Digna iis quae egimus, recipimus. Observanda est hic etiam duplex aut multiplex dignitas, seu gradus eius. Summus enim gradus est, cum aliquis meretur aliquid. sic operarius est dignus sua mercede. Alius est inferior, cum adhibita quadam benignitate aut ἐπιεικίᾳ alicuius dignitas consideratur. Secundum legem nemo est vere dignus apud Deum ullo beneficio, sed potius omnes aeterno exitio: quia si ille iniquitates observârit, et iudicium intraverit, nemo subsistet. Sed secundum

hominum ac Dei. Nos iam promiscue istis vocabulis in explicando utemur, tanquam si prorsus sint synonyma. Definit autem Angustinus amorem in libro de Amicitia, quod sit animae rationalis affectus, per quem illa aliquid cum desiderio quaerit et appetit ad fruendum, per quem et fruitur eo, et cum quadam sua vitate interiore amplectitur, et conservat adeptum. Hunc affectum distinguere possis varie. Alius enim est amor Dei erga nos, quo ille adeo dilexit mundum ut unigenitum traderet pro nobis. Ioan. 3. et quo nos dilexit in dilecto. Cum igitur Scriptura praedicat dilectionem aut amorem

illum divitem adolescentem Mar. 6, qui iactabat suam observationem legis perpetuo a iuventute praestitam: cum contra Christus eum re ipsa experientiaque redarguat, quod nunquam ita primum praeceptum praestiterit, ut plus Deum dilexerit quam suas opes. ubi verbum Diligere omnino tantum de quadam amica compellatione accipi necesse est. vide Synecdochen, aut Metalepsin. Diligere verbo et lingua, est externo sermone ac gestu dilectionem simulare. Diligere opere et in veritate, 1. Ioan. 3, est re ipsa ac serio diligere. Diligere apparitionem aut adventum Christi, 1. Tim. 4. pro,

igitur percipitur divinitus, citra humanam institutionem: sicut per scientiam humanitus, licet non absque opera Spiritus, quod aliis postea tradatur. Eoque Paulus, qui Evangelion suum neque ab homine accepit, neque didicit, sed per revelationem IESU Christi illud consecutus fuit, perpetua quadam prophetis, non doctrina praedicavit. Gal. 1. Caeterum et Corinth. 12 et Ephes. 4, Paulus alios prophetas, et alios doctores facit. Illic scribit: Et alios quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos, deinde Prophetas, tertio doctores, deinde potestates, etc. Hic: Et idem

sed potius affirmat ibi esse sanguinem victimarum aut foederalem, simulque eius usum exponit. Quasi diceret: Ecce hic sanguis victimarum, â me separatus ac depromptus, in hunc ipsum usum iam in vos spargetur, ut hîc foedus inter vos ac Deum feriatur, idque foedus hac dispersione, aut quasi quadam communicatione sanguinis confirmetur. Attente igitur considerate, tum quid hoc sit, tum quid hoc sanguine agatur: non ociosam enim, sed practicam quandam monstrationem sanguinis significat, ut foedus sancientes auditores et rem ipsam quid sit, et usum eius vera fide agnoscant ac

Accipere faciem, aut personam: ut Deut. 28. Gentem quae non levabit aut accipiet faciem senis: id est, non reverebitur aut curabit. unde, Elevatus facie, Esa. 3: Auferam quinquagenarium, aut elevantem faciem: pro, reverendum aut venerandum virum, cuius ipsa facies plena dignitate, et quasi quadam maiestate est. Levare manum, significat iurare: quia tali gestu solebant iurantes uti Deut. 22. Psal. 106. Elevare peccatum super fratrem, Levitici 19. pro, eum accusare de aliquo crimine, eumve infamare. Elevatio Misgab, pro locis eminentibus ac munitis: Isaiae 33.

fuit commune nomen presbyteris, ut ex Phil. 1 apparet: ubi salutat Paulus eius Ecclesiae episcopos et diaconos, plures hoc nomine honorans. Sic et Act. 20 dicit ad concionatores Ephesios: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit episcopos. Testatur et Hieronymus in quadam Epistola ad Rusticum, olim eosdem fuisse sacerdotes et episcopos: sed postea in remedium Schismatis, unum quendam e numero sacerdotum delectum esse, qui esset et vocaretur Episcopus. Vox alioqui vetus est: nam et Homerus Hectorem vocat episcopum civitatis. Videtur autem haec appellatio

regni caelorum: Matth. 13. quod etsi in genere de omnibus mysteriis accipi potest, tamen praecipue Evangelii doctrina sic appellatur, eo quod sit doctrina rationi humanae sine patefactione divina prorsus incognita. His adde appellationes varias in Apostolorum scriptis. Vocatur enim generali quadam periphrasi, sermo Dei: eo quod divinitus haec doctrina sit patefacta. Actor. 8. Peragrabant, annunciantes sermonem Dei. Item, Samaria recepit sermonem Dei, Act. 10. Sermo quem misit Deus Israel, annuncians pacem per IESUM CHRISTUM. Sermo gratiae Dei, Actor. 20. Regnum Dei

Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem: Isaiae 2. Exire e medio idololatrarum, 2. Corinth. 6. est, deserta idololatria propalam sese verae religioni ac Ecclesiae addicere. Exire impium. Psal 109 Dum

sacra loca et instrumenta, sive cum initio nondum erant consecrata, sive postea forte fuissent prophanata. de qua re et supra in verbo DEDICO dictum est. Sic Exodi 29 praecipitur, ut septem dies altare expietur: id est, consecretur. Aquae expiationis, Numer. 19 describuntur, quibus sua quadam ratione immundi aspergebantur, ac purificabantur. Pro voce Expiare, in novo Testamento plerunque Propitiari et Propitiatorium reperitur: quare ibi de hac voce aliquid plenius et clarius dicetur. EXPLANARE, pro explanate et dilucide scribere. Abacuc 2. Scribe visum,

est. Aliqui tamen locum Exodi interpretantur de imperscrutabili Dei essentia, de qua etiam plerique intelligunt illud dictum Dei: Non videbit me homo, et vivet. Simili locutione et Iacob dicit; Vidi Dominum a facie ad faciem, et salva facta est anima mea, etc. de uberrima scilicet quadam revelatione Dei. Faciem susscipere, et agnoscere, item In factem alicuius respicere (alias vertunt Personam accipere) est loquutio forensis, ubi cum tantum causa, aut veritas, aut falsitas rationum utriusque partis respicienda esset, iniquus iudex respicit faciem hominis, non

aut fiducia, et plerophoria sequitur. Consideret igitur Lector diligenter, quid sit illud πείθειν suadere, cordi in illis tristibus dubitationibus ac diffidentia, et quis inde seu ex illa suasione motus aut affectus cordis sequatur. Sic enim ex viva quadam praxi naturam tum dubitationis, tum etiam verae fidei aut fiduciae perspiciet. Sed quoniam de activo verbo πείθω diximus, addemus quaedam etiam de eius passivo, et medio. Πείθομαι doceor, persuadeor, ad

quam manus apprehendens lapidem aut aliquod scabrum corpus. Hinc vides Christiane lector, quam necessario plane sequatur, fidem iustificantem esse fiduciam. Et tali solo motu aut actu animi nostri, ceu quadam mendica manu, apprehendi gratiam ac favorem Dei, eius suavissimas promissiones, et promissa ingentia bona iustitiae ac vitae, eoque nos sola fide iustificari. XVI. Posset confirmari haec significatio fidei, seu quod fides sit fiducia, etiam ex locutionibus Latinis ac Graecis. nam a nomine

18. pro, strenuus ac fortis bellator. 2. Paralip. 26 Filiorum hominum virga: pro, communi ac mediocri castigatione. 2. Samuelis 17. Arguam eum virga filiorum hominum, et plagis filiorum hominum. Filii hominis similitudo, Danielis 10. Et ecce tanquam similitudo filiorum hominis: pro, quadam specie humana. Filius matris: id est, uterinus frater, Genesis 43. Deuteron. 13. Iudicium 8. Psalmo 69. Similis loquutio est filius patris. Genesis 41. Filius nobilium, Ecclesiast 10. Beata terra, cuius rex est filius nobilium, id est, fortis, generosus. Filii populi, id est,

quod tunc demum testamentum sit ratum, cum ille id sua morte confirmavit. Quo quidem et Paulus Galatis tertio respexisse videtur. Caeterum tum vox, tum res ipsa, multo melius intelligetur et explicabitur, si pro foedere, quam si pro testamento accipiatur. Nam revera pactio quaedam est, qua certa quadam ratione duae diversae partes conveniunt, et inter sese per certum mediatorem, certisque conditionibus ac pactis foedus ineunt, quibus utraque sese alteri obligat. Deus enim promittit, se velle esse nostrum Deum, ac nobis certa ratione propitium: et nos vicissim illi, quod eum solum pro

aut exhilarabimini. Denique, ad alicuius genua nasci, est, apud eum gigni et educari: Gen. 50. Tametsi ea potius videtur sententia esse, quod suorum nepotum nascentes parvos liberos in sua genua susceperit, et more nutriculae aut matris cum eis lusitaverit. Videri nihilominus possit singulari quadam ceremonia receptum fuisse, ut aliquando mulierculae super aliena genua parerent: sicut Rachel dicit ad Iacobum: Ingredere ad ancillam meam, et pariat super genua mea, ut et ego aedificer ex ea. forte voluerunt indicare, illam prolem perinde suam esse, ac si statim in ipso partu ex suis

Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore splendentem. Gloria quoque Dei significat illam summam felicitatem, qua caelites perfruuntur. Luc. 24.

pollere videntur: eoque etiam coniunguntur more Hebraeo, ut illi synonyma aliquando connectere solent. Hebr. 2. Gloria et honore coronasti eum. Philip. 1. Fructus iustitiae contingit per Christum, ad gloriam et honorem Dei. Gloriae, vocantur gloriosi, plenique dignitate, ac quasi maiestate quadam, magistratus. 2. Petr. secundo: et in epistol. Iudae: Glorias non timent blasphemare. quia Deus talibus personis ut officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis

Paulus dicit, Nihil mihi conscius sum, sed in eo non sum glorificatus, ut Pharisaeus ille: quia in conspectu ac iudicio Dei non iustificabitur ullus vivens. id est, potest gloriari Abraamus, Paulus, aliique multi, quod praestiterint externae disciplinae iustitiam, quam caecus mundus pro eximia quadam perfectissimaque iustitia habet: Ted talem iustitiam quae coram Deo valeat, neminem mortalium ex suis operib. habere certissimum est. De hac igitur secundaria gloriatione, aut praestantia, dicit Paulus 2. Cor. 1. Gloriatio autem nostra est, testimonium conscientiae nostrae. quasi dicat:

si etiam alioqui a vento abripiatur, vix animadvertere possis, quo tandem pervenerit. Huius igitur, et pulveris lapidis funda proiecti, et similium rerum comparatione exitium impiorum saepe in Sacris literis describitur. Nam impii licet a Deo castigentur, tamen id fit summa quadam moderatione, ut etiam in ira Deus recordetur suae misericordiae, utque ea ipsa castigatio eis in bonum cedat. At impii ita ab irato Deo castigantur, ut funditus intereant, utque nec vestigia quidem amplius eorum reperire queant,

quidem amplius eorum reperire queant, sicut nec glumae a vento abreptae. Hac igitur similitudine utitur Scriptura in describendis temporariis poenis impiorum. Psal. 1. 35. Isaiae 17, 29. Oseae 13. Zephoniae 2. GRADIOR verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam gravitate ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso

12. Ecce rex graditur ante vos. id est, ille praeest vobis, vos regit. GRADUS, per metaphoram significat Paulo (dicto 1. Tim. 3. Gradum bonum sibi faciet) aditum ministri functione ad maiorem: ut solent functionum ministri dato virtutis experimento. et alio qui in maiori quadam dignitate et existimatione erit apud piorum coetum. Aliquando etiam statum fortem aut conditionem alicuius significat: ut Gen. 40. Restitueris in pristinum gradum. Quindecim illi Psalmi,

autem apud Latinos et Hebraeos tum active, pro benevolentia ac favore superioris erga inferiorem, qua eum fovet: ut frui aut florere gratia regis aut principis. Sic 1. Corinth, decimoquinto, Gratia Dei sum quod sum. Tum passive pro inferioris personae dotibus, meritis, aut etiam gratuita quadam acceptatione, seu gratiositate, qua is est aliis, praesertim potentioribus gratus et acceptus, et ab iis fovetur ac iuvatur: ut, Gratia ministri aut subditi. Item in illo Poetae: Gratiaque officio, quod mora tardat, abest. Hinc Dare alicui gratiam in oculis regis: id est,

nobis traderet: omni profecto iure omnes pii idipsum sentire ac profiteri tenentur, Sed adiiciam et alia Testimonia ac Argumenta. VII. Saepe haec vox numeratur a Paulo inter alias in Deo, extraque nos existentes, et gratuitam benevolentiam significantes: ut solet crebro in Sacris literis congerie quadam fieri. ut 1. Timoth. 1. et 2. Timoth. 1. et in secunda Iohannis cap. 1. Gratia, misericordia, pax a Deo, etc. ubi ipse quoque ordo indicat, vocem Gratiae aliquam primam causam nostrae conversionis in Deo existentem significare, et non quasi ultimum effectum

futuros esse. Sic et Ezech. 36, praedicit Propheta, civitates desertas fore plenas gregibus. id est, hominibus ubi semel proprie per similitudinem, iterum metaphorice hac voce in eodem sensu utitur. Peculiariter tamen haec Gregis metaphora solet poni pro coetu ac populo Dei, quod ille speciali quadam cura ac solicitudine teneatur huius partis aut generis hominum, quod ei sese per veram religionem addixit et consecravit, et cui ille vicissim plusquam paternam benevolentiam favoremque sancte promisit, ideoque etiam se eius specialem pastorem esse profitetur. Ideo Mich. 2, de Ecclesia

ut nunc in Germania fit: altera erat, quod illud solum a maiorib. haereditate acceptum, illis divinitus contigerat. Apparet autem quam dulcis eis haereditas fuerit, ex illo sermone et facto celebri Nabot, qui regi ipsi vinetum suum cedere noluit, idque maiora ac meliora offerenti: singulari quadam verborum emphasi indicans, se nequaquam adduci posse, ut suam haereditatem ulli mortalium vendat. Ab hac igitur tam grata ac dulci re, ac veluti patrio nido, transfertur haec vox ad alias quasvis valde preciosas ac gratas possessiones, ac bona interna aut externa, corporalia aut spiritualia.

ex hominibus aut ab homine, in malam partem accipitur, de humanae audaciae ac impietatis, aliquid sine Deo audentis ac conantis, instituto ut Christus quaerit Matthaei 21, a Iudaeis, an Baptismus Iohannis sit a Deo aut ab hominibus? id est, an veniat ex Dei mandato, an vero Baptista sua quadam audacia ex ambitione tantam rem sibi sumpserit? Sic Gamaliel dicit in Actis, futurum ut si collectio Ecclesiae et propagatio doctrinae de Christo, sit humanum inventum, brevi corruat. sin sit ex Deo, invictum consistat, et frustra Pharisaei ac Pontifices Deo repugnent. Ab homine ad pecus.

Hac de causa et Latinis praemium amplioris dignitatis viro, praesertim docto exhibitum, Honorarium vocatur: contra vero ignobiliori mercenario aut manuario artifici, Merces. Eadem ratione accipiendum est, quod Paulus inquit Rom. 12, Honore vos invicem praevenientes. i. non tantum externa quadam reverentia sed etiam mutuis officiis ac beneficiis. Sic et Lucas Act. 28 narrat, Melitenses multis honoribus honorasse Paulum ac comites. i. multa eis beneficia praestitisse. In eadem significatione credo accipiendum esse, quod Paulus 1 Cor. 11 dicit, nos ignobiliora membra magis

Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia eius ab illa hora. Tertio, significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi aliquid. ut Luc. 22: Haec vestra hora, scilicet tempus quo Deus vobis permittit in me grassari. Ioh. 2: Nondum venit hora mea: scilicet, faciendi miracula. Sic Rom. 13: Hora est nos iam ex somno surgere. Ioh. 16. Veniet hora, cum omnis qui vos

Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum, cap. 21, primum diras minas ac poenas denunciat Deus impio Achabo per Heliam, cum ob alia eius impia facta, tum etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione perterrefactus, sesecoram Deo humiliat, et etiam foris lugentium vesti tuacuictu, omnique reliquo poenitentium et dolentium gestu incedere et agere incipit, Deus ei mandat dilanonem poenae indicari. Inquit.n. textus: Cum humiliassetse, aversa est ab eo ira Dei.

in idipsum dormiam, et requiescam: id est, simul dormiam et quiescam. Psalm. secundo, idem adverbium vertit In unum: Principes convenerunt in unum: id est, simul, una. IDOLUM, proprie est simulachrum aut imago. et quia imagines Ethnici et impii Iudaei coluerunt ut Deum, ideo paulatim quadam catachresi invaluit, ut omnis pravus Dei cultus idololatria sit vocatus. Idolum igitur primum significat ipsam statuam, cultus divini gratia factam 1 Cor. 12. Scitis quod gentes fuistis, et ad muta idola cucurristis. Sic et Psalm. 112, ea pingit inquiens: Oculos habent, et non vident:

certum est potiorem, et magis primariam imaginis rationem esse illam similitudinem rectitudinis animae rationalis ad Deum, tametsi et in aliis partibus, atque adeo etiam ipso corpore multo sanctior et divinior quaedam harmonia fuerit. Ponitur in hisce plerisque omnibus significationibus Imago pro quadam vera ac reali existentia, seu rei ipsius forma, ac viva essentialique expressione: non tantum umbratili pictura, sicut alioqui sonare ex Latini sermonis natura nobis videtur. Sic realem quandam existentiam notat 1 Corinth. 15. Quemadmodum gestavimus imaginem terreni hominis, sic etiam

quam horribiliter puniantur: significat fore, ut Interim et Adiaphora vere Antichristi abominationes et errores exprimant, non tantum quandam ociosam picturam eorum referant: sicut adiaphoristae sua linea veste omnes illas abominationes abscondere et obumbrare conantur. Atque hactenus de reali quadam imagine dictum esto: nunc in sequentib. contra dicemus, quando umbratilis quaedam tantum species rerum per hanc vocem accipiatur. Longe alia igitur significatio est, cum imago pro reb. imaginariis, aut evanidis crebro usurpatur, cuius significationis exempla adscribi est opus. Ab hac vero

ut in Psal. habetur: Terra autem plenitudo eius. de qua loquutione in voce Plenitudinis. Implere alicuius faciem ignominia, est, eum plane confundere, aut pudefacere. Impleri agnitione Dei, Col. 1 item Impleri Spiritu S. Luc. 2. item in Actis, Vir plenus spiritu. i. maxima quadam illustratione et motu Spiritus S. ornari ac permoveri ad aliquod eximium opus. Impleri aliquem longitudine dierum. i. ad decrepitam usque aetatem perduci, aut vitam ei prorogari. Sic Impleri dies alicuius, 1 Par. 17. i. satis vixisse eum. Implere sermon Dei. Col. 1 est plene

ad aliam, non realiter aut essentialiter, sed sola cogitatione aut ratione transfertur. Sic imputatur nobis Christi iustitia, et vicissim ei nostra iniustitia. Precii vero imputatio est, cum rei precium aut valor ab alia re ad aliam ita transfertur sola cogitatione, ut illa in huius locum sua quadam ratione succedat, eius stationem suppleat, aut pro ea eiusve loco habeatur: ut cum pro debito auro accipio foenum aut stramen, aut etiam solam condonationis debiti petitionem. Ibi. n. precium aut valor auri transfertur in foenum aut stramen, vel quidpiam simile. Sic nobis fides ob precariam

loco eximiae virtutis, ut eum rex perinde complectatur ac si sit industrius, fidus, et utilis minister. Sic divitiae pro virtute sunt, habentur, aut imputantur multis. Sic adulatio in communi vita, pro fida amicitia multis est. Hac igitur ratione fides dicitur imputari ad iustitiam, quod externa quadam specie, aut saltem quo ad modum moremque loquendi, locum eius utcunque suppleat, ut mox dicetur. Ubi simul et illud observetur, quod particula In, Eis, ל lamed articulus in ista phrasi, Fides alicui imputatur ad iustitiam, idem valet quod pro iustitia,

translata per imputationem in nos eius iustitia. Potest autem fieri ista imputatio vel tota re iudicio aut ratione translata, vel parte eius aliqua solum, ut sit tantum communicatio quaedam, aut participatio. Sic posteris maiorum suorum peccata aut benefacta in multas generationes imputatione quadam communicantur. Sic David Psal. 99 orat, alicui suae matris peccata imputati. Huc referri potest illud Pauli, Ne communices peccatis alienis. Sic olim apud Ethnicos alii pro aliis devovebantur, quasi culpam eorum in se recipientes. Sic Halberstadii etiamnum sacrifici virum, et

suo decreto fecit incurrere aut irruere in eum omnia nostra peccata: Isaiae 53. Septimo, fidem alicui imputari ad iustitiam, proprie significat; esse illi loco iustitiae, non quia reipsa sit iustitia, aut ullo modo vicem iustitiae subeat: sed tum, quia is illa veluti mendica quadam manu acquirit alienam iustitiam. sicut si quis precario ac mendicando alienam persolutionem impetraret, qua semetipsum liberaret ab illo quasi reatu aeris alieni, ac veluti iustus liberque consisteret: tum quia soli credentes habentur, censentur et pronunciantur a Deo

imputatae nobis Christi iniustitiae, aut potius iustificationis, optime convenire cum imputatione nostrae iniustitiae Christo a patre factae seu eius iniustificationis: tum etiam medium, causam instrumentalem aut modum utriusque apprehendendae, et sibi applicandae. Sicut enim nos tantum mendica quadam manu ac supplici voto et flagitatione, quae nostra fides est, a caelesti patre impetramus, ut Christi iustitia aut persolutio nobis imputetur, donetur et ascribatur: sic Christus quoque supplici intercessione et precatione a patre obtinuit, ut sibi nostra culpa ac poena, nostrave iniustitia

a caelesti patre impetramus, ut Christi iustitia aut persolutio nobis imputetur, donetur et ascribatur: sic Christus quoque supplici intercessione et precatione a patre obtinuit, ut sibi nostra culpa ac poena, nostrave iniustitia ac totum debitum imponatur. Ita posses dicere, utrumque quasi fide quadam seu supplici flagitatione tum a nobis, tum a Christo apprehensum, applicatum et obtentum esse. Possis etiam non incommode quasi formulas quasdam utriusque voti, instrumenti, aut supplicis flagitationis, atque adeo picturas ipsius rei gestae excogitare, ac tibimet proponere, ut sicut olim

aut sponsore ultro offerente, et iudice imputante et adiudicante, in nos Christi persolutio iustitiaque imputatione transfertur aut transscribitur. Hac ergo imputativa Christi iustitia ita gloriose ornamur, ut non solum nullae nostrae maculae peccatorum cernantur, sed etiam summa ac fulgentissima quadam iustitia resplendeamus, utque veluti metamorphosin quandam aut transfigurationem, imputative tamen, passi esse videamur. Confirmat vero hanc utranque collationem, tum causa formalis vel formae imputandi Christo nostram iniustitiam aut peccatum, et vicissim nobis eius iustitiam: tum etiam

(qui sub aliena persona ac larua in theatro apparent, regesque aut heroes sapientesve videntur, cum sint infimae sortis homunciones) coram Deo iustitia Christi splendemus, ac gloriosi esse videmur. Istam igitur nostri transfigurationem vocat Paulus induitionem Christi, quo veluti preciosissima quadam, auroque gemmis ac omnigenis preciosissimis lapidibus fulgente veste, ita coram caelesti patre ornati, decori ac gloriosi appareamus, ut ille in iustificatione solius Christi perfectionem nobis circumpositam cernat, comprobet, amet et praedicet, nullumque vel minimum naevum peccatorum aut

praestiterit, nobisque largitus sit, ac denique a patre petierit ut eam in nos transscribat, non sane aliter illa in nos quam per imputationem transferri potuit, aut potest. Tertio, et illa consideratione aut expositione egregie declarari potest, quod tota Scriptura peccatorum sortem forma quadam captivitatis proponit, ut etiam revera est. Sumus enim captivi legis, ac severissimae iustitiae Dei nos damnantis, et Satanae, qui quasi lictor et carnifex eius est. Contra etiam Christus a Scriptura dicitur esse, et sane est, redemptor, qui de penso nostris captivatoribus (nempe legi, et

summae impudentiae fuerit. Quarto, sicut supra dixi, nostram imputativam iustificationem utilissime conferri posse cum imputativa iniustificatione Christi, ita et cum typis eius, nempe cum sacrificiis pecudum, recte conferri potest. Nam et in illas hostias sacrificantium peccata imputatione quadam transferri censebantur, ut supra de hirco ex Levit. 16 diximus, et vicissim illarum mortis meritum aut quasi iustitia quaedam in sacrificantem transferri putabatur: quod sane non nisi imputatione fieri poterat. Sic quoque dicuntur homines sanctificati esse sanguine illorum sacrificiorum ad

dicuntur homines sanctificati esse sanguine illorum sacrificiorum ad mundiciem carnis, et porro sanguine Christi dicimur mundari et sanctificari ad mundiciem animae: quod itidem mera imputatione fieri omnino est necesse. Non enim ille sanguis re ipsa lavabat sordes corporum, sed imputatione tantum quadam. Quinto, ex natura ac vi vocis et rei Iustificatio, et verbi Iustificare, hoc ide potenter evincitur. Nam ut alibi a me ac aliis saepissime probatum est, verbum Iustificare non significat re ipsa iustum facere, sed absolvere, proque iusto habere ac pronunciare. Quare necesse est iustitiam

Nam ut alibi a me ac aliis saepissime probatum est, verbum Iustificare non significat re ipsa iustum facere, sed absolvere, proque iusto habere ac pronunciare. Quare necesse est iustitiam Christi in nos transferri imputatione proprie, non reipsa, nosque imputatione aut decreto seu absolutione quadam iustificari. Omnino ex vera significatione verbi Iustificari et Iustificatio, necessario imputativa iustitia pendet, indeque iudicante est. Sexto, ipsum verbum Imputare quiddam mere rationale est, quodque cogitatione putatur, aut computatur, non autem reipsa opereque patratur aut

iudicante est. Sexto, ipsum verbum Imputare quiddam mere rationale est, quodque cogitatione putatur, aut computatur, non autem reipsa opereque patratur aut proficitur: multo autem magis alicui aliquid ad aliud aut pro alio imputare, manifeste indicat, agi in ea locutione tantum de rationali quadam aut decreti imputatione, non reali infusione. Quomodo enim fides possunt dari aut infundi in iustitiam? Liquido ergo constat, agi de quadam rationali imputatione, non autem reali infusione. Septimo: Psal. 106 dicitur zelus oratioque Pinehae, filii Aaronis, ei imputatus in

opereque patratur aut proficitur: multo autem magis alicui aliquid ad aliud aut pro alio imputare, manifeste indicat, agi in ea locutione tantum de rationali quadam aut decreti imputatione, non reali infusione. Quomodo enim fides possunt dari aut infundi in iustitiam? Liquido ergo constat, agi de quadam rationali imputatione, non autem reali infusione. Septimo: Psal. 106 dicitur zelus oratioque Pinehae, filii Aaronis, ei imputatus in iustitia: nempe Deo illud eius factum, ex gratia tamen singulari, ita placuisse, ut illi eiusque posteris sacerdotium confirmaverit. Ubi certe

in iustitia: nempe Deo illud eius factum, ex gratia tamen singulari, ita placuisse, ut illi eiusque posteris sacerdotium confirmaverit. Ubi certe imputare illud opus ad iustitiam, non significat reipsa infundere: sed esse aut haberi solum ei loco iustitiae seu computatum ei esse pro eximia quadam iustitia. Octavo nemo clarius declarare posset, quod sit imputari alicui iustitiam, aut fidem ad iustitiam, quam Paulus ipse Rom. 4 exposuit: qui ostendit, idem plane esse imputari alicui iustitia quod non imputari ei iniustitiam, remitti seu condonario contegi illi iniustitiam aut

cui remissae sunt iniquitates, et cuius tecta sunt peccata: Beatus, cui non imputavit Deus peccatum. Hic clarissime audimus, imputari iustitia alicui plane idem esse quod non imputari ei sua iam patrata peccata, sed contegi ac condonari. Quod profecto nullo modo potest accipi de reali quadam qualitatum expurgatione aut amotione, vel contrariarum infusione, sed de rationali, decretique cogitationis ac voluntatis condonatione peractorum malefactorum, et adscriptione aut attributione benefactorum, seu iustitiae. Quomodo enim peracta facti realiter infecta

iustitiam, esse idem quod Non imputari ei iniustitiam aut peccatum. Consideremus ergo, aut percurramus potius aliquot locutiones aequivalentes imputationi iustitiae aut peccati. Alias ergo Scriptura pro hac loquutione usurpat, tegere et condonare iniustitiam vel peccatum: quae omnino imputatione quadam aut rationali decreto fiunt. Hanc iniustitiae imputationem aut condonationem vocat Scriptura etiam oblivisci, et non recordari Deum peccatorum aut iniustitiae alicuius. Psal. 89: Non recorderis nobis iniquitatem priorum. Et 1. Reg. 17: Venisti vir Dei, ut reduceres in

culpam ac poenas sustinere, ut si ego eum scelerate perdidissem. Sic unius Achan peccatum toti populo imputatur, ac ob eum illis Deus irascitur, et vicissim eius supplicium pro toto populo satisfacit. Sic caedes unius principis Israelitici, adducentis scortum Madianiticum. veluti pro satisfactione quadam toti populo imputatur, ita ut ira ac plaga Dei cohibeatur ab eis. Sic dixi hostiis esse imputata sacrificantium peccata, et aliquando etiam clare super caput earum enum erata aut recensita: et vicissim, perinde ac si illis quaedam pecuniae aut res numerarentur et darentur, sic quoque illarum

Israelitas: Ego dedi propitiationem tuam Aegyptum, Aethiopiam et Seba pro te, eo quod fueris preciosus in oculis meis, et honoratus, et ego dilexi te: quare tradam homines pro te, et populos pro anima tua. ubi Deus affirmat se suo quodam modo peccata, reatum ac poenas ab Israelitis ad gentiles quadam imputatione transtulisse, suamque iram a Iudaeis aversam in illos effudisse, et vicissim satisfactionem suppliciorum gentilium per imputationem transtulisse ad Iudaeos, ut hosce tanto minus porro puniret, veluti placatus illorum poena quos prius castigavit, quique imputationem iniustitiae

quodam modo imputare liberorum peccata servis, aut magis dilectorum vel aegrotorum minus dilectis liberis illorumque suppliciis se exatiare, ut hisce parcant. Tali imputationis innumera et quotidie ubique obvia exempla occurrunt. Saepe enim honestae virgini, aut etiam inveni, adversa fama parentum quadam imputatione obest. Sic unius alicuius grande dedecus totam familiam deformat, et vicissim etiam ornat praeclara unius virtus: ut Claudiorum celeberrimam familiam unius Apii libido, et Manliorum familiam unius affectatio tyrannidis: contra unus Cicero suam obscuram

obedientiam ac iustitiam praemiaque sui dilectiss. optimique filii, per imputationem transferendi in aliquem latronem, piratam, aut grassatorem, eique insuper adoptionem et haereditatem filio debitam tradendi. At solus Deus habet sumitque sibi id ius, liberrime ac potentissime: idque nova quadam ac plane ineffabili dispensatione, ut totius mundi omniumque mortalium scelera ac iniustitiam, in filium suum per imputationem transferat, eumque non tantum reatu, sed et omnibus longe tristissimis poenis, a toto genere humano praestandis, oneret: et contra, ut sui dilectissimi filii

credentes servatos, viva experientia cognoscere cogemini: et denique me iam victorem Satanae, ac eius seminis et membrorum, coram inviti ac gementes cernitis, et in extremo iudicio cernetis. Nec inusitata est ista figura sermonis in Sacris literis, ut verbalis praedicatio aut institutio pro reali quadam rei effectione, operatione ac energia ponatur. Sic sanguis Abelis dicitur clamare: sic Abel, Hebraeo. 11, per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei, ac doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie, non quidem verbaliter, sed vere ac realiter, atque efficaciter

diligenter observandum, quod non dicit a carne mortificatum, aut a spiritu vivificatum: sed in illa quidem sui parte mortificatum, in hac vero vivificatum, ut supra exposui. Deinde animam Christi descendisse ad inferos, articulus fidei est: quantumvis eum ille, cum suae farinae sodalibus astuta quadam interpretatione plane tollat. Praeterea vox Profectionis, multo melius animae Christi in passione emissae, et ad inferos profectae, quam Divinitati convenit: praesertim cum nulla talis phrasis de profectione Dei ad praedicandum, ibi in Genesi legatur. Quod si etiam dicendum tale quid esset

pro nobis facta, nobisque applicata fuisset. Praeterea, quod usque ad gloriosam resurrectionem ignominia Christi extensa est. nam ibi primum cum pater dextera sua exaltavit. ¶ Quod autem obiicitur, Christum inferos destruxisse: recte respondetur, Christum nostrum non potentia et gloriosa quadam violentia vincere, ut Reges mundi huius, et Iudaicus Messias: sed moriendo, obediendo et satisfaciendo. Primarius enim summusque hostis noster est ipsa iustitia seu in Dei, quae non viribus violentiave expugnanda, sed satisfactione alicuius placanda erat. Ex hisce facile apparet, quod in

semper fuisse in manu patris, et pios omnes iam esse in manu Christi (sicut ipsemet inquit: Nemo eos rapiet de manibus meis) et tamen non omni malo caremus, nec plane sumus a Satanae tyrannide liberi, ante illam integram liberationem et glorificationem. Deinde, ut maxime intelligatur de summa quadam felicitate, In manu patris esse: tamen non necesse est hoc statim post precationem eius accidisse. Etiam ante crucem orat se glorificari, inquiens: Pater glorifica me, etc. et haud dubie exauditur: sed tamen non statim glorificatur, quin potius tunc primum in summam ignominiam

demonstrativis. Item in Adverbiis affirmativis et negativis. Genes. 40. Tres dies ipsi: scilicet, sunt. 1 Sam. 12. Et filii mei, ecce ego vobiscum: scilicet, sunt. Sic et in sequentibus exemplis tum verbum Est deest, tum etiam alioqui idiotismum quendam huius linguae sonat, ac explicatione quadam indiget, ut a quovis intelligi queat. Ipsa est Zoar: pro, quae postea dicta est Zoar, Genesis 14. Ipsa est vallis regis, Genes. 14. pro, quae postea dicta est vallis etc. Ipsa est Bethlehem, Genes. 48. pro, quae alio nomine dicitur Bethlehem. Ponitur ergo Ipse pronomen,

1, in fine. Item, Israel videns Deum, vel visor et contemplator Dei vel directus Dei dicitur: hoc est, qui recto itinere a solo Deo ducitur. Aliquando populum Israeliticum carnalem, aliquando vero electos Dei, ut saepius in Prophetis: sicut Oseae 14. Nonnunquam etiam Christum ipsum figura quadam designat, Isa. 49, Ose. 11. de quo et supra in vocabulo EPHRAIM. IUBILARE, alias laetiorem cantum significat, alias etiam alium clamorem gaudentium. Crebro admodum dicitur populus iubilare Domino, ubi non semper cantationem significat, sed et praedicationem ac invocationem veri

solemus factitare. Est vero illud iudicare aliena dicta aut facta, non ut emendes ea, proximum aut teipsum, tibive caveas, aut alios moneas: sed ut infames, denigratoque proximo, tibi vel probitatis opinionem, vel pravi animi oblectationem concilies, explorare et censere. Oritur autem ex prava quadam curiositate: et habet fere comites invidentiam, et animi foedam perversitatem, ex alienis peccatis et ignominiae voluptatem percipientis. De tali malitioso iudicio dicit Dominus Matth. 7. Nolite iudicare, et non iudicabimini: id est, non puniemini a Deo, propterea quod alienam festucam

8, Et tempus et iudicium novit cor sapientis. i. tum occasionem aut oportunitatem agendi, tum etiam formam actionis. Iud. 13, Quod nam erit iudicium pueri, et opus eius. i. qua ratione ac modo erit educandus ac instituendus? Sic et pro moderatione ac mensura, seu adhibita moderatione quadam usurpatur Hieremiae 10. Corripe Domine, verum in iudicio, non in furore tuo. Sic Hierm. 30. Castigabo te in iudicio, nec ex scindendo succidam te. i. moderate leviterque te castigabo. Sic Ezech. 34, Pascere in iudicio: pro, adhibita quadam ratione ac moderatione. Isaiae 28. Erudit.

pro moderatione ac mensura, seu adhibita moderatione quadam usurpatur Hieremiae 10. Corripe Domine, verum in iudicio, non in furore tuo. Sic Hierm. 30. Castigabo te in iudicio, nec ex scindendo succidam te. i. moderate leviterque te castigabo. Sic Ezech. 34, Pascere in iudicio: pro, adhibita quadam ratione ac moderatione. Isaiae 28. Erudit. n. illum ad iudicium, Deus suus docet illum. i. iustituit eum, ut quadam moderatione omnia agat. Iudicium pro forma, specie, vestitu: 2 Reg. 1. Quale iudicium viri est, qui ascendit. i. qua specie, facie ac vestitu erat ille vir? Iudicia

non in furore tuo. Sic Hierm. 30. Castigabo te in iudicio, nec ex scindendo succidam te. i. moderate leviterque te castigabo. Sic Ezech. 34, Pascere in iudicio: pro, adhibita quadam ratione ac moderatione. Isaiae 28. Erudit. n. illum ad iudicium, Deus suus docet illum. i. iustituit eum, ut quadam moderatione omnia agat. Iudicium pro forma, specie, vestitu: 2 Reg. 1. Quale iudicium viri est, qui ascendit. i. qua specie, facie ac vestitu erat ille vir? Iudicia alicuius rei etiam ea dicuntur, quae quoquo modo ad rem pertinent. 1 Reg. 6. Completa fuit domus cum omnibus reb.

igitur pro doctrina ac institutione ponitur haec vox Hierem. 5, dicente Propheta: Utique tenues sunt isti, stulte egerunt, quia non norunt viam Domini, et iudicium Dei sui: verum illi pariter confregerunt iugum et vinculum. Ratio vero huius metaphorae est, quia doctrina alligat homines, ut certa quadam ratione sentiant, vivant et agant. Sic et eiusdem 2 accipi videtur: A' seculo confregisti iugum, rupisti vincula. In hoc sensu accipi posset, quod Dominus IESUS suum Evangelion vocat iugum, Matthaei 11 inquiens: Tollite iugum meum super vos, etc. Iugum enim meum leve est, et

veram et incorruptam iustitiam ac iudicium, secundum veram normam verbi Dei exercere: non ea quae secundum falsam regulam directa, nomine quidem iustitia vocatur, re autem ipsa summa est iniustitia. [?: Sic- ] narrant Fridericum Electorem Saxoniae, aliquando [?: ] paupere quadam vidua compellatum, ut sibi esset [?: adi- ] mento zu dem Rechten recht, ad verum ius ac iustitiam, admirabundum risisse, et quaesivisse, Num etiam aliquod iniustum ius, Unrecht Recht, existat? Recordari iustitiae Dei, aut etiam praedicare eam, Psalmo septuage simoprimo,

sed imputativa, etiam ex eo pater, quod Psalmus 43, et Paulus Rom. 3 dicit, Non iustificabitur in [?: ] spectu tuo ullus homo. Ubi cum agatur de modo [?: ] iustificationis, manifestum est, ex eo quod est [?: addi- ] In conspectu tuo, aut coram te, agi de quadam iustitia et iustificatione quae cognitione iudicis, et non rei ipsi aut virtutum existentia consistat. Nam illud coram et [?: ] spectu, manifeste iudiciariam cognitionem denotat. [?: S- ] de hac re etiam postea aliquid addetur. Verum [?: q- ] Paulus

obtulisset filium suum super altare? Non dicit, Abrahamum per id operis iustum esse reipsa factum, cum fuerit antea iustus: sed iustum declaratum, aut comprobatum solum. ¶ Hactenus utriusque Testamenti locos, in quibus verbum iustificandi usurpatur, recensuimus, et quasi in Tabella quadam visendos proposuimus: quo videat Lector, quam non abs re supra dixerim, non facile inveniri in Scripturis aliquem locum, in quo iustificare idem sit quod ex iniusto reipsa, aut mutatis qualitatibus iustum facere ac reddere: nisi quis eam locutionem eo sensu accipiat, quo Germanice dicimus,

septentrionales, ut etiam ex funerum pompis liquet. Quare Prophetae praedicturi tristem statum ac poenas Dei populo infligendas, hortantur eos ad assumendum lamentum, ad speciem ritusque luctus, vel etiam ad instituendam lugubri quadam cantione querelam. Ezech. 19. 26. et 27, Assume aut leva super Tyrum lamentum: pro, deplora lugubri quadam cantione devastationem Tyri. Sic Mich. 2. In die illa sumet super vos lamentator parabolam, et lamentabitur lamentum lamentationis dicens. Hinc lamentationes super Iosia leguntur

liquet. Quare Prophetae praedicturi tristem statum ac poenas Dei populo infligendas, hortantur eos ad assumendum lamentum, ad speciem ritusque luctus, vel etiam ad instituendam lugubri quadam cantione querelam. Ezech. 19. 26. et 27, Assume aut leva super Tyrum lamentum: pro, deplora lugubri quadam cantione devastationem Tyri. Sic Mich. 2. In die illa sumet super vos lamentator parabolam, et lamentabitur lamentum lamentationis dicens. Hinc lamentationes super Iosia leguntur 2. Paral. 35. id est, lugubres cantiones ac deplorationes de tristi casu Iosiae. Lamentari post Dominum, 1.

ac eius regnum, ut ibi exponitur. Septimo, lapis etiam fundamentum primarium vocari solet. Sic Abraam, Sara, Isaac et Iacob dicitur lapis Israel, Isaiae 51. id est, prima basis aut fundamentum, super quod, aut ex quo tota Israelitica gens extructa est. Sic omnes pii totaque Ecclesia, sed quadam multo efficaciore significatione, dicuntur superstructi super unicum fundamentum IESUM, 1. Corinth. 3. Dicimur etiam extructi super fundamento Apostolorum et Prophetarum: id est, super eorum vera ac divinitus patefacta doctrina, seu super Christum, quod unicum fundamentum iecerunt

pendentes: sic passim in [?:-teribus ] et angulis aedium, circa uxorem tuam in melio versantem, erunt et versabuntur liberi tui, dum alius aliud agit aut lusitat. Pulchra similitudo aut hypotyposis est. LAETARI, verbum notae significationis est, et tamen aliquando propria quadam emphasi accipitur de ἐπιχαι [?:---κίᾳ ] , seu gaudio malorum, gaudentium de incommodis bonorum. Mich. 7. Ne laeteris inimica mea super me, quod cecidi, consurgam: cum sedero in tenebris, Dominus

externae et internae lotionis, verisimile est Deum tum olim illos veteres lotionum typos ordinasse, tum etiam porro baptismi Sacramentum instituisse. Nam in Sacramentis constituendis Deus non tantum pro arbitrio voluntateque sua agit, sed etiam tales res aut elementa deligit, quae vel similitudine quadam externa, spiritualia beneficia pingunt, et veluti ante oculos ponunt. ut, sicut esus panis aut vini corporalem corporis nutritionem, ac deperditarum virium instaurationem operatur: sic etiam corporis Christi passio ac spiritualia beneficia alunt et reficiunt animam. Item, sicut aqua

esse eorum praecipua discrimina, quod Gloria sit celebris de aliquo fama in bonam partem, eum praedicans. Vel ut alii dicunt, est approbatio virtutis ac recte factorum alicuius, eius propriae conscientiae, et aliorum recte iudicantium. Honos autem, est externum indicium aut reverentia quadam, quo indicamus nos aliquem magnifacere. [?: L- ] denique, est sermo magnitudinem virtutis alicuius praestantissimi viri illustrans, ut eam definit Aristoteles Rhet. 1. Idem Ethic. 1, laudem dicit esse virtutum: et laudari res hominesve, quia sint aliqua bona qualitas praediti,

ἐγερεῖ, sicut emendatissima manuscripta exemplaria habent, allevabit, scilicet ex lecto. Quare Papistae stulte disputant, eorum extremam unctionem alleviare aegrotis molestias, tum tollendo peccata, tum abigendo spectra: cum ipsimet eum locum in Missali suo in quadam precatione, per Allevabit legant. Alias per metaphoram significat morum levitatem, hominem vanum, instabilem, temerarium, sicut et apud Latinos. [?: Hinc-- ] citur Ecclesiast. cap. 19. Qui cito credit, levis est corde. Sic Iacobus primogenito suo Ruben obiicit

obligatio vehementior, et minus apud Deum dispensabilis, quod iam post agnitum Christum, veluti desperantes de eius plena salvatione, ad [?:---en ] recurrebant, a libertate in servitutem, a solido [?: do- ] ad paedagogum: idque cum ingenti scandalo, ac veluti damnatione quadam Christianismi. Eodem cap. dicit-r: Si spiritu ducimini, non estis sub lege. quia videlicet primum Spiritus sancti donum indicat, nos iam esse sub alio servatore, quam sub Mose: quia indicat nos esse liberatos a maledicto legis, quia iam sponte spiritu impellente ea agimus

illud praeceptum, Dilige proximum tuum sicut teipsum: quia sicut rex totum populum sub se habet, sic haec universalissima regula plurima specialia mandata. Christus negat se venisse legem solvere, sed implere, Matth. 5. Putabant illi eum simpliciter ac prorsus legem abrogaturum, lata nova quadam, sua multo commodiore: sicut ferme etiam Papistae hoc tempore sentiunt. Evangelion. n. dicunt esse novam et perfectiorem lege Mosaica. Sed Christus revera non venerat ut simpliciter tolleret, aut antiquaret etiam moralem legem: verum ut eam impleret, praestando quae caeremonialis in suis

2 habere: quare et de eis capitib. aliquid dicendum est. Hic vero velim iterum atque iterum admonitos sinceriores doctores, ut magnitudinem ac significantiam verborum utriusque eius capitis diligenter secum expendant: quae si simpliciter ac assertive accipiantur, nullo modo possunt intelligi de quadam tenui, fugaci ac inconstante facultate virium, intellectus ac voluntatis, per quas rimas illi adversarii labi se posse putant aut conantur: ut si obtineatur, haec duo capita simpliciter et recta asserere humanas vires, omnino sit postea necessarium ex tanta verborum amplitudine et emphasi

quid accersitae vel accidentariae. Deinde ut maxime loquatur de noticiis homini innatis, tamen non mox sequitur, quod agat de primis ac summis, seu de prima Tabula legis. Nam secundam (multo autem magis artium principia) aliquo modo notam esse natura, aut certe facile nosci, intelligique crassa quadam intelligentia posse concedimus sicut et Lutherus hoc dictum accommodat ad illud: Quod tibi non vis fieri, etc. Inde sane omnes Ethnicorum virtutes, leges autiura, honestae praeceptiones, ac morales sententiae aliqua semina vel potius qualiacunque adminicula habuisse

non de illa qualicumque Ethnicorum disciplina, aut naturali honestate. De qua aliqui somniant hic Paulum agere, cum eam multo me [?: l--s ] Iudaei praestiterint, quam impurissimi idololatrae ethnici. Decimo, fingamus sane, quod alicubi fuerint. aliqui pauci excellentis Ethnici, divina quadam natura praediti, qui legem inscriptam habuerint, sibi ipsis lex fuerint, et natura quae legis sunt fecerint: num propterea ea quae de illis paucis et eximiis dicuntur, toti naturae humanae, eiusque noticiis conveniunt? Non valet ista ratiocinatio, ne in philosophia quidem, a selectis ac

31, quod ipse eam per Spiritum sanctum cordi nostro inscribere velit? Si natura facimus aut praestamus legem, quid necesse est eam a Christo pro nobis praestari? Quid etiam nos ad eam praestandam per Spiritum sanctum renovamur? Observetur vis et emphasis verborum Pauli: loquuntur enim de quadam tali ac tanta noticia, cuius parem vix renati habent, imo et non habent: non de aliqua tenui, umbratili, incerta, enanida, utpote qui veram iustitiam operum pingat, ut illam umbratilem Iudaeorum confundat et refutet. Alio qui illam evanidam noticiam Dei multo melius Iudaei habuerunt. Omnia

est perspicua dispositio textus Paulini, quae una cum praecedentibus rationibus liquido demonstrat ac evincit, hic non reprehendi Ethnicos, non etiam simpliciter et assertive laudari, sed collatione tantum quadam conditionaliter Iudaeis praeferri: ut descriptione verae iustitiae, umbratilis et hypocritica illa Iudaeorum iustitia refutaretur, atque ita collatione, Ethnicorum Iudaei tanto magis accusarentur. Ex hisce rationibus ac dispositione manifeste apparet, primum et secundum Caput ad Romanos

conditionem. Dicitur et terra libera, quae nullo est onere aut obligatione gravata. Sid Genes. 47. Terra sacerdotum in Aegypto fuisse libera dicitur, quia non fuerit tempore famis vendita regi, nec operata solutione quintae partis frugum, ut reliqua regio tota. Apostolus 1. Cor. 9, et de alia quadam libertate ac servitute loquitur, cum dicit se esse liberum: id est, ut ipsemet exponit, habere ius suo arbitrio et alieno sumptu liberaliter vivendi, utpote tantus et tam bene meritus Apostolus. Verum ipse se voluntaria servitute oneraverat, ut aliquanto post ipsemet dicit. Hoc idem sequenti

utilitate. Domus libera: pro, ab aliis separata. 2. Reg 15 ponitur: cuiusmodi sunt leprosorum, aut insulae. Sic enim ibi dici [?: tur ] rex Azarias factus leprosus habitasse in domo [?: libe-id ] est, ab aliis aedificiis ac domibus hominum separata in quasi servitute quadam vicinarum domuum [?: onera- ] , ut et Iurisprudentes loquuntur. Inter mortuos liber, Psal. 88 significat hominem derelictum ac desertum ab omnibus pro mortuo, seu ut iam mortuum: quod etiam ex praetextu apparet. inquit enim: Deputatus sum cum dependentib. in

est in loco suo. i. ibidem ubi percussus est, subito cecidit mortuus: in eo loco quem vivens sanusque occupaverat, est subito mortuus. Loca, cantici. i. officia, functiones. 1 Par. 6, Quos praefecit David in locis cantici, in suis functionibus, officiis'ue aut ministeriis. Locus singulari quadam emphasi aliquando Iudaeam significat. superbiebant enim Iudaei de loci sui sanctitate. Ioan. 11. dicunt: Venient Romani, et tollent locum, ac gentem nostram. i. nostram hanc regionem occupabunt suis coloniis, nos vero Iudaeos vendent in diversas nationes. Locum alicuius alicubi non

loquendi pro generaliore ponitur: [?: si- ] , et sanguis Abel clamat. i. instat, urget et sollicitat Dei de vindicta. Vel potius dicas, locutionem [?: verba- ] pro reali poni. Nec. n. inusitata est ista figura sermonis in Sacris literis, ut verbalis sermocinatio pro tali quadam rei effectione aut ἐνεργείᾳ ponatur. Sic [?: san-is ] Abelis dicitur clamare: sic Abel Hebr. 11 per fidem adhuc loqui dicitur, dum nimirum nos suo exemplo verae fidei aut doctrinae salutis et martyrii adhuc quotidie non

posteritati Davidis divinitus longo tempore conservatum, vocatur Lucerna Davides: 1. Reg. 11, Filio vero Salomonis dabo tribum unam, ut sit lucerna Davidi servo meo, ut sit ibi semper aliquis regulus, et aliquod regnum, quod aliquo modo referat ac repraesentet nomen et gloriam Davidis, ne cum quadam eius ignominia ac infelicitate quisquam dicere possit, eum una cum posteris et regno suo funditus extirpatu esse, ut solet Deus impios punire. Sic et 1. Reg. 15 habetur: Propter Davidem dedit Deus ipsi lucernam in Hierusalem, ubi Scriptura seipsam mox declarans ait: suscitando filium eius

caedem aliquam bellicam et promiscuam, quae ab hostibus fit. MACERIA, sepes lapidea est. per metaphoram vero saepe in Sacris literis significat defensionem Dei, qua per se et angelos tuetur suos contra omnem iniuriam: sicut diabolus dicit, Iobum a Deo custodiri, et veluti sepe quadam muniri: et sicut Psalmus dicit, quod angelus Domini castra metetur circa pios, ut eos tueatur. Sic et Isaiae 5 depingitur defensio populi Dei, per vineam circumseptam. Istam ergo spiritualem, invisibilem, et metaphoricam maceriam aut sepem, dicitur Deus diruere, cum nos permittit ab impiis

9 et 20, Gens magna. Magnus, pro divite, Genes. 26, Et factus est Isaac vir magnus, et ivit eundo et crescendo, donec factus est vir magnus valde. Exponit textus ipse mox eam magnitudinem, de opibus. Sic et 2. Sam. 19 accipitur, Erat vir ille magnus valde. Magnus nonnunquam cum singulari quadam emphasi dicitur. ut Hierem. Thren. 3 inquit: Magna est fides tua ô Domine, pro, es veracissimus. Sic et Christus ad Cananaeam inquit: O mulier, magna est fides tua. Magna loqui, et in magnis ambulare, plerunque superbiam describit, ut Psalm. 12, Deus succidat linguam loquentem magna.

sicut et Graeci, ac postea Scholae, explicationes vocaverunt resolutiones, ἀνάλυσιν. Quae enim tum rei natura inter sese sunt connexa, tum et obscuritate rei [?: ] nostra ignorantia convoluta et intricata, ea doctor velati anatomia quadam, sua explicatione resolvens, distinguit: quin et animos dubiis implicatos, illaqueatos et intricatos erudiens, veluti ex quibusdam vinculis expedit, evolvit ac dissoluit. Eadem de causa et Pharisaei [?: ] nati sunt Sacrarum literarum interpretes, quia extendunt et evolvunt

ab hac significatione distat, quod sacra illa aqua, qua suspectae de adulterio explorabantur, malediei dicebatur, et Maledicta aqua vocabatur. Numer. 5. Nisi quod illa maledictio non tam in aquam fiebat, aut in ea haerebat, quam in mulierem sontem, quae eam aquam ebibere cogebatur. Pro tali quadam sacra maledictione aut execratione videtur accipi etiam Iudicum 17, cum mater Micha devovet furem. Maledicere alicui, videtur etiam de solo iudicio dici, pro male ei ominari, aut infelicem eum iudicare. ut Iob 5. Vidi virum stultum radicantem, et maledixi habitaculo eius protinus. id

notat. Sic de Mandatis Apostolicis aliqui Act. 15 exponunt, quod idem voleat ac bescheidt, responsum, rescriptum, instructio, non severum mandatum. Manda remanda, habetur in Vulgari versione Isa. 28. de quo loco et verbis dicetur in Praeceptum. Mandare, aut praecipere in generali quadam significatione interdum prohibere significat: quia non tantum affirmativa, sed negativa praecipiuntur aut mandantur: illa ut fiant, haec ut non fiant. Sic etiam vox Praecepti utranque speciem denotat. Sic saepe in Mose reperitur: Si quis peccaverit, et fecerit aliquid eorum quae praecepit

manducatio in mox sequentibus praecipitur, ut id alibi prolixius exposui. Matth. 11 est, quod Ioannes Baptista nec manducaverit, nec biberit: et contra, quod Christus ederit ac biberit: quem Hebraismum in Generalib. preceptionibus propria Regula exposui: quod scilicet quaedam verba sint in quadam ampliori significatione accipienda, perinde ac si aliquod adverbium intendendi eis adiectum esset. Sic igitur Ioannes non manducavit. id est, non large ac liberaliter, sed valde tenuiter victitavit seu ieiuniis semet maceravit. Christus contra liberaliter et communi more vixit, non crucians

victitavit seu ieiuniis semet maceravit. Christus contra liberaliter et communi more vixit, non crucians semet fame aut ieiuniis, non raro etiam conviviis exceptus, quibus non est solitus Baptista interesse. MANE, adverbium temporis, notam habet significationem. Catachresi vero quadam crebro accipitur pro mature, cito, statim. Psalmo quinto: Domine mane audi vocem meam, mane dirigam ad te, et speculabor, id est, expectabo auxilium, veluti e specula prospectans advenientem Dominum. Sic et Psalmo 143. Mane fac me audire misericordiam tuam. Mane mane reduplicatum, sicut

a te factis. Sicut vulgo nunc dici solet, Noerenberger [?: bande ] , [?: ] scheisst alle landt: id est, Merces et varia opera ibi ab artificibus facta, latissime distrahuntur, aut venduntur. Additur aliquando, ut et alibi monui, manus pene ociose non tamen sine emphasi quadam personae aliquid agetis. ut Psal. 11. Opera manuum eius veritas et iudicii opera manuum tuarum sunt caeli, operi manuum suarum incurvaverunt se. Isaiae 2. pro, idolis quae ipsimet fabricati sunt. Non solum autem hominibus ac Deo adiungitur ista vox, sed etiam brutis, atque

Sit anathema in adventu Domini nostri. veluti referat finem Malachiae: Ne forte veniam, et percutiam terram anathemate. Theophylactus ad Ambrosii sententiam interpretatur, Dominus venit. vultque videri ceu iusiurandum, quo confirmet Dominum adventurum. Eadem ferme D. Hieronymus, in epistola quadam ad Marcellam, cuius super hac re verba non gravabor adscribere: Maranatha, magis Syrum est quam Hebraeum: tametsi ex confinio utrarumque linguarum aliquid et Hebraeum sonat: et interpretatur, Dominus noster venit. ut sit sensus: Si quis non amat Dominum IESUM, anathema sit. et illo completo,

diversa loca ablegant, quae sunt veluti quaedam filiae, ut etiam sane ab Hebraeis nominari solent. Significat haec vox etiam ipsas totas congregationes aut populos: singuli vero earum cives veluti pro liberis habentur. Sic et Synagoga Iudaeorum, et Ecclesia mater Christianorum, nova et ulteriori quadam metaphora vocatur: quia inde tales liberi proveniunt. Sic Oseae 2 habetur: Expostulate cum matre vestra, et contendite, quoniam ipsa non est uxor mea, nec ego sum maritus eius. Et mox: Filiorum quoque eius non miserebor, quoniam filii fornicationum sunt: siquidem fornicata est mater eorum,

50 hac voce utitur. Sic dicit Dominus: Ubi est liber repudii quo dimisi matrem vestram? aut cui ex creditoribus meis vendidi vos? Ecce propter iniquitates vestras venditi estis, et propter scelera vestra abiecta est mater vestra. Dum totus populus Israeliticus fuit unitus, pro una quadam matre aut muliere est deputatus: postea autem facta regni distractione, pro duabus sicut Propheta eas vocat duas scortatrices. Ezech. 23, Duae mulieres filiae matris unius fuerunt, et fornicatae sunt in Aegypto. Hoc Hebraismo et Ecclesia, atque adeo etiam promissio gratiae vocatur mater.

corda et cogitationes vestras: id est, quae non satis expendi aut perspici ab humana mente potest, tuebitur, aut in summa tranquillitate et integritate retinebit ac conservabit vestra corda, ne nimium trepidetis, et anxii sitis, et a sanis cogitationibus recedatis. Postremo, vox Mens nova quadam ac peculiari significatione accipi videtur 1 Cor. 14: Si oro lingua, spiritus meus orat, mens autem seu intelligentia est infructuosa. Quid igitur? Orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente. Et mox: In Ecclesia malo quinque verba loqui mente, ut et alios aedificem.

veritas eius. Et Psalmo 92, Bonum est annunciare misericordiam tuam, et veritatem tuam in noctibus: id est, perpetuo celebrare tuam beneficentiam, et infallibiles promissiones. Psalmo 138, Celebrabo nomen tuum super misericordia tua, et super veritate. Psalmo octuagesimo quinto alia quadam ratione istae duae voces aut res coniunguntur: Misericordia et veritas sibi invicem occurrerunt, ac iustitia et pax sese invicem osculatae sunt: veritas de terra germinavit, et iustitia de caelo prosperit ubi misericordia gratuitum Dei favorem aut commiserationem erga nos peccatores indicat:

ad laudem gratiae suae, gratiari aut gratis defigere in dilecto. Sed de harum vocum vicinitate ac differentia, etiam supra aliquid dictum est, et postea Deo volente aliquid dicetur. MINCHA Hebraice, proprie munus, significat etiam prophanum. Crebro vero usurpatur de [?: ] quadam oblatione. Fuit quidem usus huius vocabuli in Sacris, etiam ante Mosen: et Abelis et Caini oblationes vocantur Mincha. Sed postea Moyses vocabulum Mincha potissimum oblationes ex puriore farina, [?: ] similam vocant, factas. Varia vero fuerunt [?: sacrif-- ] inter

[?: ] bus. Nam praeputium cordis significat illam [?: nati-- ] corruptionem: complectitur tamen ibi simul etiam mortem reatus. Sic etiam Rom. 7, Paulus mortem vocat illud triste ac contra Deum furens malum innatae com--ptionis, aut reliquiarum imaginis Satanae, hocque peculiari quadam emphasi, ut prius dixi. Qui locus diligenter observandus est propter synergistas, qui mortem quidem reatus concedunt, sed liberi arbitrii non concedunt. Verum Paulus voce Praeputii diserte illam ipsam mortem notat. Mortem iniustitiae aut reatus, Ephes. 2 aliquoties inculcat, inquiens: Vos

[?: ] significat haec phrasis. Porro dolores mortis Act. [?: ] Petrus ibi agat de Christi descensu ad inferos, ideo aliquid longe tristius et gravius significare, quam [?:-ta ] Davidis gratiarum actione, praesertim cum descendit Christi ad inferos pro quadam humiliatione et [?: affli- ] eius recenseatur. Posses tamen in Psal. 116, de ve [?: ] [?:-oribus ] ac doloribus inferni intelligere. inquit [?: ] Circumde derunt me dolores mortis, et angustiae [?: ] invenerunt me:

quasi ipsam ambitionem, gloriam, opes, potentiam, voluptates, et cupiditates mundi 1 Iohan 2. Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. nam si quis diligit mundum, non est dilectio patris in eo. Est vero hic nihilominus Hebraismus in [?: ] Diligo. accipitur enim cum quadam emphasi pro, prosus [?: ] dictum esse mundo, ac rebus mundanis, idque [?: ne-- ] Deo, ut solet plerunque ab hominibus factitari. [?: ] [?: ] significatione accipitur, quod Paulus dicit, Se mundo crucifixum, et mundum sibi: id est, nec curare

et purificationum observationes, ita ut multa plura statuerent esse immunda, et (ut ita dicam) immundantia, aut contaminantia hominem, quam quae Deus praescripserat: plures etiam et superstitiosas traditunculas de ratione mundandi, tum aliis, tum [?: ] suo ordini, veluti Monastica quadam regula praescripserant, ut habetur Matthaei vigesimotertio, et Mar. [?: ] qua superstitione eo usque creverat opinio hominum de immundis, ut omnia communia, aut in

vide vocem PECUS, et PECUARIUS. NATURA vox nullam habet admodum specialem significationem in Sacris literis, quae ex aliarum linguarum cognitione iudicari intelligique non possit. Percurram tamen quaedam loca. nam nihilominus variat aliquo modo eius significatio, ut omnino admonitione quadam rudior Lector indigeat. Physis ϕύσις Graeca mox a crescendo, aut oriendo venit: sicut et Latinum Natura, a nascendo. in de fit, ut communiter loquendo naturam alicuius rei, eius genuinam indolem, innatamque proprietatem vocemus. Rom. 2. Si gentes

[?:-que ] afferat necessitatem: aut etiam, quod Deus vel [?: prima ] ordinatione, vel quotidiana coactione vel [?: sat- ] lege cogat homines ad peccandum: sed quod Satanae potentia ac malitia, et hominis ei subiecti corruptio, omnino tales fructus, quasi naturali quadam vi ac [?: ] serie proferant. Est igitur Necessitas consequentia, pendet ex istis duabus pessimis causis: nempe diaboli potentia, et hominis non tantum imbecillitate, sed etiam perversitate. Quoniam vero diximus, in rebus sua [?:-ra ] contingentibus esse

ad quosdam nonnihil obscuriores sensus: ut cum Christus dicit Matth. 10, Qui me negaverit coram hominibus, negabo et ego eum vicissim coram patre caelesti. i. non agnoscam pro meo, non intercedem aut orabo pro eo, sed ut Ethnicum in suis peccatis ac morte deseram. Non agitur ibi res de verbali quadam negatione, ut hic in terris Christiani aliquando negat sed de reali. Verum retinetur nihil ominus id verbum allusionis, poenae ei sceleri debitae aptius significanda gratia. Luc. 12 dicitur, Negabitur coram angelis Dei non habebitur, curabitur aut fovebitur ut pius. Negastis Christum coram

eo qui est hic hodie, stans nobiscum, et cum eo qui non est nobiscum. i. cum natis et nascituris aut etiam ab exteris populis accessuris. Iob 15. Quid nosti quod nos nesciamus, et quid intelligis quod non est nobiscum? i. quod nos non perinde bene intelligamus. Sic et Isa 59 videtur de noticia quadam, sed reali accipi: Iniquitates nostrae nobiscum sunt, et scelera nostra cognovimus: s. praesentibus tristibusque poenis convicti. Sic David ait, Peccatum meum coram me est semper. NOMEN, est vox multum usitata: varias autem et obscuras proprietates aut Hebraismos habet, qui

cives compellabant: et apud Homerum suadetur Agamemnoni, ut prehenset Graecos, eosque nominatim, additis etiam patrum nominibus, oret, ut pergant strenue pugnare. Nam quorum nomina ignoramus, videmur quasi contemnere. Hinc fit, ut Deus dicat ad Mosen Ex. 33, se eum ex nomine nosse: i. speciali quadam cura ac benevolentia complecti: non quasi generali, ut unumquemvis de plebe Israelitica, quasi neglectim aspexisse et obiter novisse, ut solent potentes alios pauperes plebeiosve. Sic Exod. 31 dicit Deus, se vocasse ex nomine Beseleel, i. illum specialiter ad fabricationem instrumentorum

habeant liberos, qui eorum nomen ferant, dicens: Se eis, si modo pii fuerint, daturum [?: ] nomen, quam sit liberorum: i. non solum eis bonam [?: ] post eos in hoc mundo conciliaturum, sed et aeterna [?: ] citate beaturum ac ditaturum esse. Sic de singulari quadam beatitudine et illud intelligendum est, quod [?: ] as cap. 62 dicit, fore ut Hierusalem aut populus Dei post adventum Messiae alio nomine vocetur: id est, [?: ] tantum vocabuntur pro Iudaeis Christiani, sed erat pro filiis Abrahae carnalib. dicentur

sis eius? Sic Paulus 1. Thessal. 5, iubet doctores agnosci: id est, foveri, iuvari. Cum igitur Christus dicit Iohan. 17, Haec est vita aeterna, ut te agnoscant, et quem misisti Iesum: item cum Isa. cap. 53 ait de Meschia, Noticia sua iustificabit multos: non est intelligendum de quadam speculativa tantum noticia, qualem habent hypocritae: non etiam de tali, qualem habent daemones: sed de noticia vere agnoscente hunc fontem salutis, cumque ardenter desiderante aut expetente, haurienteque, ac denique in eo certa fiducia acquiescente: haec enim est vera fides. Tunc cognoscam,

quis turget opinione scientiae et sapiens est in oculis suis, is nimirum caret vera Dei noticia ac [?: ti-e ] , caret etiam dilectione proximi, sine quibus non potest esse vera ac practica noticia Christiani hominis. Porro etiam in malam partem verba noticiae aliquando accipiuntur, de quadam hostili ac laedente noticia. nam etiam hostiles motus noticiam sequuntur. Psa. 51. Quoniam peccatum meum ego cognosco, et iniquitas mea coram me est semper. Sic Gedeon Iud. 8 dicitur fecisse scire viros Suchot spinas ac tribulos. id est, flagellavit aut laceravit corpora eorum illis tam

quae cremabatur in igne holocausti in suavem odorem Domino. Oblatio manus: Deut. 12, Et oblationes manus vestrae: id est, quas vos offerre soletis. Oblatio spontanea: Exod. 36, Porro illi afferebant ad eum adhuc oblationem spontaneam quotidie: id est, ultro, sua sponte, non peculiari quadam obligatione aut mandato coacti. Sacrificium et oblationem noluisti, dicitur Psal. 40. quod Epistola ad Hebraeos ad Christum applicat. Sensus ergo est, non solum quod Deus malit obedientiam quam sacrificia: sed etiam quod reiectis expiationibus Leviticis, solum Meschiae

perditas, desperatasque Isaiae 24. Obscurata est omnis laeticia, migravit gaudium terrae. idem repetit proprie, quod dixerat prius figurate: perisse nimirum res secundas, et laeticiam inde orientem. Sic Ieremias Thren. secundo inquit: Quomodo obscuravit (vel nubificavit, id est, veluti nube quadam induit) Deus in ira sua filiam Zion, proiecit de caelo in terram decorem eius? pro, perdidit, vastavit et in summam calamitatem ac ignominiam redegit. Sic Iob 14 prolixe describuntur poenae ac interitus impiorum, per obtenebrationem et extinctionem luminis. Etiam lux impiorum extinguetur,

exponetur in Verbo Precor et Precatio. OBSEQUIUM, est Latinis officium, quo sequimur alienam voluntatem, ad eamque nos attemperamus: et non raro etiam in malam partem accipitur, [?: ] quia in re parum iusta ac honesta fit: tum quia non certa et gravi ratione, sed nimia quadam animi in [?: gr-cando ] alteri facilitate, pronitate, vel potius levitate, suscipitur. Sed vetus interpres ea voce aliquoties abusus est pro λατρεία, cultu. Romanorum nono: Israelitarum est adoptio, gloria, foedera, legislatio,

significatio vel ideo quoque probabilior est, quod [?: ] confessionem, celebrationem Dei et propagatione [?: ] doctrinae significat: ea autem provenit ex vera fide, non exbonis operibus, sicut lux ex oleo venit. Sed [?: ] est opus minutiore aut subtiliore quadam partium [?:---icatione ] : vua illa generalis sufficit, quod Christus [?: ] longa concione et plurib, modis homines ad vigilantiam [?: ] recte expectadam extremam diem excitare conetur. Inter suas, sunt etiam tres parabolae: prima de servis in domo

rem ipsemet beatus Augustinus in 2 libro Retractationum non perfecte se rem explicasse ingenue fatetur. Posset Ambrosii Regula etiam latius extendi et plures possent universitates excogitari prout sent interdum diversae species aut ordines hominum, item diversae factiones, de quibus seorsim et cum quadam distinctione pronunciatur generaliter per Omnis: ubi valet Regula de restrictione Universalis aut Generalis ad speciem, aut subiectam materiam, de qua alibi Talia exempla de universitate piorum. possunt et illa esse. Hierem. 31, Omnes hi a pusillo ad magnum cognoscent me: scilicet ex

omni ope destitui: adero semper vobis, etiam post mortem, resurrectionem et ascensionem meam. Vide vocem Vidua. OS, oris, vox valde varios Hebraismos parit, de quibus dicam. Os aperire, est loqui, aut docere: Matth. 5. Act. 8 et 10. Hebraicus pleonasmus esse, sed tamen sua quadam emphasi non carere videtur. Hac enim locutione praeposita, veluti grandescit id quod sequitur, et attentio lectoris tanto magis excitatur. Eadem locutio est et Iob 3. Aperuit Iob os suum, et maledixit. Sic in sententia Christi, Ex abundantia cordis os loquitur, de propria significatione

[?: ] perinde ubique moris est. Osculamur igitur tum valde dilecta: tum etiam praestantia, ac plane divina, et omnino omnia eximia. Hinc est, quod non tantum [?: co--ges ] liberos et amicos exosculantur, sed etiam superares, ut Reges, atque adeo etiam res divinas ex singulis quadam veneratione. Est igitur Osculum, [?: symbo- ] tum amoris, tum venerationis ac subiectionis. Apud Veteres etiam in Europa, non tantum in Asia, fuit mortum amicos, tum et regum manus, aut etiam pedes osculari: quorum posterius fuit in Asia usitatius. In Italia, et inferiori

Lucae 24, cum Christus ad Apostolos inquit: Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet. Tenebrae palpabiles, Exod. 10 non ideo dicuntur, quia cum in eis oculis uti non possis palpando ac contrectando res cognoscendae sint: sed quia forte de Aegyptiae tenebrae fuerunt ita densa quadam caligine ac nebula condensatae, ut revera tactu deprehendi potuerint. Palpare in meridie, est spirituali quadam [?: m- ] caecitate feriri, ut quae manifestam et conspicuam verritatem vel in dogmatibus, vel etiam in agnoscenda [?: ] ac poenis Dei imminentibus, vel

palpabiles, Exod. 10 non ideo dicuntur, quia cum in eis oculis uti non possis palpando ac contrectando res cognoscendae sint: sed quia forte de Aegyptiae tenebrae fuerunt ita densa quadam caligine ac nebula condensatae, ut revera tactu deprehendi potuerint. Palpare in meridie, est spirituali quadam [?: m- ] caecitate feriri, ut quae manifestam et conspicuam verritatem vel in dogmatibus, vel etiam in agnoscenda [?: ] ac poenis Dei imminentibus, vel alioqui in rebus agendis cernere nequeat. Deut. 28. Percutiet quoque te Dominus amentia, caecitate et stupore

videtur, alia significantur ac docentur. Ab arbore fici discite parabolam, Matth. 24. id est, sumite picturam aut similitudinem spiritualis doctrinae de adventu iudicii et extremae diei. Hebrae. 11: Unde eum etiam in parabola recepit. id est, ex quibus mortuis, veluti specie ac similitudine quadam resurrectionis, eum recepit. Quasi dicat: Speciem quandam mortis Isaacus repraesentavit, cum fuit colligatus, et [?:----m ] mactandus. Sic etiam speciem resurrectionis exhibuit, dum ex tam praesenti morte, praeter omnem spem, ac plane mirabiliter ad vitam revocatur. Periculum

constet per diluvium totius orbis terrarum faciem mutatam, atque adeo corruptam et perversam esse. Dictum tamen aliquid de eo est in voce Nili. PARARE, קון Cun, aut קונן Conen Hebraice, significat singulari quadam diligentia, ordine ac ornatu disponere et fabricare. Psalm. 8, Lunam et stellas quas praeparasti. id est, magna firmitate ac elegantia [?: operi- ] fabricasti. Isaiae 2, et Mich. 4 est, quod in novissimis diebus erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium: id

Homo enim videt ea quae parent: id est, quae foris cernuntur. Matthaei 24, Parebit signum filii hominis: pro, conspicietur, apparebit. Verum Iacobi 4 usurpatur pro durare: Quid est vita vestra, nisi vapor ad modicum parens. id est, perdurans, existens, conspecta. Porro 1. Pet. 4 usurpatur pro quadam apparitione aut comparitione, cum vigore et bono statu coniuncta: Si iustus vix servatur, impius ubi parebit? id est, quomodo usquam salvus ac incolumis consistere aut existere poterit. PARIES triplicem potissimûm metaphoram, aut etiam similitudinem praestat. Alias enim paries

in monte aut tabernaculo Domini. Psal. 102, Sicut passer solitarius in tecto. Queritur pius homo in afflictione existens, ac inter alia comparat suas miserias passeri solitario in tecto. Est enim passer avicula gregalis, nec una sola oberrare solet. Cum igitur sola est, singulari quadam calamitate premi, ac veluti deseri ab aliis videtur. Psal. 124 legitur Anima nostra sicut passer evasit ex laqueo: Laqueus confractus est, et nos liberati sumus. id est, sicut passer aut alia avicula capta extremum exitium expectat: sic nos iam ad id destinati eramus. sed

PENNA, et ALA, in Sacris aliquando idem est: in Hebraeo sane plerumque est כנף canapf, ala, quod Vulgata crebro transtulit pennam. Volare super pennas venti, et ambulare super pennas venti, et equitare in nubibus dicitur Deus, sive communi quadam vulgi ac imperitorum opinione, quod ibi audiuntur tonitrua eius: sive etiam ut indicetur (ut ita dicam) ubiquitas eius, quia nubes et venti velociter complent et percurrunt aerem. Sic Psalmo 18, et 2 Sam. 22 legitur: Equitavit super Cherub, et volavit super pennas venti. Et

Oportet omnes comparere ante tribunal Christi, ut omnes recipiant quae per corpus. id est, quae in corpore, seu hac vita, egerunt. INTER, videtur valere secundae Timothei secundo, Quae audisti a me per multos testes: id est, IN aut inter multos, coram quibus tibi quasi solenniter, et veluti cum quadam protestatione, commendavi depositum verae doctrinae, optima fide custodiendum et propagandum. CUM, secundae Corinthiorum secundo: Scripsi vobis PER multas lachrymas. id est, cum multis lachrymis,

Exod. 12 de agno paschali praecipitur hisce verbis: Sit vobis agnus thamim, integer, masculus, anniculus. de ovib. aut capris. Haec significatio observanda est ideo diligenter, quia cum saepe in aliquibus dictis Scripturae pios describentibus metaphorice usurpetur, non est intelligenda de summa quadam perfectione, quae non tantum omnes partes, sed et omnium partium summos gradus habeat: quo modo qui eam exponunt, perfectionem quandam legalem, atque adeo desperationem excitantem flagitant, illaque gratiae et quasi Evangelica consolationisque dicta pervertunt. ut Psal. 15:

quod voluerunt suos sanctos ita perfectos fingere, ut qui prorsus omni peccato caruerint. quam perfectionem cum alii homines viderunt sibi prorsus impossibilem esse, coacti sunt desperare. Sicut vero in supra indicatis corporalium rerum exemplis haec vox nullo modo potest intelligi de perfecta quadam absolutione vitis aut agni, in quo nihil prorsus reprehendi queat: ita nec in hisce ac aliis metaphoricis. quasi vel Abraham, vel alii peregrinantes in tabernaculo aut Ecclesia Domini, omni prorsus [?: n-uo ] careant, sintque in summae cuiusdam perfectionis statu. Sic Iob quoque

id dicitur, quod non fuerit absolutissimus, aut perfectissimus, sicut David, qui quidem etiam fuit peccator: sed quod cor Salomonis, ut adiunctum est, plane fuerit insincerum, et a vero Deo ad idola inclinatum. Cum cor David dicitur perfectum fuisse cum Domino, manifeste apparet, non de extrema quadam perfectione accipiendum esse (fuit enim et ipse peccator, graviterque aliquoties Deum offendit) sed tantum de summa sinceritate, aut integritate eius erga Deum, qua sincere ac plane ex animo coluit Deum. 2. Par. 16 dicuntur discurrere oculi Domini per universam terram, ad corroborandos eos

et Philip. 3, Paulus primum negat se adhuc plene Christo confirmatum, metam apprehendisse, aut perfectum esse, sed omni studio ad eam metam tendere. Paulo post addit. Quicunque sumus perfecti, sic sentiamus. ubi perfectionem primum vocat illam summam absolutionem qua in altera vita Christo sua quadam ratione aut proportione similes erimus, ut 1. Iohan. 3 habetur. De qua perfectione alterius vitae, etiam Paulus 1. Corinth. 13. agit, inquiens: Cum autem venerit quod perfectum est, tunc quod ex parte est abolebitur. Posterius vero dictum Pauli Philip. 3, loquitur de perfectione pii

non solam aetheream. Paulus 2. Cor. 10 gloriatur, se pervenisse usque ad Corinthios praedicatione sui evangelii: Vulgata vertit incommodius, Pertingere. PERVENIO, φθάνω, aut φθάζω, saepe singulari quadam emphasi usurpatur: veluti si quid mature ac magno impetu adveniat, afferens magnum bonum aut malum alicui. Sic Matth. 12, et Lucae 11 dicit Christus ad Iudaeos, Utique pervenit ad vos regnum Dei. et contra, 1. Thess. 2, Pervenit super eos ira Dei. Rom. 9: Israel qui sectabatur

memorialia mandatorum ipsis. Hanc superstitionem, aut potius ostentationem Iudaeorum Christus praedicto loco taxat. vide Paulum Fagium super Exodum cap. 13, prolixe de hac superstitione Iudaeorum disserentem. Manaverat quoque olim haec superstitio ad Christianos. Quare etiam in quadam Antiochenae Synodi Canone phylacteria notantur. Ex hac superstitione credo esse, quod nunc quoque in Papatu aliqui initium Evangelii Ioannis in membranula descriptum, de collo appensum gestant, nihil non sibi boni inde pollicentes. PIETAS, Graece

Paulus Roman. 1 ostendit, ideo aliquos in reprobum sensum esse: datos (quod verbum diximus saepe eandem plane vim habere cum Poni) propterea quod agnitum Deum non recte coluerint: sicque fons tantae impietatis in hominis culpa, non in Deo, qui impietatem non vult, residet. Posset etiam de sola quadam permissione accipi: vel etiam, quod vel a scipsis, vel a diabolo, cuius sunt mancipia, in omne eius obsequium parata, ad tam nefarium opus aut conatum sint directi: quomodo exponit et Occumenius, quod sua voluntaria malitia in illud nefarium munus sint constituti. Denique non est necesse,

tum ius docendi, tum etiam singularis quaedam efficacia ac energia comprehenditur: nempe quod non timide locutus sit, sicut privati timide aliquid publice dicunt: non dubitanter, sicut qui sunt incerti aut parum periti: non frigide sicut parum curantes, ut Pharisaei: sed ardenter. non tenui quadam (ut ille inquit) vena, aut languide, sed amplissimis donis noticiae et eloquentiae instructus: non sine auditorum affectione, sed patenter eos permovens: non alios tantum citans, sed suam authoritatem proferens, et quasi pro suo iure arbitrioque omnia agens: ut cum toties inquit, Ego dico

κήρυκες, a praedicto verbo κηρούσσειν, ob quaedam similitudinem personarum, rerum aut functionis, ministerium et propagationem Evangelii expresserunt, ut indicarent, Evangelium clare, publice et libere cum quadam dignitate ac authoritate omnib. tradendum ac inculcandum esse: sicut olim praecones solebant astante aut sequente rege. Sicut et in Propheta dicit Deus, doctorem debere exaltare vocem suam, ut tuba facit, ac indicare populo peccata sua. Significat autem ferme idem quod docere. Quare nihil

Pharisaei de proditoria illa pecunia Indae, Matt. vigesimoseptimo: ideo non licere eam inferre in templum Precium sanguinis autem dicitur, quia data fuit pro exitio aut interitu IESU. Precio empti estis: primae ad Corinth. sexto, et septimo: non ocioso pleonasmo dicitur, sed cum singulari quadam emphasi: ut, Hisce oculis, aut propriis oculis vidi. Isaiae vigesimooctavo, et prima Petri secundo: Ecce pono in Sion lapidem firmum, angularem, electum, preciosum: id est, praestantem, et merito plurimi faciendum, Precium pro corruptela. 1 Samuelis duodecimo: De cuius tandem manu

ad vitam ac gloriam aeternam excitatus est. sicut Coll. 1, nominatur primogenitus ex mortuis. Rom. 11, Quod si primitiae sanctae, sancta etiam massa: et si radix sancta, etiam rami. pro, si illi primi patres Abrahamus, Isaacus et Iacobus, fuerunt accepti Deo: proculdubio et posteri eorum sua quadam ratione placent. Omnes hae significationes huius vocis sunt metaphoricae 2. Thess. 2: Quod elegit vos Deus primitias: habet Vulgata. Graeca, a principio. PRIMITIARE. Ezech. 47. Mensibus suis primitiabit arbor, id est, singulis mensibus novos fructus proferent arbores. Rom.

ad poenam. Debemur enim morti ac poenae nos, nostraque omnia. Aliqua porro brutorum primogenita, nempe quae munda fuerunt, voluit sibi Deus offerri: alia vero immunda, et hominis primogenitum, iussit redimi. Num. 3: Deus dicit se accipere Levitas pro omnibus primogenitis Israelitarum, quasi quadam commutatione facta. Primogenitus vocabatur is, qui primus nascebatur, sanctusque Domino esse putabatur, et certa ratione pro eo erat sacrificandum, sive nascerentur porro plures, sive non: sicut Hieronymus ad Helvidium scribit; in quiens: Primogenitus non tam is est, post quem et alii, quam

omnium, unde omnia bona veniant et petenda sint: hominem sic conditum, sic lapsum, corruptum, redemptum, qui eius finis [?: ] beatitudo, quod verum officium. Postremo, ipsa vera ac vina fides in pectore pii hominis existens ac vigens, mirifice eum dirigit ac gubernat, ut stabili quadam ratione vitam suam regat, non quavis aurula, rumusculo, spe, metu, aliorum persuasionibus aut affectibus impulsus huc atque illuc vacillet, modo hoc modo illud probet, improbet, velit, nolit, etc. Principium Evangely, Paulus Phil. 4 vocat principium suae praedicationis

regnum caelorum: Luc. 11. id est, impedire. neque enim hoc mandatis prohibebant, sed falsa doctrina sedulo impediebant. Hebraeorum septimo. Et illi quidem plures facti sunt sacerdotes, propterea quod morte prohibebantur permanere. PROIICERE aliquid ab oculis aut facie, est, cum quadam indignatione illud a se amovere, non curare, irasci insuper ei, odisse ac detestari illud. Sic Ionas cap. 2. inquit, Proiecisti me in profundum maris: Ego dixi, Proiectus sum a conspectu oculorum tuorum, id est, removisti a cura, favore ac protectione tua, ac veluti in

proprie, non peccatis, est aut fit propitius. Dies chipurim expiationum aut propitiationis, erat quoddam Iudaeorum festum decimo septimi mensis die, in quo ieiuniis et aliis modis sese afflictabant, in signum internae poenitentiae de suis peccatis: qui ideo sic vocabantur, quia tunc solenni quadam publicaque poenitentia sua peccata expiare, et Deum placare conabantur. Vicina expiationi aut propitiationi Christi est illa locutio, cum impius dicitur piaculum aut expiatio pii: id est, cum Deus suam iram poenasque a piis avertit in impios. Proverbiorum vigesimoprimo, Piacalum est pro

sive in singulis hominibus. Q QUADRAGENUS: 2. Corint. 11. Quinquies quadragenas plagas accepi, una minus. Vetuit Deus Deuteronom. 25, ne plures plagas quam 40, suo populari iudex infligeret, ne fieret plane infamis. habebatur enim ea pro paterna quadam aut scholastica castigatione, quae fit citra infamiam. Ei numero Iudaei adhuc unam detraxerant, ex singulari benignitate, compensantes forte numerum acerbitate. QUADRATIS lapidibus aedificare, est splendide ac superbe aedificare. Solebant Iudaei primas levioresque

17 ac 19, regnum Iudaicum cum vite ramosa comparat. In posteriore capite dicit, ignem ex ramis eius exiisse, qui eam perdiderit: quod significat perfidiam Ezekiae. Rom. 11 aliquoties vox Ramus et Rami significat Israelitas eius temporis, qui fuerunt ex primis patriarchis, veluti ex radice quadam producti: de quo Pauli loco supra in voce Radicis aliquid dixi. Defractos enim ibi dicit Ramos esse: id est, multos Iudaeos desiisse esse membra Ecclesiae Dei. Rami eius facti sunt albi, Ioel. id est, Delectantur quaedam animalia, in ter quae asini, corticibus ficulnearum: iis cum privantur

Hebraeor. 11, significat temporariam redemptionem seu liberationem ab aliqua magna calamitate, et morte ipsa. Mulieres acceperunt ex resurrectione mortuos suos: alii vero distenti sunt, non expectantes aut negligentes liberationem ut potiorem resurrectionem nanciscerentur. Exodi 8, propria quadam ratione vox Redemptio usurpatur. inquit enim Deus ad Pharaonem: Ponam redemptionem inter populum meum, et inter populum tuum. Cras erit illud signum: id est, populum meum liberabo ab insectis, quae immissurus sum tibi ac populo tuo. Redemptio igitur ibi significat discrimen redemptionis,

modis aut epithetis ornatur regnum Dei, seu cum ille rex dicitur. Primum enim per excellentiam Rex vocatur, quia et solus, et summus verusque Rex: et quia etiam reipsa solus iure opereque ipso regnat, cum terreni reges saepe dormitent ocientur, aut etiam regantur potius quam regant Quare emphatica quadam potentique significatione ipsi hoc officium adscribitur cûm alibi, tum in fine Dominicae orationis, ubi dicitur: Quia tuum est regnum, tua est potentia, tua est gloria, in secula seculorum. quasi dicat, Ut ut videantur quidam esse reges in hoc mundo, et se nihil non posse iactitent: tu

Regnum Dei, quod tantum spirituale est, et solummodo ratione religionis, et super eos qui volunt esse ipsius cultores: cui opponitur regnum Satanae. Postremo, est regnum Christi super Ecclesiam: qui quatenus est mediator, redemptor, et gubernator suae Ecclesiae, specialiori et quasi propinquiori quadam ratione dicitur esse rex eius, quam pater: aut quatenus etiam ipse est cum Deo patre et Spiritu sancto verus ac aeternus Deus et piorum rex. Ut vero eo melius hoc Christi regnum (quod Paulus 1. Corinth. 15, patri tradendum esse, ac desiturum affirmat) intelligi possit, adscribam brevem

ac vitae aeternae, Christi morte acquirendae: tum et eorundem bonorum distributionem, aut applicationem significat. Respicit autem hoc genus locutionum ad tot promissiones, de adventu Meschiae, eiusque regni factas: quod regnum etiam vulgo appellarunt regnum caelorum, quia Meschiam singulari quadam ratione a Deo mittendum, eiusque regnum plane divinum, divinitusque excitandum credebant. Cum ergo dicitur venire regnum Dei, intelliguntur illa ingentia bona, quae Deus nobis per Meschiam erat communicaturus. In hoc sensu ista vox innumeris in locis accipitur. Sic etiam 4.

sed expiatio aut redemptio, qui largissime pro omnibus nostris peccatis aut debitis persolvit, aut satisfe cit legi ac iustitiae Dei, obediendo et patiendo: de qua re in Disputatione de Iustificatione prolixius actum dictumque est. Manus remissae et dissolutae, significant nonnun quam ignavia quadam languentes, ac prae pigricia ac inertia veluti dormitantes. Aliquando autem alioqui debiles. Proverb. 10. Egestatem operatur manus remissa, manus autem sedulorum ditescit. Heb. 12: Quapropter manus remissas et genua soluta erigite, aut confirmate. Vide supra MANUS. RENASCI,

est, qui sua bona commoda ac vitam ipsam mei causa non est paratus prorsus negligere, deserere, et velut abiicere, re ac casu aliquoid gloriae Dei gratia flagitante, non est idoneus, ut sit meus discipulus. Sic et Latini suum Valedicere aliquandoin longe vehementiore significatione, et veluti pro quadam abiectione usurpant: Valeant qui inter nos dissidium quaerunt. id est, abeant in malam rem, paratus sum eorum benevolentia perpetuo carere. REPELLO, saepe ita usurpatur in Sacris literis a Vulgata versione, pro varii Hebraeis ac Graecis, ut iure inter Hebraismos recenseri queat.

loco clarius in praepositione PER dictum est. Resurrectio vitae et condemnationis. Ioann. 5, Et prodibunt qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae: qui vero mala egerunt, in resurrectionem damnationis. id est, alii resurgent ad vitam aeternam, alii ad aeternum exitium. Christo singulari quadam ratione piorum resuscitatio tribuitur: sicut ipsemet aliquoties repetit, se credentes resuscitaturum esse in novissimo die. Sic 1 Corinthiorum decimo quinto, dicitur perinde per Christum futura resurrectio, sicut per Adamum accidit mors, et Actorum 4 ac 17, in nomine IESU dicitur

Virtute Dei custodimur per fidem ad salutem, quae parata est revelari in ultimo tempore: 1. Petri 1. id est, exhiberi. Verum non est ignotus hic idiotismus etiam Graecis, Latinis ac Germanis, ut verba Noticiae pro verbis rerum ponantur, seu dictum pro facto, ut Linacer loquitur: et supra, et in quadam Regula Universali idem ostendi. Sic dicit Paulus 2 ad Tim. 4. quod Alexander aerarius sibi ἐδείξατο ostenderit multa mala. Et Germani, Veil guts erzeigen, oder beweisen. REVERTOR verbum, eiusque Hebraismi aliquo modo sunt expositi

animas ac [?: cor- ] pietatem servant, consumendo internos pravos hono-res carnis, seu veteris Adami, cum suis motibus ac cupiditatibus: deinde doctrina congregat et suscitas novum hominem, Spiritum ac dona Spiritus sancti, [?: ] matque et munit veluti spirituali quadam testa contra omnes externas iniurias: et denique est scutum et gladius contra ignita satanae tela ac machinationes. Aliqua ratio huiusve! metaphorae, vel similitudinis, posset etiam esse in mordacitate salis. nihil enim magis veterem hominem mordet, et arrodit molestatque quam severae piorum

sancti: atque hae duae sunt passivae sanctitates. Postremo dicuntur etiam sancti active, quia student et sedulo vacant sanctitati vitae actionumque, et a Deo perpetuo petunt sanctificationem sui cordis et vitae, actionumque per Christum. Verum prophetae ac singulares ministri Dei etiam maiore quadam emphasi dicuntur sancti, ut postea in verbo Sanctifico apparebit. Sic dicit Sunamitis ad virum, secundo Regum quarto: Ecce cognovi quod Vir Dei sit sanctus ille. id est, Elisaeus. De praedicta passiva sanctitate intelligit Paulus, cum toties suas epistolas inscribit hisce aut illis

ac mentem. Quare et Latini dixerunt aliquem libidinibus contaminari. Sic David dicit, vasa, id est corpora famulorum suorum, esse sancta, quia in aliquot diebus non attigerint mulierem: 1 Sam. 22. Quinta significatio est, quod crebro verbum et nomen Sanctificationis usurpatur de quadam externa, corporea, aut etiam ceremoniaria sanctificatione hominum ac rerum: quae multiplex est. Prima est, quod significare consecrationem aut oblationem erga Deum cum hominum, tum et rerum, supra multis exemplis ostensum est. Sic dicit Deus Exodi decimotertio: Sanctifica mihi omne

Quarta externa sanctificatio est. Sanctificare ieiunium: Ioel primo et secundo. item secundo Regum decimo, Sanctificare Baal festum, est decernere certum tempus, quo sancte ieiunare et festum celebrare velint. Quinta est, cum sanctificare aliquid significat, quasi sanctum facere externa quadam sanctitate. Sicut Christus dicit, Templum sanctificare id aurum quod in eo est, et altare sanctificare donum quod super illud est: Matth. vigesimotertio. Hae omnes quinque sanctificationes sunt tantum

superare, aut plene expiare potest. Quare peccatores peccati magnitudine victi, et satisfactionis aequivalentia destituti, in perpetua morte, veluti perpetuo solvendo iniuriam aeterno creatori ac Domino illatam, haerent: ordinatione tamen Dei substitutae sunt hostiae brutorum animalium, quae sua quadam ratione pro peccatis offerri, et peccata hominum expiare dictae visaeque sunt: non quod illae id ulla ratione vere praestiterint, sed quod significaverint illum unicum agnum, qui vere suo sanguine ac passione peccata mundi abstulit, plenissimeque expiavit. Haec quidem sunt aliquanto, vel

Nulla sapientia est ullius momenti, si sit sine Deo. Porro de terrena ista sapientia inquit 2 Cor. 1: In simplicitate et sinceritate et gratia Dei versati sumus in mundo, et non in sapientia carnali. et 1 Corin. 1, se non debuisse praedicare Evangelion in sapientia sermonis: i. selectissima quadam Rhetorum eloquentia, qualem tunc Sophistae passim, praesertim in Graecia iactabant et ostentabant. Caeterum Iacobus cap. 3 hisce verbis describit tum terrenam, tum et caelestem sapientiam: Quod si invidiam amaram habetis, et irritationem in corde vestro, nolite gloriari, et

a malo, et statuendo id demum bonum esse, quod ipse permisisset: contra malum, quod ille prohibuisset. Alii quod ab eventu, eoque duplici sit ita dicta: quorum alter eventus est, quia id Satan eis persuadere conatus est, et ipsi etiam crediderunt se [?:-su ] illius arboris divina quadam perfectissimaque scientia scituros quid nam bonum aut malum sit. Alter eventus est, quod sicut scire non tantum nosse, sed etiam experiri ac veluti consequi significat rem tum bonam, tum etiam malam, ut etiam in verbo VIDERE dictum est: ita etiam primi parentes reipsa sciverunt, senserunt,

tractat, magis ad ostentationem speciemque, quam ad rei solidam veritatem comparata: qualis fuit olim Origenis allegorica, multorum fanaticorum enthusiastica, item apparitionibus et miraculis tumens, ac denique nunc Scholastica Theologia. Cohahitare coniugi secundum scientiam, est, adhibita quadam moderatione, et considerando quid tum Deus tibi in eo vitae genere praecipiat, tum altera imbecillior tui pars ferre possit: quod apte Germanis dicitur, mit vernunft: et Italis, condiscretion. Non cum scientia loqui, Iob 34. id est, temere, imprudenter, imperite. Psal.

fieri, ut in habitu norit, et in agendo ea noticia uti non possit, vel alioqui non utatur. Potest sane accidere, ac fit admodum crebro, ut aliquis Theoricam alicuius rei noticiam habeat, et practica destituatur: aut contra. Potest denique fieri, ut aliquis carnali aut hypocritica, vel etiam mortua quadam noticia aliquid norit: et spirituali aut practica, atque adeo viva ignoret. Sic aliquis videtur sibi aliquid scire, cum tamen nihil dum sciat, sicut scire oportet. 1. Corinth. 8. Sic Iudaei norant quadam humana noticia, IESUM esse Meschiam, sicut Nicodemus ait: Rabbi scimus quod a Deo sis.

aut contra. Potest denique fieri, ut aliquis carnali aut hypocritica, vel etiam mortua quadam noticia aliquid norit: et spirituali aut practica, atque adeo viva ignoret. Sic aliquis videtur sibi aliquid scire, cum tamen nihil dum sciat, sicut scire oportet. 1. Corinth. 8. Sic Iudaei norant quadam humana noticia, IESUM esse Meschiam, sicut Nicodemus ait: Rabbi scimus quod a Deo sis. norant etiam aliquo modo patrem eius caelestem: et tamen revera spiritualiter neque ipsum, neque patrem norant. Tale quid est illud Matth. 13: Videntes non vident, et audientes non audiunt, nec

seu tempus: Matth. 1, Haec eo cogitante, ecce angelus apparuit ei secundum somnum. id est, in somnis, seu per somnium. Significat et distributionem: 1 Corinth. 14. Prophetae secundum duos aut tres loquatur. id est, bini aut terni, nempe non simul, sed alius post alium. Sic posset accipi de quadam occulta distributione temporis, quod angelus Ioann. 5 dicitur secundum tempus descendisse in piscinam. id est, certis quibusdam temporibus. Secundum substantivo additum, aliquando adiectivum exprimit. Roman. 2. Iudicium Dei secundum veritatem est. id est, verax et iustum. Rom. 8.

possessiva duorum substantivorum. Nominis משך Meschech, quod ibi est, thema reperitur etiam Amos 9 in simili sensu: Pertinget calcans uvas ad Meschech ad trahentem semen: id est, ad seminantem. ubi non potest illud thema de preciositate exponi, sed de quadam ratione gestandi aut seminandi semen. Significationem autem metaphorae seminis in praedicto loco Psalmi, paulo ante exposui. Isa. 53 de Christo dicitur: Si posuerit animam suam hostiam pro delicto, videbit semen longaevum. id est posteritatem sibi moriendo comparabit et propagabit: nempe

etc. Oseae secundo. Vide supra Maceriam, et Murum, ac cum illis haec coniunge, ut habeas plenam harum locutionum explicationem. SEPTENARIUS numerus in Sacris literis celebris est. Usurpatur autem dupliciter potissimum, ut opinor: alias quasi pro perfecta quadam quantitate, alias pro infinito. Mirum autem est, quod Deus et dierum septimanam in creatione quieteque observaverit, et hominem observare iusserit: nec tantum dierum, sed et septimanarum in Pentecoste, et denique annorum in Iubileo: atque adeo etiam millium annorum in duratione mundi

tria et quatuor peccata non parcam, etc. id est, ob septem peccata, quia tria et quatuor faciunt septem. Obiicit ergo illis innumera peccata, ob quae eis diutius condonare nolit. Perinde et in Novo Testamento multum septenarius numerus inculcatur. Sic Lucae 8 Christus dicitur ex quadam muliere eiecisse septem daemonia: et Matth. 12 dicuntur septem peiores daemones redire in relapsum. Sic Rom. 11 citat Paulus tempore Eliae servata esse septem milia piorum, qui non incurvaverunt genua Baali. Ioannes quoque in Apocalypsi multum celebrat numerum septenarium, nominans

est arrhabo haereditatis nostrae. Sic ibidem 4, Spiritu sancto obsignati estis ad diem redemptionis. Hac aut vicina de causa dicti sunt illi Apocalypsis septimo et nono obsigna ti: tametsi etiam simul ibi indicetur, eos ideo signatos esse, ne cum impiis puniantur. sicut et in Ezechiele nota quadam servandi signantur. Danielis octavo et ultimo, dicitur eius prophetia occlusa et obsignata esse, quia scilicet sit occlusa, et non facile cuiusvis intellectui pateat, praesertim ea pars quae est de Antichristo, et de eius oppugnatione Ecclesiae, ac sanctorum Dei: quae enim sigillata

praedicta brevi sint secutura, scilicet aliqua eorum pars. Deuteronomii trigesimo secundo dicit Deus, esse absconditum apud ipsum, et obsignatum in thesauris eius, quod velit punire eo suo tempore. Confirmare notat Iohan. 6: Hunc enim pater obsignavit Deus. id est, Deus eum magna et certissima quadam confirmatione ad hoc ordinavit et destinavit, seu orbi terrarum proposuit, ut det omnibus panem vitae perpetuo manentem et vivificantem. Dan. 9 habetur: Hebdomadae 70 determinatae sunt super populum tuum, et super civitatem tuam sanctam, ad consumendum scelera, et obsignandum peccata, ad

aut vallib. cernuntur. Gen. 23 fit mentio duplicis speluncae, quam sibi emerit Abrahamus in sepulturam. Videtur autem ideo duplex aut duplicitatis spelunca dicta esse, quod (sicut etiam Aben Ezra sentit) in maiore spelunca adhuc alia minor cavitas aut exesitas fuerit, in qua tanquam arca quadam voluerit Abrahamus suum ac suorum cadaver recondi eamque magno aliquo lapide concludi. Valde usitatum fuit illis gentibus, in petrarum foraminib. aut cavitatibus, sive naturalibus, sive artificialibus sepeliri. Sic enim etiam Isaias Sebnam quaestorem obiurgat cap. 22. Quid est

fides salvifica, quae ex Christi plenitudine haurit iustitiam et vitam aeternam. Caeterum ut tanto magis studioso Lectori satisfiat, adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem de hisce vocib. Spiritus ac Literae, quae ita habet: Literae vocabulum Spiritui oppositum, solet Paulus peculiari quadam significatione usurpare. Nam primum omnium, quia lex illa quae Moisis dicitur, tum Dei ipsius digito (ut Scriptura loquitur) insculpta est in tabulis, quo ad Decalogum attinet: tum vero Dei ipsius iussu a Moise literarum monimentis tradita est: optima fuit ratio cur Lex illa diceretur

Casus stellarum, lapsum ac ruinam doctorum denotat: Dan. 8. Crevitque usque ad exercitum caeli, et deiecit in terram de exercitu et de stellis, et concedavit eas. id est, aliquos doctores et alia illustria membra Ecclesiae. Apoc. 6. Hac quoque ratione significationis, nisi quod in maiori quadam emphasi, et [?: sublimior- ] [?: ] du, Num. 24 Christus nominatur Stella: Orietur [?: S- ] la ex Iacob, Vocatur vero ob plures causas Meschiae stella: quia videlicet erat futurus illustris et gloriosus in hoc spirituali caelo, aut regno Dei: quia erat

id est, accidit ut angelus eum vellet interficere. Ezechielis 26, Et fuit undecimo anno. id est, accidit autem ut undecimo anno. Exo. 33. Et fuit quando egrediebatur Moyses ad tabernaculum, ut totus populus respiceret post eum. Iob. primo. Et fuit dies, et venerunt filii Dei. id est, accidit quadam die, ut venirent filii Dei. Gen. 14. Et fuit in diebus Amraphael. Quarto, Esse aliquid ad aliquid, significat, in eum usum. Num. 10, Facies tibi tubas argenteas, et erunt tibi ad convocationem. id est, ut convoces populum earum cantu. Paulo aliter accipitur Ezech. 45, Universus

meam, [?:--am ] acquisivi. id est, sibi rapiunt ac usurpant. Ezek. 17, [?: ] ne cum tetigerit vitem ventus Orientalis, marcescet? Non levem aliquem tactum significat, sed cum eam suo flatu diu multumque agitaverit, tunc ei omnem nativum vigorem adimi. Sic de ampliori quadam contrectatione, et pedum complexu ac detentione, quo Maria ex nimia sanctaque dilectione Christum subito agnitum detinebat, potest illud Ioan. 20 intelligi, cum Christus inquit ad eam: Noli me tangere. q. d. Dominus: Quid agis inepta? Satis adhuc temporis restat, ut tecum et cum fratribus

Proverbiorum primo: Cum venerit velut [?: ] stitas id quod metuitis, et interitus vester quasi tempestas ingruerit. Aliquando etiam Dei praesentiae [?: ] adventui additur vox tempestatis, sicut et turbinis, gratatudinis, tonitrui, nubis et ignis: ut veluti terrifica quadam eius maiestas oculis nostris proponatur, ferme sicut pictores ei solent quandam speciem splendoris et radiorum adiicere. Nahum 1. Domini est via in tempestate et turbine, et nubes est pulvis pedum eius. Psalm quinquagesimo: Veniet Deus noster, et non [?: quiesc- ] ignis ante

attinet. Utitur et alioqui Scriptura metaphoris tauri, iuvencae ac vitulorum in simili pene usu, de quibus suo loco. Vaccam rufam certa caeremonia offerri, et cum eius cinerib. lustralem quandam aquam fieri praecipit Deus Moysi. Num. 19. cuius cui Heb. 9 fit mentio: quae proculdubio sua quadam ratione Christum significavit. VACUUS, רק reic, per metaphoram levem simul et malum hominem significat. Vide infra in voce VANUS, et supra in EVACUO, ac INANIS. VADO, aliquando aliis verbis additur, praesertim in Imperativo,

iudicii Dei, quibus erat Israelitas castigaturus, hisce verbis: Quoniam ecce egredietur Dominus de loco suo, et descendens calcabit super excelsa terrae, liquefientque montes sub illo, et valles scindentur, sicut cera a facie ignis, et sicut aquae actae in praeceps. Quae tantum hypotyposi quadam amplificie magnitudinem poenarum, non quod haec ad verbum accidere debeant: sed per hasce quasi locorum afflictiones, hominum ipsorum calamitates indicantur et depinguntur, ut in Regulis Universalibus, de talib. ramplificationibus dictum est plenius. VANUS, proprie etiam Latinis

mandatum ad omnes Chrisianos, si ad verbum exponatur: quos postea Paulus [?: os---- ] pie posse non modo brutarum et mortuarum rerum possessionem habere, sed etiam hominum aut mancipiorum, [?: id- ] Christianorum. Metaphorice itaque intelligendum est id mandatum de quadam renunciatione aut abiectione [?: ] huius mundi, de qua Paulus 1. Cor. 7. inquit: Qui habent uxores, sint ut non habentes, qui flent, ut non [?: ] ; qui gaudent, ut non gaudentes: qui emunt, ut non possidentes: qui utuntur hoc mundo, ut non abutentes. id est, ut non

vera arbor, vera vitis ad discrimen simulati pictive hominis, aut qui quoquo modo aut respectu homo dici posset. Sed longe diverso modo Vera aliquando aliqua res dicitur, quae vere bona ac solida est, vere solideque suum effectum praestat, ad discrimen eorum quae tantum nomine, specie umbraque quadam sunt quod esse censentur. Sic Christus dicitur vera lux, non quod id nomen ipsi proprie conveniat aut tribuatur, qui tantum metaphorica quaedam lux est, verum ratione suae nativae spiritualisve lucis: et non tantum collatione istius terrenae ac corruptibils lucis, sed etiam collatione

omnes tui tanquam milites ad vexillum conflueremus: idque fecisti propter veritatem, seu ut nobis promissa praestares. Sic saepe alias signum aut vexillum, et elevatio vexilli, significat doctrinam caelestem. VIA, per metaphoram plura significat, quibus externa ista via similitudine quadam correspondet: Hebraismos eius superius in Semita, maxima ex parte exposui. Primum igitur denotat doctrinam. Psal. 25: Vias tuas Domine ostende mihi, et semitas tuas doce me: Fac me ambulare in veritate tua, et doce me. Idem quater dicit. Isaiae 2: Docebit nos vias suas,

accipitur. primum autem propria eius significatio notissima est. 1. Sam. 16 dicitur: Homo videt quae patent, Deus vero cor respicit. et 2. Corinth. 4: Quae videntur, temporaria: quae non videntur, aeterna. Sic aliquae creaturae vocantur visibiles, aliae invisibiles. Aliquando significat cum quadam attentione videre, seu spectare aliquid. Matth. 11: Quid existis in desertum videre? id est, spectare. Sic pharisaei dicunt se velle videre signum a Christo. Et paterfamilias intravit, ut videret convivas: Matth. 22. Psal. 46. Venite et videte opera Dei. Secundo, per

3. Nisi quis renatus fuerit, non potest videre regnum Dei. Videas bona Ierusalem omnibus diebus vitae tuae, Psal. 128. Videre salutem Dei, Psal. 91 et 98. Videre vitam cum uxore, Ecclesiast. 9: id est, suaviter victitare. Octavo, non raro significat cum singulari quadam oblectatione spectare. Psal. 35: Euge euge viderunt oculi nostri. Psal. 64, In hostibus meis vidit oculus meus: scilicet, optatum eventum. Ierem. 17, Erit tanquam mirica in deserto, et non videbit bonum. Sed hoc rectius ad priorem significationem. Psalm. 112.

intelligunt honestos mores: sed videtur potius dicere, Date operam ut sit viva, potens et efficax fides: quae porro efficacia, vigor ac feruor fidei non temere feratur, sed certa cognitione ac iudicio ex verbo et spiritu Dei sumpta gubernetur. Illa porro scientia, moderatione aut temperantia quadam regi debet, non tamen ut timore et impatientia calamitatum prorsus enervetur. Porro patientia illa sit ornata vera solidaque pietate, quae pietas se declaret per seriam charitatem et beneficentiam erga proximum. VISCERA, sunt maiora vitaliaque membra: ut cor, pulmo, epar, lien,

inter ligna sylvae? id est, qua tandem re aut laude caeteris praestabit, si non feret fructum, ut Iudaicus populus est sterilis Domino? Iob 15. Perdet sicut vitis uvam suam acerbam. id est, deiiciet ad terram liberos suos iuvenes, nempe ante maturitatem. Sic Dionysius Halicar. narrat in gravi quadam sterilitate in Italia fructus ante maturitatem decidisse. Posuit vitem meam in desolationem: i. omnia mea, Ioel. 1. Vitis per similitudinem aut metaphoram significat populum Israeliticum. Psa. 80. ubi prolixe agitur, quomodo sit ex Aegypto traducta, locus ei repurgatus, plantata

tamen ipsius odio: [?: ] 1. Corinthiorum 12. 14. 2. Corinthiorum nono, Galat. quarto, Tit. secundo. Interdum vero invidiam ac livorem: ut Actorum 5. 7. 13 et 17. Romanorum 3. 1. Corinthiorum 3. 13. 2 Corinthiorum duodecimo, Galat. quinto, Iacob 3. 4. Tertio, accipitur pro sancta quadam zelotypia, quae non proficiscitur a cuiusquam odio: verum ab eorum amore, quos non nostri, sed ipsorum potius causa amamus. ut 2. Corinthiorum undecimo. Quarto, pro sui ipsius amore, cui sancta illa zezelotypia praetexitur: ut Galat. quarto. Quinto, pro animi aestu ex indignatione de iis

Bibliographia locorum inventorum

Retrieve all occurrences (This may take some time to download)

Click here for a KWIC Report